1-2. (a) Satani ethĩĩtwe ainyaĩĩkya ũvũngũ ata? (b) Twĩneenea kyaũ ĩsomonĩ yĩĩ?

SATANI nĩ “ĩthe wa ũvũngũ,” na ethĩĩtwe aikenga andũ kuma mwambĩĩonĩ. (Yoa. 8:44) Ũvũngũ ũmwe wĩthĩĩtwe ainyaĩĩkya nĩ momanyĩsyo ma ũvũngũ ĩũlũ wa kĩkw’ũ na ũndũ kwĩthĩawa mũndũ akw’a. Syĩthĩo na mĩĩkĩĩo mingĩ andũ methĩawa nayo yumanĩte na momanyĩsyo asu. Nũndũ wa ũu, ve Aklĩsto amwe malasimĩkaa ‘kũkitĩa mũĩkĩĩo’ woo yĩla makw’ĩĩwa nĩ andũ moo ma mũsyĩ kana atũi.—Yuta 3.

² Ũndũ ta ũsu ũkaũkwata, nĩ kyaũ kĩtonya kũũtetheesya ũũngame wĩ mũlũmu na ũitetea kĩla Mbivilia ĩmanyĩasya ĩũlũ wa kĩkw’ũ? (Aev. 6:11) Nao Mũklĩsto ũngĩ akathing’ĩĩw’a elikye syĩthĩonĩ itamwendeeasya Ngai, ũtonya kwĩka ata ũkamũkiakisya na ũimũtw’ĩĩka? Ĩsomo yĩĩ nĩyĩũneenea ũtao ũla Yeova ũtũnengete. Ekai twambe kũneenea kĩla Mbivilia ĩmanyĩasya ĩũlũ wa kĩkw’ũ.

3. Ũvũngũ wa mbee waeteie andũ thĩna wĩva?

³ Ngai ndoombĩte andũ makusae. Ĩndĩ nĩ kana Atamu na Eva mekale tene na tene, nĩmaaĩle kũmwĩw’a Yeova na maiatĩĩa mwĩao ũte vinya ũla wamekĩĩe. Ameie atĩĩ: “Wa mũtĩ wa kũmanyĩthya ũseo na ũthũku, ndũkaye: nĩkwĩthĩwa mũthenya ũla ũkaya waw’o ndũkatĩa ũkw’a.” (Mwa. 2:16, 17) Ĩndĩ Satani nĩwaanangie maũndũ. Atũmĩie nzoka kwĩa Eva atĩĩ: “Mũikakw’a nongĩ.” Aĩ na mwa Eva aĩkĩĩa ndeto isu na aya yĩla ĩtunda! Ĩtina o nake mũũme nĩwaĩe. (Mwa. 3:4, 6) Kĩu nĩkyo kyatumie naĩ na kĩkw’ũ ilika mũndũnĩ.—Alo. 5:12.

4-5. Satani aendeeie kũnyaĩĩkya ũvũngũ wake ata?

⁴ Atamu na Eva nĩmakwie, o tondũ Ngai waĩtye. Ĩndĩ Satani ndaaeka kũnyaĩĩkya ũvũngũ ĩũlũ wa kĩkw’ũ. Ĩtina  wa ĩvinda nĩwambĩĩisye momanyĩsyo angĩ ma ũvũngũ. Ũvũngũ ũmwe ũmanyĩasya nĩ kana yĩla mũndũ wakw’a, mwĩĩ ũũ twene nĩw’o wĩthĩawa wakw’a, ĩndĩ ve kĩndũ kĩngĩ kĩthĩawa nthĩnĩ wake kyumaa, na kĩkothaa kwĩwa kĩendaa kwĩkala kũla maveva ma akw’ũ mekalaa. O na kau ũvũngũ ũsu ũmanyĩaw’a kwa nzĩa syĩ kĩvathũkany’o, ũmũnthĩ nũnyaĩĩkĩte ũkavikĩa andũ aingĩ.—1 Tim. 4:1.

⁵ Nĩkĩ andũ aingĩ metĩkĩlaa ũvũngũ ũsu? Satani nĩwĩsĩ ũndũ twĩw’aa kĩkw’ũ kyawetwa, na kĩu nĩkyo ũtũmĩaa nĩ kana atwasye. Vai mũndũ wendaa kũkw’a nũndũ twoombiwe twĩ na wendi wa kwĩkala tene na tene. Na kĩkw’ũ tũkĩtalaa ta mũmaitha.—1 Ako. 15:26.

