1. Ayuti ala matavĩtwe nĩ Ambaviloni maĩ na wĩkwatyo wĩva mũseo?

 ĨVINDA yĩmwe Ayuti nĩmatanie mũno. Yĩu nĩ ĩvinda yĩla Yeova Ngai ‘waamũkisye veva wa Kulusi mũsumbĩ wa Velisia’ alekye Aisilaeli, ala mekalĩte myaka mingĩ me atave Mbaviloni. Mũsumbĩ ũsu nĩwaumisye mwĩao Ayuti masyoke kwoo ‘makatũngĩĩe nyũmba ya Yeova Ngai wa Isilaeli.’ (Esa. 1:1, 3) Mwĩao ũsu waĩ wa kũtanĩthya ta kĩ! Woonanasya kana yu Ayuti maĩ matonya kũmũthaitha Ngai ũla wa w’o ĩngĩ me nthĩ ĩla wamanengete.

2. Nĩ ũndũ wĩva Ayuti ala masyokie Yelusaleme meanĩisye mavika oou?

² Twĩ mwaka wa 537 mbee wa Klĩsto, Ayuti ma mbee kuma Mbaviloni nĩmavikie ndũanĩ ya Yelusaleme. Ĩsu nĩyo yaĩ ndũa nene ya ũsumbĩ wa mbaĩ ilĩ wa Yuta. Kĩndũ kya mbee kwĩka mavika kyaĩ kwambĩĩsya kwaka ĩkalũ, na tũivika mwaka wa 536 mbee wa Klĩsto, nĩmaminĩte mũsingi wayo!

3. Ayuti makomanie na ũvĩnganĩsya wĩva?

³ Ĩtina wa Ayuti kwambĩĩa kwaka ĩkalũ, nĩmavĩngiwe mũno. Andũ ma mbaĩ ila syamathyũlũlũkĩte ‘nĩmonzethisye moko [moo], na mamathĩny’a makyaka.’ (Esa. 4:4) Ũsu ndwaĩ ũndũ wĩ laisi, ĩndĩ maũndũ meekie kũthũkĩĩa ĩtina wa vau. Mwakanĩ wa 522 mbee wa Klĩsto, Mũsumbĩ Alitasasita nĩwasumbĩkie Velisia. * Nũndũ yu vaĩ mũsumbĩ mweũ, avĩnganĩsya asu nĩmoosie mwanya ũsu maũngamye vyũ wĩa wa kwaka ĩkalũ kwa ‘kwĩtĩkĩla sila ũte wa katĩ ũtw’ĩke mwĩao.’ (Sav. 94:20, The Holy Bible in Current  Kikamba Language) Maandĩkĩie Mũsumbĩ Alitasasita valũa mamũtavĩtye maũndũ ma ũvũngũ ĩũlũ wa Ayuti, na ũndũ ũmwe mamũtavisye nĩ kana Ayuti mavangĩte kũmũng’endea. (Esa. 4:11-16) Mũsumbĩ ũsu nĩwaĩkĩĩie ũvũngũ woo na akũna maluvuku wĩa wa kwaka ĩkalũ. (Esa. 4:17-23) Nũndũ wa ũu, Ayuti nĩmaũngamisye wĩa ũsu na kĩu kyatuma ũtanu woo ũthela.—Esa. 4:24.

