1. Twaumisye va ũtonyi witũ wa kũneena?

 ŨTONYI witũ wa kũneena nĩ mũthĩnzĩo twanengiwe nĩ Ngai witũ wĩ wendo. Kwoou yĩla mũndũ wa mbee, Atamu, woombiwe, aĩ atonya kũneena na Ĩthe wake wa ĩtunĩ. O na aĩ atonya kũseũvya ndeto nzaũ sya kũtũmĩa. Atamu nĩwatũmĩie ũtonyi ũsu kwĩanĩsya wĩa ũla wanengiwe wa kũtwʼĩĩa nyamũ syonthe masyĩtwa. (Mwa. 2:19) Na kwasũanĩa ũndũ weewie mũyo wĩana yĩla waeteiwe kĩveti kyake kyanake, Eva, na ambĩĩa kũea ngewa nakyo!—Mwa. 2:22, 23.

2. Mũthĩnzĩo wa ũneeni watũmĩiwe naĩ ata ĩvinda ĩvĩtu na ũtũmĩawa naĩ ata ũmũnthĩ?

² Ĩtina wa ĩvinda ĩkuvĩ, mũthĩnzĩo ũsu wa ũneeni nĩwambĩĩie kũtũmĩwa naĩ. Satani, ũla nĩwe Ndevili, nĩwakengie Eva, na ũvũngũ wake nĩwatumie andũ malika naĩnĩ. (Mwa. 3:1-4) Atamu atũmĩie mũthĩnzĩo wake wa kũneena naĩ kwa kũmũtũla mũtĩ Eva na Yeova nũndũ wa mavĩtyo we mwene weekĩte. (Mwa. 3:12) O nake Kaini nĩwamũkengie Yeova ĩtina wa kũaa mwana-a-inyia, Aveli. (Mwa. 4:9) Ĩtina, Lameki, ũla waĩ nzyawa ya Kaini, nĩwawetie ndeto itumaa tũmanya kwaĩ na ũngʼendu mwingĩ mũno ĩvindanĩ yake. (Mwa. 4:23, 24) Nata ũmũnthĩ? Nĩtwĩwʼaa atongoi ma siasa maitũmĩa ndeto sya numano andũnĩ mate kwĩwʼa nthoni. Na nĩ vinya kũkwata sinema ĩte na ndeto nthũku. O na ĩngĩ, syana ila syĩ sukulu nĩsyĩwʼaa numano iitũmĩwa kũu, namo andũ aima nĩmasyĩwʼaa yĩla me wĩanĩ. Kwona ũndũ andũ matũmĩaa ndeto sya numano mũno wĩana kwĩtũtetheesya kũmanya kana nthĩ ĩno nĩ nthũku vyũ.

3. Twaĩle kwĩsũvĩa tũikeke ata, na twĩneenea kyaũ ĩsomonĩ yĩĩ?

³ Tũkaema kwĩsũvĩa, no tũmanyĩe kwĩwʼa angĩ maitũmĩa ndeto nthũku nginya tũkesa kwĩthĩa ithyĩ ene tũyiitũmĩa. Nũndũ  twĩ Aklĩsto, nĩtwendaa kũmwendeesya Yeova, na kwoou ve ũndũ ũngĩ twaĩle kwĩka eka o kwĩvathana na numano. Nĩtwaĩle kũtũmĩa mũthĩnzĩo wa ũneeni kwa nzĩa ĩtonya kũmũtaĩa Ngai witũ. Ĩsomonĩ yĩĩ twĩneenea ũndũ tũtonya kwĩka ũu (1) yĩla twĩ ũtavanyʼanĩ, (2) yĩla twĩ maũmbanonĩ ma kĩkundi, na (3) yĩla tũkũea ngewa na ala angĩ. Ĩndĩ ekai twambe kwona nĩkĩ Yeova wosaa kwa ũito ũndũ tũtũmĩaa mũthĩnzĩo witũ wa ũneeni.

