1-2. Ayuti ala matwĩe Mbaviloni maaĩlĩte kwĩka ũtwi wĩva wa vata? (Esala 1:2-4)

 ĨVINDA yĩmwe, ve ĩtangaso ya mwanya yaumiwʼe. Kwatangaasiwe kana Ayuti ala matavĩtwe makatwawa Mbaviloni yu maĩ matonya kũsyoka kwoo, Isilaeli, ĩtina wa kwĩkala kũu myaka ta 70. (Soma Esala 1:2-4.) No Yeova e weka waĩ atonya kũĩkĩĩthya kana kĩu nĩkyeekĩka. Nĩkĩ tũkwasya ũu? Mbaviloni ndyakothaa kũthasya andũ ala yoosa ta mũtavo. (Isa. 14:4, 17) Ĩndĩ yu yaĩ ĩnakĩlwʼa vinya, na mũsumbĩ ũla wamĩsindie nĩwe watavisye Ayuti kana no menũke. Nũndũ wa ũu, Ayuti onthe, na mũno mũno ene mĩsyĩ, maĩ na ũtwi ũũ wa kwĩka: Nĩmekuma Mbaviloni kana meendeea kũtũa kũu. Ũsu ndwaĩ ũtwi wĩ laisi o na vanini. Nĩkĩ?

² Mbee, aingĩ nĩmatonya kwĩthĩwa maĩ akũũ mũno nginya ũkethĩa nĩmeũkĩa mathĩna ala matonya kũkomana namo nzĩanĩ. Kelĩ, Ayuti aingĩ masyaĩwe Mbaviloni, na kwoou mayeesĩ vangĩ matonya kũveta mũsyĩ. Kwosana namo, Isilaeli ndyaĩ nthĩ yoo ĩndĩ yaĩ ya aa-ũmae moo. Na katatũ, nĩvatonyeka Ayuti amwe makethĩwa moombanĩtye ũthwii mwingĩ Mbaviloni, na kwoou no kwĩthĩwa meewʼaa ve vinya kũtia mĩsyĩ yoo kana viasala syoo na maithi kũndũ matamanyĩĩte.

3. Ayuti ala matwie kũsyoka Isilaeli mesaa kũkwata ũathimo wĩva?

³ Ayuti ala aĩkĩĩku nĩmeesĩ kana moseo ma kũsyoka Isilaeli maĩ maingĩ vyũ ũkethĩa o na maielekanwʼa na kĩndũ o na kĩva matonya kũtia ĩtina. Ũathimo ũla mũnene wakonetye ũthaithi woo. O na kau Mbaviloni kwaĩ makalũ mbee wa 50 ma ũthaithi wa ũvũngũ, vayaĩ ĩkalũ o na yĩmwe ya kũmũthaithĩa Yeova. Aisilaeli mayaĩ na kĩthembeo matonya kũthembea  Ngai nthembo o tondũ Mĩao ya Mose yoonanĩtye, na vayaĩ mũvango mũseo wa kwĩthĩwa na athembi matonya kumya nthembo isu. Eka ũu, ũtalo wa andũ ma Yeova waĩ mũnini mũno waelekanwʼa na ũtalo wa aũme na aka ma ndũa ĩsu, ala matamũnengete Yeova ndaĩa vamwe na myolooto yake. Kĩu nĩkyo kĩtumi Ayuti ngili mbingĩ, ala mamwendete Yeova, maĩ na mea ma kũsyoka kwoo nĩ kana matũngĩĩe ũthaithi wa wʼo.

4. Yeova athie Ayuti ala matwie kũsyoka Isilaeli kyaũ?

⁴ Kyalo kya kũsyoka Isilaeli kuma Mbaviloni kyaĩ kyũmũ na kyaĩ kĩtonya kũkua myei ĩna, ĩndĩ Yeova amathie kũmavetangĩa kĩndũ o na kĩva kĩla kyaĩ kĩtonya kũmasiĩĩa nzĩanĩ. Isaia aandĩkie atĩĩ: “Seũvyai nzĩa ya Yeova weũnĩ; seũvyai lelũ mũtindimalu yalatanĩ kwondũ wa Ngai waitũ. . . . Kĩla vandũ vokĩlu vakatindimalwʼa, na kũndũ kũthũku kũkatindimalwʼa.” (Isa. 40:3, 4) Kwakũna visa andũ mesĩle nzĩanĩ yĩ vandũ vatindimalu yalatanĩ. Vate nzika, mailea kũtanĩa kwĩsĩla vandũ vailye ũu! Kwĩsĩla nzĩanĩ ta ĩsu kwĩ kavaa mũno kwĩ kwambata iĩma, kũtheea, kwĩlingĩla tũlĩma, kana kwĩsĩla myandanĩ. O na mũndũ aendaa na mĩtũkĩ esĩle vo.