4. Yeova eekie ata ĩtina wa avĩnganĩsya kũtuma wĩa wa kwaka ĩkalũ ũkũnwa maluvuku? (Isaia 55:11)

⁴ Andũ matamũthaithaa Ngai ma ndũa ila syathyũlũlũkĩte Yelusaleme na andũ amwe ũsumbĩnĩ wa Velisia, nĩmatw’ĩte vyũ kũũngamya wĩa wa kwaka ĩkalũ. Ĩndĩ Yeova endaa Ayuti mamine kwaka ĩkalũ yĩu, na nĩtwĩsĩ mavinda onthe nĩwĩanĩasya kĩeleelo kyake. (Soma Isaia 55:11.) Nũndũ wa ũu, nĩwanyuvie mwathani wĩ ũkũmbaũ weetawa Nzekalia, na amwony’a mawoni nyanya ma ũsengy’a. Nake Nzekalia aaĩlĩte kũtavya Ayuti mawoni asu nĩ kana mamekĩe vinya. Mawoni asu nĩmamatetheeisye kũmanya kana mayaĩ na vata wa kũkĩa avĩnganĩsya moo, o na nĩmamekĩie vinya maendeee na wĩa ũsu Yeova wendaa matethye. Woninĩ wa katano, Nzekalia oonie mĩtĩ ĩlĩ ya mĩthata na kĩndũ kya kwilĩĩla taa.

5. Twĩneenea kyaũ ĩsomonĩ yĩĩ?

⁵ Mavinda kwa mavinda, ithyonthe nĩtũkusaa ngoo. Kwoou no tũtetheke twasũanĩa ũndũ Aisilaeli meekĩiwe vinya nĩ woni wa katano ũla Yeova woonisye Nzekalia. Kũelewa woni ũsu no kũtũtetheesye tũkamũthũkũma Yeova twĩ aĩkĩĩku yĩla twavĩngwa, yĩla maũndũ maitũ maalyũka, na yĩla tũte kũelewa nĩkĩ twanengwa mwolooto mũna. Ĩsomonĩ yĩĩ twĩneenea maũndũ asu.

6. Woni wa kĩndũ kya kwilĩĩla taa na mĩtĩ ĩlĩ ya mĩthata, ũla ũwetetwe nthĩnĩ wa Nzekalia 4:1-3, wanengie Ayuti ũkũmbaũ ata? (Sisya visa ĩthangũnĩ ya mbee vyũ.)

⁶ Soma Nzekalia 4:1-3. Woni wa kĩndũ kya kwilĩĩla taa na mĩtĩ ĩlĩ ya mĩthata nĩwanengie Ayuti ũkũmbaũ wa kũendeea na wĩa, o na kau nĩmavĩngawa. Ata? Nĩwoona kana mauta ala malikaa kĩndũnĩ kya kwilĩĩla taa maumaa vandũ vatesa kũng’ala? Mauta maumaa mĩthatanĩ ĩsu ĩlĩ maketĩka kĩndũnĩ kĩilye mbakũli, nakyo kĩimatwaa mataanĩ mũonza ala maĩ kĩndũnĩ kya kwilĩĩla taa. Mauta asu matumaa taa isu syĩkala syakene. Nzekalia oonw’a woni ũsu akũlilye: “Ii nĩ myaũ?” Nake mũlaĩka amũsũngĩie na ũtũmani ũũ waumĩte kwa Yeova: “Ti kwondũ wa vinya mwingĩ, kana kwondũ wa ũtonyi, ĩndĩ nĩ kwondũ wa Veva wakwa, easya ũu Yeova wa nguthu.” (Nzek. 4:4, 6) Mauta ala maumĩte mĩthatanĩ moonanasya veva mũtheu wa Yeova wĩ vinya, na veva ũsu ndwĩsaa kũthela. Vinya wa ita syonthe sya Ũsumbĩ wa Velisia waĩ vathei waelekanw’a na vinya wa veva wa Ngai. Nũndũ Yeova aĩ vamwe namo, vai ũvĩnganĩsya o na ũmwe waĩ ũtonya kũmasiĩĩa maikamine wĩa woo wa kwaka ĩkalũ. Ũvoo ũsu waĩ wa kwĩkĩa vinya ta kĩ! Kĩla Ayuti maaĩle kwĩka no kũmwĩkwatya Yeova na maisyoka wĩanĩ. Na kĩu nokyo meekie, o na kau wĩa ũsu no wakũnĩtwe maluvuku.