4. Kwosana na Malaki 3:16, nĩkĩ Yeova wosaa kwa ũito ũndũ tũũtũmĩa ũneeni witũ?

⁴ Soma Malaki 3:16. We wĩona nĩkĩ Yeova waĩtye kana nũandĩkaa nthĩnĩ wa “ĩvuku ya ũlilikanʼyo” masyĩtwa ma ala ũneeni woo wonanasya kana nĩmamũkĩaa na nĩmasũanĩaa ĩsyĩtwa yake? Ũneeni witũ ũvuanasya kĩla kĩ ngoonĩ. Yesũ aisye: “Kĩla kyusũĩte ngoonĩ nĩkyo kanywʼa ũneenaa.” (Mt. 12:34) Maũndũ ala tũneenaa nĩmavuanasya ũndũ tũmwendete Yeova mũno wĩana. Na Yeova endaa ala mamwendete metanĩa thayũ tene na tene ĩvinda yĩla ũkatwʼĩkĩthya maũndũ meũ ĩtunĩ na nthĩ.

5. (a) Ũneeni witũ ũkonanĩtye ata na ũthaithi witũ? (b) O tondũ visa wonanĩtye, nĩ ũndũ wĩva twaĩle kwĩsũvĩana nawʼo yĩla tũũneena?

⁵ Yeova etĩkĩlaa ũthaithi witũ kwosana na ũndũ tũũtũmĩa ũneeni witũ. (Yak. 1:26) Andũ amwe matamwendete Ngai maneenaa me athilĩku, me akalĩ, na me na mĩyimbyo. (2 Tim. 3:1-5) Vate nzika, tũikwenda kũmatutya. Twendaa mũno kũtũmĩa ũneeni ũtonya kũmũtanĩthya Yeova. Ĩndĩ we nũkwona Yeova ta wĩsa kũtana ethĩwa tũkatũmĩaa ũneeni mũseo o yĩla twĩ maũmbanonĩ ma Kĩklĩsto kana ũtavanyʼanĩ, ĩndĩ ũyĩthĩa yĩla twĩ na andũ ma mũsyĩ tũmaneenasya naĩ na twĩ akalĩ?—1 Vet. 3:7.

6. Kimberly akwatie moseo meva nũndũ wa kũtũmĩa ũneeni mũseo?

⁶ Yĩla twatũmĩa mũthĩnzĩo witũ wa ũneeni nesa, ala angĩ nĩmamanyaa kana twĩ athaithi ma Yeova. Tũtumaa mona nesa vyũ kĩvathũkanyʼo kya “ũla ũthũkũmaa Ngai na ũla ũtamũthũkũmaa.” (Mal. 3:18) Ũsu nĩ ũndũ  mwĩĩtu-a-asa wĩtawa Kimberly weeyoneie. b Yĩla waĩ sekondalĩ nĩwanenganĩiwʼe wĩa na mwĩĩtu masomaa ĩmwe. Kũthũkũma ĩmwe nĩkwatumie mwĩĩtu ũsu ona kana Kimberly aĩ kĩvathũkanyʼo na ala angĩ masomaa ĩmwe. Kimberly ndasukaa ala angĩ kana kũmaumanyʼa, aneenaa nesa, na ndatũmĩaa ndeto syĩ na numano. Mwĩĩtu ũsu nĩwendeeiwʼe mũno nĩ Kimberly na nĩwesie kwĩtĩkĩla kwĩmanyĩsya Mbivilia nake. Kwa wʼo, Yeova nũtanaa mũno yĩla woona ũneeni witũ ũituma andũ menda kwĩmanyĩsya ĩũlũ wake!

