1. Nĩ kyaũ kĩtonya kwĩkĩka andũ meethĩwa na veva wa masindano?

ŨMŨNTHĨ, nthĩ yusĩe andũ meyendete, na kĩu kĩtumaa methĩwa na veva wa masindano. Kwa ngelekany’o, mũkũni wa viasala no atũmĩe nzĩa itonya kũũmĩsya andũ ala angĩ ateũmaka nĩ kana asinde akũni ala angĩ ma viasala. Nake mũthaũki no aũmĩsye mũthaũki wa timũ ĩla ĩngĩ na ngũlũ nĩ kana asinde. O na ĩngĩ, mũmanyĩw’a ũkwenda kũthi yunivasiti yĩ nguma no oye mũtiani nĩ kana etwe yunivasiti ĩsu. Ĩndĩ nũndũ twĩ Aklĩsto, nĩtwĩsĩ mĩkanĩlye ta ĩsu nĩ mĩthũku, nũndũ asu nĩ “mawĩa ma mwĩĩ.” (Aka. 5:19-21) O na vailye ũu, w’o nĩ ũndũ ũtonyeka athũkũmi amwe ma Yeova makatuma kĩkundi kĩthĩwa na veva wa masindano o na mateũmanya? Yĩu nĩ ĩkũlyo ya vata nũndũ veva wa masindano no wanange ngwatanĩo ĩla twĩthĩawa nayo.

2. Twĩneenea kyaũ ĩsomonĩ yĩĩ?

² Ĩsomonĩ yĩĩ nĩtũkwona nguma nthũku itonya kũtuma tũete masindano kĩkundinĩ. O na nĩtũũneenea ngelekany’o sya aũme na aka aĩkĩĩku mawetetwe Mbivilianĩ ala mataaĩtĩkĩla kũlikwa nĩ veva wa masindano. Ĩndĩ mbee, ekai twone ũndũ tũtonya kwĩyĩosya ũndũnĩ ũsu.

3. Nĩ makũlyo meva twaĩle kwĩkũlya?

³ Nũseo mavinda kwa mavinda tũkosaa mwanya twĩyĩosye tũmanye nĩkĩ twĩkaa maũndũ ala twĩkaa. Nĩ kana twĩke ũu, no twĩkũlye makũlyo ta aa: ‘Nyie nĩthimaa ũndũ nĩendeee kwa kwĩyĩelekany’a na ala angĩ? Nyie nĩkaa maũndũ nesa vyũ nĩ  kana nũke namba ĩmwe kana nĩyone nĩ mũseo kwĩ mwana-a-asa kana mwĩĩtu-a-asa mũna? Kana nĩkaa maũndũ nesa vyũ nĩmwendeesye Yeova?’ Ĩndĩ yo nĩkĩ twaĩle kwĩkũlya makũlyo asu? Kwoona ũndũ Ndeto ya Ngai yaĩtye.

4. O tondũ ĩandĩko ya Akalatia 6:3, 4 yonanĩtye, nĩkĩ tũtaĩle kwĩyĩelekany’a na ala angĩ?

⁴ Mbivilia nĩtũvatĩte kwĩyĩelekany’a na ala angĩ. (Soma Akalatia 6:3, 4.) Nĩkĩ? Kĩtumi kĩmwe nĩ kwĩthĩwa kũsũanĩa kana twĩ aseo kwĩ mwana-a-asa mũna, no kũtume twĩthĩwa na mĩtũlyo. Na kĩtumi kĩla kĩngĩ nĩ kana twambĩĩa kũsũanĩa kana mwana-a-asa mũna nĩ mũseo kwĩ ithyĩ, no tũtũlĩke ngoo. Twĩthĩwe twĩsũanĩa ala angĩ nĩmo aseo kwĩ ithyĩ kana nithyĩ aseo kwĩ mo, kwĩka ũu kwonanasya kana tũikũtũmĩa kĩlĩko kitũ nesa. (Alo. 12:3) Mwĩĩtu-a-asa wĩtawa Katerina, * ũla wĩkalaa Greece, aisye: “Ve ĩvinda neeyĩelekanasya na ala noonaa me anake kwĩ inyie, me na ũtũĩka ũtavany’anĩ, na maikwata anyanya na mĩtũkĩ. Kĩu kyatumaa nĩmena.” Ĩndĩ nĩtwaĩle kũlilikana kana Yeova atũkusisye kwake nũndũ oonie tũtonya kũmwenda na kwĩthukĩĩsya Mwana wake, ĩndĩ ti kwĩthĩwa twaĩ anake, nĩtweesĩ kũneena na andũ nesa, kana nĩkwĩthĩwa nĩtwendetwe nĩ andũ aingĩ.—Yoa. 6:44; 1 Ako. 1:26-31.

