1-2. Mũandĩki ũmwe aisye ata, na twĩneenea kyaũ ĩsomonĩ yĩĩ?

ŨMŨNTHĨ andũ milioni mbingĩ maasya nĩmamwĩtĩkĩlĩte Yesũ, ĩndĩ maiatĩĩaa maũndũ ala wamanyĩasya. (2 Tim. 4:3, 4) O na mũandĩki ũmwe akũlilye: “Ũmũnthĩ vakaumĩla Yesũ ũngĩ ũkũmanyĩsya maũndũ ala Yesũ wamanyĩasya . . . , no tũmũlee ũndũ twamũleile myaka ngili ilĩ mĩvĩtu? . . . Meko na mawoni ma andũ aingĩ meonany’a kana ũsũngĩo nĩ: Ĩĩ, tũmũlea vyũ.”

² Andũ aingĩ ĩvindanĩ ya Yesũ nĩmamwĩwie aimanyĩsya na moona ayĩka syama, ĩndĩ mayaamũĩkĩĩa. Nĩkĩ? Ĩsomo ĩvĩtu yĩneeneete maũndũ ana matumie andũ malulutĩka nũndũ wa ndeto sya Yesũ na meko make. Yu twĩenda kwona maũndũ angĩ ana. Yĩla tũendeee kũmaneenea, tũkasiasya nĩkĩ andũ ũmũnthĩ maleaa aatĩĩi ma Yesũ na kĩla ithyĩ tũtonya kwĩka tũikalulutĩke.

3. Nĩ ũndũ wĩva Yesũ weekaa watumie andũ amwe malulutĩka?

³ Yĩla Yesũ waĩ kũũ nthĩ, alikanaa na andũ ma mĩthemba yonthe. Kwa ngelekany’o, nĩwaĩsaa na ala athwii na me nguma, ĩndĩ no watũmĩaa ĩvinda na ala ngya na mate na mũtethya. O na ĩngĩ, nĩweew’ĩaa ĩnee andũ ala matalawa ta “eki ma naĩ.” Kĩu nĩkyatumie ala moonaa me alũngalu kwĩ ala angĩ malulutĩka. Ĩvinda yĩmwe makũlilye amanyĩw’a make atĩĩ: “Nĩkĩ mũĩsaa na kũnyw’a na aumĩthya ma koti na eki ma naĩ?” Nake Yesũ amasũngĩie ũũ: “Ala mate awau mayĩthĩawa  na vata wa mũiiti, ĩndĩ no ala awau. Ndyaaũka kũmeta ala alũngalu, ĩndĩ nookie kũmeta eki ma naĩ nĩ kana melile.”—Luka 5:29-32.

4. Ayuti maaĩlĩte kwĩthĩwa mesĩ kyaũ ĩũlũ wa Masia, o tondũ mwathani Isaia wathanĩte?

⁴ Maandĩko maĩtye ata? Mwathani Isaia athanie kana yĩla Masia ũkoka, ndaketĩkĩlwa nĩ nthĩ. Athanie ũũ: “Nĩwavũthiw’e, na kũlewa nĩ andũ . . . Nĩwavũthiw’e ta ũmwe ũla andũ mamũvithaa mothyũ moo; naitũ tũtyaamũtw’a ta kĩndũ.” (Isa. 53:3) Ayuti asu ma ĩvinda ya Yesũ maaĩlĩte kwĩthĩwa mesĩ kana Yesũ nũkũlewa, nũndũ Maandĩko nĩmathanĩte kana Masia akalewa “nĩ andũ.”