7. We wĩenda kũtũmĩa ata mũthĩnzĩo wa ũneeni ũla Ngai ũkũnengete?

⁷ Ithyonthe twendaa kũneena kwa nzĩa ĩkũmũtaĩa Yeova na ĩkũtuma twĩthĩwa na ngwatanĩo nzeo na ana-a-asa maitũ. Kwoou ekai yu tũneenee maũndũ mana tũtonya kwĩka nĩ kana tũendeee kwĩthĩwa “twĩ ngelekanyʼo . . . nthĩnĩ wa ũneeni.”

8. Tũtonya kũatĩĩa ngelekanyʼo ya Yesũ ata yĩla tũũtavanyʼa?

⁸ Yĩla mũndũ waũthatya, mũneenyʼe nesa na wĩ na ndaĩa. Yĩla Yesũ waĩ kũũ nthĩ, andũ mamwilĩĩlaa ũvũngũ mayasya nĩ mũnywi, mũndũ wĩ ĩtomo, mũthũkũmi wa Ndevili, mũndũ ũtakwataa Savato, o na mũumi wa Ngai. (Mt. 11:19; 26:65; Luka 11:15; Yoa. 9:16) Ĩndĩ Yesũ ndaaĩyĩĩvanĩsya kwa kũmasũngĩa naĩ. O ta Yesũ, yĩla andũ matũneenyʼa naĩ tũyaĩlĩte kwĩyĩĩvanĩsya. (1 Vet. 2:21-23) Nĩ wʼo, ti laisi kwĩsiĩĩa yĩla mũndũ watũneenyʼa naĩ. (Yak. 3:2) Kwoou nĩ kyaũ kĩtonya kũtũtetheesya?

9. Nĩ kyaũ kĩtonya kũtũtetheesya tũtũmĩe ũneeni witũ nesa yĩla twĩ ũtavanyʼanĩ?

⁹ Yĩla mwene nyũmba waũneenyʼa naĩ, tata vyũ ndũkasũanĩe mũno ũndũ waũneenyʼa. Mwana-a-asa wĩtawa Sam easya, “Nĩtataa kũsũanĩa mũno ũndũ mũndũ ũla ngũneena nake wĩ na vata wa kwĩwʼa ũla wʼo, na nĩnĩlilikanasya kana no aalyũke.” Mavinda amwe wĩthĩaa mwene nyũmba atũneenyʼa athatĩte nũndũ twavika masaa mathũku. Twakomana na mũndũ ũthatĩte, no twĩke ũndũ mwĩĩtu-a-asa wĩtawa Lucia wĩkaa. No tũvoye mboya o nguvĩ, na tũimũkũlya Yeova atũtetheesye tũusye na tũyĩsiĩĩa tũikamũneenyʼe naĩ kana tũte na ndaĩa.

10. Kwosana na 1 Timotheo 4:13, nĩ ũndũ wĩva twaĩlĩte kwĩkĩa kĩthito twĩanĩsye?

¹⁰ Ĩkĩa kĩthito wĩthĩwe mwalimũ mũseango. O na kau Timotheo aĩ mũtavanyʼa wĩ ũtũĩka, nĩwaaĩlĩte kũendeea kwĩkĩa kĩthito aĩlangye ũtũĩka wake wa kũmanyĩsya. (Soma 1 Timotheo 4:13.) Nĩ kyaũ kĩtonya kũtũtetheesya twĩthĩwe alimũ aseango? No nginya twĩyũmbanasye nesa. Na ũseo nĩ kana twĩ na syĩndũ mbingĩ tũnengetwe itonya kũtũtetheesya twaĩlangye ũtũĩka witũ. No ũtetheke mũno watũmĩa  mbulosua Ĩkĩa Kĩthito Ũmanye Kũsoma na Kũmanyĩsya Nesa, vamwe na kĩla kĩlungu kĩthĩawa nthĩnĩ wa Mwĩkalĩle wa Aklĩsto na Wĩa wa Kũtavanyʼa—Kavuku ka Kwĩmanyĩsya ka Ũmbano kĩtawa “Ĩkĩa Kĩthito Wĩthĩwe Mũtavanyʼa Mũseo.” We nũtũmĩaa tũvuku tũu? Tweeyũmbanyʼa nesa tũikethĩawa na wia mwingĩ, na tũkaneenaa twĩ na ũkũmbaũ mwingangĩ.

