1. Nĩ ũndũ wĩva athũkũmi onthe ma Ngai maĩle kwĩanĩsya, na nĩkĩ? (Sisya visa ĩthangũnĩ ya mbee vyũ.)

KLĨSTO YESŨ eeaĩe aatĩĩi make atĩĩ: “Endai . . . mũkatw’ĩkĩthye andũ ma mbaĩ syonthe amanyĩw’a.” (Mt. 28:19) Athũkũmi onthe aĩkĩĩku ma Ngai nĩmaĩle kwĩmanyĩsya ũndũ matonya ‘kwĩanĩsya vyũ ũthũkũmi’ ũsu manengetwe. (2 Tim. 4:5) Na ũu nĩwaĩle nũndũ ũsu nĩw’o wĩa ũla mũnene vyũ, wa vata vyũ, na waĩle kũtethw’a na mĩtũkĩ vyũ kwĩ wĩa ũngĩ o na wĩva. Ĩndĩ ti laisi kũtũmĩa ĩvinda yingĩ ũthũkũminĩ tondũ tũtonya kwenda.

2. Nĩ mawetu meva tũkomanaa namo ũkethĩa ti laisi kwĩanĩsya ũthũkũmi witũ?

² Ve maũndũ angĩ ma vata methĩawa matũtaĩte, na nĩmendaa ĩvinda yitũ na vinya witũ. Kwa ngelekany’o, kĩla mũthenya nĩtũtonya kwĩthĩwa tũlasimĩkaa kũthũkũma masaa maingĩ nĩ kana twĩanĩsye mavata maitũ na ma mĩsyĩ yitũ. O na ve maũndũ angĩ matonya kwĩthĩwa matũthĩnasya, ta mowau, kũkw’a ngoo, ũkũũ, kana o mavata angĩ ma mũsyĩ. Tũtonya ata kwĩanĩsya ũthũkũmi witũ vyũ o tũendeee kũng’ang’ana na maũndũ ta asu?

3. Tũtonya kwasya ata twasũanĩa ndeto sya Yesũ ila syĩ nthĩnĩ wa Mathayo 13:23?

³ Ethĩwa nĩtũvinyĩĩwe nĩ maũndũ ũkethĩa ti laisi kũtũmĩa ĩvinda yingĩ ũthũkũminĩ, tũyaĩle kũkw’a ngoo. Yesũ nĩweesĩ kana andũ onthe maisyaaa ũsyao wa Ũsumbĩ wĩanene. (Soma Mathayo 13:23.) Yeova nĩwonaa kyonthe kĩla twĩkaa kwondũ wa ũthũkũmi wake kĩ kya vata, na mũno mũno ethĩwa twĩĩka ũu na ngoo yonthe. (Aevl. 6:10-12) O na vailye ũu, no twĩw’e tũyenda kwongelanga ũthũkũmi witũ nũndũ tũyovekete mũno nĩ maũndũ. Ĩsomonĩ yĩĩ, nĩtũũneenea ũndũ tũtonya kũtw’ĩkĩthya ũthũkũmi witũ ũndũ ũla wa vata vyũ, ũndũ tũtonya kũolanga maũndũ maitũ, na kwongelanga ũtũĩka witũ wa kũtavany’a na kũmanyĩsya. Ĩndĩ twambei kũneenea ũndũ tũtonya kwĩanĩsya ũthũkũmi witũ vyũ.

4. Kwĩanĩsya ũthũkũmi witũ vyũ nĩ kwĩka ata?

 ⁴ Kwa ũkuvĩ, nĩ kana twĩanĩsye ũthũkũmi witũ vyũ, no nginya tũtavany’e na tũimanyĩsya andũ mũno vyũ ũndũ tũtonya. Ĩndĩ ũu ti kwasya kana kĩla kyendekaa no kũtũmĩa ĩvinda yingĩ tũ. Yeova nĩwendaa kwona tũimũthũkũma twĩ na kĩeleelo kĩla kyaĩle. Kĩeleelo kĩva? Twĩyumasya tũmũthũkũme na thayũ witũ w’onthe nũndũ nĩtũmwendete na nĩtwendete atũi maitũ. * (Mko. 12:30, 31; Ako. 3:23) Kũmũthũkũma Ngai na thayũ witũ w’onthe nĩ kwĩnengane vyũ ũthũkũminĩ wake. Ũu nĩ kwasya, tũmũthũkũme na vinya witũ w’onthe. Twamina kũelewa kana wĩa ũũ wa kũtavany’a nĩ wa vata mũno, twĩkĩaa kĩthito tũneene na andũ aingĩ ũndũ vatonyeka.