6-7. (a) We Satani nũvotete kũsiĩĩa andũ maikamanye ũw’o ĩũlũ wa kĩkw’ũ? Elesya. (b) Ũw’o ũla Mbivilia ĩmanyĩasya ũtũtetheeasya ata tũikakĩe akw’ũ?

⁶ Satani nũtatĩte mũno kũkenga andũ. Ĩndĩ ndesa kũmasiĩĩa maikamanye ũw’o ĩũlũ wa kĩkw’ũ. Ũmũnthĩ ala mesĩ na matavasya andũ kĩla Mbivilia ĩmanyĩasya ĩũlũ wa akw’ũ na wĩkwatyo ũla wĩ vo, nĩ aingĩ o na kwĩ ĩvindanĩ yĩngĩ o na yĩva. (Mũta. 9:5, 10; Meko 24:15) Ũw’o ũsu nũtũkiakiasya na ũkatũtetheesya twĩthĩwe tũte na wia kana nzika ĩũlũ wa kĩla kĩthĩawa mũndũ akw’a. Kwa ngelekany’o, tũikĩaa akw’ũ kana tũkakĩa tũyona ta ve ũndũ mũthũku ũtonya kũkwata endwa maitũ ala makwie. Nĩtwĩsĩ kana makw’a vai vandũ maendaa kwĩkala na mayĩsa kũũmĩsya mũndũ. No tũmaelekany’e na mũndũ ũkomete too mwingĩ. (Yoa. 11:11-14) O na ĩngĩ, nĩtwĩsĩ kana mũndũ amina kũkw’a ndamanyaa ĩvinda yĩivĩta. Kwoou ala makathayũũkw’a, o na ala makwie myaka maana maingĩ mĩvĩtu, maamũka maikamanya kana ve ĩvinda yĩasa yĩvĩtĩte. Makoona o ta ĩveny’a na ĩsalukya.

⁷ We no ũlee kana kĩla Mbivilia ĩmanyĩasya ĩũlũ wa akw’ũ kĩ ũtheinĩ, kĩi vinya kũeleeka, na nĩkyosanĩte na kĩlĩko? Nao kwasyoka ũvindĩĩsye ũndũ ũvũngũ wa Satani ũtumaa andũ molanĩlw’a. Ũvũngũ ũsu nĩwaasya andũ, na kũthũkya ũvoo, wĩthĩawa ũyanangĩa Mũmbi waitũ ĩsyĩtwa. Nĩ kana tũelewe ũndũ ũvũngũ wa Satani wanangĩte maũndũ, twĩenda kũneenea makũlyo aa: W’o ũvũngũ wa Satani wanangĩĩte Yeova ĩsyĩtwa ata? Nĩ kwa nzĩa yĩva ũvũngũ ũsu ũtumĩte andũ masũanĩa kana vai vata wa kũĩkĩĩa nthembo ya wovosyo ya Klĩsto? Na nĩ kwa nzĩa yĩva ũvũngũ ũsu wongeleele andũ kĩmeto na mathĩna?

8. O tondũ vonanĩtw’e ĩandĩkonĩ ya Yelemia 19:5, ũvũngũ ũla Satani ũnyaĩĩkasya ĩũlũ wa akw’ũ wanangĩĩte Yeova ĩsyĩtwa ata?

⁸ Ũvũngũ ũla Satani ũnyaĩĩkasya ĩũlũ wa akw’ũ nũmwanangĩaa Yeova ĩsyĩtwa. Ũmanyĩsyo ũmwe nĩ kana akw’ũ nĩmathĩnĩaw’a mwakinĩ. Momanyĩsyo ta asu nĩmamwanangĩaa Ngai ĩsyĩtwa vyũ! Nĩkĩ? Nũndũ Ngai nĩ wendo, ĩndĩ ala mamanyĩasya ũvũngũ ũsu methĩawa mayonany’a athũkĩte o ta Ndevili. (1 Yoa. 4:8) We wĩw’aa ata wavindĩĩsya ũndũ ũsu? Nao wĩona Yeova ta wĩw’aa ata? Nĩtwĩsĩ kana nũmenete kwona angĩ mainyamaw’a.—Soma Yelemia 19:5.