5. Ĩla nzĩa ya ngelekanyʼo yaumĩte Mbaviloni nginya Isilaeli yeetawa ata?

⁵ Ũmũnthĩ, nzĩa mbingĩ syĩthĩawa na masyĩtwa kana namba. O ta ũu, nzĩa ya ngelekanyʼo ĩla Isaia wawetie yaĩ na ĩsyĩtwa. Mbivilia yaĩtye atĩĩ: “Lelũ ũkeethĩwa kwʼo, na nzĩa, nayo ĩkeetawa, Nzĩa ya ũtheu; ala avuku matikamĩvĩtĩla.” (Isa. 35:8) Watho ũsu wakonetye Aisilaeli ata? Naitũ ũtũkonetye ata?

6. Nĩkĩ ĩla nzĩa ya ngelekanyʼo yeetiwe ntheu?

⁶ Kwasũanĩa wĩthĩĩte lelũ wĩtĩtwe “Nzĩa ya ũtheu.” Yĩu nĩ ĩsyĩtwa ĩseo ta kĩ! Ĩndĩ nĩkĩ nzĩa ĩsu yeetiwe ya ũtheu? Yeetiwe ũu nũndũ kwathanĩtwe kana mbaĩ ya Isilaeli yatũngĩanĩwa, vaikethĩwa andũ “avuku.” Na ũu nĩ kwasya, vaikethĩwa Mũyuti o na ũmwe ũtwʼĩte kwĩthĩwa na mwĩkalĩle mũthũku, ũthaithaa mĩvwʼanano, kana wĩkaa naĩ ingĩ ngito. Ayuti ala masyokie kwoo maĩ matwʼĩke “mbaĩ ntheu” kwa Ngai woo. (Kũt. 7:6) Ĩndĩ ũu ti kwasya atĩ Ayuti asu maumie Mbaviloni mayaĩ na vata wa kwĩka moalyũku nĩ kana mamwendeesye Yeova.

7. Nĩ moalyũku meva Ayuti amwe maaĩlĩte kwĩka? Nengane ngelekanyʼo.

⁷ O tondũ twĩĩ tũnaweta, Ayuti aingĩ masyaĩwe Mbaviloni, na veonekana aingĩ moo nĩmaaĩtwʼe vyũ nĩ mawoni ma Ambaviloni na mĩkalĩle yoo. Myaka 69 ĩtina wa Ayuti ma mbee kũvika Isilaeli, Esala nĩwamanyie kana Ayuti amwe nĩmatwaĩte aka mataĩ athaithi ma Yeova. (Kuma 34:15, 16; Esa. 9:1, 2) O na ĩtina, Ngavana Neemia nĩwasengʼie mũno yĩla wesie kũmanya aĩ syana ila syasyaĩwe Isilaeli iyeesĩ kĩthyomo kya Ayuti. (Kũt. 6:6, 7; Nee. 13:23, 24) Nũndũ kĩthyomo kĩla kyatũmĩĩtwe mũno kũandĩka Ndeto ya Ngai kyaĩ Kĩevelania, kwa wʼo syana isu nĩsyaĩ syĩsa kwĩmanyĩsya kũmũthaitha Yeova na kũmwenda ethĩwa iyaeleawa Kĩevelania? (Esa. 10:3, 44) Kwoou Ayuti asu maĩ na moalyũku manene ma kwĩka. Ĩndĩ nũndũ mekalaa nthĩ ya Isilaeli, kĩu nĩkyesaa kũmatetheesya meke moalyũku asu mĩtũkangĩ, nĩkwĩthĩwa vau nĩ vo ũthaithi wa wʼo waendeee kũtũngĩĩwa kavola kwa kavola.—Nee. 8:8, 9.

