1. Nĩ ũndũ wĩva tũte na nzika nawʼo?

 NŨNDŨ twĩ andũ ma Yeova, nĩtwĩsĩ kana nũtwendete na endaa tũtanĩe thayũ mũseo vyũ ũndũ vatonyeka. (Alo. 8:35-39) O na ĩngĩ, tũi na nzika kana myolooto ya Mbivilia nĩtũtethasya mavinda onthe twamĩatĩĩa. (Isa. 48:17, 18) Ĩndĩ nata ethĩwa nĩtwesa kũkwatwa nĩ mathĩna tũtataĩĩe?

2. Nĩ mathĩna meva matonya kũtũkwata, na matonya kũtuma twĩkũlya makũlyo meva?

² Athũkũmi onthe ma Yeova nĩmakwatawa nĩ mathĩna. Kwa ngelekanyʼo, mũndũ wa mũsyĩ no atũtũle ngoo. No tũwae ũwau mũthũku ũũtuma tũteanĩsya maũndũ maingĩ ũthũkũminĩ wa Yeova. No tũkwatwe nĩ mathĩna ala maetawe nĩ mĩisyo ta ithingitho sya nthĩ. Kana no tũthĩnwʼe nũndũ wa mũĩkĩĩo witũ. Yĩla twakwatwa nĩ matatwa ta asu, no twĩkũlye-ĩ: ‘Nĩkĩ ũndũ ũũ wangwata? Ko ve ũndũ mũthũku nĩkĩte? Wʼo ũndũ ũũ wĩonanyʼa kana Yeova ndambathimĩte?ʼ We waaĩwʼa ũu? Ethĩwa waaĩwʼa ũu, ndũkakwʼe ngoo. Athũkũmi aingĩ aĩkĩĩku na Yeova nĩmangʼangʼanĩte na maũndũ ta asu.—Sav. 22:1, 2; Ava. 1:2, 3.

3. Ĩandĩko ya Savuli 34:19 yĩtũmanyĩsya kyaũ?

³ Soma Savuli 34:19. Kwoona maũndũ elĩ manene mawetetwe nthĩnĩ wa savuli ĩsu: (1) Andũ alũngalu nĩmakwatawa nĩ mathĩna. (2) Yeova nũtũvonokasya mathĩnanĩ maitũ. We atũvonokasya ata? Nzĩa ĩmwe wĩkaa ũu nĩ kũtũtetheesya twĩthĩwe  na woni ũla waĩlĩte ĩũlũ wa thayũ twĩ nthĩ ĩno. O na kau Yeova nũtwathĩte kana tũkatanĩaa kũmũthũkũma, ndatwathĩte kwĩkala tũte na mathĩna ĩvindanĩ yĩĩ tũĩ. (Isa. 66:14) Atwĩkĩaa vinya tũtũnge kĩlĩko ĩvindanĩ yũkĩte, yĩla tũkekala tene na tene o ũndũ we wendaa. (2 Ako. 4:16-18) Ĩndĩ ĩvindanĩ yĩĩ, nũtũtetheeasya tũendeee kũmũthũkũma kĩla mũthenya.—Iĩo 3:22-24.

4. Twĩneenea kyaũ ĩsomonĩ yĩĩ?

⁴ Ekai yu tũneenee kĩla tũtonya kwĩmanyĩsya twasũanĩa ngelekanyʼo sya athaithi aĩkĩĩku ma Yeova ma ĩvinda ya tene na ma ĩvinda yĩĩ. O tondũ tũkwona, nĩtũtonya kũkwatwa nĩ mathĩna tũtataĩĩe. Ĩndĩ twamwĩkwatya Yeova, ndakaemaa kũtũtwʼĩĩka. (Sav. 55:22) Tũineenea ngelekanyʼo isu, ĩkũlye-ĩ: ‘Keka ninyie nakwatiwe nĩ ũndũ ũũ nĩthĩwa neekie ata? Ngelekanyʼo ii syĩtuma ata nĩmũĩkĩĩa Yeova mũnango? Nĩ maũndũ meva ndonya kũtũmĩa thayũnĩ wakwa?’

