Nasyaiwe mwakanĩ wa 1954, taoninĩ yĩtawa St. Paul yĩ kĩsionĩ kya Minnesota, nthĩ ya Amelika. Asyai makwa maĩ ma ĩkanisa ya Roman Catholic, na mayaĩ ngya kana athwii mũno. Kwitũ twĩ syana itano na ninyie wa kelĩ. Nasomeie sukulu ya Katholeki, na naĩ mũtũmĩki wa mũvea nĩ kamwana. Ĩndĩ o na vailye ũu, naĩ na ũmanyi mũnini mũno wa Mbivilia. O na vala nĩnaĩkĩĩaa kana kwĩ Ngai ũla woombie syĩndũ syonthe, nĩnaekie kũĩkĩĩa ndĩni vyũ.

Mwakanĩ wakwa wa mbee ndisomea mĩao sukulunĩ wa William Mitchell College of Law, Ngũsĩ sya Yeova nĩsyanthokeie nyũmba. Mũthenya ũsu nĩnakwatene mũno ndivũa ngũa, na kwoou neea mũtavany’a ũsu wookanĩtye na mũka moke ĩvinda yĩngĩ na meetĩkĩla. Yĩla masyokie meethĩie nĩ na makũlyo elĩ. Mbee, “Nĩkĩ andũ athũku maendeeaa nesa kwĩ andũ aseo?” na kelĩ, “Andũ matonya kwĩka ata nĩ kana methĩwe na ũtanu?” Nĩneetĩkĩlile ĩvuku manengie yĩtawa W’o Ũla Ũtongoasya kwa Thayũ Ũtathela, na Mbivilia ya New World Translation of the Holy Scriptures, ĩla yaĩ na kava mbanake mũno ya langi wa ngilinĩ. O na nĩneetĩkĩlile mamanyĩsye Mbivilia. Kĩu kyatumie nĩmanya maũndũ maingĩ mũno. Nĩnatanie kũmanya kana Ũsumbĩ wa Ngai nĩ silikalĩ ĩkasumbĩka vaa ĩũlũ wa nthĩ na ĩyĩanĩsya mavata  ma andũ. Nĩneene kana mosumbĩ ma andũ mayĩsa kũtethya o na vanini nũndũ matumĩte kwĩthĩwa na mathĩna maingĩ na ũsili ũte wa katĩ.

Neeyumisye kwa Yeova mwambĩĩonĩ wa mwaka wa 1982, na mwaka ũsu ũithela navatisĩwa ũmbanonĩ mũnene waĩ na kyongo, “Ũw’o wa Ũsumbĩ,” ũla weekĩiwe St. Paul Civic Center. Kyumwa kĩla kyaatĩĩe nĩnasyokie St. Paul Civic Center nĩ kana ngeke mũtiani. Mwei wa 10 ũyambĩĩa, nĩnamanyie kana nĩnĩvĩtie, na kwoou naĩ nĩtonya kũthũkũma ta wokili.

Ũmbanonĩ ũsu, nĩnakomanie na mwana-a-asa waumĩte Mbetheli ya Brooklyn, ũla weetawa Mike Richardson, na angelesya kana ovisi witũ mũnene nũnambĩĩisye Mũvĩa wa Maũndũ ma Mĩao. Nĩnalilikanile ndeto sya ũla Mũethiovia mũvakũe syĩ nthĩnĩ wa Meko ma Atũmwa 8:36 na neekũlya, ‘Yo nĩ kyaũ kĩnziĩĩe kũthũkũma mũvĩanĩ ũsu?’ Kwoou nĩnausũisye vomu ya kũkũlya ngathũkũme Mbetheli.

Asyai makwa mayaatana natw’ĩka Ngũsĩ ya Yeova. Ĩthe wakwa nĩwangũlilye ethĩwa kĩla ngũthi kũthũkũma kũu no kĩndetheesye nĩ wokili. Namũtavisye kana wĩa ũla naendete kũthũkũma nĩ wa kwĩyumya. O na ĩngĩ, nĩnamũeleisye kana kĩla mwei nganengawe ndola 75, ila syanengawe ala mathũkũmaa Mbetheli kwondũ wa mavata moo.

