MYAKANĨ ĩla naĩ sukulu, kũyaĩ na moalyũku maingĩ kĩsionĩ kitũ. Sukulu weethĩaa andũ ala mwalikile ĩmwe no mo mwesaa kũmina ĩmwe. Na o na eka sukulu, vau taoni weethĩaa ti ta ve mũndũ mũtesene.

Taoni ya Liberty yathyũlũlũkĩtwe nĩ mĩũnda yaĩmawa mbemba. Ndisyawa neethĩie ĩthe-akwa aandĩkĩtwe mũũndanĩ nĩ mũĩmi ũmwe waĩ kĩsionĩ kĩu. O na ndavikĩtye myaka 20, nĩneemanyĩisye kũtwaa ĩtinga na neemanyĩsya maũndũ angĩ ma ũĩmi.

Ndyũĩva neethĩie Tata e mũkũũ. Aĩ na myaka 56 ndisyawa, nake Mami aĩ na 35. Ĩndĩ o na akũĩte ũu, Tata aĩ mũtumĩa mũtheke ũtakothaa kũthĩnw’a nĩ mwĩĩ. Aĩ mũndũ wĩ vinya wendete kũthũkũma wĩa mũito na nĩwatũmanyĩisye kwenda wĩa wa mũthemba ũsu. Tata ndaĩ mbesa mũno ĩndĩ nĩwatũmanthĩĩte vandũ va kwĩkala, na tũyaaĩsa kwaĩwa nĩ ngũa kana lĩu. O na nĩwendete kũtinda naitũ. Akwie e na myaka 93. Nake Mami akwie e na myaka 86. Vai ũmwe katĩ woo waatw’ĩka Ngũsĩ. Katĩ wa onthe ala tũsyaanĩw’e, no mwanake ũmwe weemanyĩisye ũw’o. Ethĩĩtwe e mũtumĩa wa kĩkundi kuma mwaka wa 1972.

Mami endete maũndũ ma ndĩni mũno. Twaendaa nake kanisanĩ wa Baptist kĩla Wakyumwa. Nĩ na  myaka 12 nĩw’o neewie Ũtatũ wawetwa ya mbee. Nĩnendie nĩeleangw’e na kwoou nakũlya Mami atĩĩ: “Yesũ atonya ata kwĩthĩwa nowe Mwana na ĩngĩ nowe Asa?” Ndyũlwa nĩ ũndũ wanzũngĩie. Ambĩie, “Mwanawa, kyu nĩ kĩmbithĩ. Tũyĩsa kũelewa ũndũ ũsu.” Na nĩw’o, kwakwa kyu kyaĩ kĩmbithĩ. Ĩndĩ o na vailyĩ ũu, ĩla navikisye myaka 14, nĩnavatisĩwe kalũsĩnĩ kaĩ vakuvĩ na kwitũ. Naindiwe kĩw’ũnĩ katatũ nũndũ wa kĩthĩo kya Ũtatũ.

Nĩ sekondalĩ naĩ na mũnyanyawa wathaũkaa mathaũ ma ngundi (boxing) akakwata mbesa. Mũnyanyawa ũsu nĩwambĩkĩie vinya nakwa nĩlike mathaũnĩ asu. Nũndũ wa ũu, nĩnambĩĩie kwĩmanyĩsya ngundi na nalika kĩkundinĩ kĩmwe kya mathaũ asu kĩtawa Golden Gloves. Nokitie o keana ũna na neew’a naemwa. Ĩtina wa ĩvinda nĩnaandĩkĩthiw’e itanĩ sya U.S. Army na natwawa Germany. Nĩ kũu anene makwa mambĩĩie kwona ta naĩ na kĩnengo kya kũũngamĩa maũndũ, na nũndũ wa ũu mandũma sukulunĩ ĩmwe ya asikalĩ ma ita. Mendaa nĩendeee vyũ na wĩa wa ũsikalĩ. Ĩndĩ ndyendaa kũendeea na wĩa ũsu na kwoou myaka ĩlĩ yakwa yathela, nĩnalekilwe kwa ndaĩa nenũka mwakanĩ wa 1956. Ĩndĩ o na ndekalĩte nĩnalikile itanĩ ingĩ sya mũthemba ũngĩ.

