1-2. Elesya kĩla kyaendeee Yesũ aineena ndeto syake sya mũthya.

KWAĨ mũthenya, matukũ 14, mwei wa Nisani, mwaka wa 33. Yesũ nĩwailĩĩilwe mavĩtyo ũteekĩte na asilĩlwa, athekeewa, athĩnw’a mũno, na mũthya aathĩĩwa mũtĩnĩ wa mathĩna. Saa isu, aathĩĩwe mĩsumaa mokonĩ na nyaaĩnĩ. Nũndũ wa ũu, kĩla ĩvinda watata kũveva kana waathamya aneene, atiawa na kyalya kingĩ. Ĩndĩ yaĩ no nginya aneene, na kĩtumi nũndũ aĩ na maũndũ ma vata ma kũweta.

² Ekai tũneenee ndeto ila Yesũ wawetie e mũtĩnĩ wa mathĩna, na maũndũ ala tũkwĩmanyĩsya ndetonĩ isu. Kwĩka ũu kwĩtũtetheesya ‘kũmwĩw’a.’—Mt. 17:5.

3. Yesũ atonya kwĩthĩwa awetaa aaũ yĩla waisye: “Asa maekee”?

³ Yesũ aisye ata? Yesũ avoyie ũũ yĩla waathĩĩiwe mũtĩnĩ wa mathĩna: “Asa maekee.” Naaũ wendaa maekewe? Ndeto ila waneenie ĩtina wa vau niũtũtetheesya kũmanya naaũ wawetaa. Aisye: “Mayĩsĩ ũndũ mekwĩka.” (Luka 23:33, 34) Yesũ nũtonya kwĩthĩwa aneeneaa asikalĩ Alomi ala mamũathĩĩie mũtĩnĩ ũsu. Mayeesĩ we nĩwe ũũ. O na nũtonya kwĩthĩwa awetaa amwe maĩ ĩkomanonĩ, ala maasya oawe ĩndĩ mũthya mesa kwambĩĩa kũmũĩkĩĩa. (Meko 2:36-38) O na kau mamwĩkie ũndũ ũtosanĩte na mĩao, ndaamathatĩa na akalea kũmaekea.  (1 Vet. 2:23) Vandũ va ũu, amũkũlilye Yeova amaekee.

4. Twĩĩmanyĩsya kyaũ twasũanĩa ũndũ Yesũ weeyũmbanĩtye kũekea ala mamũvĩngaa?

⁴ Twĩĩmanyĩsya kyaũ ndetonĩ sya Yesũ? O ta Yesũ, nĩtwaĩle kwĩthĩwa twĩyũmbanĩtye kũekea angĩ. (Ako. 3:13) Amwe, ta andũ maitũ ma mũsyĩ, no matũvĩnge nũndũ maikũelewa maũndũ ala tũĩkĩĩaa kana mwĩkalĩle witũ. No matũneenee ũvũngũ, makatũumany’a mbee wa angĩ, makatembũanga mavuku maitũ, kana o na makatata kũtũũmĩsya. Vandũ va kwoveea ũthatu ngoonĩ, no tũmũkũlye Yeova avingũe metho moo nĩ kana mone ũla w’o. (Mt. 5:44, 45) Mavinda amwe, no twone wĩ ũndũ wĩ vinya kũmaekea, na mũno mũno ethĩwa methĩĩtwe maitwĩka maũndũ mathũku mũno. Ĩndĩ twooveea ũthatu ũsu ngoonĩ na tũiema kũmaekea, nithyĩ tũũmĩaa. Mwĩĩtu-a-asa ũmwe aisye: “Nĩnĩsĩ kana kũekea angĩ kũyonanasya nĩngwĩtĩkĩlana na mavĩtyo moo, kana nĩngwĩtĩkĩla mandũmĩe naĩ. Kwonanasya kana ndikwenda kwoveea ũthatu ngoonĩ yakwa.” (Sav. 37:8) Yĩla twaekea, twonanasya kana tũikwenda kwĩtĩkĩlya maũndũ mathũku ala matũkwatĩte matume twĩkala tũthatĩte.—Aev. 4:31, 32.