5. Yakovo akwatiwe nĩ mathĩna meva nũndũ wa Lavani? (Sisya visa ĩthangũnĩ ya mbee vyũ.)

⁵ Athũkũmi ma Yeova ĩvindanĩ ya tene nĩmakwatawa nĩ mathĩna matataĩĩe. Kwasũanĩa ĩũlũ wa Yakovo. Ĩthe amwĩaĩe atwae mwĩĩtu wa mũndũ woo wa mũsyĩ weetawa Lavani, ũla waĩ mũthaithi wa Ngai, na amũĩkĩĩthya kana Yeova akamũathima mũno. (Mwa. 28:1-4) Kwoou Yakovo nĩweekie kĩla kyaĩle. Nĩwaumie nthĩ ya Kanaani na athi nginya mũsyĩ kwa Lavani, ũla waĩ na eĩtu elĩ meetawa Lea na Lakeli. Yakovo nĩwamwendie mwĩĩtu wa Lavani ũla mũnini weetawa Lakeli, na eetĩkĩla kũthũkũma ĩthe wake myaka mũonza atanamũtwaa. (Mwa. 29:18) Ĩndĩ maũndũ mayaathi ũndũ Yakovo weekwatĩtye. Lavani nĩwatũmĩie ũseleke atuma Yakovo atwaa mwĩĩtu wake ũla mũkũũ weetawa Lea. Ĩndĩ nĩweetĩkĩlilye Yakovo atwae Lakeli ĩtina wa kyumwa kĩmwe, o ethĩwa akamũthũkũma myaka ĩngĩ mũonza. (Mwa. 29:25-27) O na ĩngĩ, Lavani ndaĩ mũĩkĩĩku ayĩka viasala na Yakovo. Amũkuie naĩ mũno kwa ĩvinda ya myaka 20!—Mwa. 31:41, 42.

6. Nĩ mathĩna angĩ meva Yakovo woomĩĩisye?

⁶ Yakovo nĩwoomĩĩisye mathĩna angĩ. Aĩ na mũsyĩ mũnene, ĩndĩ ti mavinda onthe anae meewʼanaa. O na nĩmathooisye mwana-a-ĩthe woo, Yosevu, ta ngombo. O na ĩngĩ, anae elĩ, Simeoni na Livai, nĩmaeteie mũsyĩ wake nthoni na matuma ĩsyĩtwa ya Yeova yĩvũthwʼa. O na eka ũu, kĩveti kyake kĩla wendete mũno, Lakeli, nĩkyakwie kĩisyaa mwana woo wa kelĩ. Na nũndũ wa yũa ĩvyũ yĩla yaĩ nthĩ yoo, nĩwalasimĩkie kũthamĩĩa nthĩ ya Misili e mũkũũ mũno.—Mwa. 34:30; 35:16-19; 37:28; 45:9-11, 28.

7. We Yeova oonisye Yakovo ata kana nĩwamwĩtĩkĩlĩte?

⁷ O na kau Yakovo nĩwakwatiwe nĩ mathĩna asu onthe, ndaaeka kũmũĩkĩĩa Yeova kana akaeka kũĩkĩĩa mawatho make. Nake Yeova nĩwaendeeie kũmwonyʼa kana nũmwĩtĩkĩlĩte. Kwa ngelekanyʼo, o na kau Lavani aĩ mũseleke, nĩwamũathimie Yakovo na malĩ mbingĩ. Na tũi na nzika kana nĩwamũtũngĩie Yeova mũvea mũno yĩla woonie mwanae, Yosevu, ĩngĩ, o na kau asũanĩaa kana aĩ akwie tene! Nũndũ Yakovo aĩ na ngwatanĩo nzeo na Yeova, nĩwavotie kũmĩĩsya mathĩna ala mamũkwatĩte. (Mwa. 30:43; 32:9, 10; 46:28-30) O naitũ yĩla twaendeea kwĩthĩwa na ngwatanĩo nzeo na Yeova, no tũvote kũmĩanĩsya na mathĩna ala matũkwata tũtataĩĩe.

8. Mũsumbĩ Ndaviti endaa kwĩka ata?

 ⁸ Mũsumbĩ Ndaviti ndaĩ atonya kwĩanĩsya maũndũ onthe ala wendaa ũthũkũminĩ wa Yeova. Kwa ngelekanyʼo, aĩ na mea maingĩ ma kũmwakĩa Ngai wake ĩkalũ. Nĩwatavisye mwathani Nathani mũvango wake. Nake amũsũngĩie amwĩa: “Ĩka wʼonthe ũla wĩ ngoonĩ yaku; nũndũ Ngai e vamwe naku.” (1 Mav. 17:1, 2) No tũsũanĩe ũndũ ndeto isu syamwĩkĩie vinya. Nĩvatonyeka akethĩwa ambĩĩisye mũvango wa mwako ũsu mũnene ate kwananga saa.

