Asyai makwa maumie Estonia ĩvindanĩ ya Kaũ wa Kelĩ wa Nthĩ Yonthe na mathamĩĩa Germany, kũla nasyaĩwe. Nasyawa, nĩmambĩĩie kwĩyũmbanyʼa mathamĩĩe Canada. Twavika kũu oou, twekalaa vakuvĩ na taoni ya Ottawa, na twaĩthĩasya ngũkũ o kasũmbanĩ kala twekalaa. Twaĩ ngya mũno, ĩndĩ ũseo twaĩ na matumbĩ ma kwĩtwʼa ĩta.

Mũthenya ũmwe, Ngũsĩ sya Yeova nĩsyasomeie Mami Ũvuanyʼo 21:3, 4. Ĩandĩko yĩu nĩyamũkiitie ngoo mũno nginya ambĩĩa kũĩa. Asyai makwa nĩmaendeeie kwĩmanyĩsya Mbivilia, na ĩtina wa kavinda mavatiswa.

Asyai makwa mayeesĩ kĩsũngũ nesa, ĩndĩ nĩmoosaa ũwʼo wa ũito. Kwa ngelekanyʼo, o na kau Tata athũkũmaa ũtukũ wʼonthe kambuninĩ ya syũma yaĩ taoninĩ ya Sudbury, kĩsionĩ kya Ontario, vakuvĩ kĩla Wathanthatũ nĩwatũtwaaa ũtavanyʼa nĩ na kelĩtu kalinawa ketawa Sylvia. Na kĩla kyumwa nĩtweemanyĩasya Mũsyaĩĩsya twĩ ta mũsyĩ. Mami na Tata nĩmamanyĩisye kũmwenda Ngai. Na kĩu nĩkyandetheeisye kwĩyumya nĩmũthũkũme Yeova na navatiswa 1956, nĩ na myaka ĩkũmi. Yĩla nasũanĩa ũndũ asyai makwa mamwendete Yeova mũno wĩana, kĩu nĩkĩnthangaasya nĩendeee kũmũthũkũma.

Namina sekondalĩ ndyakwatĩanĩe na kwongela ũthũkũmi wakwa. Nasũanĩaa natwʼĩka vainia, ndikesa kũkwata mbesa ianĩtye kwĩanĩsya wendi wakwa wa kũũlũka na ndeke na kũthi kũndũ kwĩ kĩvathũkanyʼo ĩũlũ wa nthĩ. Nĩnakwatie wĩa nendete kĩsesenĩ kya letiũ, na waĩ wa kũthaũka mbathi ila ilekotiĩtwe (DJ). Ĩndĩ nũndũ nathũkũmaa mawĩoo, kaingĩ ndyaendaa maũmbanonĩ na natindanasya na andũ matamwendete Ngai. Ĩtina, wasya wakwa wa ngoo nĩwatumie nĩka moalyũku.

Nĩnathamĩĩie taoninĩ ya Oshawa, kĩsionĩ kya Ontario. Vau nĩnakomanie na Mwana-a-asa Ray Norman, mwĩĩtu-a-inyia, Lesli, na mavainia angĩ. Onthe nĩmatumie nĩwʼa ta nĩ mũsyĩ. Kwona ũndũ matanĩaa nĩkwatumie nĩsũanĩa kelĩ ĩũlũ wa mĩvango yakwa. Nĩmambĩkĩie vinya nose ũvainia, na nĩneekie ũu Mwei wa 9, 1966. Naĩ mũtanu na maũndũ maendeee nesa. Ĩndĩ ve maũndũ makilye kũngwata mavĩndũe thayũ wakwa.

Naĩ nausũisye vomu ya kũthi Mbetheli ya Toronto, Canada, nĩ sekondalĩ. Kwoou ĩtina, nĩendeee na ũvainia, nĩnathokiwʼe nĩthũkũme Mbetheli myaka ĩna. Ĩndĩ nĩnendeeawʼa nĩ Lesli mũno, na nĩnakĩaa  ndyona neetĩkĩla kũthi Mbetheli ndikamwona ĩngĩ. Ĩtina wa kũvoya mũno na kĩthingʼĩĩsyo, nĩneetĩkĩlile kũthi Mbetheli, o na kau waĩ ũndũ wĩ woo mũno kũtiana nake.

