1. Ĩvuku ya Ũvuany’o yaĩtye Satani ekanaa ata na andũ ma Ngai?

 ĨVUKU ya Ũvuany’o yonanĩtye kana yu Ũsumbĩ wa Ngai nũsumbĩkĩte ĩtunĩ, na kana Satani nĩwekiw’e kuma kũu. (Ũvu. 12:1-9) Kĩu nĩkyatumie ĩtunĩ kwĩthĩwa na mũuo, ĩndĩ kyaete mathĩna kũũ nthĩ. Nĩkĩ? Nũndũ Satani nĩ mũthilĩku na avithũkĩaa ala mamũthũkũmaa Yeova me aĩkĩĩku kũũ nthĩ.—Ũvu. 12:12, 15, 17.

2. Nĩ kyaũ kĩtonya kũtũtetheesya twĩkale twĩ aĩkĩĩku?

² Nĩ kyaũ kĩtonya kũtũtetheesya twĩkale twĩ aĩkĩĩku o na Satani atũkita? (Ũvu. 13:10) Ũndũ ũmwe ũtonya kũtũtetheesya nĩ kũmanya kĩla kĩkethĩwa ĩvinda yũkĩte. Kwa ngelekany’o, ĩvukunĩ ya Ũvuany’o mũtũmwa Yoana nũeleetye moathimo amwe tũkilyĩ kũtanĩa. Ũathimo ũmwe nĩ kwona amaitha ma Ngai mayanangwa. Ekai yu twone ũndũ ĩvuku ya Ũvuany’o yĩeleetye amaitha asu na kĩla kĩkamakwata.

3. Nĩ mawonany’o amwe meva matũmĩĩtwe ĩvukunĩ ya Ũvuany’o?

³ Mũsoa wa mbee vyũ wa ĩvuku ya Ũvuany’o ũtũtavĩtye kana maũndũ ala me ĩvukunĩ yĩu maeleetw’e na “mawonany’o,” kana kwa nzĩa ya ngelekany’o. (Ũvu. 1:1) Nyamũ sya kĩthekanĩ nĩsyo itũmĩĩtwe kũelesya amaitha ma Ngai. Kwa ngelekany’o, ve “nyamũ ya kĩthekanĩ yambatĩte kuma ũkanganĩ.” Nyamũ ĩsu yĩ na “mbya ĩkũmi na mĩtwe mũonza.” (Ũvu. 13:1) Ĩatĩĩwe nĩ “nyamũ ĩngĩ ya kĩthekanĩ yambatĩte kuma nthĩ.” Nayo yĩĩtwe yĩneena ta mũkũnga na nĩtumaa “mwaki ũtheea nthĩ kuma ĩtunĩ.” (Ũvu. 13:11-13) Ĩtina wa ũu, ve nyamũ ĩngĩ ya kĩthekanĩ yĩ kĩvathũkany’o, nayo nĩ “ndune mũno” na yĩkalĩlwe nĩ ĩlwaya. Nyamũ isu itatũ sya kĩthekanĩ  nĩ amaitha ala methĩĩtwe maimũkita Yeova Ngai na Ũsumbĩ wake kwa myaka mingĩ. Kwoou nĩ ũndũ wa vata tũmanye amaitha asu naaũ.—Ũvu. 17:1, 3.

4-5. Kĩla kĩwetetwe ĩvukunĩ ya Ndanieli 7:15-17 kĩtũtetheesya ata kũelewa mawonany’o ala me ĩvukunĩ ya Ũvuany’o?