9. Ndaviti eekie ata yĩla wakwatie ũvoo wa kũtũla ngoo?

⁹ Ĩndĩ ĩtina wa ĩvinda, mwathani wa Yeova nĩwasyokie na ũvoo wa kũtũla ngoo. O “ũtukũ ũsu,” Yeova amwĩie Nathani kana Ndaviti ti we ũkamwakĩa ĩkalũ, ĩndĩ ũmwe wa anae nĩwe ũkeka ũu. (1 Mav. 17:3, 4, 11, 12) We eekie ata yĩla wakwatie ũvoo ũsu? Nĩwavĩndũie mĩvango yake. Atwie kũmbanyʼa mbesa na syĩndũ ila syesaa kũtũmĩwa nĩ mwanae, Solomoni, mwakonĩ ũsu.—1 Mav. 29:1-5.

10. Yeova amũathimie ata Ndaviti?

¹⁰ Yeova amina kũtavya Ndaviti kana ti we ũkamwakĩa ĩkalũ, nĩweekie ũtianĩo nake. Amwathie kana ũmwe wa nzyawa syake akasumbĩka tene na tene. (2 Sam. 7:16) Yĩla Ngai ũkatwʼĩkĩthya maũndũ meũ ĩtunĩ na nthĩ, mwa kwasũanĩa ũndũ Ndaviti ũkatana mũno wĩana kũmanya kana etanĩa thayũ ungu wa Ũsumbĩ wa Myaka Ngili wa Yesũ, ũla nĩ ũmwe wa nzyawa syake! Ngewa ĩno yatũtetheesya kwona kana o na kau nĩvatonyeka tũkethĩwa tũtatonya kwĩanĩsya maũndũ onthe ala tũkwenda ũthũkũminĩ wa Yeova, Ngai witũ no atũathime kwa nzĩa ingĩ o na tũtaasũanĩa.

11. Aklĩsto ma ĩvinda ya Atũmwa makwatie moathimo meva, o na kau Ũsumbĩ ndwaaũka ĩvinda yĩla meekwatĩtye? (Meko ma Atũmwa 6:7)

¹¹ Aklĩsto ma ĩvinda ya atũmwa nĩmakwatawa nĩ mathĩna matataĩĩe. Kwa ngelekanyʼo, maĩ na mea maingĩ ma kwona Ũsumbĩ wa Ngai ũyũka, ĩndĩ mayeesĩ ũkoka ĩndĩĩ. (Meko 1:6, 7) Kwoou meekie ata? Maendeeie kũtavanyʼa na kĩthito. O ũndũ ũvoo mũseo waendeeie kũnyaĩĩka, nowʼo maendeeie kwĩyonea Yeova aiathima kĩthito kyoo.—Soma Meko ma Atũmwa 6:7.

12. Mo Aklĩsto ma ĩvinda ya Atũmwa meekie ata yĩla makwatiwe nĩ yũa?

¹² Ĩvinda yĩmwe, yũa ĩnene ‘nĩyakwatie nthĩ yonthe.’ (Meko 11:28) O na nĩyakwatie Aklĩsto ma ĩvinda ya atũmwa. Kwasũanĩa ũndũ mathĩnĩkie nũndũ wa yũa yĩu ĩnene. Vai nzika kana ene mĩsyĩ nĩmathĩnĩkaa mayĩkũlya ũndũ mekwĩanĩsya mavata ma mĩsyĩ yoo. Nata ĩũlũ wa amũika ala maĩ na mũvango wa kwongelanga ũthũkũmi woo? Yo nĩvatonyeka makethĩwa masũanĩie kweteela yũa yĩvĩte? O na kau Aklĩsto nĩmakwatiwe nĩ maũndũ asu onthe, nĩmoomĩĩisye. Nĩmaendeeie kũtavanyʼa matũmĩĩte nzĩa ila mai matonya kũtũmĩa, na maendeea kũolela ana-a-asa na eĩtu-a-asa ala maĩ Yutia syĩndũ ila maĩ nasyo.—Meko 11:29, 30.