5-6. Nengane ngelekany’o ĩkwonany’a ũndũ mũndũ wĩthĩawa akwatene mũno ũtonya kwia ũthũkũmi wake mbee wa maũndũ ala angĩ.

⁵ Kwasũanĩa mwanake wendete kũkũna ngitaa kavinda konthe kala wakwata mwanya. Nũtonya kũendeea nginya akesa kũkwata wĩa wa kũkũnaa ngitaa wikendi mũkaawanĩ wĩ kĩsionĩ kya kwoo. Ĩndĩ ũyĩthĩa tũvesa tũla ũkwataa tũimwĩkalya. Kwoou aitw’a kũandĩkwa wĩa wa kũthoosya mbaa mboka vandũ katukanĩ kuma Wakwambĩlĩlya nginya Wakatano. O na kũtw’ĩka ĩvinda yingĩ ayĩtũmĩaa katukanĩ kau, kĩla wendete mũno vyũ nĩ kũkũna wathi. Na kĩeleelo kyake nĩ amanye kũkũna wathi vyũ na aitw’ĩka mwini mũnene. Ĩndĩ o na vailye ũu, ĩvindanĩ yĩĩ nũmanthaa tũmyanya tw’onthe tũla ũkwata, o na ethĩwa no tũnini, akũne wathi.

⁶ O ta ũu, nũtonya kwĩthĩwa ũtatonya kũtũmĩa ĩvinda yingĩ ũndũ wendaa ũtavany’anĩ. Ĩndĩ ũsu nĩw’o wĩa ũla wendete vyũ. Nũndũ wa ũu, nũtataa mũno vyũ wongele ũtũĩka waku wa kũvikĩa andũ ngoo yĩla ũũtavany’a. Thĩna ũla wĩ vo nĩ kana wĩ na maũndũ maingĩ ma kwĩka, na nũsaanĩaw’a ũtonya kwĩka ata wĩthĩe wĩa wa kũtavany’a nĩw’o ũndũ ũla mũnene vyũ thayũnĩ waku.

7-8. Tũtonya kwonany’a ata twĩ na woni ta ũla Yesũ waĩ naw’o ĩũlũ wa ũthũkũmi?

⁷ Yesũ aĩ na woni mũseo mũno ĩũlũ wa ũthũkũmi, na nũndũ wa ũu, nĩwatũtiĩe  ngelekany’o nzeo mũno. Kĩndũ kĩla kyaĩ vata vyũ thayũnĩ wake kyaĩ kũtavya andũ ĩũlũ wa Ũsumbĩ wa Ngai. (Yoa. 4:34, 35) Angangie mũno aitavya andũ aingĩ ũndũ vatonyeka ũvoo mũseo. Atũmĩie myanya yonthe ĩla waĩ akwata aneene na andũ me mĩsyĩ kwoo na kũla kwĩ andũ aingĩ. Yesũ oonaa ũthũkũmi new’o ũndũ ũla wa vata vyũ.

⁸ Tũatĩĩaa ngelekany’o ya Klĩsto kwa kũmantha myanya ya kũtavya andũ ũvoo mũseo twĩ vala tũĩ na yĩla tũtonya. O na twĩthĩawa twĩyũmbanĩtye kwĩyĩima maũndũ ala twendete nĩ kana tũtethye wĩa ũũ wa kũtavany’a. (Mko. 6:31-34; 1 Vet. 2:21) Amwe kĩkundinĩ nĩmeyumĩtye matw’ĩke mavainia ma mwanya, mavainia ma kĩla ĩvinda, kana mavainia atetheesya. Angĩ namo nĩmemanyĩĩtye kĩthyomo kĩngĩ kana makathamĩĩa kũndũ kwĩ vata mũnene wa atavany’a. Ĩndĩ wĩa ũla mwingĩ wa kũtavany’a ũtethaw’a no atavany’a ala matatonya kwĩyumya meke maũndũ asu, ĩndĩ mekĩaa kĩthito meanĩsye kĩla matonya. O na vailye ũu, twĩthĩwe nĩtũtonya kwĩanĩsya maũndũ maingĩ kana tũitonya, Yeova ndatwĩaa twĩke ũndũ tũtatonya. Endaa ithyonthe tũtanĩe vyũ ũthũkũmi witũ wa kũtavany’a “ũvoo mũseo wa kũkumw’a ũla wumaa kwa Ngai mũtanu.”—1 Tim. 1:11; Kũt. 30:11.