5. Andũ aingĩ ũmũnthĩ monaa aatĩĩi ma Yesũ ata?

⁵ Thĩna ũsu wĩ kw’o ũmũnthĩ? Ĩĩ. Atongoi aingĩ ma ndĩni mendete kwona makanisa moo me na andũ ala me nguma, athwii, na monekaa me oĩ nĩ nthĩ. Atongoi asu metĩkĩlaa andũ ta asu makanisanĩ moo o na kau mavinda maingĩ mwĩkalĩle woo wĩthĩawa ũleanĩte na myolooto ya Ngai. Ĩndĩ atongoi o asu nĩmavũthĩtye athũkũmi ma Yeova nũndũ wa kwĩthĩwa nthĩ ndyonaa me ma vata, o na kau mo me kĩthito na me mwĩkalĩle mũtheu. Kwa w’o, no ta ũndũ Vaulo waisye kana Ngai anyuvie “syĩndũ ila ivũthaw’a.” (1 Ako. 1:26-29) Ĩndĩ Yeova onaa athũkũmi make onthe me ma vata.

6. Tũtonya kwonany’a ata kana twĩ na woni ta wa Yesũ, ũla wĩ ĩandĩkonĩ ya Mathayo 11:25, 26?

⁶ Twaĩle kwĩka ata tũikalulutĩke? (Soma Mathayo 11:25, 26.) Ndũketĩkĩle kwĩthĩwa na woni ta ũla andũ ma nthĩ methĩawa naw’o ĩũlũ wa andũ ma Ngai. Manya kana Yeova atũmĩaa o ala menyivĩtye kwĩka kwenda kwake. (Sav. 138:6) O na ĩngĩ, sũanĩa ũndũ Yeova wĩanĩĩtye maũndũ maingĩvĩte atũmĩĩte andũ ala nthĩ yonaa mate oĩ kana mate na ũmanyi.

7. Nĩkĩ Yesũ weetie Avalisi angangany’a, na meekie ata ameta ũu?

⁷ Yesũ ndaakĩa kũleana na syĩthĩo sya ndĩni itaĩle ila andũ maatĩĩaa. Kwa ngelekany’o, eetie Avalisi angangany’a nũndũ moonaa kũthamba moko kwĩ kwa vata kwĩ kũsũvĩa asyai. (Mt. 15:1-11) Amanyĩw’a ma Yesũ nĩmatonya kwĩthĩwa maseng’iw’e nĩ ndeto syake. Nĩkyo kĩtumi mamũkũlilye: “Nĩwĩsĩ kana Avalisi nĩmalulutĩkiw’e nĩ ndeto ila ũneenie?” Ĩndĩ Yesũ amasũngĩie amea: “Mũtĩ o na wĩva ũla ũtaavandwa nĩ Asa wakwa ũla wĩ ĩtunĩ ũkakũwa. Ekanai namo. Nĩ atongoi ilalinda. Na ĩndĩ ethĩwa kĩlalinda kĩkatongoesya kĩngĩ, elĩ makalika ĩimanĩ.” (Mt. 15:12-14) O na kau atongoi asu ma ndĩni nĩmathatie, Yesũ ndaaĩtĩkĩlya kĩu kĩmũtelemye aeme kũneena ũla w’o.

8. Yesũ oonanisye ata kana ti momanyĩsyo onthe mamwendeeasya Ngai?

⁸ Ũndũ ũngĩ Yesũ weekie nĩ kũvuany’a momanyĩsyo ma ũvũngũ. Ndaasya kana Ngai etĩkĩlaa momanyĩsyo onthe. Ĩndĩ aisye kana nĩ aingĩ ala mesĩlaa ĩla nzĩanĩ mbaamu ĩelete wanangĩkonĩ, na no anini mesĩlĩte ĩla nzĩanĩ mbivinyanu ĩelete thayũnĩ. (Mt. 7:13, 14) O na awetie nesa vyũ kana amwe makoonekaa ta meũmũthũkũma Ngai, ĩndĩ ũyĩthĩa meko moo meonany’a nesa kana maimũthũkũmaa. Aisye: “Ĩsũvĩanei na athani ma ũvũngũ ala mokaa kũla mũĩ mevw’ĩkĩte ũa wa ĩlondu ĩndĩ nthĩnĩ nĩ nzũi mbai. Mũkamamanya kwĩsĩla mosyao moo.”—Mt. 7:15-20.