8. Nĩkĩ twaĩle kwendeewʼa nĩ maũndũ asu meekĩkie tene mũno? (Sisya visa ĩthangũnĩ ya mbee vyũ.)

⁸ Andũ amwe masũanĩa maũndũ asu no mekũlye-ĩ, ‘Kyo kĩu kyakwatie Ayuti tene ũu nĩkĩtũkonetye?’ Ĩĩ, nĩkĩtũkonetye nũndũ o naitũ no ta twĩsĩle ‘Nzĩanĩ ya ũtheu.’  Twĩthĩwe twĩ etĩkĩwʼa mauta kana twĩ ma “malondu angĩ,” nĩtwaĩlĩte kwĩkala ‘Nzĩanĩ ya ũtheu,’ nũndũ nĩyo ĩtũtetheeasya kũendeea kũmũthaitha Yeova yu tũĩ nginya yĩla Ũsumbĩ ũkaĩlya maũndũ ĩũlũ wa nthĩ. b (Yoa. 10:16) Kuma mwaka wa 1919, andũ milioni mbingĩ, methĩwe nĩ aũme, aka, kana nĩ syana, nĩmaumĩte Mbaviloni Ĩla Nene, ĩla nĩ ndĩni syonthe sya ũvũngũ, na makambĩĩa kũkinyĩla nzĩanĩ ĩsu ya ngelekanyʼo. No kwĩthĩwa we wĩ ũmwe woo. O na kau nzĩa ĩsu yavingũiwe myaka ta 100 mĩvĩtu, wĩa wa kũmĩseũvya wambĩĩte myaka maana maingĩ tenange.

9. Kwosana na Isaia 57:14, “Nzĩa ya ũtheu” yaseũviwʼe ata?

⁹ Yeova nĩwaĩkĩĩthisye kana Ayuti ala mekuma Mbaviloni mainethĩana na kĩndũ kya kũmalulutĩkya nzĩanĩ. (Soma Isaia 57:14.) Nata “Nzĩa ya ũtheu” ĩla tũatĩĩaa ũmũnthĩ? Kwa ĩvinda ya myaka maana maingĩ mbee wa mwaka wa 1919, Yeova nĩwatũmĩie aũme mamũnengete ndaĩa mũno kũtetheesya kũthesya nzĩa ya kuma Mbaviloni Ĩla Nene. (Sianĩsya na Isaia 40:3.) Aũme asu nĩmatethisye wĩa wa kwĩnza nzĩa ĩsu ya ngelekanyʼo na kũmĩseũvya nĩ kana wĩthĩe andũ ala me na ngoo nzeo nĩmavota kuma Mbaviloni Ĩla Nene, na mayambĩĩa kũmũthaitha Yeova kwa nzĩa ĩla we wendaa me vamwe na andũ make. Nĩ maũndũ ta meva matethiwʼe wĩanĩ ũsu? Ekai twone amwe.

10-11. Nĩ kwa nzĩa yĩva wĩa wa kũtumbĩthya na kũalyũla Mbivilia watumie andũ aingĩ makwata ũmanyi wa Mbivilia? (O na ĩngĩ, sisya visa.)

¹⁰ Wĩa wa kũtumbĩthya. Mbivilia yatwĩe yumĩĩawʼa na kwʼoko kũvika mwaka wa 1450. Wĩa ũsu wakuaa ĩvinda yĩasa mũno, na kwoou Mbivilia syathooawʼa mbesa mbingĩ mũno na syaĩ mũo. Ĩndĩ yĩla masinĩ ya kũtumbĩthya mavuku yaseũviwʼe, andũ maĩ matonya kũtumbĩthya Mbivilia mbingĩ na kũinyaĩĩkĩsya andũ.

¹¹ Wĩa wa kũalyũla. Kwa ĩvinda ya myaka maana maingĩ, Mbivilia yakwatĩkanaa mũno mũno kĩthyomonĩ kya Kĩlatinĩ, nakyo kyeesĩkĩe no andũ ala asomu mũno. Ĩndĩ yĩla masinĩ sya kũtumbĩthya syaingĩvangie, andũ ala maĩ na kĩkĩo kya Ngai nĩmongelangile kĩthito kyoo kya kũmĩalyũla ithyomonĩ ila syaneenawa nĩ andũ aingĩ. Nũndũ wa ũu, andũ maĩ matonya kũsianĩsya kĩla meũmanyĩwʼa nĩ atongoi ma ndĩni na kĩla Mbivilia ĩmanyĩasya.

