1. Ndeto ya Ngai ĩtũtetheeasya ata?

NŨNDŨ Yeova nĩwe Mũmanyĩsya Ũla Mũnene, vai thĩna wĩsa kũtũkwata tũkaĩwa nĩ nthĩ. (Isa. 30:20, 21) Ndeto ya Ngai nĩtũtetheeasya twĩthĩwe na “ũtonyi wĩanĩtye” na twĩthĩwe ‘twĩyũmbanĩtye vyũ kũtethya kĩla wĩa mũseo.’ (2 Tim. 3:17) Twakwata momanyĩsyo ma Mbivilia twĩthĩawa twĩ oĩ kwĩ ala maasya kana twaĩlĩte kũtongoew’a nĩ “ũĩ wa nthĩ ĩno.”—1 Ako. 3:19; Sav. 119:97-100.

2. Twĩneenea kyaũ ĩsomonĩ yĩĩ?

² O tondũ tũkwona, kũtongoew’a nĩ ũĩ wa nthĩ kũtumaa twenda o kwĩyendeesya ithyĩ ene. Kwoou, ũu no ũtume tũemwa nĩ kwĩsiĩĩa tũikasũanĩe ta andũ ma nthĩ kana kwĩka tamo. Kĩu nĩkyo kĩtumĩte Mbivilia yasya: “Ĩsũvĩei mũndũ o na wĩva ndakamũtave na ũĩ wa nthĩ na ũvũngũ mũthei wosanĩte na kĩthĩo kya andũ.” (Ako. 2:8) Ĩsomonĩ yĩĩ nĩtũkwona ũndũ andũ mambĩĩe kũĩkĩĩa momanyĩsyo elĩ ma ũvũngũ. Tũkambaa kũsisya nĩkĩ ũĩ wa nthĩ nĩ ũtumanu, na ĩndĩ tũisyoka tũyona nĩkĩ ũĩ wa Ndeto ya Ngai wĩ ĩũlũ mũno vyũ kwĩ ũĩ ũsu wa nthĩ.

3-4. Mwambĩĩonĩ wa myaka ya 1900, mawoni ma andũ ma Amelika ĩũlũ wa mwĩkalĩle mavĩndũkie ata?

³ Mwambĩĩonĩ wa myaka ya 1900, mawoni ma andũ ma Amelika ĩũlũ wa mwĩkalĩle nĩmavĩndũkie vyũ. Myaka ĩsu ĩte mĩviku, aingĩ maĩkĩĩaa kana ala matwaanĩte no mo maĩle kũmanyana kĩ-mwĩĩ, na kana maũndũ asu mayaĩle kũneenewa andũnĩ. Ĩndĩ andũ nĩmesie kũkola kwona maũndũ kwa nzĩa ĩsu, na malika kũnyaĩĩkya woni ũte mũseo.

⁴ Myakanĩ ya 1920-1929 kwaĩ na moalyũku manene mũno mĩkalĩlenĩ ya andũ. Ũkunĩkĩli wa mũndũ mũka ũmwe  wonanĩtye kana ĩvindanĩ yĩu syĩndũ ta “sinema, mathaũ, mbathi, mavuku ma ngewa, na matangaso ma viasala syaseũvaw’a syusĩe maũndũ makonetye ũlaalai.” O na myakanĩ ĩsu nĩw’o mĩkĩĩle ya andũ yambĩĩe kũthũka, na mambĩĩa kũsũnga mĩsũngĩle ĩkũtuma mũndũ asũanĩa o kũmanyana kĩ-mwĩĩ. Na o tondũ Mbivilia yathanie ĩũlũ wa mĩthenya ya mũminũkĩlyo, andũ nĩmatw’ĩkie “endi ma motanu ma nthĩ” mũno.—2 Tim. 3:4.