⁴ Tũtanamba kũmanya amaitha asu naaũ, nĩtwaĩle kwamba kũmanya syo nyamũ isu sya kĩthekanĩ vamwe na yĩla ĩlwaya syonanasya kyaũ. Nzĩa ĩla nzeo ya kũelewa maũndũ asu no kwĩtĩkĩlya Mbivilia ĩtũelesye noyo. Mawonany’o maingĩ me ĩvukunĩ ya Ũvuany’o nĩmaeleetw’e mavukunĩ angĩ ma Mbivilia. Kwa ngelekany’o, mwathani Ndanieli nĩwoonie ndotonĩ “nyamũ inya nene syauma ũkanganĩ.” (Nda. 7:1-3) Na nũtũeleetye kĩla syonanasya. Nyamũ isu nene nĩ “asumbĩ” ana, kana silikalĩ inya. (Soma Ndanieli 7:15-17.) Ndeto isu syĩ ũtheinĩ syĩtũtetheesya kũelewa nesa kana nyamũ ila syĩ ĩvukunĩ ya Ũvuany’o no nginya o nasyo syĩthĩwe ne silikalĩ sya andũ.

⁵ Ekai tũsisye nesa mawonany’o amwe mawetetwe ĩvukunĩ ya Ũvuany’o. Na tũyĩka ũu, nĩtũkwona ũndũ Mbivilia ĩkũtũtetheesya kũelewa nesa mawonany’o asu. Twĩambĩĩa na ila nyamũ sya kĩthekanĩ iatĩanĩe. Mbee, twĩamba kwona kĩla syonanasya. Na ĩndĩ tũyona kĩla kĩkaikwata. Mũthya, nĩtũkwona ũndũ maũndũ asu matũkonetye.

6. Ĩla nyamũ ya kĩthekanĩ yĩ na mĩtwe mũonza ĩwetetwe ĩvukunĩ ya Ũvuany’o 13:1-4 yonanasya kyaũ?

⁶ Ĩla nyamũ ya kĩthekanĩ yĩ na mĩtwe mũonza yonanasya kyaũ? (Soma Ũvuany’o 13:1-4.) Nyamũ ĩsu ĩilye ta kĩkoyo, ĩndĩ maaũ mayo mailye ma nduva, kanyw’a wayo ũilye wa mũnyambũ, na yĩ na mbya ĩkũmi. Kĩla ĩmwe ya nyamũ inya ila iwetetwe kĩlungunĩ kya 7 kya Ndanieli yaĩ na kaũndũ ke nyamũnĩ ĩsu. Ĩndĩ ĩvukunĩ ya Ũvuany’o, maũndũ asu onthe me nyamũnĩ o ĩsu ĩmwe. Kwoou nyamũ ĩsu ya kĩthekanĩ ti silikalĩ ĩmwe kana ũsumbĩ ũmwe mũnene wa nthĩ. Yoana aisye kana ĩsumbĩkĩte “ngo syonthe na andũ na ithyomo na mbaĩ.” Kwoou no nginya wĩthĩe nyamũ ĩsu ti silikalĩ ya nthĩ o ĩmwe tu. (Ũvu. 13:7) Vate nzika, no nginya nyamũ ĩsu ya kĩthekanĩ yĩthĩwe ĩyonany’a silikalĩ syonthe ila syĩthĩĩtwe iisumbĩka andũ kũvika ũmũnthĩ. *—Mũta. 8:9.

7. Nĩ kyaũ kĩkwonanw’a nĩ kĩla ũmwe wa ĩla mĩtwe mũonza ya nyamũ ya kĩthekanĩ?

⁷ Nĩ kyaũ kĩkwonanw’a nĩ kĩla ũmwe wa ĩla mĩtwe mũonza? Maũndũ ala mawetetwe kĩlungunĩ kya 17 kya Ũvuany’o no matũtetheesye kũsũngĩa ĩkũlyo yĩu nũndũ nĩmaeleetye mũvw’anano wa ĩla nyamũ ĩwetetwe kĩlungunĩ kya 13. Ĩandĩko ya Ũvuany’o 17:10 yaĩtye: “Ve asumbĩ mũonza: Atano nĩ avalũku, ũmwe yu e vo, na ũla ũngĩ ndanamba kũvika; ĩndĩ yĩla wĩvika, akekala ĩvinda ĩkuvĩ.” Katĩ wa silikalĩ syonthe ila Satani waatũmĩa, mũonza ielekanĩtw’e na “mĩtwe,” nũndũ syĩthĩĩtwe na vinya mwingĩ. Isu nĩ silikalĩ nene sya nthĩ ila syaasumbĩka kĩsio kĩ na andũ ma Ngai kana syaamathĩny’a mũno. Ĩvindanĩ ya mũtũmwa Yoana, itano syaĩ iminĩte kũsumbĩka. Nasyo syaĩ Misili, Asuli, Mbaviloni, ũsumbĩ wa Metia na Velisia, na Ũkiliki. Ũsumbĩ mũnene wa nthĩ wa thanthatũ waĩ wa Lomi, na nĩw’o wasumbĩkĩte ĩvindanĩ yĩla Yoana wooniw’e maũndũ asu. Ĩndĩ mũtwe wa mũonza, kana ũsumbĩ mũnene wa nthĩ  wa mũonza na wa mũthya, wesaa kwĩthĩwa wĩva?