12-13. Nengane ngelekanyʼo ĩkwonanyʼa ũndũ amanyĩwʼa me na ngoo nzeo ma Mbivilia mambĩĩie kũvuanyʼa momanyĩsyo ma ndĩni sya ũvũngũ myakanĩ ya 1800.

¹² Syĩndũ sya kwĩmanyĩsya Mbivilia. Ala meemanyĩasya Mbivilia na kĩthito nĩmamanyie maũndũ maingĩ mũno kuma vo. Namo mamanya kĩndũ mayakilasya, na kĩu nĩkyathatasya atongoi aingĩ ma ndĩni. Kwa ngelekanyʼo, myakanĩ ya 1800, aũme meana ũna me na ngoo nzeo nĩmambĩĩie kũtumbĩthya tulakiti syavuanisye ũvũngũ ũla makanisa mamanyĩasya.

¹³ Ta mwaka wa 1835, mũndũ ũmwe wamũkĩĩte Ngai weetawa Henry Grew nĩwatumbĩthisye tulakiti yaneeneete ũndũ akwʼũ mailye. Nĩwanenganĩte Maandĩko maĩkĩĩthĩtye kana thayũ ũtatonya kũkwʼa nĩ mũthĩnzĩo kuma kwa Ngai, ĩndĩ ti kĩndũ tũsyaawa nakyo, o tondũ makanisa maingĩ mamanyĩasya. Twĩ mwaka wa 1837, mũtavanyʼa weetawa George Storrs nĩweethĩie kovi ĩmwe ya tulakiti ĩsu ngalĩnĩ ya mwaki e kyalonĩ. Amĩsoma atiiwe ate na nzika kana nĩwamanya  ũwʼo wa vata. Na kwoou nĩwatwie kũtavya angĩ kĩla weemanyĩisye. Mwakanĩ wa 1842, nĩwaumisye maũvoo maatĩanĩe maĩ na kyongo, “Ũndũ wa Kũsũanĩa—Mo Athũku me na Thayũ Ũtatonya Kũkwʼa?” Maũndũ ala George Storrs waandĩkie nĩmatethisye mũno mwanake weetawa Charles Taze Russell.

14. Mwana-a-asa Russell na anyanyae matethekie ata nĩ wĩa ũla watethetwʼe nĩ angĩ wa kũseũvya ĩla nzĩa ya ngelekanyʼo? (O na ĩngĩ, sisya visa.)

¹⁴ Mwana-a-asa Russell na anyanyae matethekie ata nĩ wĩa ũla watethetwʼe nĩ angĩ wa kũseũvya ĩla nzĩa ya ngelekanyʼo? Yĩla mekwĩmanyĩsya, nĩmatũmĩaa Mbivilia syĩ kĩvathũkanyʼo na mavuku me kĩvathũkanyʼo maeleetye ndeto sya Mbivilia na angĩ me na mĩsoa ya Mbivilia (concordance), ala maseũvĩtwʼe nĩ ala maĩ mbee woo. O na ĩngĩ, nĩmatethiwʼe nĩ ũkunĩkĩli ũla weekĩtwe nĩ aũme ta Henry Grew, George Storrs, na angĩ. Mwana-a-asa Russell na anyanyae nĩmatetheeisye kũseũvya nzĩa ĩsu kwa kumĩthya mavuku maingĩ na tulakiti mbingĩ ineeneete kĩla Mbivilia yaasya.