7. Nĩ ũalyũku wĩva watethisye Ayuti ala maakaa ĩkalũ?

⁷ Ve ũalyũku mũna weekĩkie ĩtina wa kavinda watethisye Ayuti ala maakaa ĩkalũ. Ũalyũku wĩva? Mwakanĩ wa 520 mbee wa Klĩsto, mũsumbĩ mweũ weetawa Ndalio wa I nĩwasumbĩkie Velisia. Mwakanĩ wa kelĩ wa kũsumbĩka kwake, nĩwamanyie kana wĩa wa kwaka ĩkalũ ndwaaĩlĩte  kũkũnwa maluvuku. Nũndũ wa ũu, nĩwaumisye mwĩao wĩtĩkĩlĩtye Ayuti kũminĩĩa wĩa ũsu. (Esa. 6:1-3) Ũtwi ũsu nĩwaseng’isye andũ, ĩndĩ ve ũndũ ũngĩ wamaseng’isye mũnango. Mũsumbĩ ũsu aumisye mwĩao ũvatĩte andũ ma mbaĩ ila syathyũlũlũkĩte kũlikĩlĩĩla wĩa ũsu, na amea nĩmaumye mbesa na syĩndũ ila ingĩ syendekaa wĩanĩ ũsu! (Esa. 6:7-12) Nũndũ wa ũu, twĩ mwakanĩ wa 515 mbee wa Klĩsto, myaka ta ĩna kuma mwĩao ũsu waumw’a, Ayuti nĩmaminie kwaka ĩkalũ yĩu.—Esa. 6:15.

8. Nĩkĩ waĩle kwĩthĩwa na ũkũmbaũ yĩla wavĩngwa?

⁸ O na ũmũnthĩ, athaithi aingĩ ma Yeova nĩmavĩngawa. Kwa ngelekany’o, amwe mekalaa nthĩ wĩa witũ ũsiĩĩwe. Ana-a-asa ala me nthĩ ta isu nĩmatonya kũkwatwa na ‘maitwawa mbee wa makavana na asumbĩ,’ na ũu wĩthĩawa wĩ ũkũsĩ kwoo. (Mt. 10:17, 18) Mavinda amwe, mũsumbĩ wĩ kĩvathũkany’o nũtonya kũsumbĩka, na nũndũ wa ũu, ana-a-asa maitũ mayĩthĩwa na ũthasyo mwingangĩ wa kũthaitha. Kana mũsili mũseo no aumye ũtwi ũũtuma tũthaitha twĩ na ũthasyo mwingangĩ. Ana-a-asa angĩ namo momĩĩasya ũvĩnganĩsya wĩ kĩvathũkany’o. Mekalaa nthĩ me na ũthasyo wa kũmũthaitha Yeova, ĩndĩ ũyĩthĩa andũ moo ma mũsyĩ nĩmeũmavĩnga mayenda maeke kũmũthũkũma Ngai. (Mt. 10:32-36) Kaingĩ, andũ ma mũsyĩ nĩmaekaa kũvĩnga mwana-a-asa kana mwĩĩtu-a-asa mamanya kana kĩthito kyoo no kya mana. Na amwe tene mavĩngaa andũ moo ma mũsyĩ mũno nĩmesie kũtw’ĩka Ngũsĩ syĩ kĩthito. Kwoou yĩla wavĩngwa, ndũkakusae ngoo! Ĩthĩawa na ũkũmbaũ. Yeova akaũtetheeasya na veva wake mũtheu wĩ vinya, na kwoou ndwĩ na vata wa kũkĩa kĩndũ!

9. Nĩkĩ Ayuti amwe makwie ngoo moona mũsingi wa ĩkalũ yeũ yĩla yaakawa?

⁹ Yĩla mũsingi wa ĩkalũ yeũ yĩla yaakawa wathelile, Ayuti amwe maĩ akũũ nĩmaĩie. (Esa. 3:12) Nĩmoonete ĩkalũ yanake yĩla yaakĩtwe nĩ Solomoni, na nũndũ wa ũu, moonaa ĩkalũ yĩu yeũ yathela ta yĩkethĩwa yĩ “mana” yaelekanw’a na yĩla ya tene. (Akai 2:2, 3) Kũelekany’a makalũ asu elĩ kwamatũlile ngoo mũno. Ĩndĩ woni wa Nzekalia nĩwamatetheeisye kũkwata ũtanu ĩngĩ. Ata?