13. Aklĩsto makwatie moathimo meva ĩvindanĩ ya yũa?

¹³ Aklĩsto asu makwatie moathimo meva ĩvindanĩ yĩu ya yũa? Ala makwatie ũtethyo ũla wanenganawe, nĩmeeyoneie nesa kana Yeova nĩwamatetheeasya. (Mt. 6:31-33) No nginya ngwatanĩo yoo na athaithi ala angĩ mamatetheeisye yĩthĩwe yalũlũmĩĩile mũno. Namo ala maumisye mĩvothi kana matetheeasya kwa nzĩa ingĩ nĩmakwatie ũtanu ũla wumanaa na kũnengane. (Meko 20:35)  Yeova nĩwamaathimie onthe nũndũ wa kũalyũkana na maũndũ asu mamakwatie.

14. Nĩ kyaũ kyakwatie Valanava na mũtũmwa Vaulo, na vaendie ata? (Meko ma Atũmwa 14:21, 22)

¹⁴ Aklĩsto ma ĩvinda ya atũmwa nĩmathĩnawʼa, o na mavinda amwe matataĩĩe. Kwasũanĩa kĩla kyakwatie Valanava na mũtũmwa Vaulo yĩla matavanasya Lisitela. Mbeenĩ, mathokiwʼe nesa na meethukĩĩwʼa. Ĩndĩ ĩtina, avĩnganĩsya ‘nĩmaneenie na ĩkomano,ʼ na amwe ĩkomanonĩ yĩu mamũkimanga Vaulo na mavia nginya aangĩa kũkwʼa. (Meko 14:19) Ĩndĩ Valanava na Vaulo nĩmaendeeie kũtavanyʼa kĩsionĩ kĩngĩ. Vaendie ata? ‘Nĩmatwʼĩkĩthisye andũ aingĩ amanyĩwʼa’ na meekĩa vinya athaithi ala angĩ kwĩsĩla ndeto na ngelekanyʼo yoo. (Soma Meko ma Atũmwa 14:21, 22.) Aingĩ nĩmatethekie nũndũ Valanava na Vaulo mayaakwʼa ngoo, o na kaũ nĩmathĩniwʼe. O naitũ tũkaathimĩkaa twaema kwĩkĩsya moko wĩa ũla Yeova ũtũnengete.

15. Ngelekanyʼo ya Mwana-a-asa A. H. Macmillan yĩũmanyĩsya kyaũ?

¹⁵ Mwaka wa 1914 ũtanavika, andũ ma Yeova nĩmeekwatĩtye ũndũ mũna wĩkĩke. Kwasũanĩa ngelekanyʼo ya Mwana-a-asa A. H. Macmillan. O ta andũ aingĩ ĩvinda yĩu, asũanĩaa kana o mĩtũkĩ nũkũkwata ĩtuvi ya kũthi ĩtunĩ. Ũvoonĩ ũmwe wa andũ onthe waumisye Mwei wa 9, 1914, aisye: “Nĩvatonyeka ũu ũkethĩwa newʼo ũvoo wakwa wa mũthya.” Ĩndĩ ũsu tiwʼo waĩ ũvoo wake wa mũthya. Esie kũandĩka ũũ: “Nĩvatonyeka amwe maitũ makethĩwa meekalatile kũsũanĩa kana methi ĩtunĩ vau kwa vau.” Ongelile kwasya: “Kĩla twaaĩlĩte kwĩka nĩ kwĩthĩwa na kĩthito wĩanĩ wa Mwĩaĩi.” Na ũwʼo nĩ kana Mwana-a-asa Macmillan nĩweekie ũu. Aĩ na kĩthito kingĩ vyũ ũtavanyʼanĩ. Aĩ na kĩanda kya kũthangaasya ana-a-asa aingĩ ala moovetwe nũndũ wa kũlea kũlika itanĩ. Na nĩwaendaa maũmbanonĩ ma kĩkundi ateũtĩĩa o na yĩla waĩ mũkũũ vyũ. We atethekie ata nũndũ wa kwĩthĩwa na maũndũ maingĩ ma kwĩka ũthũkũminĩ wa Yeova o eteele ĩtuvi yake? Aandĩkie ũũ ĩvinda ĩkuvĩ atanakwʼa mwaka wa 1966: “Mũĩkĩĩo wakwa ndwaaonza o na ĩndĩĩ.” Ĩsu nĩ ngelekanyʼo nzeo ta ki ithyonthe twaĩlĩte kũatĩĩa ya kwĩthĩwa na woni ũla waĩle, na mũno mũno ethĩwa nĩtũmĩĩsye mathĩna ĩvinda yĩasanga kwĩ ũndũ tũnasũanĩaa!—Aevl. 13:7.