5. Andũ methĩĩtwe na mawoni mailye ata ĩũlũ wa mwĩkalĩle kuma myaka ya 1960?

⁵ Myakanĩ ya 1960, ũtalo nĩwongelekile wa andũ ala mekalanasya ĩmwe matatwaanĩte, aũme ala makomaa na aũme kana aka na aka, na ala mathaasya mũtwaano ũndũ mekwenda. Syĩndũ mbingĩ sya kwĩtanĩthya syoonanasya maũndũ ma kũmanyana kĩ-mwĩĩ ũtheinĩ vyũ. Maũndũ asu onthe matumĩte kwĩthĩwa kũilye ata? Mũandĩki ũmwe nĩwawetie kĩndũ kĩmwe kĩla kĩtumĩte mĩsyĩ yanangĩka, kwĩthĩwa kwĩ syana ieawa nĩ mũsyai ũmwe, andũ mekala na thĩna mwingĩ ngoonĩ, makwatwa mũno nĩ mavisa na ngewa sya ũlaalai, na maũndũ angĩ ta asu. Aisye kĩtumi nũndũ “andũ nĩmaekete kũatĩĩa myolooto ĩla ĩtetheeasya andũ kwĩthĩwa na mwĩkalĩle mũseo.” Kĩndũ kĩmwe kyonanĩtye ũĩ wa nthĩ nĩ ũtumanu nĩ kana mowau ala makwatanaw’a kwĩsĩla kũmanyana kĩ-mwĩĩ, ta mũthelo, nĩmanyaĩĩkĩte mũno.—2 Vet. 2:19.

6. Woni wa andũ ĩũlũ wa kũmanyana kĩ-mwĩĩ ũtumaa Satani ew’a ata?

⁶ Satani endaa kwona andũ me na mawoni mataĩle ĩũlũ wa kũmanyana kĩ-mwĩĩ. Ndalea kwĩthĩwa ew’aa mũyo oona andũ maitũmĩa naĩ mũthĩnzĩo wa kũmanyana kĩ-mwĩĩ, nũndũ nĩwĩsĩ kwĩka ũu kũvũthĩĩasya mũthĩnzĩo ũla Ngai watũnengie wa mũtwaano. (Aev. 2:2) Ũlaalai ũvũthĩĩasya mũthĩnzĩo ũla Yeova watũnengie wa kwĩthĩwa na syana, na eka ũu, ala me mwĩkalĩle ũsu nĩmatonya kwĩsa kũkosa thayũ wa tene na tene.—1 Ako. 6:9, 10.

7-8. Nĩkĩ woni wa Mbivilia ĩũlũ wa kũmanyana kĩ-mwĩĩ waĩle vyũ kwĩ woni wa nthĩ?

⁷ Andũ ala maatĩĩaa ũĩ wa nthĩ ĩno monaa ũtao wa Mbivilia wĩ wa ũtumanu na ta ũtesa kũatĩĩka. Andũ ta asu no makũlye, ‘Nĩkĩ Ngai watũmbie twĩ na wendi wa kũmanyana kĩ-mwĩĩ na aisyoka aitwĩa nĩtwĩsiĩĩe?’ Makũlasya ĩkũlyo yĩu nũndũ monaa mũndũ aĩle kwĩanĩsya wendi w’onthe ũla  wĩ naw’o. Ĩndĩ Mbivilia ĩwetaa ũndũ wĩ kĩvathũkany’o. Ĩtũmanyĩasya kana Yeova nũtũnengete ndaĩa kwa kũtũnenga ũtonyi wa kwĩsiĩĩa tũikeanĩsye mawendi mathũku. (Ako. 3:5) O na ĩngĩ Yeova nũtũnengete mũtwaano ta mũthĩnzĩo nĩ kana andũ meanĩsye wendi wa kũmanyana kĩ-mwĩĩ kwa nzĩa ĩla yaĩlĩte. (1 Ako. 7:8, 9) Nũndũ wa ũu, mũndũ na mũka no matanĩe kũmanyana kĩ-mwĩĩ mateũkĩa kwĩsa kwĩlila kana kũkwatwa nĩ mathĩna ala mokanasya na ũlaalai.