5. Yesũ athie mũtũli ũmwe wa mĩao waĩ ũtee wake kyaũ, na nĩkĩ?

⁵ Yesũ aisye ata? Ve atũli elĩ ma mĩao maathĩĩwe mĩtĩnĩ ya mathĩna ũtee wa Yesũ. Mbeenĩ, me elĩ nĩmamũneeneie naĩ. (Mt. 27:44) Ĩndĩ ĩtina, ũmwe woo nĩwaekie kũmũneenea naĩ. Aekie nũndũ nĩwamanyie kana Yesũ ndeekĩte “ũndũ o na ũmwe ũtaĩlĩte.” (Luka 23:40, 41) Na eka ũu, nĩwoonanisye nũkũĩkĩĩa kana Yesũ ndalea kũthayũũkw’a na ayĩsa kũtw’ĩka mũsumbĩ. Amũtavisye atĩĩ: “Yesũ, wĩndilikana yĩla wĩlika Ũsumbĩnĩ waku.” (Luka 23:42) Mũndũ ũsu aĩ na mũĩkĩĩo mũnene mũno! Yesũ amũsũngĩie amwĩa: “Nĩ w’o ũmũnthĩ nĩngũkwĩa, ũkeethĩwa vamwe nakwa Ũseonĩ [ĩndĩ ti Ũsumbĩnĩ].” (Luka 23:43) Nĩwoona vau Yesũ atũmĩie ndeto “nĩngũkwĩa,” “ũkeethĩwa,” na “nakwa” kwonany’a amwathie we mwene? Yesũ atavisye mũtũli ũsu wa mĩao ndeto isu nĩ kana imũnenge wĩkwatyo nũndũ nĩweesĩ Ĩthe wake e tei.—Sav. 103:8.

6. Ndeto ila Yesũ watavisye ũla mũtũli wa mĩao syĩtũmanyĩsya kyaũ?

⁶ Twĩĩmanyĩsya kyaũ ndetonĩ sya Yesũ? Yesũ ailye ta Ĩthe wake vyũ. (Aevl. 1:3) Yeova ethĩawa na mea ma kũtũekea na kũtwĩw’ĩa tei ethĩwa nĩtũkwĩlila kuma ngoonĩ, na nĩtũkwonany’a kana nĩtũkũĩkĩĩa nthakame ya Yesũ Klĩsto no ĩtume tũekewa naĩ sitũ. (1 Yoa. 1:7) Andũ amwe no maemwe nĩ kũĩkĩĩa kana Yeova no amaekee naĩ ila meekie tene. Ethĩwa mavinda amwe nĩwĩw’aa ũu, sũanĩa ũndũ ũũ: Ĩvinda ĩkuvĩ Yesũ atanakw’a, nĩweew’ĩie tei mũtũli wa mĩao, o na kau no ĩndĩ waĩ anambĩĩa kũmũĩkĩĩa. Kwoou we wĩona Yeova ta wĩw’ĩaa athaithi make aĩkĩĩku, ala matataa ũndũ matonya kũatĩĩa mĩao yake, tei wĩana ata?—Sav. 51:1; 1 Yoa. 2:1, 2.

7. O tondũ vonanĩtw’e ĩandĩkonĩ ya Yoana 19:26, 27, Yesũ atavisye Meli na Yoana kyaũ, na nĩkĩ wamatavisye ũu?

⁷ Yesũ aisye ata? (Soma Yoana 19:26, 27.) Yesũ nĩwathĩnĩkĩaa inyia wake nũndũ  nũtonya kwĩthĩwa aĩ ndiwa ĩvinda yĩu. Ainae maĩ matonya kũmwĩanĩĩsya mavata make ma kĩ-mwĩĩ. Ĩndĩ nũũ wesaa kwĩanĩsya mavata make ma kĩ-veva? Vai vandũ vonanĩtye kana kũvika ĩvinda yĩu, ana-a-inyia maĩ manatw’ĩka amanyĩw’a make. Ĩndĩ Yoana aĩ mũtũmwa mũĩkĩĩku na mũnyanya mũnene wa Yesũ. Na Yesũ oonaa ala mamũthaithaa Yeova vamwe nake ta andũ make ma mũsyĩ. (Mt. 12:46-50) Nĩwamwendete Meli mũno, na nũndũ wa ũu, nĩwanengie Yoana kĩanda kya kũmũsũvĩa nũndũ nĩweesĩ nũkwĩanĩsya mavata make ma kĩ-veva. Eeie inyia wake atĩĩ: “Sisya! Mwana waku!” Na avĩndũkĩa Yoana amwĩa: “Sisya! Inyia waku!” Kuma mũthenya ũsu, Yoana  atw’ĩkie ta mwana kwa Meli na aendeea kũmũsũvĩa ta inyia wake. Yesũ oonanisye nĩwendete mũno mũndũ mũka ũsu waũngamĩte ũtee wake aikw’a na wamũsũvĩĩte nesa kuma asyawa!