Nũndũ naĩ nĩneetĩkĩla kũthũkũma kotinĩ mũna, ndyaĩ nĩtonya kũthi Mbetheli vau kwa vau. Kwoou nesie kwambĩĩa ũthũkũmi wakwa Mbetheli ya Brooklyn, New York, mwakanĩ wa 1984, na naendie kũthũkũma Mũvĩanĩ wa Maũndũ ma Mĩao. No nasye kana ũtũĩka ũla nakwatie ndithũkũma kotinĩ nĩwandetheeisye kũthũkũma Mbetheli.

Twĩ Mwei wa 11, 1983, nĩw’o mwako wa Stanley Theater ũla wĩ taoninĩ ya Jersey City, kĩsionĩ kya New Jersey, wathooiwe. Ana-a-asa nĩmausũisye mathangũ makũlĩtye mwanya wa kũseũvĩĩsya sitima wa nyũmba ĩsu vamwe na mĩvaivo yaw’o ya kĩw’ũ. Yĩla ana-a-asa makomanie na ala maũngamĩe kĩsio kĩu, nĩmaeleisye kana mendaa kũtũmĩa mwako wa Stanley Theater kwĩkĩaa maũmbano manene ma Ngũsĩ sya Yeova. Ũndũ ũsu nĩwaumĩlilye thĩna. Mĩao ya kĩsio kĩu ĩla ĩkonetye myako yaĩtye kana myako ya ũthaithi yaaĩle kwĩthĩwa o kũla kwĩkalaa andũ. Kwoou nĩmatũvatie mwanya wa kũseũvĩĩsya mwako ũsu nũndũ waĩ taoni katĩ kũla kwĩ nyũmba sya viasala. Ana-a-asa nĩmatatie ĩngĩ kũmesũva mavĩndũe ũtwi woo ĩndĩ malea kũmethukĩĩsya.

Kyumwa kya mbee navika Mbetheli, ũseũvyo nĩwatwaie ĩkoani kotinĩ ũsikatĩte ala matũvatĩte mwanya wa kũseũvĩĩsya mwako ũsu. Nũndũ naĩ  nĩnathũkũma vandũ va myaka ĩlĩ kotinĩ ũla waĩ St. Paul, Minnesota, nĩneesĩ ũndũ makoani ma mũthemba ũsu matwaĩĩaw’a. Wokili ũmwe witũ aisye kana mwako wa Stanley Theater weethĩĩtwe ũitũmĩwa kũmbanĩa andũ mayĩka maũndũ me kĩvathũkany’o ta kwĩloela sinema, o na kũkũnĩa mbathi sya rock. Kwoou akũlya nĩkĩ ithyĩ tũũvatwa kũmbanĩaa vo yĩla tũkwĩka maũndũ ma ũthaithi. Nũndũ wa ũu, koti watw’a kana mĩao ya taoni ya Jersey City ndyanengete ndaĩa ũthasyo witũ wa ũthaithi. Nĩvo ĩndĩ koti ũsu waisye kana nĩtwaĩle kũnengwa mwanya wa kũseũvĩĩsya mwako ũsu, na nambĩĩa kwona ũndũ Yeova ũathimaa ũseũvyo wake aitũmĩa mĩao ya nthĩ ĩno kũendeesya wĩa wake. Nĩnatanie mũno kwĩthĩwa nĩ ũmwe katĩ wa ala maendeesye ĩkoani yĩu.