8. Mũtwe wa mũonza wa ĩla nyamũ ya kĩthekanĩ nĩ kyaũ?

⁸ O tondũ tũkwona, wathani ũla wĩ ĩvukunĩ ya Ndanieli nũũtũtetheesya kũmanya mũtwe wa mũonza na wa mũthya wa ĩla nyamũ ya kĩthekanĩ. Nĩ ũsumbĩ wĩva mũnene wa nthĩ wĩthĩĩtwe ũsumbĩkĩte mĩthenyanĩ ĩno ya mũminũkĩlyo, kana “mũthenyanĩ wa Mwĩaĩi”? (Ũvu. 1:10) Nĩ Ũsumbĩ Mũnene wa Nthĩ wa United Kingdom na Amelika. Kwoou no tũwete tũte na nzika kana silikalĩ ĩsu nĩyo ũla mũtwe wa mũonza wa ĩla nyamũ ya kĩthekanĩ ĩwetetwe nthĩnĩ wa Ũvuany’o 13:1-4.

9. Ĩla nyamũ ya kĩthekanĩ yĩ na “mbya ilĩ iilye sya kalondu” yonanasya kyaũ?

⁹ Kĩlungu kya 13 kya Ũvuany’o nĩkĩsyokete kĩkavuany’a ũndũ ũngĩ ĩũlũ wa mũtwe wa mũonza, ũla nĩ Ũsumbĩ Mũnene wa Nthĩ wa United Kingdom na Amelika. Kyonanĩtye kana nyamũ ĩsu ya kĩthekanĩ yĩ na “mbya ilĩ iilye sya kalondu, ĩndĩ [yĩneena] ta mũkũnga.” O na ĩngĩ, kyaĩtye kana “nĩyĩkaa syama nene mbee wa andũ, o na nĩtumaa mwaki ũtheea nthĩ kuma ĩtunĩ.” (Ũvu. 13:11- 15) Nakyo kĩlungu kya 16 na kya 19 kyaĩtye kana nyamũ ĩsu nĩ “mwathani wa ũvũngũ.” (Ũvu. 16:13; 19:20) Ndanieli o nake nũwetete ũndũ ta ũsu. Aĩtye Ũsumbĩ Mũnene wa Nthĩ wa United Kingdom na Amelika “nũkananga kũvika kũseng’ya.” (Nda. 8:19, 23, 24) Na kĩu nĩkyo kyeekĩkie ĩvindanĩ ya Kaũ wa Kelĩ wa Nthĩ Yonthe. Mbomu ilĩ ila syatumie kau ũsu ũthela syaseũvĩtw’e nĩ andũ ma saenzi ma nthĩ ya United Kingdom na Amelika. Nũndũ wa kĩu kyeekĩkie, no twasye kana Ũsumbĩ Mũnene wa Nthĩ wa United Kingdom na Amelika no ta watumie “mwaki ũtheea nthĩ kuma ĩtunĩ.”