16. Mwana-a-asa Herbert Jennings na mũka makwatiwe nĩ thĩna wĩva matataĩĩe? (Yakovo 4:14)

¹⁶ Andũ aingĩ ma Yeova nĩmangʼangʼanaa na mathĩna ma mwĩĩ ala mamakwataa matataĩĩe. Kwa ngelekanyʼo, Mwana-a-asa Herbert Jennings b nũeleetye ngewanĩ yake ũndũ we na mũka matanĩaa kwĩthĩwa me amisonalĩ nthĩ ya Ghana. Ĩndĩ ĩtina wa ĩvinda, nĩwakwatĩkanie na ũwau watumaa ndatĩka ĩmwe ewʼa e mũtanu na ĩtina wa kavinda ayĩwʼa akwʼĩte ngoo vyũ (mood disorder). Awetie ndeto ila syĩ ĩandĩkonĩ ya Yakovo 4:14, na aelesya kana maũndũ moo mekalile “ta ‘ũnĩ’ mateetaĩe.” (Soma.) Aandĩkie ũũ: “Nũndũ nĩtweetĩkĩlanile na maũndũ, nĩtwavangie kuma Ghana na kũtia anyanya maitũ na tũisyoka Canada [nĩ kana ngaiitwʼe].” Yeova nĩwatetheeisye Mwana-a-asa Jennings na mũka maendeea kũmũthũkũma me aĩkĩĩku.

17. Ngelekanyʼo ya Mwana-a-asa Jennings yatetheeisye athaithi ala angĩ ata?

 ¹⁷ Maũndũ asu Mwana-a-asa Jennings waeleisye kuma ngoonĩ nĩmatethisye angĩ mũno. Mwĩĩtu-a-asa ũmwe aandĩkie: “Ndyaakiitwa ngoo ĩngĩ ta ũndũ nakiitiwe nasoma ngewa ĩno. . . . Kũsoma ĩũlũ wa ũndũ Mwana-a-asa Jennings watiie kĩanda kyake nĩ kana akaiitwe kwandetheeisye kwĩthĩawa na woni ũla waĩlĩte ĩũlũ wakwa.” Nake mwana-a-asa ũngĩ aandĩkie ũũ: “Ĩtina wa kwĩthĩwa mũtumĩa wa kĩkundi kwa myaka ĩkũmi, nĩnalasimĩkie kũeka kĩanda kyakwa nũndũ wa ũwau mũna wa kĩlĩko. Neewie nĩ vathei vyũ nginya weethĩa nditonya kũsoma ngewa sya ana-a-asa maitũ. . . . Ĩndĩ wũmĩĩsyo wa Mwana-a-asa Jennings nĩwambĩkĩie vinya.” Ũndũ ũsu wĩtũlilikanyʼa kana yĩla twoomĩĩsya mathĩna ala matũkwata tũtataĩĩe, kĩu nĩkĩkĩaa angĩ vinya. O na yĩla maũndũ matanathi ũndũ twĩĩkwatĩtye, no twĩthĩwe twĩ ngelekanyʼo nzeo ya andũ me na mũĩkĩĩo na wũmĩĩsyo.—1 Vet. 5:9.

18. Ngelekanyʼo ya mwĩĩtu-a-asa ũmwe ndiwa wĩkalaa Nigeria yĩũmanyĩsya kyaũ, o tondũ vonanĩtwʼe visanĩ?

¹⁸ Mĩisyo, ta ũwau wa kũkwatanwʼa wa COVID-19, nĩtũmĩte maũndũ ma andũ aingĩ ma Yeova moma. Kwa ngelekanyʼo, mwĩĩtu-a-asa ũmwe ndiwa wa Nigeria ndaĩ na lĩu na mbesa itoetye. Kwakya kũmwe, akũlilwʼe nĩ kelĩtu kake kĩla mekwĩsa kũya ĩtina wa kũua kĩkombe kya mũsele kĩla kyatialĩte. Mwĩĩtu-a-asa witũ atavisye kelĩtu kake kana mayaĩ na mbesa kana lĩu watialĩte, ĩndĩ maaĩlĩte kũatĩĩa ngelekanyʼo ya ũla mũndũ mũka ndiwa wa Nzalevathi, na maiua kĩla me nakyo na mayia wĩkwatyo woo wʼonthe kwa Yeova. (1 Asu. 17:8-16) O na matambĩte kũsũanĩa lĩu wa mũthenya ũla mekũua, nĩmakwatie syĩndũ sya ũtethyo kuma kwa Aklĩsto ala angĩ. Nthĩnĩ meethĩie lĩu wĩanĩtye kũiwa mbee wa syumwa ilĩ. Mwĩĩtu-a-asa ũsu aĩtye  kana ndaamanya ũndũ Yeova weethukĩĩisye nesa kĩla watavasya kelĩtu kake. Kwa wʼo, yĩla twamwĩkwatya Yeova, mathĩna ala matũkwata tũtataĩĩe no matume tũmũthengeea mũnango.—1 Vet. 5:6, 7.