9. Ũvũngũ wa Satani ũtumaa ata andũ masũanĩa kana vai vata wa kũĩkĩĩa nthembo ya wovosyo ya Klĩsto, ĩla ĩeleetw’e ĩandĩkonĩ ya Yoana 3:16 na 15:13?

⁹ Ũvũngũ ũla Satani ũnyaĩĩkasya ĩũlũ wa akw’ũ ũtumaa andũ masũanĩa kana vai vata wa kũĩkĩĩa nthembo ya wovosyo ya Klĩsto. (Mt. 20:28) Ũvũngũ ũngĩ wa Satani nĩ kana mũndũ akw’a thayũ wake ndũkusaa. Keka ũu nĩ w’o, kĩla mũndũ ethĩwa ayĩkala tene na tene. Na ethĩwa vailye ũu, Klĩsto ndaĩ na vata wa kumya thayũ wake kwondũ witũ nĩ kana tũkwate thayũ wa tene na tene. Ĩndĩ lilikana kana vai kĩndũ kĩngĩ kyonanasya nesa vyũ ũndũ Ngai na Yesũ mendete andũ ta nthembo ya Klĩsto. (Soma Yoana 3:16; 15:13.) We wĩona Yeova na Mwana wake ta mew’aa ata meew’a momanyĩsyo asu matumaa mũthĩnzĩo ũsu wa vata woneka ta kĩndũ kĩte vala kĩĩ?

10. Ũvũngũ wa Satani wongeleelaa andũ kĩmeto na mathĩna ata?

¹⁰ Ũvũngũ wa Satani wongeleelaa andũ kĩmeto na mathĩna. Kwa ngelekany’o, yĩla asyai makw’ĩĩwa nĩ mwana nĩmatonya kwĩwa nĩ Ngai ũmwosie, na nũtonya kwĩthĩwa aendie kũtw’ĩka mũlaĩka ĩtunĩ. Kw’o ku nĩ kũmakiakisya kana nĩ kũmongela thĩna ĩũlũ wa ũngĩ? Naw’o ũmanyĩsyo wa ũvũngũ ĩũlũ wa ĩia ya mwaki nĩwanengie andũ kĩtumi kya kũthĩny’a angĩ. Nũndũ wa ũu, ala ĩvinda ĩvĩtu maleanaa na momanyĩsyo ma makanisa mooveeawa ituĩnĩ na maivĩvw’a. Ĩvuku yĩmwe yĩeleetye ĩũlũ wa koti ũmwe watw’ĩĩaa andũ kũawa (Spanish Inquisition), nĩyĩwetete nĩkĩ amwe matonya kwĩthĩwa maumasya sila ũsu. Yaĩtye no kwĩthĩwa meekaa ũu nũndũ maĩkĩĩaa kana menenga mũndũ mwanya wa “kwĩsamĩa ũndũ ĩia ya mwaki yĩsamasya,” nongi kana nĩwĩlila atanakw’a nĩ kenda ndakathi ĩianĩ yĩu. Isionĩ imwe andũ monaa ne ũseo kũthaitha aa-ũmae moo ala makwie, kũmanenga ndaĩa, kana o na kũmetya ũathimo. Angĩ namo nĩmekaa maũndũ ma kũusya aa-ũmae moo nĩ kana maikese kũmaetee mũisyo. Ĩndĩ kĩla kĩmakasya nĩ kana mĩĩkĩĩo ta ĩsu yumanĩte na ũvũngũ wa Satani ndĩnengae andũ ũkiakisyo wa w’o. Vandũ va ũu ĩtumaa andũ mambĩĩa kwĩmakĩa kana o na makakwatwa nĩ wia.

11. Anyanya kana andũ ma mũsyĩ matonya ata kũtũthing’ĩĩsya mate na ũthũku tũatĩĩe syĩthĩo itosanĩte na Ndeto ya Ngai?

¹¹ Nũndũ nĩtwendete Yeova na Ndeto yake, nĩtũmwĩw’aa o na yĩla anyanya kana andũ ma mũsyĩ mambĩĩa kũtũthing’ĩĩsya mate na ũthũku tũatĩĩe syĩthĩo ikonetye akw’ũ na itosanĩte na Maandĩko. O na no matwĩkĩĩthye nthoni mayasya tũinendete ũla ũkwie, kana tũinamũnengete ndaĩa. Na eka ũu, no mambĩĩe kwasya kana mwĩkalĩle witũ nũũtuma ũla ũkwie aetee andũ mũisyo. Vekala ũu, tũtonya kwĩka ata tũlũmy’e ũw’o wa Mbivilia? Eka twone ũndũ myolooto ĩno ya Mbivilia ĩtonya kũũtethya.