9. (a) Nĩ kwa nzĩa yĩva Vaulo waiie ũthũkũmi wake mbee wa maũndũ ala angĩ onthe, o na kau nĩwalasimĩkie kũthũkũma? (b) Ĩandĩko ya Meko ma Atũmwa 28:16, 30, 31 yĩtũtetheeasya ata kũmanya ũndũ Vaulo woonaa ũthũkũmi wake?

⁹ Mũtũmwa Vaulo nĩwatũtiĩe ngelekany’o nzeo. Oonaa ũthũkũmi new’o wĩa ũla wa vata vyũ thayũnĩ wake. Ĩvinda yĩmwe e kyalonĩ kya kelĩ kya ũmisonalĩ, nĩwavikie Kolintho na eethĩwa ate na mbesa imwĩanĩtye. Nũndũ wa ũu, nĩwalasimĩkie kũtethya wĩa wa kũseũvya maeema kwa kavinda. Ĩndĩ Vaulo ndaaosa wĩa ũsu taw’o wĩa wake ũla mũnene. Atethasya wĩa ũsu nĩ kana akwate kĩndũ kĩmwĩkalya o aendeee na ũthũkũmi wake, nĩ kana avote kũtavya Akolintho ũvoo mũseo “vate ndĩvi,” kana kwa ndeto ingĩ, ateũmatw’ĩkĩa mũio. (2 Ako. 11:7) O na kau Vaulo nĩwalasimĩkie kũthũkũma amanthe kĩndũ kĩmũtethya, kĩla wathĩnĩkĩaa mũno nĩ ũthũkũmi wake, na nũndũ wa ũu, nĩwatavanasya kĩla Savato. Yĩla maũndũ make maseũvie, nĩwaĩ atonya kũtũmĩa ĩvinda yingangĩ ũtavany’anĩ. Nĩwambĩĩie “kũtavany’a ĩla ndeto na kĩthito mũno, aimaumĩsya Ayuti ũkũsĩ nĩ kana aĩkĩĩthye kana Yesũ nĩwe Klĩsto.” (Meko 18:3-5; 2 Ako. 11:9) Ĩtina, yĩla wooviwe kyovo kya mũsyĩ kwa ĩvinda ya myaka ĩlĩ e Lomi, nĩwatavasya aeni ala mooka kũmwona ũvoo mũseo na nĩwaandĩkaa mavalũa. (Soma Meko ma Atũmwa 28:16, 30, 31.) Vaulo nĩwatw’ĩte vyũ kana ndeĩtĩkĩlya kĩndũ o na kĩmwe kĩmũvĩngĩĩse aeke kwona ũthũkũmi wĩ wa vata. Aandĩkie atĩĩ: “Nĩkwĩthĩwa twĩ na ũthũkũmi ũũ . . . , tũiũkw’a ngoo.” (2 Ako. 4:1) O na ithyĩ no tũvote kũtw’ĩkĩthya ũthũkũmi ũndũ ũla wa vata vyũ thayũnĩ witũ, o na ethĩwa nĩtwovetwe nĩ wĩa ũla tũthũkũmaa.

10-11. Tũtonya ata kwĩanĩsya ũthũkũmi witũ vyũ o na ethĩwa twĩ na mathĩna ma mwĩĩ?

¹⁰ Ve maũndũ matonya kũtũkwata, ta ũkũũ kana mathĩna ma mwĩĩ, ũkethĩa tũitonya kũtavany’a nyũmba kwa nyũmba mũno ũndũ tũtonya kwenda. Ĩndĩ ethĩwa twĩ na mathĩna asu, no tũtũmĩe nzĩa ingĩ kũtavany’a. Atavany’a ma ĩvinda ya atũmwa matavanasya vonthe vala meethĩa andũ. Matũmĩaa mwanya w’onthe ũla makwata kũtavya andũ ũw’o, yĩthĩwe nĩ nyũmba kwa nyũmba, nĩ kũla kwĩ andũ aingĩ, kana methĩwe me maũndũnĩ moo. Kwa ũkuvĩ, maneenaa kĩla vandũ ‘na ala meethĩa.’ (Meko 17:17; 20:20) Ethĩwa tũitonya kũtembea mũno, no twĩkale vandũ vatanyaaa andũ nĩ kana tũneene na ala mavĩtĩte. Ethĩwa ti ũu, no tũtavany’e yĩla twĩ maũndũnĩ maitũ, kana tũkatavany’a tũtũmĩĩte valũa kana simũ. Atavany’a aingĩ ala methĩawa matatonya  kũtavany’a nyũmba kwa nyũmba nũndũ wa mathĩna ma mwĩĩ kana o mathĩna angĩ, nĩmatanĩaa mũno kũtũmĩa nzĩa isu ingĩ sya kũtavany’a.