Kũvikĩa vau naĩ woni wa kana mũndũ nĩwaĩle kũũngamaa ta mũndũũme. Maũndũ ala noonaa aũme mayĩka ũtũinĩ na sinemanĩ nĩmo matumaa nĩthĩwa na woni ũsu. Nũndũ wa ũu, nasisya andũ ala matavanasya noonaa matesa kwĩtwa aũme. Ĩndĩ nĩnambĩĩe kwĩmanyĩsya maũndũ meũ ala matumie nĩalyũka. Mũthenya ũmwe nakililye nĩ taoni nĩtwaĩte kakalĩ kakwa katune naũngamw’a nĩ eĩtu elĩ. Eĩtu asu mayaĩ aeni vala nĩĩ. Masyaanĩw’e na mũndũ watwaĩte mũkũũa. Eĩtu asu maĩ Ngũsĩ sya Yeova. Navu ĩtina nĩmanengete makaseti ma Mũsyaĩĩsya na Amkeni! ĩndĩ namasoma neewie ya Mũsyaĩĩsya yĩ na maũndũ maito ndatonyana namo. Mũthenya ũsu mambũngamisye, vandũ va kũnenga makaseti, manthokisye ũmbanonĩ weetawa Funzo la Kitabu la Kutaniko. Ũsu waĩ ũmbano mũnini wa kwĩmanyĩsya Mbivilia weekĩawa mũsyĩ kwoo. Nameie nĩngũsũanĩa ũndũ ũsu. Eĩtu asu mangũlilye: “Nũkũka, tiw’o?” Nakwa namea, “Ĩĩ nĩngũka.”

Nasyokie nambĩĩa kwĩlila ĩtina wa kũmatha kana ngathi ĩndĩ noona no ũseo nĩke ũndũ naisye. Kwoou wĩoo ũsu nĩnaendie. Syana ila syaĩ ũmbanonĩ ũsu syandanĩthisye mũno. Naseng’ie mũno noona ũndũ syĩsĩ Mbivilia! Kwa myaka mingĩ nĩnaendaa kanisanĩ kĩla Wakyumwa nĩ na Mami, ĩndĩ neesĩ o maũndũ manini ma Mbivilia. Kuma mũthenya ũsu natwie kwĩmanyĩsya maũndũ maingĩ. Nũndũ wa ũu nĩneetĩkĩlile nĩmanyĩw’e Mbivilia. Ũmwe katĩ wa maũndũ ala nambie kwĩmanyĩsya nĩ kana ĩsyĩtwa ya Ngai Mwene Vinya W’onthe nĩ Yeova. Myaka yĩ navu ĩtina nĩnakũlĩtye inyia-akwa ĩũlũ wa Ngũsĩ sya Yeova na eekie o kũmbĩa: “Ai, andũ asu mathaithaa mũtumĩa ũmwe mũkũũ mamwĩtaa Yeova.” Ĩndĩ yu neew’aa nĩendeee kũvingũka metho.

Ndyaĩ na nzika kana yu nĩnĩmanyie ũw’o na kĩu kyatumie nĩka maendeeo na mĩtũkĩ. Myei kenda ĩithela kuma ĩla naendie ũla ũmbanonĩ, nĩnavatisiwe twĩ Mweinĩ wa 3, 1957. Nĩnaekie kwona maũndũ ũndũ namonaa. Nasũanĩa ũndũ nekalaa vau mbeenĩ nĩ kana nĩtwe mũndũũme, nĩtũngaa mũvea nũndũ nĩneemanyĩisye kĩla Mbivilia ĩmanyĩasya ĩũlũ wa mũndũũme wa w’o. Yesũ aĩ mũndũ ũte na naĩ. Aĩ mũndũũme wĩ vinya na mũlũmu na ndaĩ aelekanw’a  na ala meyĩtaa aũme ũmũnthĩ. Ĩndĩ nde mũthenya waaũkita na mũndũ. Vandũ va ũu, ‘nĩweetĩkĩlile kũthĩnw’a’ o tondũ kwathanĩtwe. (Isa. 53:2, 7, NWT) Nĩneemanyĩisye kana mũatĩĩi wa w’o wa Yesũ ‘aĩle kwĩthĩwa e mũuu kwa andũ onthe.’—2 Tim. 2:24.