10. Ũla “mũvw’anano wa nyamũ ya kĩthekanĩ” wonanasya kyaũ? (Ũvuany’o 13:14, 15; 17:3, 8, 11)

¹⁰ Ĩtina wa nyamũ ĩsu yĩ na mĩtwe mũonza, ve ĩngĩ. O na kau nĩkwenda kũvw’anana nayo, yĩ kĩvathũkany’o nũndũ nĩ ndune mũno. Yĩtĩtwe “mũvw’anano wa nyamũ ya kĩthekanĩ,” na nĩyo “mũsumbĩ wa nyanya.” * (Soma Ũvuany’o 13:14, 15; 17:3, 8, 11.) Yoana aĩtye kana “mũsumbĩ” ũsu aumĩlile, asyoka aa, na ĩndĩ esa kumĩla ĩngĩ. Kĩu kĩeleetye nesa vyũ Ngwatanĩo ya Nthĩ (UN), ĩla ĩkwataa mbau maũndũ ma siasa ma nthĩ ĩno! Mbeenĩ yeesĩkĩe ta Wovano wa Mbaĩ. Ĩndĩ yaa ĩvindanĩ ya Kaũ wa Kelĩ wa Nthĩ Yonthe. Ĩtina wa kavinda, nĩyaumĩlile ta Ngwatanĩo ya Nthĩ (UN).

11. Ila nyamũ sya kĩthekanĩ syĩkĩaa andũ vinya meke ata, na nĩkĩ tũtaĩlĩte kũikĩa?

¹¹ Nyamũ isu, kana silikalĩ, syĩkĩaa andũ vinya mamũvĩnge Yeova na andũ make. Mũtũmwa Yoana aĩtye no ta syũmbanasya “asumbĩ ma nthĩ yonthe” vamwe kwondũ wa kaũ wa Alimaketoni, ũla nĩ “mũthenya mũnene wa Ngai Mwene Vinya W’onthe.” (Ũvu. 16:13, 14, 16) Ĩndĩ vai kĩndũ twaĩlĩte kũkĩa. Na kĩtumi nũndũ Ngai witũ mũnene, Yeova, akoosa ĩtambya na mĩtũkĩ vyũ atangĩĩe onthe ala makwataa mbau Ũsumbĩ wake.—Esek. 38:21-23.

12. Nĩ kyaũ kĩkakwata nyamũ syonthe ila twaneenea?

¹² Nĩ kyaũ kĩkakwata nyamũ isu syonthe? Ĩandĩko ya Ũvuany’o 19:20 yĩsũngĩĩte yĩkasya ũũ: “Ĩla nyamũ ya kĩthekanĩ yakwatwa vamwe na ũla mwathani wa ũvũngũ, ũla weekie syama mbee wayo na aasya andũ ala  mekĩĩtwe ũvano wa ĩla nyamũ ya kĩthekanĩ na ala mathaithaa mũvw’anano wayo. Na me o thayũ mekw’a ĩianĩ ya mwaki yĩla yakanaa na mũvĩlĩtĩ.” Kĩu kĩonany’a kana o asumbĩ asu maendeee kũsumbĩka, Ngai akoosa ĩtambya ya kũmananga tene na tene.

13. Nĩ ũndũ wĩva silikalĩ sya nthĩ ĩno itonya kũthing’ĩĩsya Aklĩsto meke?

¹³ Maũndũ asu matũkonetye ata? Nũndũ twĩ Aklĩsto, no nginya twĩkale tũlũmanĩtye na Ngai na Ũsumbĩ wake. (Yoa. 18:36) Nĩ kana twĩke ũu, twaĩle kwĩvathana na maũndũ ma siasa ma nthĩ ĩno. Ĩndĩ kwĩka ũu kũi laisi nũndũ silikalĩ sya nthĩ ĩno syendaa tũikwate mbau vyũ kwa ndeto na meko maitũ. Ala maleela na mambĩĩa kũikwata mbau, nĩmekĩawa ũvano wa ĩla nyamũ ya kĩthekanĩ. (Ũvu. 13:16, 17) Nake ũla weekĩwa ũvano ũsu ndesa kũmwendeesya Yeova, na ndakakwata thayũ wa tene na tene. (Ũvu. 14:9, 10; 20:4) Kwoou nĩ ũndũ wa vata mũno kĩla ũmwe witũ ekĩe kĩthito evathane vyũ na maũndũ ma siasa ma nthĩ ĩno o na athing’ĩĩw’a ata!