⁸ Kĩvathũkany’o na ũĩ wa nthĩ ĩno, Mbivilia ĩtũmanyĩasya kwĩthĩwa na woni mũseo ĩũlũ wa kũmanyana kĩ-mwĩĩ. Ĩtũtavasya kana kũmanyana kĩ-mwĩĩ nĩkũtanĩthasya. (Nth. 5:18, 19) O na ũu wĩ o vo, Mbivilia yaasya: “Kĩla ũmwe wenyu nĩwaĩle kũmanya ũndũ ũtonya kũsiĩĩa mwĩĩ wake mwene nĩ kana ekale e mũtheu na e na ndaĩa, ate na ĩtomo, [na] mĩmeo ĩtasiĩĩka ya kũmanyana kĩ-mwĩĩ ĩla yĩthĩawa na andũ ma mbaĩ ingĩ ala matamwĩsĩ Ngai.”—1 Ath. 4:4, 5.

9. (a) Mwambĩĩonĩ wa myaka ya 1900, andũ ma Yeova meekĩiwe vinya ata maatĩĩe ũĩ ũla ũkwatĩkanaa Ndetonĩ yake? (b) Nĩ ũtao wĩva mũseo tũkwataa ĩandĩkonĩ ya 1 Yoana 2:15, 16? (c) O tondũ vonanĩtw’e ĩandĩkonĩ ya Alomi 1:24-27, nĩ mĩkalĩle yĩva mĩthũku twaĩle kwĩvathana nayo?

⁹ Mwambĩĩonĩ wa myaka ya 1900, andũ ma Yeova mayaaaw’a nĩ ũvũngũ mũthei ũla wamanyĩaw’a nĩ ala “mate na nthoni o na vanini.” (Aev. 4:19) Nĩmatatie kũlũmany’a na mĩao ya Yeova ya mwĩkalĩle. Ĩkaseti ya Watch Tower ya 15/05/1926, yaisye: “Mũndũũme kana mũndũ mũka aĩlĩte kwĩyĩkalya e na meko na mesilya matheu, na mũno mũno ĩũlũ wa aũme kana aka.” O na kau maũndũ ala mamathyũlũlũkĩte maĩ mathũku, maatĩĩie ũĩ ũla wĩ Ndetonĩ ya Ngai, ũtesa kũelekanw’a na ũĩ wa nthĩ. (Soma 1 Yoana 2:15, 16.) Tũtũngaa mũvea mũno nũndũ nĩtũnengetwe Ndeto ya Ngai! O na ĩngĩ nĩtũtũngaa mũvea nũndũ wa lĩu wa kĩ-veva, ũla Yeova ũtũnengae ĩvinda yĩla yaĩlĩte. Lĩu ũsu nũtũtethasya mũno tũikaw’e nĩ kĩla nthĩ ĩmanyĩasya ĩũlũ wa mwĩkalĩle. *—Soma Alomi 1:24-27.

10-11. Mbivilia yaisye andũ makeethĩwa mailye ata mĩthenyanĩ ya mũminũkĩlyo?

¹⁰ Mbivilia yaisye kana mĩthenyanĩ ya mũminũkĩlyo andũ makeethĩwa “makĩyenda ene.” (2 Tim. 3:1, 2) Nũndũ wa ũu, tũiseng’aa twoona nthĩ ĩyĩkĩa andũ vinya meyende mũno. Ũvoo ũmwe waĩtye kana “mavuku ala mataaa andũ ũndũ matonya kũendeea nesa maingĩvie” myakanĩ ya 1970. Mavuku amwe “meekĩaa vinya ala meũmasoma meyĩelewe na mayĩyĩtĩkĩla mailye ũndũ mailye na maikatate kwĩsa kũsũanĩa ta me na ũthũku wĩ vandũ.” Kwoona ndeto ii syaĩ ĩvukunĩ yĩmwe: “Ĩkalaa wĩyendete nũndũ nue mũndũ ũla mwanake vyũ, wa kũtanĩthya vyũ, na wa vata vyũ.” Ĩvuku yĩu yeekĩie andũ vinya methaithe, na ũu nĩ kwasya, “mũndũ aĩle kwĩtw’ĩĩa mwene akeekaa maũndũ meva aitũmĩa wasya wake wa ngoo na kĩthĩo kya kwoo kĩla ũkwona kĩmũtethya.”