Ana-a-asa nĩmambĩĩisye wĩa waĩ mwingĩ mũno wa kũseũvĩĩsya mwako ũsu. Mwaka ũte mũthelu, mwako ũsu nĩwatw’ĩkĩthiw’e Nyũmba ya Maũmbano Manene, na nĩw’o watũmĩiwe kwĩka ũmbano wa kũmina kĩlasi kya 79 kya Sukulu ya Ngileati, kwĩ Matukũ 8, Mwei wa 9, 1985. Nĩnatanie mũno kũtetheesya wĩanĩ ũsu wa Yeova. Watumie nĩthĩwa nĩ mũtanu mũno kwĩ ĩvinda o na yĩva yĩla naĩ naathũkũma nĩ wokili ndanamba kũthi Mbetheli. Ndyeesĩ kana Yeova nĩweeteele kwĩsa kũndũmĩa maũndũnĩ maingĩ makonetye makoani.

Myakanĩ ya 1980, masivitalĩ na matakĩtalĩ aingĩ mayanengae ndaĩa woni wa andũ aima Ngũsĩ ala makũlya maiitwe vate kũtũmĩa nthakame. Iveti ila ngito syaĩ na ĩvinda yetu nũndũ asili maasya kana mũndũ mũka mũito nde na ũthasyo wa kũlea kwĩkĩwa nthakame. Asili asu maasya kana mũndũ mũka ta ũsu akalea nthakame, no akw’e na mwana ũsu aitiwa ate na inyia.

Twĩ Matukũ 29, Mwei wa 12, 1988, Mwĩĩtu-a-asa Denise Nicoleau nĩwauie mũno ĩtina wa kũsyaa kamwana. Nthakame yake nĩyaolekile mũno nginya weethĩa kĩthimo kya hemoglobin kĩ ĩtheo wa 5.0, na ndakĩtalĩ wake amũkũlya etĩkĩle kwongelwa nthakame. Mwĩĩtu-a-asa Nicoleau nĩwaleile. Ũnĩ wake kwakya, ndakĩtalĩ nĩsyaendie kotinĩ kwĩtya mwanya nĩ kana ongelwe nthakame nũndũ syaasya ũndũ ũsu nĩ wa lasima. Koti nĩwanenganie mwanya mwĩĩtu-a-asa ũsu ongelwe nthakame o na matambĩte kũneena nake kana kũneena na mũũme.

Twĩ Wakatano, Matukũ 30, Mwei wa 12, matakĩtalĩ nĩmongelile Mwĩĩtu-a-asa Nicoleau nthakame o na vala mũũme na andũ angĩ ma mũsyĩ ala maĩ nake vau sivitalĩ nĩmaleanile vyũ na ũndũ ũsu. Wĩoo ũsu andũ meana ũna ma mũsyĩ wa mwĩĩtu-a-asa ũsu vamwe na mũtumĩa ũmwe kana elĩ nĩmakwatiwe nũndũ wa kũsiĩĩa ndakĩtalĩ iithi kĩtandanĩ kya Mwĩĩtu-a-asa Nicoleau imwongele nthakame. Wathanthatũ kwakya, Matukũ 31,  Mwei wa 12, ĩsu nĩyo yaĩ ngewa makasetinĩ na isesenĩ sya televiseni na letiũ sya New York City na isio ila syaĩ vakuvĩ nayo.

Wakwambĩlĩlya kwakya, nĩnaneenie na mũsili wa koti ũla mũnene weetawa Milton Mollen. Nĩnamũeleisye nesa ũndũ mũsili ũla ũngĩ wavĩtũkĩthisye ũtwi wa kwongelwa nthakame o na ĩkoani yĩu yĩtanamba kwĩthukĩĩw’a. Mollen nĩwangũlilye nũke ovisinĩ kwake masaa angĩ ma mũthenya nĩ kana tũneenee ũndũ ũsu. Ĩ ya wĩoo, nĩnoosanie na Philip Brumley, ũla waĩ mũsyaĩĩsya wakwa Mbetheli, na twathi ovisinĩ kwa Mollen. Mollen nĩwakũlĩtye wokili wa sivitalĩ ĩsu o nake ethĩwe vo tũineena nake. Ngewa sitũ nĩsyesie kũvyũva. Vavikie vandũ Mwana-a-asa Brumley ambandĩkĩa kathangũ ambĩĩte “olanga mwaki.” No nasye ũsu waĩ ũtao mũseo nũndũ saa isu naĩ nĩthatie nditata kũĩkĩĩthya kana kĩla wokili ũsu wa sivitalĩ waneenaa ti kya w’o.