10. Ndeto sya mũlaĩka ila syĩ nthĩnĩ wa Nzekalia 4:8-10 syatetheeisye Ayuti ata maeka kũkw’a ngoo?

 ¹⁰ Soma Nzekalia 4:8-10. Mũlaĩka oonanasya ata yĩla waisye kana Ayuti “makatana, na makoona kavilũ ke kw’okonĩ kwa [ngavana Mũyuti] Nzeluvaveli”? Kavilũ katũmĩawa kũsisya kana kĩndũ nĩ kĩlũngalu vyũ. Kwoou mũlaĩka aĩkĩĩthasya andũ ma Ngai kana ĩkalũ yĩu yĩkathela, na yĩkeethĩwa yĩilye ũndũ Yeova wendaa, o na kau andũ amwe moonaa yathela ta yĩtakethĩwa yĩ yanake ta yĩla ya tene. Na ethĩwa Yeova nĩwesaa kũtanĩthw’a nĩyo, nĩ kyaũ kyesaa kũtuma yĩtamatanĩthya? Kĩla Yeova woonaa kĩ kya vata nĩ mamũthaithe ũndũ we wendaa, me ĩkalũnĩ yĩu yeũ. Ayuti asu mayaĩ malea kũkwata ũtanu woo ĩngĩ matũnga kĩlĩko kyoo ũthaithinĩ wa Yeova na meekĩa kĩthito mamwendeesye.

11. Athaithi amwe ma Yeova makomanaa na mawetu meva ũmũnthĩ?

¹¹ Aingĩ maitũ nĩtũthĩnĩkaa yĩla maũndũ maitũ maalyũka. Amwe methĩĩtwe ũthũkũminĩ wa mwanya wa ĩvinda yonthe kwa myaka mingĩ nĩmakwatĩte ianda nzaũ. Namo angĩ nĩmalasimĩkĩte kũtia kĩanda mendete nũndũ wa ũkũũ. Ti ũthũku kwĩw’a tũkw’ĩte ngoo yĩla maũndũ ta asu matũkwata. Mbeenĩ, no tũemwe nĩ kũelewa nesa ũtwi mũna wĩkĩtwe kana tũkalea kwĩtĩkĩlana naw’o. No twambĩĩe kwĩliĩla maũndũ ma tene. O na no tũkw’e ngoo tũisũanĩa kana yu tũi ma vata mũno kwa Yeova ta tene. (Nth. 24:10) Woni wa Nzekalia ũtonya kũtũtetheesya ata tũendeee kũmũnenga Ngai kĩla kĩseo vyũ?

12. Woni wa Nzekalia ũtonya kũtũtetheesya ata twĩkale twĩ atanu yĩla maũndũ maitũ maalyũka?

¹² Twĩthĩawa tũtonya kũmanyĩa ũalyũku mũna mĩtũkangĩ tweethĩwa na woni ta wa Yeova. Yeova nũendeee kwĩanĩsya maũndũ manene ĩvindanĩ yĩĩ, na twĩ na kĩanda kya mwanya kya kwĩthĩwa atethya ma wĩa vamwe nake. (1 Ako. 3:9) Na we ndaekaa kũtwenda, twĩthĩwe twĩ na kĩanda kĩna kana tũi nakyo. Kwoou ethĩwa ve ũalyũku mũna weekwa ũseũvyonĩ ũũtuma maũndũ maku maalyũka, ndũkatinde ũsũanĩĩte nĩkĩ ũalyũku ũsu wĩkiwe. Vandũ va kũtinda ũyĩliĩla “mĩthenya ya tene,” mũkũlye Yeova aũtetheesye wone ũseo wa ũalyũku ũsu. (Mũta. 7:10) Na vandũ va kũtinda ũsũanĩĩte maũndũ ala ũtatonya kwĩka yu, sũanĩaa maũndũ ala ũtonya kwĩanĩsya. Woni wa  Nzekalia wĩtũtetheesya kwona vata wa kwĩthĩawa na woni ũla waĩle. Tweeka ũu, tũkekalaa twĩ atanu na twĩ aĩkĩĩku o na maũndũ maitũ maalyũka.