Ĩtina wa kũvatiswa 1957, noosie ũvainia mwaka wa 1958. Ĩndĩ ĩtina wa ĩvinda ĩkuvĩ nĩnambie kũũngamy’a o vanini. Nĩkĩ? Nũndũ nĩnambĩĩie kwĩvaany’a. Neevaasya Gloria, ũmwe wa ala eĩtu elĩ manthokisye ũmbanonĩ wa Funzo la Kitabu la Kutaniko. Ndyaaĩsa kwĩlila nũndũ wa ũtwi ũsu neekie. Ĩvinda yĩu Gloria ailyĩ kavila ka thooa mũnene mũno na kũvika o na ũmũnthĩ, nonaa ailyĩ oou. Nyie nĩmwonaa e wa vata vyũ o na kwĩ ĩvia ya diamond yĩla ĩseo vyũ yaaoneka. Nĩnĩtanaa mũno nĩkwĩthĩwa nĩnamũtwaie. Ekai yu ambe kũmũelesya maũndũ mana ĩũlũ wake:

“Nĩsyaanĩw’e na syana ingĩ 16. Mami aĩ Ngũsĩ na akwete ũw’o akaũlũmya. Akwie nĩ na myaka 14. Ĩvinda yĩu nĩw’o ĩthe-akwa wambĩĩe kwĩmanyĩsya. Nũndũ yu Mami ndaĩ vo, Tata nĩwaneenie na mwalimũ ũla waĩ mũnene sukulu kwitũ. Ve mwĩĩtu mũkũũa wakwete mwaka wa mũthya sukulu, na Tata endaa tumanĩasye nĩ nake kũtiwa mũsyĩ. Tweekaa ũu nĩ kana ũmwe athi sukulu ũla ũngĩ akatiwa na syana ila ingĩ twasyaanĩw’e na ayĩua lĩu wa wĩoo Tata aikaauma wĩanĩ. Mwalimũ nĩwatũnengie mwanya na twaendeea kwĩka ũu nginya ĩla mũkũũa waminie sukulu. Ana-a-asa na eĩtu-a-asa maumĩte mĩsyĩ ĩlĩ ya Ngũsĩ nĩmatũmanyĩisye Mbivilia na nyie vamwe na angĩ 10 tũsyaanĩw’e nĩtwatw’ĩkie Ngũsĩ sya Yeova. Neew’aa nendete mũno kũtavany’a o na kau nĩ nthoni. Sam nũndetheesye mũno ũndũnĩ ũsu.”

Natwaanie na Gloria Mwei wa 2, 1959. Nĩtwatanĩaa kũkũna ũvainia ĩmwe. Twĩ Mwei wa 7, mwakanĩ ũsu nĩtwaandĩkie valũa tũkũlĩtye twĩtwe Mbetheli nũndũ nĩtwendaa mũno kũthũkũma nthĩnĩ wa ovisi ũla mũnene wa nthĩ yonthe. Mwana-a-asa Simon Kraker nĩwaneenie naitũ ĩũlũ wa ũndũ ũsu. Atwĩie kana kavindanĩ kau Mbetheli mayoosaa andũ matwaanĩte. Tũyaathelwa nĩ wendi wa kũthi Mbetheli, ĩndĩ nĩtwekalile mũno tũikaatw’ĩka nĩtweanĩsya ndoto ĩsu.