12. Nĩ syĩthĩo syĩva ikonetye akw’ũ itosanĩte na Maandĩko?

¹² Tw’a vyũ ‘kwĩvathana’ na mĩĩkĩĩo na syĩthĩo ila itosanĩte na Maandĩko. (2 Ako. 6:17) Andũ aingĩ nthĩ ĩmwe yĩ kĩsionĩ kya  Caribbean maĩkĩĩaa kana mũndũ e ĩveva yĩendeeaa kwĩkala akw’a, na ĩveva yĩu no yĩeme kũthi vandũ nĩ kana yĩthĩnasye ala manamũkuaa naĩ. Ũvoo ũmwe waĩtye kana “ĩveva” yĩu nĩyĩtonya “kũlua nduuthĩ na kũete mathĩna mathũku mũno kĩsionĩ.” Na ve isio imwe sya Africa mũndũ ũkilasya akw’a ioo syonthe ila syĩ kwake ikavw’ĩkwa kana ikavĩndũwa isisye ũkũtanĩ. Mekaa ũu nĩkĩ? Amwe maasya kana mũndũ akw’a ndaĩle kwĩyona kĩoonĩ! Ĩndĩ ithyĩ athũkũmi ma Yeova, tũyĩsa o na vanini kũĩkĩĩa kana kũkwata mbau syĩthĩo na imanyĩo ta isu, nũndũ ũsu nĩ ũvũngũ wa Satani!—1 Ako. 10:21, 22.

13. O tondũ vonanĩtw’e ĩandĩkonĩ ya Yakovo 1:5, waĩle kwĩka ata ethĩwa ve kĩthĩo wĩ na nzika nakyo?

¹³ Ethĩwa ve kĩthĩo kana kĩmanyĩo wĩ na nzika nakyo, mũvoye Yeova na ũimũkũlya aũnenge ũĩ wake. (Soma Yakovo 1:5.) Ĩtina wa kwĩka ũu, no wĩke ũkunĩkĩli mavukunĩ maitũ ĩũlũ wa ũndũ ũsu. Na woona ve kĩtumi, no ũkũlye atumĩa ma kĩkundi kyaku ũtao. O na kau mayĩsa kũũtw’ĩĩa kĩla ũkwĩka, no makwony’e myolooto ya Mbivilia ĩtonya kũũtethya, o ta ĩla yĩ ĩsomonĩ yĩĩ. Woosa matambya asu, ũkeethĩawa ũimanyĩsya ‘kĩlĩko kyaku’ nĩ kana kĩthĩwe kĩtonya “kũvathũkany’a ũseo na ũthũku.”—Aevl. 5:14.

14. Nĩ kyaũ twaĩle kwĩka ethĩwa tũikwenda kũlulutĩkya ala angĩ?

¹⁴ “Ĩkai maũndũ onthe kwondũ wa kũmũtaĩa Ngai. Mũikethĩwe kĩndũ kya kũlulutĩkya.” (1 Ako. 10:31, 32) Yĩla tũũtw’a nĩtũkũatĩĩa kĩthĩo kĩna kana tũiatĩĩa, nĩtwaĩle kũsũanĩa wasya wa ngoo wa ala angĩ, na mũno mũno Aklĩsto ala angĩ. Tũyenda mũndũ alulutĩke nũndũ witũ! (Mko. 9:42) O na ĩngĩ, tũyenda kũthatya ala mate Ngũsĩ vate kĩtumi. Wendo ũkatũsukumaa tũmaneeny’e na ndaĩa, twĩsĩ kana kĩu nĩkĩtumaa Yeova ataĩwa. Kwoou tũyĩsa kũkĩlya ngananĩo kana tũkambĩĩa kumany’a angĩ nũndũ wa syĩthĩo syoo. Tũikolwe kana wendo no ũtume o na maũndũ mekwoneka me vinya mekĩka. Wendo ũkatumaa tũnenga andũ ndaĩa na tũimakua nesa, na kĩu no kĩtume amwe matũvĩngaa mololosya ngoo.