13. Nĩkĩ Aisilaeli amwe matonya kwĩthĩwa moonaa ũtwi wa kwambĩĩa kwaka ĩkalũ ĩngĩ ta mũthũku?

¹³ Wĩa wa kũtũngĩĩa ĩkalũ nĩwakũnĩtwe maluvuku. Ĩndĩ o na vailye ũu, aũme ala matongoetye, ala nĩ Mũthembi Mũnene Yesua (Yosua) na Ngavana Nzeluvaveli, “mookĩlile na mambĩlĩlya kũtũngĩĩa nyũmba ya Ngai.” (Esa. 5:1, 2) Ayuti amwe nĩmatonya kwĩthĩwa moonie ũsu ta ũtwi mũthũku. Twĩasya ũu nũndũ mayaĩ mesa kũvitha kana nĩmekwaka ĩkalũ, na nĩmeesĩ kana amaitha moo moona ũu nĩmekwĩka kyonthe kĩla matonya mamathokoe. Kwoou aũme asu elĩ maĩ na vata wa kũĩkĩĩthw’a kana Yeova aĩ vamwe namo. Na ũw’o nĩ kana nĩmaĩkĩĩthiw’e. Ata?

14. Kwosana na Nzekalia 4:12, 14, Mũthembi Mũnene Yosua na Ngavana Nzeluvaveli makwatie ũĩkĩĩthyo wĩva?

¹⁴ Soma Nzekalia 4:12, 14. Mĩsoanĩ ĩsu, mũlaĩka avuanĩisye mwathani Nzekalia kana ĩla mĩtĩ ĩlĩ ya mĩthata yoonanasya “ala elĩ metĩkĩw’e mauta,” namo nĩ Yosua na Nzeluvaveli. O na asyokie asya kana aũme asu elĩ nĩ ta ‘maũngamĩte ũtee wa Mwĩaĩi wa nthĩ yonthe,’ Yeova. Ĩsu yaĩ ndaĩa nene ta kĩ! Yeova nĩwamaĩkĩĩe. O ta ũu, Aisilaeli nĩmaaĩle kũĩkĩĩa ũtwi o na wĩva ũla aũme asu mekwĩka, na maiĩkĩĩa mwolooto ũla Ngai ũkũmanenga o na ethĩwa emea meke ata.

15. Tũtonya kwonany’a ata kana nĩtũnengete ndaĩa myolooto ĩla Yeova ũtũnengae Ndetonĩ yake?

¹⁵ Kĩndũ kĩmwe Yeova ũtũmĩaa ũmũnthĩ kũnenga andũ make myolooto nĩ Ndeto yake, Mbivilia. Ĩvukunĩ yĩu ĩtheu, nũtũtavĩtye ũndũ tũtonya kũmũthaitha kwa nzĩa ĩla wĩtĩkĩlaa. Tũtonya kwonany’a ata kana nĩtũnengete ndaĩa myolooto ĩla tũkwataa Ndetonĩ ya Ngai? Nĩ kwa kwosa ĩvinda tũmĩsome nesa na tũimĩelewa. Ĩkũlye-ĩ: ‘Yĩla ngũsoma Mbivilia kana mavuku maitũ, nĩnambaa kwosa mwanya ngavindĩĩsya maũndũ ala neemanyĩsya? Nĩnĩkĩaa kĩthito vyũ nĩkwatye ũw’o wa Mbivilia ũla wĩ “vinya kũeleeka”? Kana nĩkaa o kũvĩtĩlya metho na mĩtũkĩ ũvoonĩ ũla ngũsoma?’ (2 Vet. 3:16) Twoosa ĩvinda tũsũanĩe mũno maũndũ ala Yeova ũkũtũmanyĩsya, tũkaatĩĩaa  myolooto yake na tũianĩsya nesa ũtavany’a witũ.—1 Tim. 4:15, 16.