8. Ndeto ila Yesũ watavisye Meli na Yoana syĩtũmanyĩsya kyaũ?

⁸ Twĩĩmanyĩsya kyaũ ndetonĩ sya Yesũ? No twĩthĩwe na ngwatanĩo ndũmu vyũ na ana-a-asa na eĩtu-a-asa maitũ kwĩ ĩla twĩ nayo na andũ maitũ ma mũsyĩ. Andũ maitũ ma mũsyĩ no matũvĩnge kana o na makatũtia, ĩndĩ o tondũ Yesũ wathanie, twalũmany’a na Yeova na ũseũvyo wake, tũkakwata “kũndũ 100” kwa kĩla twaĩtye. Aklĩsto ala angĩ makeethĩwa kwitũ ta ana, eĩtu, aa-inyia maitũ, kana aa-ĩthe maitũ. (Mko. 10:29, 30) We wĩw’aa ata wasũanĩa kana wĩ na ana-a-asa na eĩtu-a-asa me ngwatanĩo nũndũ me na mũĩkĩĩo, nĩmamwendete Yeova, na nĩmendanĩte ene?—Ako. 3:14; 1 Vet. 2:17.

9. Ndeto sya Yesũ ila syĩ nthĩnĩ wa Mathayo 27:46 syĩtũmanyĩsya kyaũ?

⁹ Yesũ aisye ata? Ĩvinda ĩkuvĩ Yesũ atanakw’a, aisye ũũ na wasya mũnene: “Ngai wakwa, Ngai wakwa, ũndekee kĩ?” (Mt. 27:46) Mbivilia ndĩeleetye nĩkĩ Yesũ waisye ũu. Ĩndĩ kwasũanĩa kĩla ndeto isu siũtũmanyĩsya. Mbee, yĩla Yesũ wawetie ndeto isu, eanĩisye wathani ũla wĩ nthĩnĩ wa Savuli 22:1. * O na ĩngĩ, ndeto isu syoonanisye ũtheinĩ kana Yeova ndeekĩĩte “wiio kũmũthyũlũlũka” Mwana wake. (Yovu 1:10) Yesũ nĩweesĩ kana Ĩthe wake nĩwamũekete mokonĩ ma amaitha make nĩ kana mamũtate vyũ. Nake nĩwatatiwe vyũ kwĩ mũndũ ũngĩ o na wĩva. Ũndũ ũngĩ nĩ kana, ndeto isu syoonanisye kana vai ĩvĩtyo weekĩte yĩtuma oawa.

10. Ndeto ila Yesũ watavisye Ĩthe wake syĩtũmanyĩsya kyaũ?

¹⁰ Twĩĩmanyĩsya kyaũ ndetonĩ sya Yesũ? Ũndũ wa mbee tũkwĩmanyĩsya nĩ kana, tũyaĩle kwĩkwatya Yeova atũsiĩĩanĩe na maũndũ ala matonya kũtata mũĩkĩĩo witũ. O tondũ Yesũ watatiwe vyũ, o naitũ nĩtwaĩle kwĩthĩwa twĩyũmbanĩtye kwĩkala twĩ aĩkĩĩku o na ethĩwa nĩtũkũawa. (Mt. 16:24, 25) Ĩndĩ twĩ na mũĩkĩĩo vyũ kana Ngai ndesa kũeka tũtatwe kũvĩtũka ũndũ tũtonya kũmĩĩsya. (1 Ako. 10:13) Ũndũ ũngĩ tũkwĩmanyĩsya nĩ kana, o ta Yesũ, mavinda angĩ no tũthĩne tũtaĩlĩte kũthĩna. (1 Vet. 2:19, 20) Tũivĩngawa nĩkwĩthĩwa ve ũndũ mũthũku twĩkĩte, ĩndĩ tũvĩngawa nĩkwĩthĩwa tũi ma nthĩ na tũtavanasya ũla w’o. (Yoa. 17:14; 1 Vet. 4:15, 16) Yesũ nĩweesĩ nĩkĩ Yeova wamũekie athĩne. Kĩvathũkany’o nake, athaithi amwe ma Yeova aĩkĩĩku nĩmatonya kũkwatwa nĩ ũndũ makatiwa mekũlĩtye nĩkĩ Yeova ũekie ũmakwate. (Ava. 1:3) Ĩndĩ Ngai witũ e tei na e wũmĩĩsyo, na nũeleawa kana asu maikosete mũĩkĩĩo; kĩla methĩawa mayenda nĩ ũkiakisyo ũla ũnenganae.—2 Ako. 1:3, 4.