9. Yesũ avuanisye momanyĩsyo ta meva ma ũvũngũ?

⁹ Maandĩko maĩtye ata? Mbivilia yathanĩte kana kĩwĩu, kana kĩthito, kwondũ wa nyũmba ya Yeova kĩkamũya Masia. (Sav. 69:9;  Yoa. 2:14-17) Kĩthito kĩu Yesũ waĩ nakyo nĩkyo kyatumie avuany’a syĩthĩo itaĩle na momanyĩsyo ma ũvũngũ. Kwa ngelekany’o, Avalisi maĩkĩĩaa kana thayũ ndũkusaa; ĩndĩ Yesũ amanyĩisye kana ala akw’ũ nĩmakomete. (Yoa. 11:11) Asatukai maasya kana kũi ũthayũũkyo; ĩndĩ Yesũ nĩwathayũũkisye mũnyanyae Lasalo. (Yoa. 11:43, 44; Meko 23:8) Avalisi maasya kana thayũ wa mũndũ nĩ mũvangĩĩe na kana Ngai nĩwe ũtusaa kĩla kĩkwĩkĩka; ĩndĩ Yesũ amanyĩisye kana andũ me na ũthasyo wa kũnyuva kũmũthũkũma Ngai kana kũlea kũmũthũkũma.—Mt. 11:28.

10. Nĩkĩ aingĩ malulutĩkaa nũndũ wa momanyĩsyo maitũ?

¹⁰ Thĩna ũsu wĩ kw’o ũmũnthĩ? Ĩĩ. Yĩla twatũmĩa Mbivilia kũvuany’a momanyĩsyo ma ũvũngũ, andũ aingĩ nĩmalulutĩkaa. Kwa ngelekany’o, atongoi ma ndĩni mamanyĩasya aatĩĩi moo kana Ngai athĩnĩasya ala athũku ĩianĩ ya mwaki. Matũmĩaa ũmanyĩsyo ũsu kũmatelemya meke kĩla meũmatavya. Ĩndĩ nũndũ ithyĩ athũkũmi ma Yeova nĩtwĩsĩ kana tũthaithaa Ngai wĩ wendo, nĩtũtetheeasya andũ kwona kana ũsu nĩ ũmanyĩsyo wa ũvũngũ. O na ĩngĩ, atongoi ma ndĩni mamanyĩasya kana thayũ ndũkusaa. Ĩndĩ nĩtũvuanasya kana ũsu nĩ ũmanyĩsyo wa ũvũngũ waumanie na andũ matamwĩsĩ Ngai, nũndũ ta kethĩwa nĩ wa w’o, vayĩthĩwa vata wa ũthayũũkyo. Ũndũ ũngĩ ũmanyĩaw’a nĩ ndĩni mbingĩ nĩ kana thayũ wa mũndũ nĩ mũvangĩĩe, ĩndĩ ithyĩ tũmanyĩasya kana mũndũ e na ũthasyo wa kwĩnyuvĩa, na no atw’e kũmũthũkũma Ngai kana akalea kũmũthũkũma. Atongoi ma ndĩni mew’aa ata twavuany’a ũvũngũ woo? Mavinda maingĩ mathilĩkaa mũno!

11. Kwosana na ndeto sya Yesũ ila syĩ ĩandĩkonĩ ya Yoana 8:45-47, Ngai endaa andũ make meke ata?

¹¹ Twaĩle kwĩka ata tũikalulutĩke? Tũyĩsa kwenda ũw’o tũtambĩte kwĩtĩkĩla ndeto sya Ngai. (Soma Yoana 8:45-47.) Kĩvathũkany’o na Satani, ũla nĩwe Ndevili, ithyĩ tũũngamaa tũlũmĩte nthĩnĩ wa ũla w’o. Tũyĩsa  kwĩka ũndũ o na ũmwe ũleanĩte na maũndũ ala tũĩkĩĩaa. (Yoa. 8:44) Ngai endaa andũ make ‘mamene vyũ ũla ũthũku’ na ‘mailũmany’a na ũla ũseo,’ o tondũ Yesũ weekie.—Alo. 12:9; Aevl. 1:9.