¹¹ O na kau nũtonya kwĩthĩwa na mathĩna ma mwĩĩ, no wĩanĩsye ũthũkũmi waku vyũ. Sũanĩa ĩngĩ ngelekany’o ya mũtũmwa Vaulo. Aisye: “Nĩndonya maũndũ onthe nũndũ wa vinya wa ũla ũndonyethasya.” (Avi. 4:13) Ve ĩvinda Vaulo wawaie e kyalonĩ kyake kya ũmisonalĩ, na eekwatya vinya ũsu. Atavisye Akalatia atĩĩ: “Nĩmwĩsĩ kana ũwau wakwa nĩw’o watumie nĩkwata mwanya wa kũmũtavya ũvoo mũseo ĩvinda ya mbee.” (Aka. 4:13) O ta ũu, mathĩna maku ma mwĩĩ no maũnenge mwanya wa kũtavya ũvoo mũseo andũ ta matakĩtalĩ, manasi, na ala angĩ matonya kwĩthĩwa maikũsũvĩa. Andũ aingĩ ta asu methĩawa wĩanĩ na kwoou atavany’a mayĩsaa kũmethĩa mĩsyĩ kwoo.

12. Yĩla Mbivilia yasya twĩthĩwe na itho “yĩsyaĩtye mbee” yĩthĩawa ĩitũtavya ata?

¹² Yesũ aisye: “Taa wa mwĩĩ nĩ itho. Kwoou, ethĩwa itho yaku yĩsyaĩtye mbee [kana “nĩ ĩvũthũ,” maelesyo ma kwongeleela], mwĩĩ waku w’onthe ũkeethĩwa wĩ na kyeni.” (Mt. 6:22) We endaa kwasya ata? Aasya kana tũyaĩle kwĩyũmbĩĩa maũndũ maingĩ, kana kwa ndeto ingĩ, twaĩle kũtũnga kĩlĩko kitũ ũndũnĩ ũmwe. Ũu nĩ kwasya, twĩthĩwe na kĩeleelo kĩmwe, tũte kwelelũkw’a kana kũvĩngĩĩsĩka tũekane na kĩeleelo kitũ. Yesũ mwene nĩwatũtiĩe ngelekany’o nzeo ya kũtũnga kĩlĩko ũthũkũminĩ, na nĩwamanyĩisye amanyĩw’a make mekale mate kumya ilĩko syoo ũthũkũminĩ wa Yeova na Ũsumbĩnĩ wake. Tũatĩĩaa ngelekany’o ya Yesũ kwa kũtũnga kĩlĩko kitũ ũthũkũminĩ wa Kĩklĩsto, na  ũu nĩ kwasya, “kũmantha mbee Ũsumbĩ [wa Ngai] na ũlũngalu wake.”—Mt. 6:33.

13. Nĩ kyaũ kĩtonya kũtũtethya tũtũnge ilĩko sitũ ũthũkũminĩ?

¹³ Nzĩa ĩmwe tũtonya kwonany’a kana wĩa wa kũtavany’a nĩw’o wa vata vyũ thayũnĩ witũ nĩ kũolanga maũndũ maitũ nĩ kana tũtũmĩe ĩvinda yingangĩ tũitetheesya andũ angĩ mamũmanye na maimwenda Yeova. * Kwa ngelekany’o, no tũolange masaa ala tũthũkũmaa nĩ kana tũtũmĩe ĩvinda yingangĩ katĩ katĩ wa kyumwa ũthũkũminĩ? Ethĩwa ve maũndũ ma kwĩtanĩthya mosaa ĩvinda yitũ yingĩ, no tũmaolange?

14. Mwana-a-asa ũmwe na mũka meekie moalyũku meva nĩ kana mongelange ũthũkũmi woo?

¹⁴ Ũu nĩw’o mũtumĩa ũmwe wa kĩkundi wĩtawa Elias na mũka meekie. Aeleetye: “Tũyaĩ tũtonya kwosa ũvainia ĩmwe kwa ĩmwe, ĩndĩ ve ũndũ twaĩ twĩka tũkongelanga ĩvinda yĩla twatũmĩaa ũtavany’a. Kwoou nĩtweekie tũmaũndũ o tũmwe tũte tũnene mũno nĩ kana tũvote kwongelanga ĩvinda yĩla twatũmĩaa ũthũkũminĩ witũ. Kwa ngelekany’o, nĩtwaolangile ngalama sitũ, twaolanga maũndũ ma kwĩtanĩthya ala yu twonaa matũmĩaa ĩvinda yingĩ mũno, na twakũlya anene maitũ wĩanĩ matũvangĩĩe wĩa wĩthĩe nĩtũũkwata mwanya wa kũtavany’a. Kĩu kyatũtetheeisye twakwata mwanya wa kũtavany’a masaa ma wĩoo, kũmanyĩsya andũ aingangĩ Mbivilia, o na kũthi ũtavany’a katĩ katĩ wa kyumwa kelĩ kwa mwei. Twatanie mũno!”