¹¹ We nũkwĩw’a mawoni asu me maeni? Ethĩwa nũũlilikana, Satani eekĩie Eva vinya eke ũndũ ta ũsu. Amwĩie no ‘ethĩwe ta Ngai, akĩmanya ũseo na ũthũku.’ (Mwa. 3:5) Ũmũnthĩ andũ aingĩ mesũanĩaa mũno ũkethĩa mo meona vai mũndũ waĩle kũmatavya kĩla kĩseo na kĩla kĩthũku, o na ethĩwa nĩ Ngai. Kwa ngelekany’o,  woni wa andũ aingĩ ĩũlũ wa mũtwaano wonanasya kana nĩmalikĩtwe nĩ mosũanĩo asu.

12. Nthĩ yĩkĩaa andũ vinya mone mũtwaano ata?

¹² Mbivilia yĩaĩe ala matwaanĩte manengane ndaĩa na mayĩanĩsya kĩla meevĩtie. Ĩmekĩĩte vinya matw’e vyũ kũlũmany’a. Yaĩtye: “Mũndũ mũũme akatia ĩthe na nyinyia, na akalũman’ya na mũka wake: nao makeethĩwa mwĩĩ ũmwe.” (Mwa. 2:24) Ĩndĩ ũĩ wa nthĩ ũmanyĩasya kĩvathũkany’o. Ũmanyĩasya kana kĩla ũmwe aĩlĩte kũlũngana mũno na mavata a make. Ĩvuku yĩmwe yaĩtye: “Mbokanĩ imwe [sya mũtwaano], andũ nĩmavĩndũĩte ndeto ila syĩthĩĩtwe iitũmĩwa sya kwĩvĩta ũkethĩa vandũ va kwasya ‘ĩvinda yonthe yĩla ithyelĩ tũkekala vamwe,’ measya ‘ĩvinda yonthe yĩla ithyelĩ tũkendana.’” Nũndũ andũ mayonaa mũtwaano ta waĩlĩte kwĩkala, mĩsyĩ mingĩ nĩyanangĩkĩte na aingĩ makatiwa maũmĩĩte mũno. Vate nzika, woni ũla andũ ma nthĩ methĩawa naw’o ĩũlũ wa mũtwaano nĩ wa ũtumanu.

13. Nengane kĩtumi kĩmwe kĩkwonany’a nĩkĩ Yeova ũthataw’a nĩ ala me mĩtũlyo.

¹³ Mbivilia yaĩtye: “Mũndũ ũla wĩ na ngathĩĩo ngoonĩ nĩ ũthatyo kwa Yeova.” (Nth. 16:5) Nĩkĩ Yeova ũthataw’a nĩ andũ me ngathĩĩo? Kĩtumi kĩmwe nĩ kana ala metũlasya na mekĩaa angĩ vinya meyende mũno methĩawa matutya Satani. We kwamba kũsũanĩa Satani ayĩsilya atĩ Yesũ nĩwaĩlĩte kũmũkumanĩa na aimũthaitha, nake ũ Yesũ nĩwe watũmĩiwe nĩ Ngai ĩvindanĩ ya wũmbi! (Mt. 4:8, 9; Ako. 1:15, 16) O na kau andũ ala mesũanĩaa ũu monaa me oĩ, Ngai amonaa me atumanu.

14. Ĩandĩko ya Alomi 12:3 yĩtũtetheetye ata twĩsũanĩe kwa nzĩa ĩla yaĩlĩte?