Nĩtwaandĩkĩie ovisi ũla mũnene wa nthĩ yonthe tũkũlĩtye tũtũmwe kũla kwaĩ vata mũnene wa atavany’a. Twasũngĩiwe twĩĩtwe no kĩsio kĩmwe tũtonya kũtũmwa nakyo nĩ taoni ya Pine Bluff, Arkansas. Ĩvinda yĩu kwaĩ o ikundi ilĩ taoninĩ ya Pine Bluff. Kĩmwe kya andũ eũ na kĩngĩ kya andũ aiũ. Ithyĩ twatũmiwe kĩkundinĩ kĩla kya andũ aiũ, nakyo kyaĩ na atavany’a ta 14.

No wĩkũlye nĩkĩ Ngũsĩ sya Yeova syaaanĩtye atavany’a aiũ na ala eũ. Kĩu kĩikaũye mũtwe. Ĩvinda yĩu ti ta ve ũndũ ana-a-asa maĩ meka makaveta mũaanĩko ũsu. Vaĩ mĩao yavatanĩte vyũ ngo isu syelĩ iivulana, na o na ve andũ maĩ matonya kũmwĩka naĩ makethĩa mũvulene. Isionĩ mbingĩ ana-a-asa nĩmakĩaa kũvulana maithaitha nũndũ nĩmeesĩ nesa kana makamanyĩka, nĩ laisi Nyũmba yoo ya Ũsumbĩ ĩkanangwa. Na maũndũ ta asu nĩmeekĩkie. Ana-a-asa na eĩtu-a-asa ala aiũ meethĩwa maitavany’a nyũmbanĩ sya andũ eũ nĩmakwatawa na nĩmaĩ matonya kũvavũĩwa. Kwoou nĩ kana tũikasiĩĩwe kũtavany’a nĩtweetĩkĩlaa o ũndũ mĩao ĩkwasya tũyĩkwatya kana maũndũ makesa kũalyũka.

Twatavanasya na thĩna. Mavinda amwe tũitavany’a kĩsionĩ kya andũ aiũ twesaa kwĩthĩa tũkũnie oti mũsyĩ wa andũ eũ. Vayeethĩawa kwananga saa. Yaĩ no nginya ũsũanĩe mĩtũkĩ nũũneena o kwa ũkuvĩ, kana wĩĩtya vole noithi. Ũu nĩw’o maũndũ mailyĩ isionĩ imwe.

Nĩ kana tũendeee na ũvainia yaĩ no nginya tũthũkũme na kĩthito. Kũndũ kwingĩ kũla twathũkũmaa twaĩvawa kĩndũ kĩnini mũno kwa mũthenya. Gloria nĩwathũkũmaa wĩa wa mũsyĩ kwa andũ kauta. Mwene mũsyĩ ũmwe nĩwanengie mwanya nĩmũtetheeasye nĩ kana amine wĩa tene. Mwene mũsyĩ ũsu nĩwatũnengae lĩu wa mũthenya tũkaĩsanĩa nĩ na Gloria. Ve mũsyĩ ũngĩ Gloria waendaa kũkũna ngũa vasi kĩla kyumwa. Nyie neethĩawa ndithesya kũu nza, ndithambya ndĩlĩsya, na nditethya tũwĩla tũngĩ o vau mũsyĩ. Na ve mũsyĩ ũngĩ tweetĩiwe wĩa wa kũthambya ndĩlĩsya. Gloria athambasya ngalĩko ya nthĩnĩ nakwa ndithambya nza. Twathambisye mũthenya mũima na nũndũ wa ũu twaathĩw’a lĩu wa mũthenya. Gloria aĩĩe nyũmba nthĩnĩ ĩndĩ ndaavulana na asu angĩ, nakwa naĩa nza kasũmbanĩ kaiawa ngalĩ. Ndyaaona ũsu ta ũndũ. Lĩu ũsu waĩ mũyo mũno.  Na andũ asu maĩ aseo no kwĩthĩwa meekie o ũndũ kweekawa. Nĩlilikana mũthenya twaũngamie kĩvetulonĩ vandũ. Twamina kũnyw’a mauta nakũlilye ũla waĩ vau kĩvetulonĩ kana Gloria no alike kyoonĩ kyoo aketethya. Angeteeie na ambĩa, “Nĩ kĩvinge.”