Nĩ Mbetheli natethasya wĩa wa kũvũa ngũa, na ĩtina nesa kũtwʼĩka kalanĩ. Ĩvindanĩ yĩu, Lesli nĩwatwʼĩkie vainia wa mwanya taoninĩ ya Gatineau, kĩsionĩ kya Quebec. Kĩla ĩvinda neekũlasya ũndũ ũendeee na ethĩwa nĩneekĩte ũtwi ũla waĩle. Ĩndĩ nĩveekĩkie ũndũ wa kũsengyʼa mũno. Mwana-a-inyia wa Lesli, Ray, nĩwathokiwʼe Mbetheli. Na ũsengyʼo nĩ kana twekalaa lumu ĩmwe! Kĩu nĩkyatumie nambĩĩsya ĩngĩ ndũũ yakwa na Lesli. Twatwaanie Matukũ 27, Mwei wa 2, 1971, ũla nĩwʼo waĩ mũthenya wakwa wa mũthya Mbetheli.

Nĩ na Lesli nĩtwatũmiwe kĩkundinĩ kĩtũmĩaa kĩthyomo kya French, Quebec. Ĩtina wa myaka mĩvũthũ, nĩnasengʼie kwona nditwʼĩkĩthwʼa mũsyaĩĩsya wa mũthyũlũlũko nĩ na myaka 28. Neewʼaa nĩ mũnini na ndatonya kwĩanĩsya kĩanda kĩu, ĩndĩ ndeto ila syĩ Yelemia 1:7, 8 nĩsyambĩkĩie vinya mũno. Ĩndĩ Lesli nĩwakwatĩte akisitendi mavinda meana ũna, na aĩ na mathĩna ma too. Kwoou yu twesaa kũvota ata kwĩanĩsya kĩanda kitũ? O na vailye ũu, aisye: “Ethĩwa Yeova nũtũthoketye twĩke ũndũ mũna, tyo twaĩlĩte kũtata tũwĩke?” Nĩtweetĩkĩlile kĩanda kĩu na twatanĩa wĩa wa kũthyũlũlũka myaka 17.

Nĩ wĩanĩ wa kũthyũlũlũka neethĩawa nĩkwatene mũno, na ti kĩla ĩvinda naĩ na mwanya wĩanĩtye wa kũtũmĩa vamwe na Lesli. Kĩu nĩkyatumie nĩmanyĩsya ũndũ ũngĩ. Mũthenya ũmwe Wakwambĩlĩlya kwakya tene, ngengele ya mũomonĩ nĩyaĩie. Navingũa, ndyaaĩthĩa mũndũ. Kĩla kyaĩ vo no kĩkavũ kyaĩ na suka, matunda, matulu ma ĩia, mũkate, sũva wa mbinyu, ngilasi, na kathangũ kaandĩkĩtwe ndeto ii, “Twaa kĩveti kyaku ndembea.” Waĩ mũthenya mũseo na kwaĩ syũa. Ĩndĩ nĩnaeleisye Lesli kana naĩ na maũvoo ma kũmbanyʼa na kwoou ndyaĩ nĩtonya kumaalũka. Nĩwaeleiwe, o na kau ndaatana. Nekala mesanĩ, nĩnambĩĩie kũthĩnĩka. Nĩnasũanĩie ĩandĩko ya Aeveso 5:25, 28. Syo ndeto isu sya Yeova nĩsyĩthĩwa syambĩkĩaa vinya nĩsũanĩe ũndũ kĩveti kyakwa kĩkwĩwʼa? Nĩnavoyie, na ĩtina wa ũu, neea Lesli, “Nĩtũthi.” Ũndũ ũsu wamũtanĩthisye mũno. Twalikile ngalĩnĩ, twathi vandũ vanake ũtee wa ũsĩ, twaalanyʼa suka, na twatanĩa mũthenya ũsu twĩ vamwe. Ũsu nĩ ũmwe wa mĩthenya mĩseo ĩla twaatanĩa kwĩthwa ĩmwe. Na nengĩ no nesie kũmbanyʼa maũvoo makwa!

Wĩa wa kũthyũlũlũka waĩ wa kũtanĩthya, na twaĩ na mũthyũlũlũko mũnene ũla waumĩte kĩsio kya British Columbia nginya Newfoundland. Yu wendi wakwa wa kũtembea nĩweanĩĩte. Nĩnasũanĩaa kũthi Sukulu ya Ngileati, ĩndĩ ndyaĩ na wendi wa kũtwʼĩka misonalĩ nthĩ ĩngĩ. Noonaa amisonalĩ me andũ ma mwanya, na ndyeewʼaa nĩanĩĩe kũtwʼĩka ũmwe. Eka ũu, nĩnakĩaa ndyona ta tũtonya kũtũmwa nthĩ yĩ Africa yĩ na kaũ na ũwau. Neewʼaa nĩ mwĩanĩe nĩ Canada.