5. Nĩ kyaũ ũkwĩmanyĩsya ngelekany’onĩ ya mwana-a-asa wĩtawa Hyun?

⁵ Ĩkũlyo yĩngĩ tũtonya kwĩkũlya nĩ yĩĩ: ‘Nyie nĩsĩkĩe ta mũndũ wendete mũuo kana nĩsĩkĩe ta mũndũ ũtindĩaa kũkananĩa na ala angĩ?’ Kwasũanĩa ngelekany’o ya mwana-a-asa wĩkalaa South Korea wĩtawa Hyun. Ve ĩvinda woonaa ana-a-asa ala maĩ na ianda kĩkundinĩ take ta mekwĩka maũndũ mamũsinde. Aĩtye, “Natindĩaa kumany’a ana-a-asa asu, na mavinda maingĩ nĩnakananĩasya kĩla maweta.” Kĩu kyatumie maũndũ mathi ata? Aĩtye, “Mwĩkalĩle wakwa nĩwatumie kĩkundi kĩaanĩka.” Ĩndĩ anyanyae amwe nĩmamũtetheeisye kũmanya kana aĩ na thĩna. Hyun nĩweekie moalyũku, na ũmũnthĩ nĩ mũtumĩa mũseo mũno wa kĩkundi. O ta ũu, twesa kũmanya kana nĩtũtumaa angĩ methĩwa na veva wa masindano vandũ va kũmantha mũuo, nĩtwaĩle kwosa ĩtambya na mĩtũkĩ.

6. Kwosana na Akalatia 5:26, nĩ nguma syĩva nthũku itonya kũtuma mũndũ alikwa nĩ veva wa masindano?

⁶ Soma Akalatia 5:26. Nĩ nguma syĩva nthũku itonya kũtuma mũndũ alikwa nĩ veva wa masindano? Nguma ĩmwe nĩ ngathĩĩo. Mũndũ wĩ ngathĩĩo ethĩawa na mĩtũlyo na ethĩawa eyendete. Nguma ĩngĩ nthũku nĩ kĩwĩu. Kĩwĩu kĩla tũũneenea vaa nĩ kya mũndũ ũkwenda syĩndũ sya andũ ala angĩ, na ũyĩthĩa o na ndekwenda mayĩthĩwa nasyo. Kwa w’o, mũndũ ũkwĩw’ĩa ũla ũngĩ kĩwĩu kĩu, ethĩawa amũmenete. Mwa nguma isu nĩ nthũku ki, na twaĩle kũikĩa ta ĩima yĩ nzoka!

7. Nengane ngelekany’o ĩkwonany’a mũisyo wa kwĩthĩwa na ngathĩĩo na kĩwĩu.

⁷ Nguma isu ilĩ nthũku no tũsielekany’e na takataka walika mautanĩ ma ndeke. O na kau takataka ũsu no ũeme kũsiĩĩa ndeke kũũlũka, ĩtina wa ĩvinda no ũvinge tũmĩvaivo tũla tũtwaaa mauta ingyininĩ, na ũu ũituma ingyini ĩtila mwaki kaĩlĩ ndeke yangĩe kũvũĩla, na nũndũ wa ũu, ĩ ndeke ĩyĩka kũvalũka. O ta ũu, mũndũ no amũthũkũme Yeova kwa ĩvinda ĩna. Ĩndĩ ethĩwa amũthũkũmaa Yeova e na ngathĩĩo na kĩwĩu, ndaema kwĩsa kũvalũka. (Nth. 16:18) Nũekaa kũmũthũkũma Yeova, na nũndũ wa ũu, nĩwĩyũmĩasya na akatuma angĩ maũmĩa. Ĩndĩ tũtonya kwĩka ata tũikalikwe nĩ ngathĩĩo na kĩwĩu?

8. Tũtonya kwĩka ata tũikalikwe nĩ ngathĩĩo?

 ⁸ No twĩsiĩĩe tũikalikwe nĩ ngathĩĩo twalilikana ũtao ũũ mũtũmwa Vaulo wanengie Avilivi: “Mũikeke ũndũ o na wĩva nũndũ wa masindano kana ngathĩĩo, ĩndĩ ĩthĩwai na wĩnyivyo, mũyona ala angĩ me ma vata kwĩ inyw’ĩ.” (Avi. 2:3) Ethĩwa tũkoonaa ala angĩ me ma vata kwĩ ithyĩ, tũikasindanaa na ala tũkwona me na inengo nzeango kwĩ sitũ kana me na ũtũĩka mwingangĩ kwĩ witũ. Vandũ va ũu, tũkeekaa kũtana nũndũ woo. Na kĩla mũno mũno kĩkatumaa tũtana nĩ kwona maitũmĩa inengo na ũtũĩka ũla me naw’o kũtaĩa Yeova. Namo maatĩĩa ũtao wa Vaulo, makendeeaw’a mũno nĩ nguma nzeo ila twĩ nasyo. Yĩla vathi ũu, kĩkundi kĩkeethĩawa na mũuo na ngwatanĩo.