O na kau kwaĩ mathĩna, nĩtwatanĩaa mũno kwĩthĩwa na ana-a-asa na nĩtwendete kũtavany’a. Ĩla twavikie Pine Bluff, twathokiw’e nĩ mwana-a-asa ũla waĩ mũsyaĩĩsya wa kĩkundi ĩvinda yĩu twĩkale kwake. Mũka ndaĩ anatw’ĩka Ngũsĩ na kwoou Gloria nĩwambĩĩe kwĩmanyĩsya nake Mbivilia. Nakwa nĩnambĩĩie kwĩmanyĩsya na mwĩĩtu woo na mũũme wake. Ĩtina mũka wa mwana-a-asa ũsu na mwĩĩtu ũsu woo nĩmatwie kũmũthũkũma Yeova na mavatiswa.

Twaĩ na anyanya kĩkundinĩ kĩla kya andũ eũ. No mesaa kũtũthokya tũĩsanĩe wĩoo ĩndĩ meekaa ũu ũtukũ maikamanyĩke. Ve kĩkundi kĩmwe kĩtawa Ku Klux Klan (KKK) kĩendeeasya kĩmena kya mbaĩ na kĩthĩawa kĩ na andũ ang’endu mũno. Ĩvindanĩ yĩu kĩyendaa ngũĩ. Nĩlilikanaa ũtukũ ũmwe wa sikũkũ ya Halloween noonie mũndũũme wailyĩ valanda kwake ekĩĩte ngũa ila syeekĩawa nĩ andũ ma KKK. Ĩndĩ o na vailyĩ ũu, ana-a-asa mayaaeka kwĩka ana-a-asa moo nesa. Nĩngũlilikana ĩvinda yĩmwe tũtaĩ na mbesa sya kũthi ũmbanonĩ mũnene wa mĩthenya ĩtatũ na mwana-a-asa ũmwe mweũ eetĩkĩla kũthooa kakalĩ kaitũ nĩ kana tũkwate tikiti. Ĩtina wa mwei ũmwe, ve mũthenya twavikie mũsyĩ tũnoete mũno. Syũa yaĩ ĩvyũ na twatindĩte tũitavany’a nyũmba na nyũmba na tũimanyĩsya andũ Mbivilia. Ĩndĩ twavika mũsyĩ tweekie kũkwata mĩnuka. Tweethĩie kala kakalĩ kaitũ kaũngamĩtw’e vau nza! Vau kĩoonĩ kya mbee vaĩ na kavalũa kaĩtye: “No mwose kakalĩ kenyu. Nĩnamũnenga ta mũthĩnzĩo. Ninyie, mwana-a-asa wenyu.”

Ve ũseo ũngĩ neekiwe ndakolwa. Mwakanĩ wa 1962 nĩneetiwe Sukulu ya Ũthũkũmi wa Ũsumbĩ, ĩla yeekĩiwe South Lansing, New York. Sukulu ĩsu yaĩ ĩkue mwei mũima na yamanyĩasya ala matongoesye ikundinĩ, mĩthyũlũlũkonĩ na ivalonĩ. Ndyĩtwa ndyaĩ wĩanĩ na naĩ mũthelele mũno. Ĩndĩ kavindanĩ o kau nĩneekĩte indaviũ kambunĩnĩ ĩmwe ya simũ yaĩ vau taoninĩ ya Pine Bluff. Na keka nĩnaandĩkiwe nĩthĩwa naĩ mũndũ wa mbee mwiũ kũthũkũma kambunĩnĩ ĩsu. Mũthya nĩmesie kũmbĩa nĩmeũmbandĩka. Kwaendie ata? Ndyaĩ na mbesa indwaa New York. Nũndũ wa ũu nambĩĩie kũsũanĩa nĩ kavaa nĩlike wĩanĩ na ndyamba kũekana na ngewa ya sukulu. O na nakwetye kwĩyũmbany’a nĩandĩke valũa nĩeleetye kana nditonya kũvika sukulu. Ĩndĩ ndanamba kwĩka ũu, vasyokie veekĩka ũndũ ũngĩ ũtakambũla.