Twĩ mwaka wa 1992, Ngũsĩ sya Yeova nĩsyambĩĩie kũtavanyʼa ũtheinĩ nthĩ imwe syaĩ ungu wa Soviet Union, na kwoou nĩtwakũlilwʼe ethĩwa no tũthi Estonia ta amisonalĩ. Ũndũ ũsu nĩwatũsengʼisye, ĩndĩ nĩtwavoyie ĩũlũ wawʼo. Twasyokie ĩngĩ twasũanĩa, ‘Ethĩwa Yeova nũtũthoketye twĩke ũndũ mũna, tyo twaĩlĩte kũtata tũwĩke?’ Nĩtweetĩkĩlile, na neetavya, ‘Ũseo tũiendete Africa.’

Tũte kwananga saa nĩtwambĩĩie kwĩmanyĩsya kĩthyomo kĩla kĩneenawa Estonia. Twamina myei kauta nthĩ ĩsu, nĩtwakũlilwʼe twambĩĩe kũthyũlũlũka. Mũthyũlũlũko witũ waĩ wa nthĩ itatũ syĩ ungu wa Baltic, nasyo nĩ Estonia, Latvia, na Lithuania, na syonthe syaĩ na ikundi ta 46, o vamwe na tũkundi tũngĩ tũnini. O na nĩtwathyũlũlũkaa kĩsio kya Kaliningrad, Russia. Na nũndũ wa ũu, nĩtwaaĩlĩte kwĩmanyĩsya kĩthyomo kĩla kĩneenawa Latvia, Lithuania, na Russia. Kĩu kĩyaĩ laisi. Ĩndĩ ana-a-asa nĩmatanĩthiwʼe nĩ kĩthito kitũ kya kwĩmanyĩsya kĩthyomo kyoo, na nĩmatũtetheeisye. Twĩ 1999, ovisi wa ũvonge nĩwavingũiwe Estonia, na nĩnanyuviwe nĩthĩwe kamitiinĩ ya ovisi ũsu vamwe na Toomas Edur, Lembit Reile, na Tommi Kauko.

Nĩtwesie kũmanyana na ana-a-asa na eĩtu-a-asa aingĩ ala navu tenange maumĩtwʼe nthĩ yoo makatwawa Siberia. O na kau makuawa naĩ me yela na nĩmavathanĩtwʼe na mĩsyĩ yoo, mayaatũlĩka ngoo. Nĩmaendeee kũtavanyʼa na kĩthito na me atanu. Kĩu nĩkyatũtetheeisye kũmanya kana no tũmĩĩsye na tũkethĩwa twĩ atanu o na twakwatwa nĩ maũndũ momũ.

Nĩtwathũkũmie na kĩthito kwa myaka mingĩ ĩndĩ tũyoosaa ĩvinda yĩanĩtye ya kũthũmũa, na kĩu nĩkyatumie Lesli ambĩĩa kwĩwʼa mĩnoo mingĩ. Tũyaamanya vau kwa vau kana mĩnoo ĩsu yaetetwe nĩ ũwau wĩtawa fibromyalgia. Nĩtwambĩĩie kũsũanĩa tũte na ngũĩ kũtia kĩanda kitũ na tũisyoka Canada. Yĩla twathokiwʼe Sukulu ya Ala me Kamitiinĩ ya Ovisi wa Ũvonge na Iveti Syoo, Patterson, New York, Amelika, twaĩ na nzika kana nĩtũũthi. Ĩndĩ ĩtina wa kũvoya mũno, nĩtweetĩkĩlile. Yeova nĩwaathimie ũtwi witũ. Na ĩvindanĩ yĩu twaĩ sukulu nowʼo Lesli wamanyĩkie ũwau ũla waĩ nawʼo na akwata ũiiti. Nũndũ wa ũu, twaĩ tũtonya kũsyokea maũndũ maitũ ta tene.

Mwaka wa 2008 twĩ o Estonia, mũthenya ũmwe ĩ ya mawĩyoo nĩnakũnĩiwe simũ kuma ovisinĩ witũ ũla mũnene na nakũlwʼa kana no twĩtĩkĩle kũthamĩĩa Congo. Natelemile mũno, na mũno mũno nũndũ naaĩlĩte kũsũngĩa ũnĩ wake. Ndyaatavya Lesli vau kwa vau nũndũ nĩneesĩ ũtukũ ũsu ndekoma. Ĩndĩ ninyie ndaakoma ndimũelesya Yeova maũndũ ala manthĩnasya ĩũlũ wa kũthi Africa.