11. Nĩkĩ Yesũ wawetie ndeto ila syĩ nthĩnĩ wa Yoana 19:28?

¹¹ Yesũ aisye ata? (Soma Yoana 19:28.) Nĩkĩ Yesũ waisye: “Nĩngwĩw’a waũni”? Aisye ũu “nĩ kana ĩandĩko yĩanĩe,” nayo nĩ ĩandĩko ya Savuli 22:15, yĩla yaĩtye: “Vinya wakwa nĩũmĩte ta kĩlio; na ũĩmĩ wakwa nũkwatanĩte na ngambuu syakwa.” Ũndũ ũngĩ nĩ kana,  Yesũ ndalea kwĩthĩwa aĩ na waũni mwingĩ nũndũ wa kũthĩna mũno na kwĩthĩwa na kyalya kingĩ. Nĩwendaa kũtetheew’a amine waũni ũsu.

12. Twĩĩmanyĩsya kyaũ ndetonĩ ii sya Yesũ: “Nĩngwĩw’a waũni”?

¹² Twĩĩmanyĩsya kyaũ ndetonĩ sya Yesũ? Yesũ ndaasũanĩa kana kũelesya ũndũ weew’aa nĩ wonzu, na o naitũ tũyaĩle kũsũanĩa ũu. Nĩtũtonya kwĩthĩwa tũtendete kũtavya angĩ kana nĩtũkwenda ũtethyo. Ĩndĩ yĩla twavika vandũ weethĩa no tũtethiw’e, tũyaĩle kũkĩa kũkũlya angĩ matũtetheesye. Kwa ngelekany’o, ethĩwa twĩ akũũ kana twĩ awau, no tũkũlye mũnyanya akatũtwaa ndukanĩ kana kwona ndakĩtalĩ. Kana ethĩwa nĩtũkw’ĩte ngoo, no tũneene na mũtumĩa wa kĩkundi kana Mũklĩsto mũimu nĩ kana atwĩthukĩĩsye, kana atũtavye “ndeto nzeo” ĩtonya kũtũthangaasya. (Nth. 12:25) Lilikana kana ana-a-asa na eĩtu-a-asa maku nĩmakwendete, na nĩmendaa ‘kũũthĩnũkya,’ kana kũũtetheesya. (Nth. 17:17) Ĩndĩ maitonya kũsoma ngoo yaku. Na kwoou mayĩsa kũmanya kana nũkwenda kũtetheew’a ũtosete ĩtambya ya kũmatavya.

13. Yesũ eanĩisye maũndũ meva kwa kwĩkala e mũĩkĩĩku nginya kĩkw’ũ?

¹³ Yesũ aisye ata? Ta saa kenda sya mũthenya, matukũ 14, mwei wa Nisani, Yesũ aisye ũũ na wasya mũnene: “Nĩmeanĩa!” (Yoa. 19:30) O na ndatĩkanĩ syake sya mũthya atanakw’a, nĩweesĩ kana nĩweanĩĩtye maũndũ onthe ala Yeova wendaa eke. Na nũndũ nĩwalũmilye wĩanĩu wake nginya kĩkw’ũ, nĩweanĩisye maũndũ meana ũna. Mbee, nĩwoonanisye kana Satani nĩ mũkengani. Yesũ oonanisye kana mũndũ ũte na naĩ no ekale e mũĩkĩĩku vyũ o na Satani amwĩka ata. Kelĩ, Yesũ nĩwaumisye thayũ wake wĩthĩwe wovosyo. Kĩkw’ũ kyake nĩkyatumie wĩthĩwa wĩ ũndũ ũtonyeka andũ me na naĩ methĩwe na ngwatanĩo nzeo na Ngai, na mayĩthĩwa na wĩkwatyo wa kwĩkala tene na tene. Katatũ, nĩwoonanisye kana Yeova nĩ Mũsumbĩ mũlũngalu na athesya ĩsyĩtwa ya Ĩthe wake.