14. Kwosana na Ũvuany’o 17:3-5, nĩ kyaũ kĩngĩ mũtũmwa Yoana woonie?

¹⁴ Mũtũmwa Yoana aĩtye kana ‘nĩwaseng’iw’e mũno’ nĩ kĩndũ kĩngĩ wasyokie kwona. Oonie kyaũ? Oonie mũndũ mũka wĩkalĩle ĩmwe ya ila nyamũ mbai sya kĩthekanĩ. (Ũvu. 17:1, 2, 6) Mũndũ mũka ũsu aelekanĩtw’e na “ĩlwaya ĩnene” na etĩtwe “Mbaviloni Ĩla Nene.” Nake ekaa “ũlaalai” na “asumbĩ ma nthĩ.”—Soma Ũvuany’o 17:3-5.

15-16. Yo “Mbaviloni Ĩla Nene” nĩ kyaũ, na twĩsĩ ũu ata?

¹⁵ Yo “Mbaviloni Ĩla Nene” nĩ kyaũ? Mũndũ mũka ũsu ndesa kwĩthĩwa ne ngwatanĩo ya kĩ-siasa nũndũ eĩtwe kana nĩwĩkaa ũlaalai na atongoi ma kĩ-siasa ma nthĩ ĩno. (Ũvu. 18:9) Kwa w’o, nũtataa vyũ kũtongoesya atongoi asu, nũndũ eĩtwe ailyĩ ĩũlũ woo. O na ĩngĩ, ndesa kwĩthĩwa ne akũni ma viasala me ĩtomo ma nthĩ ĩno ya Satani. Nĩkĩ? Nũndũ nĩmawetetwe vangĩ ĩvukunĩ ya Ũvuany’o na metĩtwe “akũni ma viasala ma nthĩ.”—Ũvu. 18:11, 15, 16.

¹⁶ Maandĩko matũmĩaa ndeto “ĩlwaya” kwonany’a ala maasya mamũthũkũmaa Ngai ĩndĩ nĩmelikasya ũthaithinĩ wa mĩvw’anano, kana ala mekaa maũndũ mekwonany’a mo nĩ anyanya ma nthĩ. (1 Mav. 5:25; Yak. 4:4) Kĩvathũkany’o namo, ala mamũthaithaa Ngai me aĩkĩĩku meĩtwe nĩ ta ‘mwĩĩtu ũtesĩ mũndũũme’ na nĩ “atheu.” (2 Ako. 11:2; Ũvu. 14:4) Ndũa ya Mbaviloni yeesĩkĩe mũno nũndũ wa ũthaithi wa ũvũngũ. Kwoou no nginya Mbaviloni Ĩla Nene yĩthĩwe ĩyonany’a ũthaithi w’onthe wa ũvũngũ. Vate nzika, nĩyo ndĩni syonthe sya ũvũngũ.—Ũvu. 17:5, 18; sisya kĩlungu kĩ nthĩnĩ wa jw.org/kam kĩ na kyongo, “Mbaviloni Ĩla Nene Nĩ Kyaũ?”

17. Nĩ kyaũ kĩkwata Mbaviloni Ĩla Nene?

¹⁷ Nĩ kyaũ kĩkakwata Mbaviloni Ĩla Nene? Ĩandĩko ya Ũvuany’o 17:16, 17 yĩsũngĩĩte ĩkũlyo yĩu yĩkasya: “Mbya ĩkũmi ila wonie vamwe na ĩla nyamũ ya kĩthekanĩ, ikamena yĩla ĩlwaya na kũyĩvena syĩndũ syayo syonthe na kũyĩtia yĩ ĩthei, na ikaya nyama syayo na kũyĩvĩvya vyũ na mwaki. Nĩkwĩthĩwa Ngai nĩwĩkĩĩte ngoonĩ syoo mũvango wa kwĩka kĩla ũsũanĩĩte.” Ndeto isu syĩonany’a kana Yeova akatuma asumbĩ ma nthĩ ĩno matũmĩa ĩla nyamũ ndune mũno ya kĩthekanĩ, kana Ngwatanĩo ya Nthĩ (UN), kũvithũkĩa  ndĩni syonthe sya ũvũngũ na kũsyananga vyũ.—Ũvu. 18:21-24.