12. Nĩkĩ Ayuti aingĩ malulutĩkie masũanĩa ũndũ Yesũ wooaiwe?

¹² Nĩ ũndũ ũngĩ wĩva watumie Ayuti ma ĩvinda ya Yesũ malulutĩka? Vaulo aisye: “Ithyĩ twĩtavany’a Klĩsto oaĩwe mũtĩnĩ, naw’o nĩ ũndũ wa kũlulutĩkya kwa Ayuti.” (1 Ako. 1:23) Nĩkĩ Ayuti aingĩ malulutĩkie masũanĩa ũndũ Yesũ wooaiwe? Kĩtumi nũndũ masũanĩaa kana nĩkwĩthĩwa akw’ĩĩe mũtĩnĩ wa mathĩna, kĩu kyoonanasya we nĩ mũtũli wa mĩao na mwĩki wa naĩ, ĩndĩ ti Masia.—Kũt. 21:22, 23.

13. Nĩ kyaũ Ayuti ala malulutĩkie nũndũ wa Yesũ mataaenda kũelewa?

¹³ Ayuti ala malulutĩkie nũndũ wa kĩu mayaaenda kũelewa kana Yesũ ndaĩ na ĩvĩtyo, ailĩĩilwe ũvũngũ, na asilĩilwe kwa nzĩa ĩla ĩtaĩlĩte. Ala masilĩlaa Yesũ mayaatĩĩa ũsili wa katĩ. Asili ma koti ũla mũnene wa Ayuti moombanie na mĩtũkĩ, na mayaatĩĩa o na vanini mĩao ĩla yatw’ĩtwe. (Luka 22:54; Yoa. 18:24) Vandũ va kwĩthukĩĩsya maũndũ ala Yesũ wasikatĩwe mate kwendeesya ngalĩko ĩmwe, ‘mamanthaa ũkũsĩ wa ũvũngũ nĩ kana mamũae.’ Yĩla kĩu kyaemelile, mũthembi mũnene atatie kũmũkwatya Yesũ na ndeto syake. Ĩndĩ kwĩka ũu kũyoosanĩte o na vanini na mĩao ĩla yaĩ vo. (Mt. 26:59; Mko. 14:55-64) Na ĩtina wa Yesũ kũthayũũkw’a, asili o asu manengie asikalĩ Alomi ala masungaa mbũa yake “mbesa mbingĩ” nĩ kana manyaĩĩkye ngewa sya ũvũngũ ieleetye nĩkĩ mbũa ĩsu yaĩ nthei.—Mt. 28:11-15.

14. Maandĩko mathanĩte ata ĩũlũ wa kĩkw’ũ kya Masia?

¹⁴ Maandĩko maĩtye ata? Ayuti aingĩ ĩvindanĩ ya Yesũ masũanĩaa kana Masia ndaĩlĩte kũkw’a. Ĩndĩ kwoona kĩĩ kyathanĩtwe Maandĩkonĩ: “Nĩwetĩkisye thayũ wake kũvika akw’a, nake nĩwatalanĩlw’e na avĩtan’ya: ĩndĩ nĩwakuie naĩ sya aingĩ, na amavoyea avĩtan’ya.”  (Isa. 53:12) Kwoou Ayuti mayaaĩlĩte kũlulutĩka yĩla Yesũ wasilĩilwe ta mwĩki wa naĩ na ooawa.