11. Nĩ kyaũ kĩtetheesye Aklĩsto amwe makatwʼĩka alimũ aseango?

¹¹ Kĩndũ kĩngĩ kĩtonya kũtũtetheesya twĩthĩwe alimũ aseango nĩ kũsisya ũndũ ala angĩ mamanyĩasya na tũyĩka tamo. Ũla mwana-a-asa twaweta wĩtawa Sam nũkothaa kwĩkũlya nĩ kyaũ kĩtumaa Aklĩsto amwe methĩwa me alimũ aseo. Na kwoou nĩwĩthukĩĩasya nesa yĩla meũmanyĩsya, na aitata eke tamo. Nake mwĩĩtu-a-asa wĩtawa Talia ateaa kũtũ vyũ yĩla ana-a-asa me na ũtũĩka mekumya maũvoo ma andũ onthe. Kwĩka ũu nĩkũmũtetheeasya amanye ũndũ ũtonya kũneenea makũlyo ala andũ makothaa kũkũlya ũtavanyʼanĩ.

12. Nĩ ũndũ wĩva amwe mewʼaa wĩ vinya?

¹² No tũtume maũmbano methĩwa me ma kwendeesya kwa kwina na wasya mũnene na kumya maelesyo maseo. (Sav. 22:22) Ĩndĩ amwe mewʼaa wĩ ũndũ wĩ vinya kwina kana kumya maelesyo me andũnĩ. We nĩwĩwʼaa ũu? Ethĩwa ũu nĩwʼo vailye, kũmanya kĩla kĩtetheetye angĩ makaeka kũkĩa kwina kana kumya maelesyo maũmbanonĩ no kũũtetheesye.

13. Nĩ kyaũ kĩtonya kũũtetheesya winae na ngoo yonthe yĩla wĩ maũmbanonĩ?

¹³ Inaa na ngoo yonthe. Yĩla tũkwina mbathi sitũ sya Ũsumbĩ, ũndũ ũla wa vata waĩle kwĩthĩwa ne kũmũtaĩa Yeova. Mwĩĩtu-a-asa wĩtawa Sara ndetalaa ta mwini mũseo mũno. Ĩndĩ o na ũu wĩ o vo, nĩwendaa kũmũtaĩa Yeova na mbathi. Kwoou yĩla ũkwĩyũmbanĩsya maũmbano e mũsyĩ, nĩwinaa mbathi ila syĩkwĩsa kwinwa. Na yĩla ũkwĩka ũu, nũtataa kũsianĩsya ndeto sya mbathi isu na kĩla kĩkwĩsa kũneenewa maũmbanonĩ. Aĩtye, “Kĩu nĩkĩndetheeasya kũsũanĩa mũno i ndeto vandũ va kũsisya ũtonyi wakwa wa kwina.”

14. Ethĩwa wĩ wia, nĩ kyaũ kĩtonya kũũtetheesya umasye maelesyo maũmbanonĩ?

¹⁴ Umasya maelesyo kĩla ĩvinda. Amwe maitũ nĩmatonya kwĩwʼa ũndũ ũsu wĩ vinya. Talia, ũla twĩĩ tũnamũweta, aĩtye: “Nĩthĩawa na wia mwingĩ wa kũneena andũnĩ, ĩndĩ andũ ala angĩ mayĩthĩawa mesĩ nũndũ wasya wakwa wĩthĩawa wĩ mũuu. Na kwoou mwa nĩwʼaa ve vinya mũno kumya maelesyo maũmbanonĩ.” Ĩndĩ kĩu kĩimũsiĩĩaa kumya maelesyo. Yĩla ũkwĩyũmbanĩsya maũmbano, nĩwĩlilikanasya kana ũla ũkumya maelesyo ma mbee aĩle kumya maelesyo makuvĩ na masũngĩĩte ĩkũlyo ĩmwe kwa ĩmwe. Easya, “Kĩu kĩonanyʼa kana ũsũngĩo wakwa wĩthĩawa wĩ sawa o na ethĩwa nĩ  mũkuvĩ, wĩ laisi, na waumĩlya o ũndũ ũla wa vata, nũndũ ũla ũkũtongoesya ethĩawa ayenda oou.”