15-16. (a) Nĩkĩ nĩ ũndũ wa ũĩ kũelesya ala angĩ kĩla ũĩkĩĩaa? Nengane ngelekany’o. (b) Ndeto sya Vaulo ila syĩ ĩandĩkonĩ ya Alomi 1:16 itũkonetye ata?

¹⁵ Eka kĩla mũndũ kĩsionĩ kyenyu amanye kana we wĩ Ngũsĩ ya Yeova. (Isa. 43:10) Ethĩwa nĩwatavisye andũ ma mũsyĩ na anyanyau kwĩ tene kana ũthaithaa Yeova Ngai, ũkeethĩaa nĩ laisi kũmanya ũndũ ũkwĩka yĩla makũthatĩa. Mwana-a-asa ũmwe wĩtawa Francisco, ũla wĩkalaa  Mozambique, aandĩkie atĩĩ: “Yĩla tweemanyĩisye ũw’o nĩ na kĩveti kyakwa, Carolina, nĩtwatavisye andũ ma mũsyĩ kana tũikathaithaa akw’ũ ĩngĩ. Ĩndĩ ũtwi witũ watatiwe yĩla mwĩĩtu-a-inyia wa Carolina wakwie. Kwosana na kĩthĩo kya kũũ kwitũ, mũndũ akw’a mwĩĩ wake nũthambaw’a na vakekwa maũndũ angĩ ma syĩthĩo. Na ĩndĩ mũndũ ũla me ũko wa vakuvĩ vyũ ethĩawa aĩlĩte kũkoma matukũ atatũ vala kĩw’ũ kĩu kĩnetiwe. Syĩthĩo isu syĩkawa nĩ kana matanĩthye ĩveva ya mũndũ ũla mũkw’ũ. Kwoou yĩla mwĩĩtu-a-inyia wa Carolina wakwie, andũ ma mũsyĩ meesĩ nĩwe ũkakomaa vo.”

¹⁶ Francisco na kĩveti kyake meekie ata? Francisco aeleetye atĩĩ: “Nũndũ nĩtũmwendete Yeova na nĩtwendaa kwĩka maũndũ ala mamũtanĩthasya, nĩtwaleanile na kĩthĩo kĩu. Andũ ma mũsyĩ wa Carolina matũthatĩie mũno. Maisye kana tũikũnenga ndaĩa mũndũ ũla mũkw’ũ, na kana vai mũndũ wa mũsyĩ ũkakinya kwitũ kana kũtũtethya twakwatwa nĩ thĩna. Nũndũ twaĩ twamaeleisye maũndũ ala tũĩkĩĩaa, tũyaatinda tũimaelesya ũndũ ũsu nũndũ nĩmathatĩte. O na andũ amwe ma mũsyĩ nĩmatũteteaa, mayasya kana twaĩ twaeleisye ũtwi witũ ĩũlũ wa syĩthĩo ta isu. Ĩtina wa ĩvinda, andũ ma mũsyĩ wa Carolina nĩmauisye, na tweew’ana. Na ũndũ wa kwendeesya nĩ kana amwe nĩmokĩte mũsyĩ kwitũ mayenda tũmanenge mavuku maeleetye Mbivilia.” Tũikaaĩw’ĩe nthoni o na vanini ũtwi witũ wa kũũngama na ũkũmbaũ na kũtetea ũw’o ũla Mbivilia ĩmanyĩasya ĩũlũ wa kĩkw’ũ.—Soma Alomi 1:16.

17. Tũtonya ata kwĩthĩwa twĩ mũnyanya wa w’o yĩla Mũklĩsto wakw’ĩĩwa?

¹⁷ Yĩla Mũklĩsto wakw’ĩĩwa, nĩtwaĩle kũtata vyũ ũndũ tũtonya twĩthĩwe ‘mũnyanya na mwana-a-ĩthe wasyaiwe kwondũ wa kũthĩnũkasya.’ (Nth. 17:17) Tũtonya ata kwĩthĩwa twĩ “mũnyanya” wa w’o yĩla mwana-a-asa kana mwĩĩtu-a-asa ũla ũkw’ĩĩwe ũkũthing’ĩĩw’a elikye syĩthĩonĩ itosanĩte na Maandĩko? Ekai tũsũanĩe myolooto ĩlĩ ya Mbivilia ĩtonya kũtũtetheesya tũkamũkiakisya.