15. Nĩ maũndũ meva ma vata meekĩkie mwakanĩ wa 1919?

¹⁵ Twĩ mwaka wa 1919, andũ ma Ngai nĩmaumie Mbaviloni Ĩla Nene. Mwakanĩ o ũsu, ĩla “ngombo ndĩkĩĩku na mbũĩ” nĩyambĩĩie kũtethya wĩa wayo, na kĩu nĩkyatetheeisye ala me na ngoo nzeo kwambĩĩa kũkinyĩla ‘Nzĩanĩ ya ũtheu’ ĩla yaĩ ĩnavingũwa. (Mt. 24:45-47) Nũndũ wa wĩa ũla watethetwʼe navu ĩtina wa kwĩnza na kũseũvya nzĩa ĩsu, andũ ala mambĩĩie kũmĩkinyĩla yu maĩ matonya kwongelanga ũmanyi woo ĩũlũ wa ieleelo sya Yeova. (Nth. 4:18) O na maĩ matonya kũalyũla mĩkalĩle yoo yosane na myolooto ya Yeova. Ĩndĩ vai ĩvinda we wĩsaa kũlasimĩthya andũ make meke moalyũku onthe ala mekwendeka savalĩ ũmwe. Vandũ va ũu, ethĩĩtwe aithesya andũ make o kavola kwa kavola. (Sisya ĩsandũkũ “ Yeova Atheasya Andũ Make o Kavola kwa Kavola.”) Vate nzika, tũkatana  mũno yĩla ithyonthe tũkona tũimwendeesya Ngai witũ maũndũnĩ onthe!—Ako. 1:10.

16. Ĩla “Nzĩa ya ũtheu” yĩthĩĩtwe ĩiseũvĩĩwʼa ata kuma mwaka wa 1919? (Isaia 48:17; 60:17)

¹⁶ Vai nzĩa ĩtendaa kwĩkala ĩiseũvĩĩwʼa. O ta ũu, kuma mwaka wa 1919, ĩla “Nzĩa ya ũtheu” yĩthĩĩtwe ĩiseũvĩĩwʼa nĩ kana andũ aingangĩ mavote kuma Mbaviloni Ĩla Nene. Yĩla ngombo ndĩkĩĩku na mbũĩ yanyuviwe nĩyalikile wĩanĩ, na tũivika mwaka wa 1921, nĩyaumĩthisye ĩvuku ya kwĩmanyĩsya Mbivilia yaseũvĩtwʼe yĩtetheesye ala mekwendeewʼa kwĩmanyĩsya ũwʼo ũla wĩ Mbivilianĩ. Ĩvuku yĩu yeetawa The Harp of God na yesie kũnyaĩĩkwʼa kovi ta milioni 6 ithyomonĩ 36, na nĩyatumie aingĩ memanyĩsya ũwʼo. O mĩtũkĩ, nĩtũnakwatie ĩvuku yĩngĩ ya kũmanyĩsya andũ Mbivilia yĩtawa Tanĩa Thayũ Tene na Tene! Mĩthenyanĩ ĩno ya mũminũkĩlyo, Yeova ethĩĩtwe aitũmĩa ũseũvyo wake kũtũnenga lĩu mwingĩ wa kĩ-veva nĩ kana ũtũtetheesye ithyonthe kũendeea kũkinyĩla ‘Nzĩanĩ ya ũtheu.’—Soma Isaia 48:17; 60:17.

17-18. Ĩla “Nzĩa ya ũtheu” ĩtwaĩte ala mamĩkinyĩle nginya va?

¹⁷ No twasye kana yĩla mũndũ weetĩkĩla kũmanyĩwʼa Mbivilia, ethĩawa ambĩĩa kũkinyĩla ĩla ‘Nzĩanĩ ya ũtheu.’ Amwe maendangaa o vanini na maimĩtia. Ĩndĩ angĩ nĩmatwʼĩte kũendeea kũkinyĩla vo nginya mavike vala ĩmatwaĩte. Yo nzĩa ĩsu ĩtwaĩte ala mamĩkinyĩle nginya va?

¹⁸ Kwa ala me na wĩkwatyo wa kũthi ĩtunĩ, “Nzĩa ya ũtheu” ĩmatwaaa “valatisonĩ ya Ngai” ĩla yĩ ĩtunĩ. (Ũvu. 2:7, maelesyo ma kwongeleela) Na kwa ala me na wĩkwatyo wa kwĩkala kũũ nthĩ, nzĩa ĩsu ĩmatwaĩte mũthyanĩ wa ĩla myaka 1,000, yĩla kĩla mũndũ ũkavetewa naĩ. Ethĩwa yu tũĩ wĩ nzĩanĩ ĩsu, ndũkatate kũsisya ĩtina. Na ndũkaamĩtie nginya ĩvinda yĩla Ngai ũkatwʼĩkĩthya maũndũ meũ ĩtunĩ na nthĩ. Mwa twĩkwendea savalĩ nzeo!