Nĩnamũtavisye Lesli mũthenya ũla waatĩĩe na twasũanĩa ũu: “Nĩ Yeova ũtũthoketye tũi Africa. Tũtonya kũmanya ata ethĩwa tũivota kwĩanĩsya kĩanda kĩu na kũkĩtanĩa, ate o twambie kũtata?” Kwoou ĩtina wa kwĩkala Estonia myaka 16, nĩtwathamĩĩie Kinshasa, Congo. Ovisi wa ũvonge ku waĩ vandũ vanake na vauĩtye. Kĩndũ kya mbee kĩla Lesli wambie lumunĩ kyaĩ kaati waumĩte nayo Canada.  Kaati ĩsu yaandĩkĩtwe ndeto ii, “Twʼĩkĩthya vala watũmwa mũsyĩ.” Kũkomana na ana-a-asa, kũmanyĩsya andũ Mbivilia, na kwĩyonea ũndũ wĩa wa ũmisonalĩ waĩ wa kũtanĩthya, nĩkwatumie tũtanĩa kũmũthũkũma Yeova mũnango. Ĩtina wa ĩvinda, nĩtwakwatie kĩanda kya kũthokea movisi ma ũvonge 13 me Africa. Kĩu nĩkyatũnengie mwanya wa kũmanya andũ aingĩ aseo. Wia ũla naĩ nawʼo nĩwathelile, na twamũtũngĩa Yeova mũvea nũndũ wa kũtũtũma Africa.

Twĩ Congo, nĩtwamanyĩiwʼe kũya malĩu me kĩvathũkanyʼo, ta tũsamũ tũla tũtambũkaa. O na kau twoonaa ta tũtesa kũya malĩu asu, kwona ana-a-asa maimatanĩa nĩkwatumie tũmatata na twamenda.

Nĩtwavotie kũthi ngalĩko ya wumĩlonĩ wa syũa ya nthĩ ĩsu tũthangaasye ana-a-asa na tũimanenga ũtethyo wa kĩ-mwĩĩ. Kũu kwaĩ imaamai syavithũkĩaa andũ ndũanĩ na iyĩũmĩsya iveti na syana. Ana-a-asa aingĩ mayaĩ na syĩndũ mbingĩ sya kĩ-mwĩĩ. Ĩndĩ kwĩyonea ũndũ maĩ na wĩkwatyo mũlũmu wa ũthayũũkyo, ũndũ mamwendete Yeova, na ũndũ malũmanĩtye na ũseũvyo, kĩu nĩkyakiitie ngoo sitũ. Ngelekanyʼo yoo nĩyatũtetheeisye kũmanya nĩkĩ twamũthũkũmaa Yeova na yalũlũmĩĩlya mũĩkĩĩo witũ mũnango. Ana-a-asa amwe nĩmathĩnĩkaa nũndũ wa kwasya mĩsyĩ yoo na syĩndũ ila mavandĩte. Kĩu nĩkyandilikanilye ũndũ syĩndũ sya kĩ-mwĩĩ itonya kũthela na mĩtũkĩ, na ũndũ ngwatanĩo yitũ na Yeova ne ya mwanya mũno. Ĩndĩ o na ana-a-asa maitũ mathĩnĩte ũu, mayanyungunyĩasya. Woni woo mũseo nĩwatũtetheeisye twĩthĩwe na ũkũmbaũ yĩla twakwatwa nĩ mathĩna.

Ũndũ ũngĩ wa kũsengyʼa nĩweekĩkie. Nĩtwakũlilwʼe tũthamĩĩe ovisinĩ wa ũvonge wa Hong Kong. Tũyaĩ twaasũanĩa kana no twĩse kwĩkala Asia! Ĩndĩ ĩtina wa kwona ũndũ Yeova weethĩĩtwe aitũtetheesya iandanĩ syonthe ila twaĩ nasyo, nĩtweetĩkĩlile. Twĩ 2013, nĩtwaumie Africa, o na kau tũyeesĩ maũndũ ala matweteele. Na nĩtwakelemilye methoi nũndũ wa kũtiana na anyanya maitũ na kũtia kũndũ kwanake.