15. Twaĩle kũlilikana kyaũ ĩũlũ wa maelesyo maitũ?

¹⁵ O na Aklĩsto angĩ ala mate nthoni kana wia nĩmatonya kũemwa nĩ kumya maelesyo. Nĩkĩ? Mwĩĩtu-a-asa ũmwe wĩtawa Juliet aĩtye, “Mavinda amwe nĩemawa nĩ kumya maelesyo ndyona ũsũngĩo wakwa ta ũkwĩthĩwa wĩ laisi mũno na ũte mũseo mũno.” Ĩndĩ lilikana kana Yeova endaa tumye maelesyo ala maseo vyũ kwosana na ũtonyi witũ. c Nũtanaa mũno oona tũyĩka kyonthe kĩla tũtonya tũmũtaĩe maũmbanonĩ vandũ va kũeka wia ũtũsiĩĩe kumya maelesyo.

16. Nĩ ũneeni wĩva twaĩle kwĩvathana nawʼo?

¹⁶ Ĩvathane na ũneeni wʼonthe wa “kũumana.” (Aev. 4:31) O tondũ tũwetie mwambĩĩonĩ, Mũklĩsto ndaĩlĩte kũtũmĩa ndeto sya kũumana o na vanini. Ĩndĩ ve numano ingĩ syĩvithanĩtye twaĩlĩte kwĩvathana nasyo. Kwa ngelekanyʼo, nĩtwaĩlĩte kwĩthĩwa twĩ metho tũikaneene maũndũ mathũku ĩũlũ wa syĩthĩo sya andũ angĩ, mbaĩ yoo, kana nthĩ yoo. O na ĩngĩ, tũyaĩle kũtũmĩa ndeto sya kĩvũthya itonya kũũmĩsya ala angĩ. Mwana-a-asa ũmwe aĩtye: “Mavinda amwe nĩnĩwetaa ndeto ndyona ta sya kũthekanyʼa kana ta itaũmĩsya ala angĩ, ĩndĩ ndyĩsa kwĩthĩa iyĩĩ nzeo na nimaũmĩisye. Myakanĩ mĩvĩtu, kĩveti kyakwa nĩkĩthĩĩtwe kĩindetheesya mũno yĩla twĩ elĩ ethĩwa nĩkyeewʼa natũmĩa ndeto itaĩlĩte, kana ethĩwa nĩnatũmĩa ndeto syakĩũmĩsya kana syaũmĩsya ala angĩ.”