16. Yĩla tũte kũelewa nesa nĩkĩ “ngombo ndĩkĩĩku na mbũĩ” yatũnenga myolooto mĩna, nĩ kyaũ kĩtonya kũtũtetheesya kũmĩatĩĩa?

¹⁶ O na ĩngĩ, Yeova nũtũmĩaa “ngombo ndĩkĩĩku na mbũĩ” kũtũnenga myolooto. (Mt. 24:45) Mavinda amwe, ngombo ĩsu no ĩtũnenge myolooto tũte kũelewa nesa nĩkĩ yatũnenga. Kwa ngelekany’o, nĩtũtonya kũkwata myolooto ya kũtũtetheesya kwĩyũmbanĩsya mũisyo tũkwona ta ũtesa kumĩla kĩsionĩ kitũ. Kana ethĩwa kwĩ na ũwau wa kũkwatanw’a, no twambĩĩe kwona ngombo mbũĩ ta yumĩtye mĩao mingĩ ĩte ya lasima. Twaĩle kwĩka ata ethĩwa twĩĩw’a myolooto ĩla twanengwa ta ĩtatũtethya? No tũsũanĩe ũndũ Aisilaeli matethekie meeka kĩla Yosua na Nzeluvaveli mamatavisye. O na ĩngĩ, no tũsũanĩe ngewa ingĩ tũsomete Mbivilianĩ. Mavinda amwe andũ ma Ngai nĩmakwataa mwolooto ũkwoneka ũtamatethya ĩndĩ mũthya ũimatangĩĩa.—Asi. 7:7; 8:10.

17. Woni wa kĩndũ kya kwilĩĩla taa na mĩthata ĩlĩ watethisye Ayuti ata?

¹⁷ Woni wa katano ũla Nzekalia woonie nũtonya kwĩthĩwa waĩ mũkuvĩ, ĩndĩ nĩwatetheeisye Ayuti meethĩwa na woni ũla waĩle ĩũlũ wa wĩa woo na ũthaithi woo. Na yĩla maatĩĩie maũndũ ala woni wa Nzekalia wamamanyĩisye, nĩmeeyoneie nesa kana Yeova aĩ vamwe namo na nĩwe wamatongoesye. Yeova nĩwatũmĩie veva wake mũtheu wĩ vinya kũmatetheesya maendeee na wĩa, na maikwata ĩngĩ ũtanu woo.—Esa. 6:16.

18. Woni wa Nzekalia ũtonya kũũtethya ata?

¹⁸ Woni wa kĩndũ kya kwilĩĩla taa na mĩthata ĩlĩ ũla Nzekalia woonie no ũũtethye mũno. O tondũ twoona, no ũũtetheesye kwĩthĩwa na vinya yĩla wavĩngwa, kũtana yĩla maũndũ maku maalyũka, na kũĩkĩĩa kana nũũtetheka waatĩĩa myolooto ĩla ũũnengwa o na ethĩwa ndũkũelewa nĩkĩ wamĩnengwa. Waĩle kwĩka ata yĩla wakomana na mawetu thayũnĩ waku? Mbee, onaa kĩla Nzekalia woonie, nakyo nĩ maũndũ ala mekũĩkĩĩthya kana Yeova nũsũvĩaa andũ make. Na ĩndĩ onanasya nũkũĩkĩĩa kĩu woona kwa kũmwĩkwatasya Yeova na kũendeea kũmũthaitha na ngoo yonthe. (Mt. 22:37) Weeka ũu, Yeova akaũtetheeasya ũendeee kũmũthũkũma wĩ mũtanu tene na tene.—Ako. 1:10, 11.