9. Nĩ kyaũ tũtonya kwĩka tũikalikwe nĩ kĩwĩu?

⁹ Kĩndũ kĩmwe kĩtonya kũtũtetheesya tũikalikwe nĩ kĩwĩu nĩ kũmanya kana ve maũndũ amwe tũtatonya kwĩka nesa ta andũ ala angĩ. Twamanya ũu, tũikang’ang’anaa twoneke nithyĩ twĩ na inengo nzeo kana ũtũĩka mwingĩ kwĩ ala angĩ. Vandũ va ũu, tũkatataa ũndũ tũtonya twĩmanyĩsye kĩndũ kuma kwa ala me na inengo kana ũtũĩka mwingangĩ kwĩ ithyĩ. Kwa ngelekany’o, twasye kĩkundinĩ kitũ ve mwana-a-asa umasya maũvoo maseo mũno. No tũmũkũlye atũelesye ũndũ ũmbanasya maũvoo make. Kana ethĩwa nĩtwĩsĩ mwĩĩtu-a-asa wĩsĩ kũua nesa, no tũmũkũlye atũmanyĩsye ũndũ tũtonya kũtw’ĩka aui aseo take. Kana ethĩwa ve mũndũ wa mũika wĩw’aa ve vinya kũkwata anyanya eũ, no akũlye Mũklĩsto ũngĩ ũtaemawa nĩ kwĩka ũu amũtetheesye. Kwa w’o tweeka maũndũ asu, tũikakĩlw’a vinya nĩ kĩwĩu, na tũkongelanga ũtũĩka witũ wa kwĩka maũndũ.

10. Ngiteoni akwatiwe nĩ thĩna wĩva?

¹⁰ Kwasũanĩa ũndũ ũmwe weekĩkie katĩ wa mũndũũme weetawa Ngiteoni waumĩte mbaĩnĩ ya Manase, na aũme ma mbaĩ ya Evalaimu. Mũthenya ũmwe, Ngiteoni na aũme make 300 nĩmaendie kaũnĩ na Yeova amatetheesya kũkwata ũsindi mũnene. Vate nzika,  kĩu kyaĩ kĩtonya kũtuma malikwa nĩ mĩtũlyo. Yĩla aũme ma Evalaimu makomanie na Ngiteoni, makwatisye kũmũtetya vandũ va kũmũkatha. Veonekana moonaa Ngiteoni amavũthĩĩsye mũno nũndũ mbeenĩ ndametĩte mathi nake makokite amaitha ma Ngai. Kĩla mo mendaa mũno nĩ kũsũvĩa ĩsyĩtwa ĩseo ya mbaĩ yoo, na kĩu kyatumie malea kwona ũndũ ũla mũnene. Ũndũ wĩva? Kaũ ũla Ngiteoni wokitie nĩwatumie ĩsyĩtwa ya Yeova yĩtaĩwa na wasũvĩa andũ make.—Asi. 8:1.

11. Ngiteoni asũngĩie aũme ma Evalaimu ata?

¹¹ Nũndũ Ngiteoni aĩ na wĩnyivyo, eeie aũme asu ma Evalaimu atĩĩ: “Nĩkĩte ata yũ kũmũvĩtũka inyw’ĩ?” Na ĩndĩ asyoka amatavya kĩndũ meesĩ nesa kyoonanĩtye ũndũ Yeova wamaathimĩte. Yĩla meewie ũu, ‘ũthatu woo nĩwalikile.’ (Asi. 8:2, 3) Ngiteoni nĩwatatie ũndũ ũtonya ethĩwe na wĩnyivyo nĩ kana andũ ma Ngai maendeee kwĩkalany’a na mũuo.