17. O tondũ ĩandĩko ya Aeveso 4:29 yoonanyʼa, tũtonya kwaka ala angĩ ata?

¹⁷ Neenaa kwa nzĩa ĩtonya kwaka ala angĩ. Ĩthĩawa na kĩmanyĩo kya kũkatha ala angĩ vandũ va kũmaumanyʼa kana kũnyungunyĩsya. (Soma Aeveso 4:29.) Aisilaeli maĩ na maũndũ maingĩ maĩ matonya kũtũnga mũvea nũndũ wamo, ĩndĩ matindĩaa kũnyungunyĩsya. Andũ angĩ no mambĩĩe kũnyungunyĩsya ethĩwa o naitũ tũtindĩaa kũnyungunyĩsya. Kwa ngelekanyʼo, yĩla ala athiani ĩkũmi maetie livoti nthũku, matumie ‘ana onthe ma Isilaeli mamũnyungunyĩĩsya Mose.’ (Mot. 13:31–14:4) Kĩvathũkanyʼo na ũu, yĩla twakatha ala angĩ, nĩtũtumaa mekala me atanu. Tũi na nzika kana kĩndũ kĩmwe kyatetheeisye mũno mwĩĩtu wa Yevitha aendeea na kĩanda kĩla waĩ nakyo nĩ kũkathwa nĩ eĩtu ala angĩ maĩ ndũũ. (Asi. 11:40) Ũla mwĩĩtu-a-asa wĩtawa Sara aĩtye, “Yĩla twakatha ala angĩ tũtumaa mamanya kana Yeova nũmendete na kana nĩ ma vata ũseũvyonĩ wake.” Kwoou manthaa myanya ya kũkatha ala angĩ kuma ngoonĩ.

18. Kwosana na Savuli 15:1, 2, nĩkĩ no nginya tũneene ũla wʼo, na nĩ maũndũ meva twaĩlĩte kwĩvathana namo?

 ¹⁸ Neenaa ũla wʼo. Tũyĩsa kũmwendeesya Yeova ethĩwa tũineenaa ũla wʼo. Yeova nũmenete ũvũngũ o na wĩva. (Nth. 6:16, 17) O na kũtwʼĩka andũ aingĩ mayonaa kũkengana ta ũndũ, nĩtwaĩle kwĩvathana na ũndũ ũsu nũndũ Yeova nũũmenete. (Soma Savuli 15:1, 2.) Vate nzika, nĩtwĩvathanaa na kũneena ũvũngũ wĩ ũtheinĩ, ĩndĩ o na ũu wĩ o vo, nĩtwaĩlĩte kwĩvathana na kũnengane ũvoo ũvithĩte maũndũ mana.

19. Nĩ ũndũ ũngĩ wĩva twaĩle kwĩvathana nawʼo?

¹⁹ Ĩvathane na nzukũ. (Nth. 25:23; 2 Ath. 3:11) Juliet, ũla wawetwa vau ĩũlũ, nũeleetye ũndũ nzukũ itumaa ewʼa. Aĩtye atĩĩ: “Yĩla neewʼa mũndũ aisukana, nĩnĩkusaa ngoo na nĩnĩekaa kũmũĩkĩĩa. Na nengĩ nĩsĩ ata kana ndanzukaa na ala angĩ?” Ethĩwa nĩweewʼa maũndũ ala mũũneenaa na angĩ matwʼĩka nzukũ, tata ũneenee maũndũ matonya kwaka.—Ako. 4:6.

20. Ũtwʼĩte kũtũmĩa ũneeni waku ata?

²⁰ Nĩkwĩthĩwa twĩkalĩte nthĩ yĩ andũ aingĩ maneenaa naĩ, no nginya twĩkĩe kĩthito nĩ kana ũneeni witũ ũmwendeesye Yeova. Lilikana kana Yeova nĩwe ũtũnengete mũthĩnzĩo wa ũneeni, na endaa tũũtũmĩe kwa nzĩa ĩla yaĩlĩte. Akatũathimaa twatata ũndũ tũtonya tũtũmĩe ũneeni mũseo yĩla twĩ ũtavanyʼanĩ, yĩla twĩ maũmbanonĩ, na yĩla tũkũea ngewa na ala angĩ. Yĩla nthĩ ĩno nthũku ĩkavetangwa, ũkeethĩwa ne ũndũ wĩ laisi kwitũ kũtũmĩa ũneeni ũtonya kũmũetee Yeova ndaĩa. (Yuta 15) Ĩndĩ yu tũĩ, twʼa vyũ kwĩkĩa kĩthito ũmwendeesye Yeova na ‘ndeto sya kanywʼa waku.’—Sav. 19:14.