14. Kĩla mũthenya twaĩle kũtw’a kwĩka ata? Elesya.

¹⁴ Twĩĩmanyĩsya kyaũ ndetonĩ sya Yesũ? No nginya tũtw’e kũlũmany’a na wĩanĩu witũ kĩla mũthenya. Kwasũanĩa ndeto sya Mwana-a-asa Maxwell Friend, ũla waĩ mwalimũ Sukulunĩ ya Mbivilia ya Ngileati. Aisye ũũ ũmbanonĩ ũmwe mũnene wa nthĩ mbingĩ aineenea ũĩkĩĩku: “Ndũkakũĩĩsye maũndũ ala ũtonya kwĩka na kũneena ũmũnthĩ ũmatwae ũnĩ. Wĩsĩ ata kana ũnĩ ũkeethĩwa thayũ? Tũmĩa kĩla mũthenya taw’o mwanya waku wa mũthya wa kwonany’a kana nũkwenda kũkwata thayũ wa tene na tene.” Ekai kĩla mũthenya twĩkale ta tũũtũmĩa mwanya witũ wa mũthya wa kwonany’a twĩ aĩkĩĩku! Na ĩndĩ o na twatw’ĩka nĩtũũkw’a, tũkeethĩwa tũtonya kwasya, “Yeova, nĩnĩkĩte kyonthe kĩla ndonya nĩkale nĩ mũĩkĩĩku, nonany’e kana Satani nĩ mũkengani, na nĩtetee ĩsyĩtwa yaku na ũsumbĩ waku mũnene!”

15. Kwosana na Luka 23:46, nĩ ũndũ wĩva Yesũ ũtaĩ na nzika naw’o?

¹⁵ Yesũ aisye ata? (Soma Luka 23:46.) Yesũ aisye ũũ ate na nzika: “Asa, nĩngũnengane veva wakwa mokonĩ maku.” Nĩweesĩ kana wĩkwatyo wake waĩ mokonĩ ma Yeova, na ndaĩ na nzika kana Ĩthe wake akamũlilikana.

16. Ngewa ya mwana-a-asa ũmwe waĩ na myaka 15 yĩũmanyĩsya kyaũ?

 ¹⁶ Twĩĩmanyĩsya kyaũ ndetonĩ sya Yesũ? Ndũkakĩe kwia thayũ waku mokonĩ ma Yeova. Nĩ kana wĩke ũu, no nginya ‘ũmũĩkĩĩe Yeova na ngoo yaku yonthe.’ (Nth. 3:5) Kwasũanĩa ngelekany’o ya mwana-a-asa weetawa Joshua waĩ na myaka 15, na wawaĩte ũwau ũtesa kũvoa. Nĩwaleile ũiiti ũleanĩte na mĩao ya Ngai. Ĩvinda ĩkuvĩ atanakw’a, atavisye inyia wake atĩĩ: “Mami, nyie nĩ mokonĩ ma Yeova. . . . Nĩũtavya ũũ nde na nzika: Nĩnĩsĩ nesa vyũ kana Yeova akanthayũũkya. Nũsomete ngoo yakwa na nĩwĩsĩ nĩnĩmwendete vyũ.” * Nũseo kĩla ũmwe witũ akekũlya-ĩ, ‘Ngakwatwa nĩ ĩtatwa yĩtonya kũtuma nĩkw’a, no nie thayũ wakwa mokonĩ ma Yeova, nĩ na mũĩkĩĩo vyũ kana akandilikana?’

17-18. Tweemanyĩsya maũndũ meva? (O na ĩngĩ, sisya ĩsandũkũ “ Kĩla Tũkwĩmanyĩsya Ndetonĩ sya Mũthya sya Yesũ.”)

¹⁷ Vate nzika, ndeto sya mũthya sya Yesũ itũmanyĩasya maũndũ ma vata mũno! Itũlilikanasya vata wa kũekea angĩ na kũĩkĩĩa kana Yeova akatũekeaa. Twĩ na ana-a-asa na eĩtu-a-asa aingĩ methĩawa meyũmbanĩtye kũtũtetheesya. Ĩndĩ yĩla twenda ũtethyo, no nginya twose ĩtambya ya kũmakũlya. O na nĩtwĩsĩ kana Yeova ndalea kũtũtetheesya kũmĩĩsya matatwa o na meva ala meũtũkwata. Na nĩtwonaa vata wa kũtũmĩa kĩla mũthenya taw’o mwanya witũ wa mũthya wa kwonany’a twĩ aĩkĩĩku, tũte na nzika kana o na twakw’a, Yeova no atũthayũũkye.

¹⁸ Kwa w’o, ndeto ila Yesũ waneenie yĩla waĩ mũtĩnĩ wa mathĩna nĩ sya vata mũno! Twatũmĩa maũndũ asu tweemanyĩsya, tũkeethĩawa tũiatĩĩa ndeto ii Yeova wawetie ĩũlũ wa Mwana wake: “Mwĩw’ei we.”—Mt. 17:5.