15. Nĩ maũndũ meva makwatĩte Ngũsĩ sya Yeova matumĩte andũ amwe malulutĩka?

¹⁵ Thĩna ũsu wĩ kw’o ũmũnthĩ? Ĩĩ, vyũ! Yesũ ailĩĩilwe ũvũngũ na atw’ĩĩwa sila ũte wa katĩ, na ũu now’o Ngũsĩ sya Yeova syĩkĩtwe ũmũnthĩ. Kwasũanĩa ngelekany’o ii iatĩĩe. Nthĩnĩ wa nthĩ ya Amelika, myakanĩ ya 1930 na 1940 nĩtwokitĩie ũthasyo witũ wa kũmũthaitha Ngai kotinĩ mavinda maingĩ mũno. Ĩndĩ asili amwe matusaa sila ũkethĩa kĩla mũndũ nĩwene meeka kũtwonea vyũ. Nthĩnĩ wa kĩsio kya Quebec, Canada, Ĩkanisa ya Katholeki yakwatanie kw’oko na Silikalĩ nĩ kana maũngamye wĩa witũ. Atavany’a aingĩ mekiw’e yela atĩ nũndũ maneenaa na atũi moo ĩũlũ wa Ũsumbĩ wa Ngai. Nao yĩla nthĩ ya Germany yasumbĩkĩtwe nĩ kyama kya Nazi, ana-a-asa kauta ma mũika nĩmooaiwe nĩ silikalĩ ĩsu. Na myakanĩ ya mĩtũkĩ, ana-a-asa aingĩ nthĩ ya Russia nĩmakwatĩtwe na makekw’a yela nũndũ wa kũtavya angĩ ũvoo ũla wĩ Mbivilianĩ, nĩkwĩthĩwa atĩ vatw’ĩkĩkie ũsu nĩ “wĩa ũleanĩte na mĩao ya silikalĩ.” O na Mbivilia ya New World Translation of the Holy Scriptures ya kĩthyomo kya Russian nĩyakũniwe maluvuku na yatw’ĩkĩka kana yĩu nĩ “ĩvuku yĩleanĩte na mĩao ya silikalĩ,” nĩkwĩthĩwa atĩ ĩtũmĩĩte ĩsyĩtwa Yeova.

16. O tondũ ĩandĩko ya 1 Yoana 4:1 yonanĩtye, nĩkĩ tũtaĩlĩte kwaw’a nĩ ũvũngũ ũla ũneenawa ĩũlũ wa andũ ma Yeova?

¹⁶ Twaĩle kwĩka ata tũikalulutĩke? Tata ũmanye ũvoo w’onthe. Yĩla Yesũ waĩ na Ũtavany’a wa Kĩĩmanĩ, eeie ethukĩĩsya make kana andũ amwe makookĩla na “kũneena kĩla ũndũ mũthũku wa ũvũngũ” ĩũlũ woo. (Mt. 5:11) Satani nĩwe umanaa na ũvũngũ ũsu. Nĩwe ũtumaa andũ manyaĩĩkya maũndũ mathũku mũno ma ũvũngũ ĩũlũ wa ala mendete ũla w’o. (Ũvu. 12:9, 10) No nginya tũleane vyũ na ũvũngũ ũla ũnyaĩĩkaw’a nĩ ala matũvĩngaa. Tũyaĩle kwĩtĩkĩlya ũvũngũ ta ũsu ũtũtelemye kana wonzye mũĩkĩĩo witũ.—Soma 1 Yoana 4:1.

17. Nĩ maũndũ ta meva meekĩkie Yesũ atanamba kũawa maĩ matonya kũlulutĩkya amwe?

¹⁷ Kavinda kakuvĩ Yesũ atanamba kũawa, nĩwavũnyanĩiwe nĩ ũmwe wa atũmwa make 12. Mũtũmwa ũngĩ nĩwamũkaĩie mavinda atatũ; o na wĩoo wa kũamũkĩa kĩkw’ũ kyake atũmwa make onthe nĩmasembie mamũtia. (Mt. 26:14-16, 47, 56, 75) Ĩndĩ maũndũ asu mayaamũsengy’a. Na kĩtumi nũndũ o na nĩwathanĩte kana maũndũ asu makeekĩka. (Yoa. 6:64; 13:21, 26, 38; 16:32) Andũ amwe moona ũu maĩ matonya kũlulutĩka na mayasya, ‘Ethĩwa ũu nĩw’o atũmwa ma Yesũ mekanasya, nyie ndikwenda kwĩkwatany’a namo!’