15-16. Kwosana na 1 Timotheo 4:13, 15, tũtonya ata kũendeea kwongelanga ũtũĩka witũ wa kũtavany’a? (O na ĩngĩ sisya ĩsandũkũ, “ Mĩvango Ĩtonya Kũndetheesya Nĩanĩsye Ũthũkũmi Wakwa Vyũ.”)

¹⁵ Ũndũ ũngĩ tũtonya kwĩka nĩ kana twĩanĩsye ũthũkũmi witũ vyũ nĩ kwongelanga  ũtũĩka witũ wĩanĩ wa kũtavany’a. Andũ amwe masomee mawĩa mana nĩmendekaa maendeee kwongela ũmanyi na ũtũĩka woo nĩ kana mathũkũme nesanga. No ta oou na atavany’a ma Ũsumbĩ. Nĩtwaĩle kũendeea kwĩmanyĩsya ũndũ tũtonya kwongelanga ũtũĩka witũ ũthũkũminĩ.—Nth. 1:5; soma 1 Timotheo 4:13, 15.

¹⁶ Ĩndĩ tũtonya kwĩka ata nĩ kana tũendeee kwĩka maendeeo ũthũkũminĩ witũ? Nĩ kwa kwĩthukĩĩsya nesa na kũatĩĩa maũndũ ala tũmanyĩaw’a kĩla kyumwa nthĩnĩ wa Ũmbano wa Mwĩkalĩle wa Aklĩsto. Ũmbanonĩ ũsu nĩtũmanyĩaw’a maũndũ ma vata matonya kũtũtetheesya kwongela o kavola kwa kavola ũtũĩka witũ wa kũtavany’a. Kwa ngelekany’o, yĩla mwene kĩvĩla ũkũweta maũndũ ala amanyĩw’a meeaĩle kwĩanĩsya ilungunĩ syoo, no twĩmanyĩsye maũndũ matonya kũtũtethya twaĩlangye ũthũkũmi witũ. Na ĩndĩ yĩla tũũtavya mũndũ ũvoo mũseo no tũtũmĩe maũndũ asu. O na no tũtavany’e na mũsyaĩĩsya wa kĩkundi kitũ kya ũtavany’a kana tũkamũkũlya ũtao, kana o tũkavanga tũtavany’e na mũtavany’a ũngĩ wĩ na ũtũĩka, vainia, kana mũsyaĩĩsya wa mũthyũlũlũko. Twaendeea kwĩthĩwa na ũtũĩka wa kũtũmĩa Syĩndũ Ila Tũtũmĩaa Mũno Kũmanyĩsya, tũkatanĩaa kũtavany’a na kũmanyĩsya angĩ.

17. Ũkakwata moathimo meva weanĩsya ũthũkũmi waku vyũ?

¹⁷ Yeova nũtũnengete kĩanda kya mwanya mũno kya kwĩthĩwa twĩ “atethya ma wĩa vamwe” nake. (1 Ako. 3:9) Yĩla ‘waĩkĩĩthya nesa maũndũ ala ma vata,’ na watũnga kĩlĩko kyaku ũthũkũminĩ wa Kĩklĩsto, wĩthĩawa ũtonya ‘kũmũthũkũma Yeova na mũyo.’ (Avi. 1:10; Sav. 100:2) We ta wĩ mũthũkũmi wa Ngai, ndũkethĩwe na nzika kana no akũnenge vinya ũla ũkwenda nĩ kana wĩanĩsye ũthũkũmi waku vyũ, o na ethĩwa wĩ na mathĩna mailye ata. (2 Ako. 4:1, 7; 6:4) Wĩthĩwe ũtonya kwĩanĩsya o maũndũ manini kana maũndũ maingĩ wĩanĩ wa kũtavany’a, no ũkwate “kĩtumi kya kũtana” ethĩwa ũkeeyumasya na thayũ waku w’onthe ũthũkũminĩ. (Aka. 6:4) Yĩla weanĩsya ũthũkũmi waku vyũ, wĩthĩawa ũyonany’a kana nũmwendete Yeova na andũ ala angĩ. “Weeka ũu ũkeetangĩĩa we mwene na ala makwĩthukĩĩasya.”—1 Tim. 4:16.