Ve mwĩĩtu-a-asa tweethĩawa nake kĩkundinĩ watwaĩtwe nĩ mũndũ ũtaĩ Ngũsĩ watũthokeie mũthenya ũmwe kwakya tene na anenga vaasya. Vaasya ũsu wausĩe mbesa. Mwĩĩtu-a-asa ũsu vamwe na syana syake maamũkaa kwakya tene maendete kĩvalũanĩ kya kũĩmĩa vamba nĩ kana mombany’e mbesa itonya kũndwaa New York. Ambĩie: “Enda sukulu ũsome vyũ na ũyũka ũtũmanyĩsye.” Ĩtina wa ũu naendie nakũlya ĩla kambunĩ kana no mambũmĩĩsye  ngoka wĩanĩ ĩtina wa syumwa itano. Neeiwe, “Vaitonyeka!” Ĩndĩ kĩu kĩyaatuma nĩsyoka ĩtina. Naĩ neekie ũtwi. Nĩtanaa mũno nũndũ ndyaandĩkwa kambunĩnĩ ĩsu!

Ekai Gloria amũelesye ũndũ wĩw’aa alilikana ĩvinda yĩla twaĩ Pine Bluff: “Nendie kĩsio kĩu mũno! Neethĩawa na amanyĩw’a ma Mbivilia katĩ wa 15 na 20. Nũndũ wa ũu makwakya twatavanasya nyũmba na nyũmba na ĩ ya wĩoo tũithi kwa ala twamanyĩasya Mbivilia. Mavinda angĩ twaendeeaa nginya saa itano ũtukũ. Kũtavany’a kwaĩ mũyo mũno! Ũsu nĩw’o wĩa ũla nendaa kũendeea kũtethya. Ndineena ũla w’o, ndyendaa tũeke ũvainia twambĩĩe kũthyũlũlũka, ĩndĩ ve wĩa ũngĩ Yeova wendaa tũtethye.” Na nĩw’o, waĩ vo.

Tũendeee na ũvainia twĩ Pine Bluff nĩtwaandĩkie valũa tũkũlĩtye tũtũmwe ta mavainia ma mwanya. Tweekwatĩtye mũno kana nĩtũtonya kũtũmwa nũndũ mũsyaĩĩsya wa kĩvalo endaa tũthi tũkatetheesye kĩkundi kyaĩ Texas na endaa tũthi twĩ mavainia ma mwanya. Nĩtwendeeiw’e mũno nĩ woni ũsu wake. Kwoou twekala tweteele, na tweeteela o tũsyaĩĩsye kana ovisi nĩwĩsa kũtũsũngĩa ĩndĩ kĩla ĩvinda tweethĩaa ĩsandũkũ ya valũa yĩ ĩthei. Na ĩndĩ mũthenya ũmwe valũa nĩwesie kũvika ũtwĩĩte twĩtũmwa wĩanĩ wa kũthyũlũlũka! Valũa ũsu wavikie Mwei wa 1, 1965. Mwana-a-asa Leon Weaver, ũla nĩwe mũvangĩthya wa Kamitii ya Ovisi wa Ũvonge wa Amelika, o nake atw’ĩkĩthiw’e mũsyaĩĩsya wa mũthyũlũlũko ĩvindanĩ o yĩu.