 Kwĩkala Hong Kong kwaĩ ũalyũku mũnene nũndũ ĩsu nĩ taoni yĩ andũ aingĩ maumĩte kũndũ kwĩ kĩvathũkanyʼo ĩũlũ wa nthĩ. O na kwĩmanyĩsya kĩthyomo kya Cantonese kũyaĩ laisi. Ĩndĩ ana-a-asa nĩmatũthokisye nesa, na kwa wʼo, nĩtwatanĩie malĩu ma kũu. Wĩa ovisinĩ ũsu nĩwongelekete na mĩtũkĩ na kwoou ovisi nĩwendaa mwanya mũnene wa kũthũkũmĩa. Ĩndĩ thooa wa nyũmba na itheka nĩwambatĩte mũno. Kwoou Nzama ĩla Ĩtongoesye nĩyatwie kũthamĩĩsya mawĩa amwe kũngĩ, na yathoosya myako mingĩ ya ovisi ũsu. Ĩvinda ĩkuvĩ ĩtina wa ũu twĩ 2015, nĩtwathamĩĩiwʼe South Korea, vala twĩthĩawa nginya ũmũnthĩ. Vaa tũendeee kwĩmanyĩsya kĩthyomo kĩngĩ kĩte laisi. O na kau nĩtũkwĩkalanga tũikaakĩmanya, nĩtũkiitawa ngoo yĩla anyanya maitũ matwĩa tũendeee nesa.

Kũkwata anyanya eũ kũi laisi, ĩndĩ nĩtweemanyĩisye kana twoonyʼa angĩ ũlau, kĩu no kĩtũtetheesye kũmanya andũ aingĩ na mĩtũkĩ. Nĩtwĩthĩĩte kana ana-a-asa maitũ matutenyʼe maũndũnĩ maingĩ o na ethĩwa meoneka me kĩvathũkanyʼo vyũ, na kana Yeova atũmbie tũtonya kũvingũa ngoo sitũ na kwĩthĩwa na anyanya aingĩ mũno.—2 Ako. 6:11.

Nĩtweemanyĩisye kwonaa andũ ũndũ Yeova ũmonaa, na kũsalukya twone ũndũ ũtwendete na ũtũtongoesye thayũnĩ witũ. Kĩla ĩvinda tũkwĩwʼa tũkwʼĩte ngoo kana tũũsengʼa ethĩwa ala angĩ nĩmekwendeewʼa nithyĩ, nĩtũsomaa ĩngĩ kaati sya kũtwĩkĩa vinya na valũa ila anyanya maitũ matũtũmĩĩte. Vate nzika, nĩtwĩyoneete ũndũ Yeova ũsũngĩĩte mboya sitũ kwa kũtũĩkĩĩthya kana nũtwendete na kũtwĩkĩa vinya.

Myakanĩ ĩsu nĩ na Lesli nĩtwĩmanyĩĩtye kũvathaa ĩvinda ya kwĩthĩwa vamwe, o na ethĩwa tũkwatene ata. O na nĩtwonete vata wa kwĩthekeaa yĩla twavĩtũũkanyʼa vandũ, na mũno mũno yĩla tũendeee kwĩmanyĩsya kĩthyomo kyeũ. Na kĩla wĩoo nĩtũtataa twone ũndũ ũmwe mũseo Yeova ũtwĩkie, na tũimũtũngĩa mũvea nũndũ wawʼo.

Kũneena wʼo, noonaa ndesa kũtwʼĩka misonalĩ kana kwĩkala nthĩ ingĩ. Ĩndĩ nĩnĩyoneete kana twatetheewʼa nĩ Yeova, maũndũ onthe nĩmatonyeka. Nĩkalaa nĩlilikene ndeto ii sya mwathani Yelemia: “Ame Yeova, nĩwatumie ngengeka.” (Yel. 20:7, NWT) Na nĩ wʼo nũndũ nũtumĩte nona maũndũ maingĩ ma kwendeesya na akambathima kwa nzĩa ndaĩ nzũanĩa. O na nĩweanĩisye wendi ũla naĩ nawʼo wa kũũlũka na ndeke. Nĩtũũlũkĩte na ndeke tũkathi isionĩ syĩ kĩvathũkanyʼo ĩũlũ wa nthĩ tũithokea movisi ma ũvonge, na ũsu nĩ ũndũ nĩ mũnini ndaĩ nĩsũanĩa ũkeekĩka. O na ĩngĩ, nĩndũngĩaa Lesli mũvea mũno nũndũ wa kwĩthĩwa eyũmbanĩtye kũndwʼĩĩka iandanĩ syakwa syonthe.

Kĩla ĩvinda nĩtwĩlilikanasya nũũ tũũmũthũkũma na nĩkĩ tũkwĩka ũu. Moathimo ala tũtanĩaa ũmũnthĩ matũtetheeasya kwona ũndũ tũkatanĩa mũno wĩana kwĩkala tene na tene, yĩla Yeova ‘ũkakũnzũa ũvĩ wake, na kwĩanĩsya kwenda kwa kĩla kĩndũ kĩ thayũ.’—Sav. 145:16.