18. Maũndũ ala meekĩkie Yesũ atanamba kũkw’a meanĩisye mawathani meva?

¹⁸ Maandĩko maĩtye ata? Myaka maana maingĩ Yesũ ataaũka kũũ nthĩ, Yeova nĩwawetie Ndetonĩ yake kana Masia akavũnyanĩwa na ilungu 30 sya vetha. (Nzek. 11:12, 13) Maandĩko moonanisye kana mũvũnyanĩi ũsu akeethĩwa e ũmwe wa anyanya make anene. (Sav. 41:9) O na ĩngĩ, mwathani Nzekalia aandĩkie: “Mũkũne mũĩthi, na malondu makanyaĩĩka.” (Nzek. 13:7) Ĩndĩ ala maĩ na ngoo nzeo mayaĩ mesa kũlulutĩkw’a nĩ maũndũ asu. Kĩvathũkany’o na ũu, mũĩkĩĩo woo waaĩle kũlũlũmĩĩla moona ũndũ mawathani asu mekwĩanĩw’a nĩ Yesũ.

19. Nĩ ũndũ wĩva ala me na ngoo nzeo methĩawa mesĩ nesa?

 ¹⁹ Thĩna ũsu wĩ kw’o ũmũnthĩ? Ĩĩ. Ĩvindanĩ yĩĩ yitũ, Ngũsĩ imwe syĩsĩkĩe mũno nitiĩte ũw’o, ikatw’ĩka akaĩi ma mũĩkĩĩo, na ikatata kũtava ana-a-asa na eĩtu-a-asa amwe. Akaĩi asu ma mũĩkĩĩo nĩmanyaĩĩkĩtye maũvoo mathũku, kana me na ũw’o nũsu, na ũvũngũ mũthei ĩũlũ wa Ngũsĩ sya Yeova matũmĩĩte syĩndũ sya kũnyaĩĩkya maũvoo na Indaneti. Ĩndĩ ala me na ngoo nzeo mailulutĩkaa. Nĩmethĩawa mesĩ nesa kana Mbivilia nĩyathanie kana maũndũ ta asu makeekĩka.—Mt. 24:24; 2 Vet. 2:18-22.

20. Twaĩle kwĩka ata tũikalulutĩkw’e nĩ ala matiĩte ũla w’o? (2 Timotheo 4:4, 5)

²⁰ Twaĩle kwĩka ata tũikalulutĩke? Twaĩlĩte kũlũlũmĩĩlya mũĩkĩĩo witũ kwa kwĩmanyĩsya kĩla ĩvinda, kũvoya tũte kũeka, na kwĩthĩwa na kĩthito kingĩ wĩanĩ ũla Yeova watũnengie. (Soma 2 Timotheo 4:4, 5.) Tweethĩwa na mũĩkĩĩo, tũikalikawa nĩ wia yĩla tweew’a livoti nthũku ĩũlũ wa Ngũsĩ sya Yeova. (Sav. 27:1) Kũmwenda Yeova, kwenda Ndeto yake, na ana-a-asa maitũ kũkatũsũvĩaa tũikalulutĩkw’e nĩ ala matiĩte ũla w’o.

21. O na kau andũ ala aingĩ nĩmaleaa ũvoo witũ, nĩ kyaũ twĩsĩ nesa?

²¹ Ĩvindanĩ ya Yesũ, aingĩ nĩmalulutĩkie na mamũlea. Ĩndĩ angĩ aingĩ nĩmamwĩtĩkĩlile. Ũmwe wamwĩtĩkĩlile aĩ mũndũ wa ĩla Nzama ya Ayuti; o na “athembi aingĩ” nĩmamwĩtĩkĩlile. (Meko 6:7; Mt. 27:57-60; Mko. 15:43) O ta ũu, ũmũnthĩ kwĩ andũ milioni mbingĩ matetĩkĩlaa kũlulutĩka. Nĩkĩ? Nũndũ nĩmesĩ ũw’o ũla wĩ Maandĩkonĩ na nĩmawendete. Ndeto ya Ngai yaĩtye: “Ala mendaa mĩao yaku me na mũuo mũnene; na mati na ũndũ wa kũmalulutĩkya.”—Sav. 119:165.