Neew’aa ndikĩa mũno kũtw’ĩka mũsyaĩĩsya wa mũthyũlũlũko. Mwaka ũmwe ũu mbee wa vau, Mwana-a-asa James A. Thompson, Jr nĩwaĩ anzyaĩtye one kana nĩnaĩle kũtw’ĩka mũsyaĩĩsya wa mũthyũlũlũko. Ĩvinda yĩu nĩwaneenie nakwa nesa angelesya kũla naaĩle kwaĩlangya nĩ kana nĩtw’ĩka mũsyaĩĩsya mũseo. O na vatavĩtĩte ĩvinda ĩasa kuma nambĩĩa kũthyũlũlũka nĩnamanyie kana ũla ũtao wanengie waĩ wa vata. Natw’ĩka mũsyaĩĩsya wa mũthyũlũlũko oou, Mwana-a-asa Thompson nĩwe waĩ mũsyaĩĩsya wa kĩvalo wa mbee nathũkũmie nake. Mwana-a-asa ũsu mũĩkĩĩku andethisye mũno.

Ĩvinda yĩu mũsyaĩĩsya wa mũthyũlũlũko ndamanyĩaw’a mũno. Naminie o kyumwa kĩmwe ndisyaĩĩsya mũsyaĩĩsya ũngĩ wa mũthyũlũlũko wathokeete kĩkundi kĩna. Na kyumwa kĩla kyaatĩĩe twathi kĩkundinĩ kĩngĩ, nakwa nalika vo anzyaĩĩsye newe. Nĩwanengie ũtao na angwetea maũndũ amwe matonya kũndethya. Ĩndĩ kuma vau twaĩ tũendeee kũthyũlũlũka twĩ ithyoka. Nĩngũlilikana ndikũlya Gloria atĩĩ: “Kwani-ĩ, ndamba kwĩkalanga?” Ĩndĩ ĩtina wa ĩvinda nĩnamanyie ũndũ wa vata mũno. Nĩnamanyie kana ĩvinda yonthe vethĩawa ve ana-a-asa aseo matonya kũũtetheesya ethĩwa nũũmetĩkĩlya meke ũu.  Ndyĩsa kũlwa nĩ ũndũ natethiw’e nĩ ana-a-asa ta J. R. Brown, ũla waĩ mũsyaĩĩsya wa kũthyũlũlũka ĩvindanĩ yĩu, na Fred Rusk ũla wathũkũmaa Mbetheli.

Kĩmena kya mbaĩ kyaĩ kingĩ mũno ĩvinda yĩu. Ĩvinda yĩmwe andũ ma kĩkundi kya KKK maĩ na maandamano taoninĩ twaendete kũthyũlũlũka kĩsionĩ kya Tennessee. O na ve mũthenya ũngĩ twĩ na kĩkundi kya atavany’a twaendie kamũkaawanĩ vandũ tũũme kĩndũ. Nookĩlile nĩthi ngetethye, na ĩndĩ noona mũndũ ũmwe vau mũkaawanĩ waĩ na sula mũthũku mũno na wasolangĩtwe kĩkondenĩ ta ũmwe wa ala andũ mamenete andũ aiũ mũno angatĩĩa. Ĩndĩ twakililye twalika kyoonĩ mwana-a-asa ũmwe mweũ waĩ na mwĩĩ mũnene kwĩ wakwa na kwĩ wa mũndũ ũsu atũatĩĩa. Angũlilye, “Mwana-a-asa Herd, ve vandũ ve na thĩna?” Ĩla mũndũ ũsu weewie ũu, aumaalile mĩtũkĩ o na atekĩte ũndũ. O ũndũ myaka ĩvĩtĩte, ve ũndũ ũmwe nĩsĩte kũmanya. Andũ maimenanaa nũndũ wa kĩkonde. Mamenanaa nũndũ wa naĩ ĩla ithyonthe twatiĩwe nĩ Atamu. Na nĩnĩmanyĩĩtye kana mwana-a-asa nĩ mwana-a-asa, ethĩwe nĩ mwiũ kana nĩ mweũ, na no eyumye akw’e kwondũ waku ethĩwa ve vata.