¹⁴ Mbivilia nĩtũtetheeasya twĩsũanĩe kwa nzĩa ĩla yaĩlĩte. Yaĩtye kana nũseo twĩyende kwa kĩwango kĩna. Yesũ aisye: “No nginya ũmwende mũtũi waku o ũndũ wĩyendete.” Ũu wĩonany’a kana nĩtwaĩle kwĩthĩnĩkĩa kwa nzĩa ĩla yaĩlĩte. (Mt. 19:19) Ĩndĩ Mbivilia ĩmanyĩasya kana tũyaĩle kwona  twĩ ma vata kwĩ angĩ. Vandũ va ũu, yaĩtye: “Mũikeke ũndũ o na wĩva nũndũ wa masindano kana ngathĩĩo, ĩndĩ ĩthĩwai na wĩnyivyo, mũyona ala angĩ me ma vata kwĩ inyw’ĩ.”—Avi. 2:3; soma Alomi 12:3.

15. Wonete maũndũ meva meũkũĩkĩĩthya vyũ kana ũtao wa Mbivilia ĩũlũ wa ũndũ twaĩle kwĩsũanĩa nĩ mũseo?

¹⁵ Andũ aingĩ ala monekaa ta asomu ũmũnthĩ maasya kana kũatĩĩa ũtao wa Mbivilia ĩũlũ wa ũndũ ũsu nũtumanu. Maasya kana kwona andũ ala angĩ me ma vata kwĩ ithyĩ no kũtume matũtũmĩa naĩ. Ĩndĩ no twĩkũlye-ĩ, ‘Ve ũseo o na ũmwe ala maatĩĩaa woni ũsu wa nthĩ ĩno nthũku ya Satani makwatĩte?’ We wonete ata? Mo andũ ala meyendete nĩmethĩawa me atanu? Nĩmethĩawa na mĩsyĩ yĩ na ũtanu? Nĩmethĩawa na anyanya ma w’o? Nĩmethĩawa na ngwatanĩo nzeo na Ngai? Kwosana na ũndũ wĩyoneete we mwene, ũtonya kwasya nĩ kyaũ kĩseo vyũ? Nĩ kũatĩĩa ũĩ wa nthĩ ĩno kana nĩ ũĩ ũla tũkwataa Ndetonĩ ya Ngai?

16-17. Tũtonya kũtũnga mũvea nũndũ wa kĩ, na nĩkĩ?

¹⁶ Andũ ala maatĩĩaa ũtao wa ala nthĩ yonaa ta mo oĩ, mailye ta atalii elĩ maĩte na yu ũmwe ayambĩĩa kũkũlya ũla ũngĩ nzĩa. Yesũ aisye ũũ ĩũlũ wa andũ ala moonekaa ta oĩ ĩvindanĩ yake: “Nĩ atongoi ilalinda. Na ĩndĩ ethĩwa kĩlalinda kĩkatongoesya kĩngĩ, elĩ makalika ĩimanĩ.” (Mt. 15:14) Kwoou nĩ w’o vyũ kana ũĩ wa nthĩ ĩno nĩ ũtumanu methonĩ ma Ngai.

¹⁷ Ũtao wa Mbivilia nĩ mũseo vyũ nũndũ kĩla ĩvinda nĩwonekete ‘waĩlĩte kwondũ wa kũmanyĩsya, kũkany’a, kũlũnga maũndũ, na kũtũngĩĩa kwa nzĩa ya ũlũngalu.’ (2 Tim. 3:16) Nĩtũmũtũngĩaa Yeova mũvea mũno nũndũ kwĩsĩla ũseũvyo wake nũtũsũvĩĩte tũikaw’e nĩ ũĩ wa nthĩ! (Aev. 4:14) Lĩu mwingĩ wa kĩ-veva ũla ũtũnengete nũtũnengae vinya wa kũatĩĩa myolooto ĩla yĩ Ndetonĩ yake. Nĩ ũndũ wa kũtanĩthya ta kĩ kũtongoew’a nĩ ũĩ wa kwĩkwatw’a vyũ ũla wĩ Mbivilianĩ!