12. Nĩ kyaũ tũkwĩmanyĩsya twasũanĩa kĩla Aevalaimu meekie na kĩla Ngiteoni weekie?

¹² Ngewa ĩno yĩtũmanyĩsya kyaũ? Kĩla aũme ma Evalaimu meekie kĩtũmanyĩsya kana twaĩle kũmantha ũndũ tũũmũtaĩa Yeova, vandũ va kwĩmanthĩa nguma. O na ĩngĩ, ethĩwa twĩ na mĩsyĩ kana twĩ atumĩa, ngelekany’o ya Ngiteoni no ĩtũtethye mũno. Ethĩwa ve ũndũ tweeka watuma mũndũ ũngĩ athata, nĩtwaĩle kũtata vyũ tũelewe nĩkĩ wathata. Na ethĩwa ve kaũndũ kaseo mũndũ ũsu wĩkĩte, nĩtwaĩle kũmũkatha. Tũyĩsa kwĩka ũu tũte na wĩnyivyo, na mũno mũno ethĩwa nĩtwĩsĩ kana mũndũ ũsu ũngĩ nĩwe ũvĩtĩtye. Ĩndĩ kũmantha mũuo nĩ kwa vata kwĩ kwĩtetea.

13. Aana akwatiwe nĩ thĩna wĩva, na aũkĩlilye vinya ata?

¹³ Ngelekany’o ĩngĩ nĩ ya Aana, ũla watwaĩtwe nĩ Mũlivai weetawa Elikana. Mũũme amwendete mũno. Ĩndĩ Elikana aĩ na kĩveti kĩngĩ kyeetawa Venina. O na kau Elikana endete Aana mũno kwĩ Venina, “Venina aĩ na syana, ĩndĩ Aana ndaĩ syana.” Nũndũ wa ũu, Venina atindĩaa kũmũvũthya Aana nĩ kana ‘atume ew’a woo.’ Kĩu kyatumie Aana ew’a ata? Vate nzika, nĩweewie woo mũno nũndũ Mbivilia yaĩtye ‘nĩwaĩie na ndaaya.’ (1 Sam. 1:2, 6, 7) Ĩndĩ o na ũu wĩ o vo, vai vandũ Mbivilia yaĩtye kana Aana nĩweeyĩĩvanĩisye. Vandũ va ũu, amũtavisye Yeova kyonthe kĩla kyamũthĩnasya e na wĩkwatyo kana akalũnga maũndũ. Ĩndĩ we Venina nĩwesie kũeka kũmũvũthya Aana? Mbivilia ndĩwetete. Ĩndĩ kĩla twĩsĩ nĩ kana, Aana nĩwakwatie ĩngĩ mũuo wa kĩlĩko na aendeea kwĩkala auĩtye. Mbivilia yaĩtye kana ‘ũthyũ wake ndwaatuka ĩngĩ.’—1 Sam. 1:10, 18.

14. Ngelekany’o ya Aana yĩtũmanyĩsya kyaũ?

¹⁴ Ngelekany’o ya Aana yĩtũmanyĩsya kyaũ? Ethĩwa ve mũndũ ũkwenda kũsindana naku, lilikana kana ti lasima wĩke take. Ndũketĩkĩlye mũndũ atume mwambĩĩa kũsindana. Vandũ  va kũĩvanĩsya ũthũku kwa ũthũku, tata ũtũngĩĩe mũuo nake. (Alo. 12:17-21) O na ethĩwa ndekwenda kũvĩndũka, kwĩka ũu no kũtume ũtiwa na mũuo wa kĩlĩko.

15. Avolo na Vaulo matuteny’e maũndũnĩ meva?

¹⁵ Ekai twone kĩla tũtonya kwĩmanyĩsya ngelekany’onĩ ya mũmanyĩw’a Avolo na mũtũmwa Vaulo. Aũme asu elĩ maĩ na ũmanyi mwingĩ wa Maandĩko. Me elĩ maĩ nguma na maĩ alimũ aseo mũno. Na kwongela ũu, me elĩ nĩmatw’ĩkĩthĩtye andũ aingĩ amanyĩw’a. Ĩndĩ o na vailye ũu, vai ũmwe woo weew’ĩaa ũla ũngĩ kĩwĩu.

16. We Avolo ailye ata?

¹⁶ Avolo ‘asyaĩwe Alekisandalia,’ na ndũa ĩsu nĩyeesĩkĩe mũno nũndũ andũ nĩmaendaa kũu kũmanyĩw’a. Aĩ mũneeni mũseo vyũ, na aĩ na “ũmanyi mwingĩ wa Maandĩko.” (Meko 18:24) Yĩla Avolo waĩ kĩkundinĩ kya Kolintho, ana-a-asa amwe kĩkundinĩ kĩu mawetaa ũtheinĩ kana mamwendete kwĩ ana-a-asa ala angĩ, ta Vaulo. (1 Ako. 1:12, 13) Ĩndĩ we Avolo nĩweetĩkĩlile veva ũsu wa masindano ũmũlike? Vaitonyeka. Twĩasya ũu nũndũ ĩvinda ĩna ĩtina wa Avolo kuma Kolintho, Vaulo nĩwamwