MAVUKU asu meetawa rainbow set. Ĩla nesie kũmasisya nendeeiw’e mũno nĩ mavisa manake ala maĩ vo matumaa nĩkũna visa kĩlĩkonĩ sya maũndũ ala maneenewe. Nũndũ wa ũu, kuma nĩ mũnini nĩneethĩiwe na mea ma kũmanya Mbivilia, tondũ mavuku asu maeleetye.

Ĩvinda yĩla Kaũ wa Kelĩ wa Nthĩ Yonthe wavyũvĩte vyũ India, namo maũndũ makwa nĩmambĩĩe kwanangĩka. Ĩvinda yĩu nĩw’o asyai makwa mathaisye mũtwaano. Neew’aa ndekũelewa nĩ kyaũ kĩtonya kũtuma andũ elĩ nendete matiana. Neewie nakwa ngoo vyũ na natiwa nde na mũndũ ũndethya. Nasyaĩtwe nĩ nyioka, na vai mũndũ neew’aa ausũsya mwanya ũla watiwa.

Nekalaa nĩ na Mami taoninĩ nene ya Karachi. Mũthenya ũmwe ndakĩtalĩ ũmwe mũkũũ weetawa Fred Hardaker waĩ Ngũsĩ nĩwookie kwitũ. Athaithaa na ũla misonalĩ watũeteete ala mavuku. Nĩwakũlilye Mami kana no ende kwĩmanyĩsya Mbivilia. Ĩndĩ inyia-akwa alea na amwĩa aneene nakwa noĩthwa  ngendeew’a. Nambĩĩe kwĩmanyĩsya Mbivilia na Mwana-a-asa Hardaker kyumwa kĩla kyaatĩĩe.

Ĩtina wa syumwa siana ũna nĩnambĩĩe kũthi maũmbanonĩ ma Kĩklĩsto ala meekĩawa sivitalĩ kwa Mwana-a-asa Hardaker. Ana-a-asa na eĩtu-a-asa ta 12 akũũ nĩmookaa ũmbanonĩ vau. Nĩmangiakiasya na makanthĩnĩkĩa ta mwana woo. Ndyĩsa kũlwa nĩ ũndũ mekalaa nthĩ nakwa, makatheea tũkasiany’a, na makaea ngewa nakwa ta anyanya. Neew’aa mausũsya vyũ mwanya ũla naĩ naw’o.

Vatathelete ĩvinda ĩasa Mwana-a-asa Hardaker nĩwanthokisye tũkatavany’e ĩmwe. Amanyĩisye kũtũmĩa kĩnanda twakuaa tũendete ũtavany’a nĩ kana twĩkĩĩe andũ maũvoo makuvĩ ma Mbivilia meethĩawa malekotiĩtwe. Ve maũvoo amwe mawetaa maũndũ mateũvuva andũ, na kwoou amwe mayendete kũmethukĩĩsya. Ĩndĩ nĩnatanĩaa mũno kumya ũkũsĩ. Neew’aa nendete mũno ũw’o wa Mbivilia na nĩnatanĩaa kũelesya ala angĩ kĩla nĩmanyĩĩtye.

Ĩla ita sya Japan syambĩĩe kwĩyũmbany’a kũvithũkĩa India, silikalĩ ya Britain nĩyambĩĩie kũlikĩlĩĩla Ngũsĩ sya Yeova. Mũthya kwĩ Mwei wa 7, 1943, nyie mwene nĩkakiitiwe nĩ thĩna ũsu. Mwalimũ ũla mũnene sukulu kwitũ waĩ mũtongoi wa ndĩni ya Anglican nĩwandũngilye sukulu ayasya kana ‘ndi ngelekany’o nzeo.’ Atavisye Mami kana ndyaĩ ngelekany’o nzeo kwa syana ila ingĩ nũndũ natindanasya na Ngũsĩ. Mami atelemile na ambata ndilikana na Ngũsĩ vyũ. Na ĩtina wa ĩvinda anthamya nathi taoninĩ ya Peshawar, kũla ĩthe-akwa wekalaa, mũendo wa maili 850 (kĩlomita 1,370). Nũndũ yu ndyakwataa lĩu wa kĩ-veva nĩnavoie kwa kavinda.

Nasyokie Karachi 1947 ngamanthe wĩa. Navika kũu nĩnaendie sivitalĩ kwa Hardaker. Anthokisye nesa mũno.

Mwana-a-asa ũsu oonaa ta nĩ mũwau na angũlya, “Wĩĩw’a ata?”

Namwĩie, “Ndakĩtalĩ, mwĩĩ wakwa ndwĩ na thĩna, nĩwaĩte kĩ-veva. Nĩenda ũmanyĩsye Mbivilia.”

Nake angũlya: “Wĩenda kwambĩĩa ĩndĩĩ?”

Namwĩie, “Ethĩwa nĩvatonyeka no twambĩĩe oyu.”

Nĩtweemanyĩisye Mbivilia wĩoo ũsu na natana mũno. Nakiakĩiw’e mũno nũndũ nĩnasyokeanĩa na Ngũsĩ ĩngĩ. Mami nĩwatatie mũno kũmbatana na Ngũsĩ, ĩndĩ yu nĩnatw’ĩte vyũ kana ndisyoka ĩtina. Twĩ Matukũ 31, Mwei wa 8, 1947, nĩneeyumisye nĩmũthũkũme Yeova na navatiswa kĩw’ũnĩ. Na ĩtina wa kavinda kakuvĩ natw’ĩka vainia wa kĩla ĩvinda nĩ na myaka 17.

Natw’ĩka vainia natũmiwe taoninĩ yĩtawa Quetta, ĩla mbeenĩ yaĩ kambi ya ita sya Britain. Mwakanĩ wa 1947, India nĩyaaaniw’e yatw’ĩka nthĩ ilĩ; nasyo nĩ India na Pakistan. * Kĩu kyaumĩlilye kaũ mwingĩ wa ndĩni na kyatuma andũ aingĩ mũno mathama. Ĩvinda yĩu andũ ta milioni 14 nĩmathamie kwoo. No mavinda manini andũ maingĩvĩte ũu maathama kwoo. Ala ma India maĩ Aisilamu mathamĩĩie Pakistan, namo ala ma Pakistan maĩ ma ndĩni ya Hindu na ya Sikh mathamĩĩa India. Kĩsanga kĩu kĩendeee nalĩsile ngalĩ ya mwaki yausũĩte ki na nasũa kyũmanĩ kĩ ngalĩko ya nza nathi taoninĩ ya Quetta.

Kũu Quetta nĩneethĩanie na vainia wa mwanya waĩ na myaka 20 na kĩndũ weetawa George Singh. George nĩwanengie kĩsululu kĩkũũ kĩla naendaa nakyo iĩmanĩ. Mavinda maingĩ natavanasya nĩ weka. Myei thanthatũ ĩithela naĩ na amanyĩw’a 17 na amwe katĩ woo nĩmatw’ĩkie Ngũsĩ. Ũmwe woo aĩ mũsikalĩ weetawa Sadiq Masih na nĩwandetheeisye nĩ na George kũalyũla mavuku amwe maitũ na kĩthyomo kya Urdu, kĩla kĩneenawa mũno Pakistan. Ĩtina wa ĩvinda Sadiq nĩwatw’ĩkie mũtavany’a wĩ kĩthito wa ũvoo mũseo.

Ĩtina nĩnasyokie Karachi vala neethĩanie na amisonalĩ elĩ maĩ manavika mĩtũkĩ kuma Sukulu ya Ngileati. Ũmwe eetawa Henry Finch na ũla ũngĩ eetawa Harry Forrest. Ana-a-asa asu mamanyĩisye maũndũ ma vata mũno ma kĩ-veva. Ve ĩvinda yĩmwe naendanisye na Mwana-a-asa Finch aendete kũtavany’a ngalĩko ya ĩũlũ ya Pakistan. Nĩtweethĩie andũ maneenaa kĩthyomo kya Urdu mekalaa ĩtheo wa iĩma ndũlu mũno maĩ na wendi mwingĩ wa kũmanyĩw’a Mbivilia. Ĩtina wa myaka ĩlĩ nĩnaendie Sukulu ya Ngileati na nasyoka Pakistan na mavinda amwe  nĩnatũmĩawa ta mũsyaĩĩsya wa mũthyũlũlũko. Nekalaa nyũmbanĩ ya amisonalĩ yaĩ Lahore nĩ na ana-a-asa angĩ atatũ maĩ amisonalĩ.

Ũndũ wa kũmakya nĩ kana mwakanĩ wa 1954 amisonalĩ ala maĩ Lahore nĩmaemaniwe. Vandũ va kũũngama katĩ, nakwatie mbau ngalĩ ĩmwe na nũndũ wa ũu nanengwa ũkany’o mũito. Neewie natũlĩka ngoo mũno na noona ta natw’ĩka mũndũ vathei kĩ-veva. Nasyokie ĩngĩ Karachi na nauma vau nathi London, England nĩtate kana nĩnambĩĩa kwĩka maendeeo ĩngĩ.

Kĩkundinĩ kĩla naendie London kyaĩ na ana-a-asa na eĩtu-a-asa aingĩ ma Mbetheli ya London. Mwana-a-asa ũla waĩ mũsyaĩĩsya wa ovisi wa ũvonge, Pryce Hughes, aĩ ngoo nzeo na nĩwandetheeisye mũno. Nĩngũlilikana mũthenya ũmwe wandavisye ũndũ wanengiwe ũtao nĩ Joseph F. Rutherford ateũmũvuva. Ĩvinda yĩu Rutherford nĩwe waũngamĩe wĩa wa kũtavany’a nthĩ yonthe. Mwana-a-asa Hughes akililye aitata kwĩtetea Mwana-a-asa Rutherford amũsomea mũno. Naseng’ie noona Mwana-a-asa Hughes aiweta ũndũ ũsu athekete. Ambĩie ũtao ũsu watumie amba kũthata. Ĩndĩ ĩtina wa ĩvinda aelewa kana nĩwaaĩle kũnengwa ũkany’o ũsu na kana ĩsu yaĩ nzĩa ya Yeova ya kũmwony’a kana nũmwendete. (Aevl. 12:6) Ĩla wandavisye ũu neewie nakiitwa ngoo mũno na kĩu kyatuma nosa vinya ĩngĩ.

Ĩvindanĩ o yĩu Mami nĩwaendie London na ambĩĩa kũmanyĩw’a Mbivilia nĩ John E. Barr ũla wesie kũlika Nzamanĩ Ĩla Ĩtongoesye. Mami eekie maendeeo mĩtũkĩ na avatiswa 1957. Ĩtina nĩnesie kũmanya kana o nake Tata atanamba kũkw’a nĩwaĩ anambĩĩa kwĩmanyĩsya na Ngũsĩ sya Yeova.

Twĩ mwakanĩ wa 1958 nĩnatwaie mwĩĩtu-a-asa wa Denmark wekalaa London wĩtawa Lene. Mwaka ũla waatĩĩe nĩtwaathimiwe na kamwĩlĩtu na twaketa Jane. Ĩtina nĩtwesie kwĩthĩwa na twĩlĩtu tũngĩ twĩlĩ na tũmwana twĩlĩ. Nĩnanengiwe ianda sya ũthũkũmi nthĩnĩ wa Kĩkundi kya Fulham. Ĩtina wa ĩvinda Lene nĩwakwatiwe nĩ mathĩna ma mwĩĩ na weethĩa no tũthamĩĩaa kĩsionĩ kĩte mbevo. Kwoou mwakanĩ wa 1967 twathamĩĩa Adelaide, Australia.

Kĩkundi kĩla twaendie Adelaide kyaĩ na etĩkĩw’a mauta 12 akũũ. Maĩ na kĩthito kingĩ kya kũtavany’a. O na vatavĩtĩte ĩvinda ĩasa nĩtweethĩiwe na mĩvango mĩseo ya kwĩka maũndũ ma kĩ-veva.