18. Nĩ ũndũ wĩva twaĩle kwĩka tũĩkĩĩthye kana tũi na ngwatanĩo na Mbaviloni Ĩla Nene?

¹⁸ Maũndũ asu matũkonetye ata? Twaĩle kũĩkĩĩthya kana ũthaithi witũ nĩ “ũla mũtheu na ũte mũvuku methonĩ ma Ngai waitũ.” (Yak. 1:27) Tũyaĩle kwĩtĩkĩla o na vanini kwaw’a nĩ maũndũ ala makonanĩtye na Mbaviloni Ĩla Nene, ta momanyĩsyo ma ũvũngũ, sikũkũ syumanĩte na andũ matamwĩsĩ Ngai, mwĩkalĩle mũvuku, na imanyĩo sya kũneenany’a na maveva! O na ĩngĩ, nĩtwaĩle kũendeea kũtavya andũ ‘maume nthĩnĩ wake,’ nĩ kana Ngai ndakese kũmatalĩla naĩ syake.—Ũvu. 18:4.

19. Nũũ ũla “mũkũnga mũnene na mũtune mũno”?

¹⁹ Ĩvuku ya Ũvuany’o nĩyĩeleetye ĩũlũ wa “mũkũnga mũnene na mũtune mũno.” (Ũvu. 12:3) Yaĩtye kana mũkũnga ũsu nĩwokitie Yesũ na alaĩka make. (Ũvu. 12:7-9) O na ĩngĩ, yaĩtye nũvithũkĩaa andũ ma Ngai, na nũnengae ila nyamũ sya kĩthekanĩ, kana silikalĩ sya andũ, ũkũmũ. (Ũvu. 12:17; 13:4) W’o mũkũnga ũũ nũũ? Nĩw’o “ĩla nzoka ngũũ, ũla nĩwe Ndevili na Satani.” (Ũvu. 12:9; 20:2) Nĩwe wĩthĩawa atongoesye amaitha ala angĩ onthe ma Yeova.

20. Nĩ kyaũ kĩkakwata ũla mũkũnga?

²⁰ Nĩ kyaũ kĩkakwata ũla mũkũnga? Ĩandĩko ya Ũvuany’o 20:1-3 yĩeleetye kana ve mũlaĩka ũkamwĩkya Satani ĩimanĩ yĩte kĩtulu, vala ũkethĩwa ailye ta wĩ yela. E vau, ndakethĩwa atonya ‘kũkenga mbaĩ ĩngĩ nginya ĩla myaka 1,000 ĩthele.’ Na ĩndĩ mũthya, Satani na ndaimoni syake makaanangwa vyũ. Mbivilia ĩeleetye kwanangwa kwoo ĩkasya kana no ta makethĩwa mekw’a “ĩianĩ ya mwaki na mũvĩlĩtĩ.” (Ũvu. 20:10) Kwasũanĩa ũtwĩe nthĩ ĩte Satani vamwe na ndaimoni syake. Mwa yĩu yĩkeethĩwa yĩ ĩvinda ĩseo ta kĩ!

21. Nĩkĩ twaĩle kũtana nũndũ wa maũndũ ala twasoma ĩvukunĩ ya Ũvuany’o?

²¹ Vate nzika, kũelewa nesa mawonany’o ala me ĩvukunĩ ya Ũvuany’o nĩkwatũthangaasya mũno! Nĩkwatuma tũmanya amaitha ma Yeova naaũ vamwe na kĩla kĩkamakwata. No twasye tũte na nzika kana “nĩ mũtanu mũndũ ũla ũsomaa na wasya mũnene na ala mew’aa ndeto sya wathani ũũ”! (Ũvu. 1:3) Ĩndĩ mo amaitha ma Ngai mavetangwa, nĩ moathimo meva andũ ala aĩkĩĩku makatanĩa? Ĩsomo ya mũthya masomonĩ aa atatũ maatĩanĩe nĩyĩneeneete ũndũ ũsu.