19. Mwana-a-asa Aleksey Yershov oomĩĩisye maũndũ meva?

¹⁹ Myakanĩ ya mĩtũkĩ, ana-a-asa na eĩtu-a-asa aingĩ nĩmomĩĩsye kũthĩnwʼa, o na kau mayĩthĩawa mekwatĩtye ũndũ ũsu wĩkĩke. Kwasũanĩa ngelekanyʼo ya Mwana-a-asa Aleksey Yershov, ũla wĩkalaa Russia. Andũ ma Yeova kĩsionĩ kĩu nĩmatanĩaa ũthasyo yĩla Mwana-a-asa Yershov wavatisiwe mwakanĩ wa 1994. Ĩndĩ ĩtina wa myaka yĩana ũna, maũndũ nthĩ ĩsu nĩmavĩndũkie. Twĩ 2020, mũsyĩ wa Mwana-a-asa Yershov nĩwatũlilwe, wavekeswa, na moosa syĩndũ syake mbingĩ. Ĩtina wa myei mĩvũthũ, silikalĩ ya nthĩ ĩsu nĩyatwie kana e na mavĩtyo. Na kũthũkya ũvoo, kĩndũ kĩmwe matũmĩie kũmũsilĩla nĩ vitio yalekotiĩtwe nĩ mũndũ weetũngĩte nũkwendeewʼa nĩ kwĩmanyĩsya Mbivilia kwa ĩvinda ya mbee wa mwaka ũmwe. Mwa ũsu waĩ ũndũ mũthũku ta kĩ!

20. Mwana-a-asa Yershov ekĩte ata alũlũmĩĩlye ngwatanĩo yake na Yeova?

²⁰ Kwʼo kũthĩnwʼa kwa Mwana-a-asa Yershov nĩkwaetie maũndũ maseo? Ĩĩ. Ngwatanĩo yake na Yeova nĩlũlũmĩĩle mũnango. Aĩtye: “Nĩ na kĩveti kyakwa nĩtũvoyaa twĩ vamwe mavinda maingĩ. Nĩnĩmanyĩte kana ndyaĩ nĩsa kũmĩĩsya ũndũ ũũ ndatetheewʼe nĩ Yeova.” Ongelete kwasya: “Kwĩmanyĩsya mwene nĩkũndetheesye ngaeka kũkwʼa ngoo. Nĩnĩvindĩĩasya ngelekanyʼo sya athũkũmi aĩkĩĩku ma tene. Ve ngewa mbingĩ iandĩkĩtwe Mbivilianĩ ieleetye vata wa kwĩkala tũuĩtye na tũiendeea kũmwĩkwatya Yeova.”

21. Tweemanyĩsya kyaũ ĩsomonĩ yĩĩ?

²¹ Tweemanyĩsya kyaũ ĩsomonĩ yĩĩ? Mavinda amwe nĩtũkwatawa nĩ mathĩna tũteĩtaĩĩe twĩ nthĩ ĩno. O na vailye ũu, mavinda onthe Yeova nũtetheeasya athũkũmi make mamwĩkwatya. O tondũ ĩandĩko yitũ ya mũsingi yaĩtye, “mathĩna nĩ maingĩ ala mũndũ mũlũngalu wĩ namo; ĩndĩ Yeova nũmũvonokasya kwamo onthe.” (Sav. 34:19) Ekai mavinda onthe tũtũngae ilĩko sitũ ũtonyinĩ wa Yeova wa kũtũtetheesya, ĩndĩ ti mathĩnanĩ ala twĩ namo. Na ĩndĩ o ta mũtũmwa Vaulo, tũkeethĩwa tũtonya kwasya ũũ: “Nĩndonya maũndũ onthe nũndũ wa vinya wa ũla ũndonyethasya.”—Avi. 4:13.