Ĩtina wa ta ĩsaa yĩmwe, Mollen aisye kana ĩkoani yitũ nĩyo yĩkwĩthĩwa yĩ ya mbee ũnĩ wake kwakya. Tumaalĩte ovisinĩ wake, aisye kana wokili wa sivitalĩ akeethĩwa na “kĩvalũa kyũmũ mũno ũnĩ” wake. Ũu woonanisye kana wokili ũsu aĩ ethĩwe na ĩvinda yũmũ mũno aitata kũĩkĩĩthya kana sivitalĩ ndyaĩ na mavĩtyo. Neewie ta Yeova ũkũndĩkĩĩthya kana tũilea kũsinda ĩkoani yĩu. Waĩ ũndũ wa kũtanĩthya ta kĩ kwona Yeova aitũtũmĩa kwĩanĩsya ũndũ ũsu!

Mũthenya ũsu twathũkũmie nginya ũtukũ mũno tũyĩyũmbanĩsya kĩla tũũthĩ kũneena ũnĩ wake. Koti ũsu ndwĩ vaasa na Mbetheli ya Brooklyn. Kwoou aingĩ katĩ wa ala maĩ Mũvĩanĩ wa Maũndũ ma Mĩao maendie vo na maaũ. Ĩtina wa asili 4 kwĩthukĩĩsya ĩkoani yitũ, nĩmatwie kana vayaaĩle kumw’a mwĩao mwĩĩtu-a-asa ũsu ongelwe nthakame. Nĩtwasindie ĩkoani ya Mwĩĩtu-a-asa Nicoleau, na koti waelesya kana nĩ ũndũ ũtosanĩte na mĩao vyũ kũvĩtũkĩthya mwĩao, mũwau ekĩwe nthakame atambĩte kũnengwa mwanya wa kũelesya woni wake.

Ĩvinda ĩkuvĩ ĩtina wa vau, koti ũla mũnene wa New York nĩwatwie kana Mwĩĩtu-a-asa Nicoleau aaĩle kũiitwa ate kwongelwa nthakame. Ũtwi ũsu nĩw’o waĩ wa mbee katĩ wa motwi ana ma makoani makonetye nthakame ala natetheeisye kotinĩ nene syĩ kĩvathũkany’o nthĩ ya Amelika. (Sisya kasandũkũ ke na kyongo, “ Makoani Ala Twasindie Kotinĩ Ila Nene Vyũ.”) O na nĩnĩtetheanĩsye na mawokili angĩ ma Mbetheli makoaninĩ makonetye  kũsũvĩa syana, kũthasya mĩtwaano, na angĩ makonetye mĩao ya itheka na myako.

Yĩla nakomanie na mũka wakwa, Dawn, ya mbee aĩ na syana itatũ, na aĩ athaisye mũtwaano na mũũme. Ĩvindanĩ yĩu nĩwathũkũmaa na aĩ vainia. Aĩ na ĩvinda yetu mũno, ĩndĩ nĩnendeeiw’e nĩ ũtwi wake wa kũendeea kũmũthũkũma Yeova. Mwakanĩ wa 1992, nĩtwaendie Ũmbanonĩ wa Kĩvalo waĩ na kyongo, “Andũ ma Kyeni” (Wachukuaji wa Nuru), ũla weekĩiwe New York City, na namũkũlya twĩvaany’e. Ĩtina wa mwaka ũmwe nĩtwatwaanie. Nonaa kĩveti kyakwa kĩ mũthĩnzĩo kuma kwa Yeova nũndũ nĩkĩndanĩthasya, na kĩvĩtasya maũndũ ma kĩ-veva mbee wa maũndũ ala angĩ. Nĩndanĩĩte vyũ kwĩkalany’a na Dawn kuma yĩla twatwaanie.—Nth. 31:12.