Nathũkũmie nĩ mũsyaĩĩsya wa mũthyũlũlũko kwa myaka 12, na myaka 21 ĩla yaatĩĩe naĩ mũsyaĩĩsya wa kĩvalo. Twaathimiwe mũno myakanĩ ĩsu, na nĩtweeyoneie maũndũ maingĩ ma kũtwĩkĩa vinya. Ĩndĩ ve ũathimo ũngĩ waĩ nzĩa. Mweinĩ wa 8, 1997 ũla wendi tweethĩĩtwe naw’o kwa ĩvinda ĩasa nĩweanĩie. Ĩvinda yĩu nĩw’o tweetiwe tũkathũkũme Mbetheli ya Amelika na ĩsu yaĩ ta myaka 38 kuma twausũsya vomu ĩvinda ya mbee. Twambĩĩe kũthũkũma Mbetheli mwei ũla waatĩĩe. Noonaa ta nĩtĩtwe Mbetheli nĩtetheesye o kwa kavinda, ĩndĩ ũu tiw’o vaendie.

Navika oou naaĩwe kũthũkũma Mũvĩanĩ wa Ũthũkũmi. Neemanyĩisye maũndũ maingĩ mũno. Ana-a-asa ala me mũvĩanĩ ũsu masũngĩaa makũlyo me vinya mũno ala makũlaw’a nĩ nzama sya atumĩa na asyaĩĩsya ma mũthyũlũlũko kuma isionĩ syĩ kĩvathũkany’o. Nĩndũngaa mũvea mũno nũndũ ana-a-asa ala mamanyĩisye nĩmandethisye mũno na nĩmambũmĩĩasya. Ĩndĩ mwa nonaa ngatũngwa vau nĩsyoka o ĩngĩ kĩlasinĩ.

Nĩ na Gloria nĩtwendete Mbetheli mũno. Kuma tene, nĩtwendete kũamũka tene na kĩu nĩkĩtethasya mũno wĩ Mbetheli. Ĩtina wa mwaka ũmwe ũu nĩnambĩĩe kũthũkũma nĩ mũtetheesya nthĩnĩ wa Kamitii ya Ũthũkũmi ya Nzama Ĩla Ĩtongoesye ya Ngũsĩ sya Yeova. Na ĩndĩ mwaka wa 1999 nanyuvwa ta ũmwe wa ala me nthĩnĩ wa Nzama Ĩla Ĩtongoesye. Nĩmanyĩĩtye maũndũ maingĩ mũno kuma nanengwa kĩanda kĩu. Ĩndĩ ve ũmwe wa vata. Nĩnĩmanyĩte kana Yesũ Klĩsto nĩwe mũtwe wa kĩkundi kya Kĩklĩsto na ti mũndũ o na wĩva.

Natũnga mũtwe ĩtina, mavinda amwe nĩw’aa ta mwathani Amosi. Yeova anyuvie mwathani ũsu e mũndũ wa ndĩthya na e mũsũvĩi wa mĩkũyũ, mũthemba wa sycamore, ĩla ũsyao wayo woonekaa ne lĩu wa andũ ala ngya. Ngai nĩwanyuvie Amosi atw’ĩke mwathani na amũathima mũno aithũkũma wĩa ũsu. (Amo. 7:14, 15) O ta ũu, Yeova nĩwanyuvie nĩ mwana wa mũĩmi ngya kuma kataoninĩ ka Liberty, Indiana, na ambathima mũno, ambathima mũno o na kwĩ ũndũ ndonya kũelesya! (Nth. 10:22) Vate nzika, naĩ ngya nũndũ ndyaĩ na syĩndũ mbingĩ sya kĩ-mwĩĩ, ĩndĩ yu nĩw’aa nĩ mũthwii nũndũ nĩnĩathimĩtwe mũno kĩ-veva, o na kũte ũndũ naĩ nĩsa kũsũanĩa!