Mwakanĩ wa 1979 nĩw’o twakwatie kana kaitũ ka katano. Nĩ kavĩsĩ keetawa Daniel. Kavĩsĩ kau kasyaiwe ke na ũwau ũsiĩĩaa kana kaiana nesa wĩtawa Down syndrome, na nũndũ wa ũu kayesaa kwĩkala  thayũ ĩvinda ĩasa. * Kũvika o na ũmũnthĩ nĩw’aa thĩna mwingĩ mũno ndielesya ũndũ kĩu kyatũmakisye. Tweeyumisye vyũ tũsũvĩe mwana ũsu tũtekũlwa nĩ akũũwe ala angĩ ana. Mavinda amwe mwĩĩ wa Daniel wavĩndũkaa ũkamesya langi wa nzĩlĩlĩ nũndũ wa kũkosa nzeve ya oxygen. Thĩna ũsu waumĩlaa nũndũ ngoo yake yaĩ na maima elĩ na twoona ũu twamũsembasya sivitalĩ na mĩtũkĩ. Ĩndĩ o na kau Daniel aĩ na mathĩna ma mwĩĩ, aĩ mũĩ na nĩwendete andũ. O na nĩwendete maũndũ ma kĩ-veva mũno. Twamina kũvoya mbee wa lĩu, akumbatĩlasya tũloko twake, aketĩkĩĩsya na mũtwe, na ĩndĩ ayasya na ngoo yonthe, “Ameni!” Ndaĩ esa kũya atekĩte ũu.

Daniel avikya myaka ĩna asyokie akwatwa nĩ ũwau waĩ na vinya mũno wa nthakame wĩtawa leukemia. Kĩu kyatũminie vyũ nĩ na Lene. Vatiele o vanini mũno nĩkw’e ngoo vyũ. Ĩndĩ ĩvindanĩ yĩu tweew’aa tũitavĩwe ũu, mũsyaĩĩsya witũ wa mũthyũlũlũko weetawa Neville Bromwich nĩwavikie kwitũ. Wĩoo ũsu Mwana-a-asa Bromwich atũkumbatĩie akelemetye methoi. Ithyonthe twaĩie mũno. Aĩ na wendo na tei mwingĩ na ndeto syake nĩsyatũkiakĩisye mũno. Esie kuma nyũmba saa mũonza ũtukũ. Mũthenya ũsu now’o kamwana kau kaitũ kakwie. Vai kĩndũ kĩngĩ kyaatũkũna ta kĩkw’ũ kya Daniel. Ĩndĩ nĩtwoomĩanĩisye na kyeva kĩu twĩsĩ vyũ kana vai kĩndũ kĩsa kũtaanany’a Daniel na wendo wa Yeova o na ethĩwa nĩ kĩkw’ũ. (Alo. 8:38, 39) Tweteele na mea mũno kũkomana nake ĩngĩ athayũũkw’a nthĩ nzaũ.—Yoa. 5:28, 29.

Ũmũnthĩ nĩ mũtumĩa wa kĩkundi o na kau nĩnĩkũnĩtwe nĩ stroke kelĩ. Maũndũ ala mangwatĩte nĩmatumĩte nĩthĩwa ndonya kũelewa na ngathĩnĩkĩa ala angĩ, na mũno mũno ala me na mathĩna. Nĩnĩtataa ndikamasilĩle. Vandũ va ũu nĩkũlasya: ‘Mo maũndũ ala mamakwatĩte nĩmatonya kwĩthĩwa ne mo meũtuma masũanĩa ũndũ masũanĩaa, kana mew’a ũndũ mekwĩw’a? Ndonya kwĩka ata ngamony’a nĩngũmathĩnĩkĩa? Na ndonya kũmekĩa vinya ata malũmany’e na nzĩa sya Yeova?’ Nĩnendete mũno kũthokea ana-a-asa na eĩtu-a-asa nĩmekĩe vinya. Kũneena ũla w’o, ĩla ngũkiakisya ala angĩ na ngũmekĩa vinya kĩ-veva, nĩw’aa ndyĩkiakisya na ndyĩyĩkĩa vinya.

Nĩw’aa o ta Mũandĩki wa Savuli ũla waisye atĩĩ: “Mosũanĩonĩ makwa maingĩ nthĩnĩ wakwa mokiakisyo maku [Yeova nĩmatanisye] ngoo yakwa.” (Sav. 94:19) Yeova nũndethetye ngomĩĩsya mathĩna ma mũsyĩ na kũvĩngwa. O na nĩwandethisye ĩla nathĩnĩkaa nũndũ wa mavĩtyo makwa na ndaandia o na ĩla nakw’ĩte ngoo vyũ. Vate nzika nĩnonete Yeova e Ĩthe wakwa vyũ!