18. Nĩ kyaũ kyatumie Yesũ aĩa, na ngelekany’o yake yĩtũmanyĩsya kyaũ?

¹⁸ “Ĩai na ala mekũĩa.” (Alo. 12:15) Mavinda  amwe nĩtũtonya kũthĩnĩka mũno nũndũ tũyĩsĩ ũndũ tũtonya kwĩa mũndũ wĩ na kyeva kingĩ. Ĩndĩ methoi no monany’e ũndũ tũkwĩw’a o na tũtaĩtye ũndũ. Yĩla Lasalo, mũnyanyae wa Yesũ, wakwie, Meli, Matha, na andũ angĩ nĩmaĩie mũno nũndũ wa kũkw’ĩĩwa nĩ mwana-a-inyia woo na mũnyanyae woo. Ĩtina wa mĩthenya ĩna, Yesũ nĩwavikie na “aĩa” o tamo, o na kũtw’ĩka nĩweesĩ nũkũthayũũkya Lasalo. (Yoa. 11:17, 33-35) Methoi ma Yesũ moonanisye ũndũ Ĩthe wake weew’aa. O na yĩla andũ ma mũsyĩ moonie aiĩa, nĩmamanyie kana nĩwamendete, na kĩu nĩkyakiakĩisye Meli na Matha mũno. O ta ũu, yĩla ana-a-asa moona ũndũ tũmendete na ũndũ tũmathĩnĩkĩaa, nĩmamanyaa kana mai oka, ĩndĩ mathyũlũlũkĩtwe nĩ anyanya mamendete na meyumĩtye kũmatw’ĩĩka.

19. Yĩla tũũkiakisya Mũklĩsto ũkw’ĩĩwe, ĩandĩko ya Mũtavan’ya 3:7 yĩtonya kũtũtetheesya ata?

¹⁹ Ve “ĩvinda ya kũvindya, na ĩvinda ya kũneena.” (Mũta. 3:7) Ũndũ ũngĩ tũtonya kwĩka tũkakiakisya Mũklĩsto ũkw’ĩĩwe nĩ kũmwĩthukĩĩsya nesa. Mũnenge mwanya aelesye kyonthe kĩla kĩ ngoonĩ, na ndũkew’e woo o na ethĩwa eĩka ‘kũvulũka’ ndeto, kana eneena ndeto ite nzeo. (Yovu 6:2, 3) No ethĩwe aineena ũu no ũndũ wongeleelwe maũndũ maingĩ maito nĩ andũ make ma mũsyĩ ala mate Ngũsĩ. Kwoou voya vamwe nake. Mwĩsũve “ũla wĩw’aa mboya” amũnenge vinya wa kũmĩĩsya na aiusya. (Sav. 65:2) Ethĩwa nĩvatonyeka, soma Mbivilia vamwe nake. Kana o mũsome kĩlungu kĩna mavukunĩ maitũ. Kwa ngelekany’o, no mũsome kĩlungu kĩtonya kũmwĩkĩa vinya kya ngewa ya mwana-a-asa kana mwĩĩtu-a-asa.

20. Twĩneenea kyaũ ĩsomonĩ yĩla yĩatĩĩe?

²⁰ Nĩ ũndũ wa mwanya mũno kũmanya ũw’o ĩũlũ wa akw’ũ na wĩkwatyo mũseo mũno ũla wĩ vo kwondũ wa ala me mbũanĩ sya ũlilikano! (Yoa. 5:28, 29) Kwondũ wa ũu, ekai ndeto sitũ na meko maitũ monany’e kana nĩtũlũmĩtye ũw’o wa Mbivilia, na ekai tũtavasye angĩ ũw’o ũsu kĩla ĩvinda mwanya waumĩla. Ĩsomonĩ yĩla yĩatĩĩe, nĩtũũneenea nzĩa ĩngĩ Satani ũtũmĩaa kwasya andũ, nayo nĩ kũneenany’a na maveva. Nĩtũkwona nĩkĩ twaĩlĩte kwĩvathana na imanyĩo na maũndũ ma kwĩtanĩthya ala methĩwa makonanĩtye na ndaimoni.