Tũitwaana, syana isu syaĩ na ũkũũ wa myaka 11, 13, na 16. Nĩnendaa mũno kwĩthĩwa nĩ ĩthe mũseo. Kwoou nĩnasomaa nesa na nditata kwĩanĩsya kyonthe kĩla neemanyĩsya mavukunĩ maitũ ĩũlũ wa kũea syana ũtasyaĩte. Myakanĩ ya mbee vayaĩ laisi, ĩndĩ nĩndanaa nũndũ syana isu nĩsyesie kũmbĩtĩkĩla ta mũnyanya wa kwĩkwatw’a, na ĩthe ũsyendete. Nĩtwanengete syana sitũ ũthasyo wa kũthokya anyanya masyo kĩla ĩvinda, na nũndũ wa ũu, nĩtwatanĩaa kwĩthĩwa na amũika me kĩthito nyũmba kwitũ mavinda maingĩ.

Mwakanĩ wa 2013, nĩtwathamĩĩie Wisconsin nĩ na kĩveti kyakwa nĩ kana tũkasũvĩe asyai maitũ ala maĩ manakũa. Ĩndĩ ũndũ ũla wandanĩthisye nĩ kana ũthũkũmi wakwa wa Mbetheli ndwaathela. Nĩnathokiw’e nĩendeee kũtetheesya mavinda kwa mavinda maũndũnĩ makonetye mĩao.

Mweinĩ wa 9, 2018, nĩnambĩĩe kwĩkalaa ndyĩtheema saa syonthe. Ndakĩtalĩ wa sivitalĩ ĩla yaĩ vakuvĩ ndaamanya thĩna wakwa nĩ mwaũ. Ĩtina nĩnaendie kwona ndakĩtalĩ ũngĩ, na ambathĩĩa ũngĩ ũtonya kũndethya. Twĩ Mweinĩ wa 1, 2019, ndakĩtalĩ ũsu nathĩĩiwe nĩwandavisye kana nĩndonya kwĩthĩwa nĩ na ũwau ũtesĩkĩe mũno wĩtawa progressive supranuclear palsy (PSP). Aisye ũwau ũsu wĩndetea mathĩna manene mũno ma mwĩĩ.

Mĩthenya ĩtatũ ĩtina wa vau, nĩnatũlĩkile ĩvĩndĩ yĩmwe ya kw’oko kwa aũme ndithaũka ĩthaũ yĩmwe yĩthaũkawa kũla kwĩ ĩa. Nambĩĩie kũthaũka ĩthaũ yĩu kuma nĩ mũnini, na nĩneesĩ kũyĩthaũka nesa vyũ. Kwoou yĩla naũmĩie nĩnamanyie kana yu mwĩĩ wakwa wĩ na thĩna. Ũwau ũsu wĩthĩĩtwe ũendeee kũmbinyĩĩa na mĩtũkĩ ũkethĩa ndyamba kũneena nesa, kũthi nesa, kana kũmelya lĩu nesa.

Nĩw’aa mũyo mũno nũndũ wa kĩla kĩnini nĩthĩĩtwe ndianĩsya nĩ wokili nĩ kana nĩtetheesye ũseũvyo wa Yeova. O na nĩnĩtanĩĩte kũandĩka ilungu mbingĩ makasetinĩ ala masomawa nĩ matakĩtalĩ, mawokili, na asili ma makoani. O na nĩnĩtanĩĩte kũneena na andũ aingĩ ĩũlũ wa nthĩ nditetea ũthasyo wa Ngũsĩ sya Yeova wa kũiitwa kana kũthĩnzwa vate kũtũmĩa nthakame. Ĩndĩ o ndiweta kwa ũkuvĩ ndeto ila syĩ nthĩnĩ wa Luka 17:10, no nasye ‘nĩ ngombo ĩte vata. Nĩkĩte o kĩla naaĩle kwĩka.’