Kũtelema kũla natelemile kwatumie nĩvĩndũka vyũ nũndũ kuma ũtukũ ũsu, nambĩĩe kwĩthĩwa na wendi wa kũmũmanya Ngai. Ĩndĩ ndanamba kũmũelesya kĩla kyaendeeie ũtukũ ũsu, ekai nĩmũtavye maũndũ mana nakomanie namo nĩ mũnini ala matumie nĩsa kwenda kũmũmanya Ngai.

Nasyaiwe 1937 taoninĩ yenzawa makaa ma mwaki yĩtawa Guesnain, ĩla yĩ ngalĩko ya ĩũlũ ya France. Ĩthe-akwa nĩ ũmwe wenzaa makaa asu, na neemanyĩisye kũthũkũma na kĩthito kuma kwake. Tata nĩwendete mũno kwona ũsili wa katĩ ũiatĩĩwa, na kĩu nĩkyatumaa atetea ala mekwĩnza makaa asu take oona maithĩnĩa wĩanĩ. Kĩu kyatumie nenda ũsili wa katĩ take. O na nĩweelikasya syamanĩ sya kũmatetea, na yĩla kweethĩwa na mũkomo nĩwaũkwataa mbau. Kĩndũ kĩngĩ kyamũthatasya nĩ wangangany’a wa atongoi ma ndĩni. Aingĩ moo maĩ na malĩ ĩndĩ mayeanĩawa. Meetasya ala menzaa makaa ma mwaki lĩu na mbesa o mene meĩka kũng’ang’ana meanĩsye mavata ma lasima. Atongoi asu mamũthatisye mũno, na nũndũ wa ũu, ndaamanyĩsya ũndũ o na ũmwe ũkonanĩtye  na ndĩni. O na ndiũlilikana mũthenya o na ũmwe twaaneenea Ngai.

O ũndũ naendeeie kwĩana, now’o naendeeie kũmena kwona ũsili ũte wa katĩ. Kwa ngelekany’o, nĩnathataa noona andũ maimena aeni ala mathamĩĩe France. Na kĩtumi nũndũ nĩnathaũkaa mũvĩla na syana syoo, na nyie neew’aa nditanĩa kũthaũka nasyo. Na eka ũu, inyia-akwa ndaĩ nzyawa ya France, ĩndĩ aumĩte Poland. Kĩla nendaa nĩ kwona andũ ma ngo syĩ kĩvathũkany’o maikuwa ũndũ ũmwe na mayĩkalany’a nesa.

Naandĩkĩthiw’e itanĩ mwaka wa 1957. Ĩtina wa kũandĩkĩthw’a nĩw’o natũmiwe ila iĩmanĩ sya Algeria naweta. Yĩla ũtukũ ũsu nakayie “Ngai! Ame Ngai!,” kĩla kyaumĩlile ti ũmwe wa asikalĩ ala twokitaa, ĩndĩ nĩ ĩng’oi ya kĩthekanĩ! Mwa neewie nausya! Ĩndĩ ũndũ ũsu, vamwe na kaũ ũla waendeee, watumie nĩsũanĩa mũno ĩũlũ wa thayũ. Neekũlasya, ‘Nĩkĩ twoombiwe? We Ngai nũtũthĩnĩkĩaa? Ve ĩvinda tũkekala nesa kwĩ mũuo?’

Ĩtina wa ĩvinda, nĩ lũũsa nĩnaendie kwona asyai makwa, na nĩ kũu, nĩnakomanie na ũmwe wa Ngũsĩ sya Yeova. Anengie Mbivilia ya Katholeki ya kĩthyomo kya French yĩtawa La Sainte Bible, na yĩla nasyokie Algeria nĩnambĩĩie kũmĩsoma. Ĩandĩko yĩmwe yatumie nĩsũanĩa mũno nĩ Ũvuany’o 21:3, 4. Yaĩtye: “Ĩeema ya Ngai yĩ vamwe na andũ . . . Na akavangũla methoi onthe methonĩ moo, na kĩkw’ũ kĩikethĩwa vo ĩngĩ, o na kũikethĩwa ĩngĩ kĩmeto kana kĩĩo kana woo.” * Ndeto isu syanzeng’isye mũno. Neekũlilye, ‘Kweli nĩ sya w’o?’ Ĩvindanĩ yĩu, o na ti ta neesĩ kĩndũ ĩũlũ wa Ngai na Mbivilia.

Yĩla naumie itanĩ 1959, nĩnakomanie na mwana-a-asa wĩtawa François, na nĩwamanyĩisye maũndũ maingĩ mũno me Mbivilianĩ. Kwa ngelekany’o, nĩwambonisye kana Ngai e ĩsyĩtwa, nayo nĩ Yeova. (Sav. 83:18) O na nĩwangeleisye kana Yeova akaete ũsili wa katĩ ĩũlũ wa nthĩ, amĩtw’ĩkĩthye nzaũ, na aianĩsya ndeto ila syĩ Ũvuany’o 21:3, 4.

Momanyĩsyo asu noonaa mayosana na kĩlĩko na nĩneewie mangiita ngoo. Ĩndĩ o na vailye ũu, momanyĩsyo asu matumie nĩthatĩa mũno atongoi ma ndĩni, na nendaa kũmatavya ndeũmavuva kana mamanyĩasya maũndũ mate Mbivilianĩ! Nendaa kũkitĩa ũsili wa katĩ ta ĩthe-akwa, na ndyaĩ na wũmĩĩsyo. Nendaa kwosa ĩtambya vau kwa vau!

Ĩndĩ François na anyanya angĩ naĩ nĩnakwata ma Ngũsĩ nĩmandetheeisye kũusya. Mandetheeisye kwona kana wĩa witũ ta Aklĩsto ti kũsilĩla andũ, ĩndĩ nĩ kũmanenga wĩkwatyo kwa kũmamanyĩsya ũvoo mũseo wa Ũsumbĩ wa Ngai. Ũsu nĩw’o wĩa ũla Yesũ watethasya na nĩw’o watiĩe aatĩĩi make matethye. (Mt. 24:14; Luka 4:43) Kĩndũ kĩngĩ naaĩle kwĩmanyĩsya nĩ kũneeny’a andũ nesa na ndũmĩĩte ũĩ, o na ethĩwa ndikwĩtĩkĩlana na momanyĩsyo moo. Mbivilia yaĩtye: “Ngombo ya Mwĩaĩi ndĩ na vata wa kũkita, ĩndĩ yaĩlĩte kwĩthĩwa yĩ na ũuu kwelekela andũ onthe.”—2 Tim. 2:24.

Nĩneekie moalyũku na navatiswa mwaka wa 1959 ũmbanonĩ ũmwe wa mũthyũlũlũko. Ũmbanonĩ ũsu nĩnakomanie na mwĩĩtu-a-asa ũmwe wa  mũika wĩtawa Angèle, na nĩnendeeiw’e nĩw’e. Nĩnambĩĩie kũtembea kĩkundinĩ kyoo, na mũthya twatwaana mwakanĩ wa 1960. Angèle nĩ mũndũ mũka mũseo mũno, na ethĩĩtwe e kĩveti kĩseo mũno, na mũthĩnzĩo wa vata kuma kwa Yeova.—Nth. 19:14.

Kwa ĩvinda ya myaka mingĩ, nĩnĩthĩĩtwe ndyĩmanyĩsya maũndũ maingĩ ma vata kuma kwa ana-a-asa oĩ na me na ũmanyi. Ũndũ ũmwe nonaa wĩ wa vata mũno nĩ ũũ: Wenda kwĩanĩsya nesa kĩanda kĩ vinya ũnengetwe, no nginya wĩthĩwe wĩnyivĩtye na ũiatĩĩa ũĩ ũla wĩ Nthimo 15:22, yĩla yaĩtye: “Vala ve wingĩ wa atai [maũndũ] nĩmalũlũmĩlaw’a.”

Mwakanĩ wa 1964 nĩw’o nambĩĩie kwona nesa ũw’o wa ndeto isu sya Nthimo. Mwaka ũsu nĩw’o natw’ĩkĩthiw’e mũsyaĩĩsya wa mũthyũlũlũko, na kwoou nĩnathokeaa ikundi nĩkĩe ana-a-asa vinya na ndimatetheesya methĩwe na ngwatanĩo nzeo na Yeova. Ĩndĩ naĩ na myaka 27, na ndyaĩ na ũtũĩka wĩanĩ ũsu. Na kwoou ve mavinda navĩtasya. Ĩndĩ nĩnatataa mũno ndikatũngĩlĩĩle mavĩtyo makwa. Na eka ũu, nĩnamanyĩiw’e maũndũ maingĩ na ma vata nĩ “atai” oĩ na me na ũmanyi.

Nĩnĩlilikanaa kaũndũ kamwe keekĩkie natw’ĩkĩthw’a mũsyaĩĩsya oou. Ĩtina wa ndambũka yakwa kĩkundinĩ kĩmwe taoninĩ ya Paris, mwana-a-asa ũmwe mũima kĩ-veva nĩwangũlilye ambone. Namwĩie, “Nĩ sawa.”

Nĩvo wangũlilye, “Louis, ndakĩtalĩ onaa ũũ, ũla mũwau kana ũla mũima?”

Namũsũngĩie, “Ũla mũwau.”

Na ĩndĩ ambĩa: “Nĩ w’o. Ĩndĩ nyie nonie ũitũmĩa ĩvinda yĩla yingĩ wĩ na ala maendeee nesa kĩ-veva, ta mũsyaĩĩsya wa kĩkundi. Kĩkundi kitũ kĩ na ana-a-asa na eĩtu-a-asa aingĩ eũ, makw’ĩte ngoo, kana me nthoni. Matana mũno vyũ makona ũitũmĩa ĩvinda namo, kana ũithi kwoo mũĩsanĩe o kaindo.”

Ũtao ũsu nĩwambaĩle vyũ na wandethisye mũno. Nĩnakiitiwe mũno noona ũndũ mwana-a-asa ũsu wendete malondu ma Yeova. Na kwoou nĩnaiie nthoni ũtee, na vau kwa vau nambĩĩa kũatĩĩa kĩla wandavya. Nĩnĩmũtũngĩaa Yeova mũvea mwingĩ nũndũ wa ana-a-asa ta asu.

Mwakanĩ wa 1969 na 1973 nĩnanyuviwe nĩthĩwe mũsyaĩĩsya Mũvĩanĩ wa Kũũngamĩa Lĩu nthĩnĩ wa maũmbano elĩ manene ma nthĩ mbingĩ ala maĩ  Colombes, Paris. Ũmbanonĩ wa 1973 twaaĩlĩte kũnenga andũ ta 60,000 lĩu kwa ĩvinda ya mĩthenya ĩtano! Natuanĩwe nĩ nthĩ vyũ. Ĩndĩ o ta vau ĩtinanga, ĩandĩko ya Nthimo 15:22, yĩla yaĩtye nĩtũmanthe ũtao kwa ala oĩ, nĩyandethisye. Nĩnamanthie ũtao wa ana-a-asa aimu kĩ-veva mesene na maũndũ ma lĩu. Amwe moo mathooasya nyama, nĩmavandaa mboka, maĩ aui, na maĩ na ũtũĩka wa kũthooa syĩndũ. Wĩa ũsu waĩ vinya mũno, ĩndĩ yĩla twathengeanĩisye mĩtwe, nĩtwawĩanĩisye nesa.

Nĩ na kĩveti kyakwa tweetiwe Mbetheli ya France mwaka wa 1973. Kĩanda kĩla nanengiwe twavika o nakyo kyaĩ vinya mũno. Wĩa wakwa waĩ kũmantha ũndũ ngũvikĩsya mavuku ana-a-asa ma Cameroon, Africa, na kĩtumi nũndũ wĩa witũ kũu waĩ mũkũne maluvuku kuma 1970 nginya 1993. Ĩvindanĩ yĩu o nayo, neewie natuanĩwa nĩ nthĩ. Nĩĩkwatya mwana-a-asa ũla waũngamĩe wĩa witũ nthĩ ya France nĩwoonie ũu, na kwoou ambĩkĩie vinya aimbĩa: “Ana-a-asa ala me Cameroon me na vata mũnene wa kũkwata lĩu wa kĩ-veva. Eka tũmaĩthye!” Naitũ nĩtwamaĩthisye.

Nĩnasyokanĩisye nthĩ ila ivakanĩte na Cameroon mavinda kauta nĩ kana nĩkomane na atumĩa ma nthĩ ĩsu. Atumĩa asu maĩ oĩ na maĩ ũkũmbaũ, na nĩmandetheeisye kwona nzĩa ila ndonya kũtũmĩa kũvikĩasya ana-a-asa ma Cameroon mavuku maitũ. Nake Yeova nĩwaathimie kĩthito kitũ. Kwa ĩvinda ya myaka ta 20, andũ make nthĩ ĩsu mayaakosa ĩkaseti o na yĩmwe ya Mũsyaĩĩsya kana kavuku kala katumbĩthaw’a kĩla mwei, kala ĩvinda yĩu keetawa Our Kingdom Service (Ũtavany’a Witũ wa Ũsumbĩ).

Yĩla nambĩĩe kwĩvaasya Angèle, nĩnoonie kana e nguma nzeo mũno sya Kĩklĩsto. Ĩndĩ yĩla twatwaanie, nĩw’o nambĩĩe kũsyona nesa. Kwa ngelekany’o, wĩoo wa mũthenya witũ wa alũsi, angũlilye nĩwete mboyanĩ wendi witũ wa kũmũthũkũma  Yeova na vinya witũ w’onthe, twĩ ta mũũme na mũka. Yeova nĩwasũngĩie mboya yitũ.

Angèle nũmanyĩĩtye kũmwĩkwatasya Yeova mũnango. Kwa ngelekany’o, mwaka wa 1973 yĩla tweetiwe Mbetheli, nĩnambie kũkĩa kwĩtĩkĩla nũndũ nĩnendete wĩa wa kũthyũlũlũka. Ĩndĩ Angèle andilikanilye kana nĩtweeyumisye tũmũthũkũme Yeova. Ethĩwa ũu nĩ w’o, nĩ kyaũ kĩtuma tũlea kũatĩĩa kyonthe kĩla ũseũvyo wake ũũtũtavya? (Aevl. 13:17) Kwa w’o, ndyaĩ nĩmũkananĩsya! Kwoou nĩtwavungie savalĩ twathi Mbetheli. Myaka yonthe ĩla twĩthĩĩtwe vamwe nĩnonete ũndũ ũmwendete Yeova, na ũndũ ũtũmĩaa ũĩ na kĩlĩko. Asu nĩ maũndũ matumĩte mũtwaano witũ ũlũlũmĩĩla na makatũtetheesya kwĩka motwi maseo.

O na yu twĩ akũũ, Angèle no ũendeee kũndw’ĩĩka na kwonany’a nguma ingĩ nzeo. Kwa ngelekany’o, sukulu mbingĩ ila ivangĩthaw’a nĩ ũseũvyo itwaĩĩaw’a na Kĩsũngũ, na kwoou nũndũ nĩtwendaa kũithi, nĩ na Angèle nĩtwambĩĩe kwĩkĩa kĩthito twĩmanyĩsye Kĩsũngũ nesa. Kwoou nĩtwathamĩĩie kĩkundinĩ kya Kĩsũngũ, o na kau ĩvinda yĩu twaĩ na myaka 70 na kĩndũ. Nũndũ nĩ Kamitiinĩ ya Ovisi wa Ũvonge wa France, nĩthĩawa na maũndũ maingĩ. Kwoou kũkwata ĩvinda ya kwĩmanyĩsya kĩthyomo kĩngĩ kwaĩ kaũ. Ĩndĩ nĩ na Angèle nĩtwatethanisye. Yu twĩ na myaka 80 na kĩndũ, na no twĩyũmbanĩasya maũmbano tũtũmĩĩte kĩthyomo kya Kĩsũngũ na French. O na ĩngĩ, nĩtũtataa mũno tumye maelesyo maũmbanonĩ, na tũitavany’a na kĩkundi kitũ. Nĩtwonete Yeova aiathima kĩthito kitũ kya kwĩmanyĩsya Kĩsũngũ.

Ũathimo ũmwe mũnene twaũkwatie 2017. Nĩ na Angèle nĩtwathokiw’e Sukulu ya Ala me Kamitiinĩ ya Ovisi wa Ũvonge na Iveti Syoo, ĩla yeekĩiwe Watchtower Educational Center, Patterson, New York.

Kwa w’o, Yeova nĩwe Mũmanyĩsya Ũla Mũnene. (Isa. 30:20) Kwoou ti ũsengy’o kwona andũ make, methĩwe nĩ akũũ kana nĩ ma mũika, maikwata kĩsomo kĩla kĩseo vyũ! (Kũt. 4:5-8) Nĩnonete kana amũika ala mamwĩthukĩĩasya Yeova na methukĩĩasya ana-a-asa na eĩtu-a-asa ala me na ũmanyi, nĩmekaa maendeeo maingĩ ma kĩ-veva na maiana me andũ aĩlu. Ndeto sya Nthimo 9:9 itũlilikanasya atĩĩ: “Manyĩsya mũndũ mũĩ, nake akeethĩwa mũĩ mbee: Manyĩsya mũndũ mũlũngalu, nake akongeleka kwosa momanyĩsyo.”

Mavinda kwa mavinda, nĩnĩlilikanaa ũla ũtukũ natelemile mũno kwĩ kĩvindu kya ngokomi, nĩ iĩmanĩ sya Algeria myaka ta 60 mĩvĩtu. Ũtukũ ũsu ndyeesĩ moseo ala ngakomana namo. Nĩnĩmanyĩĩtye maũndũ maingĩ mũno kuma kwa angĩ! Yeova nũtumĩte nĩ na Angèle twĩkala twĩ atanu na twĩ eanĩe vyũ. Kwoou tũtw’ĩte kũendeea kwĩmanyĩsya kuma kwa Ĩthe witũ wa ĩtunĩ, na kuma kwa ana-a-asa na eĩtu-a-asa oĩ, me na ũmanyi, na mamwendete.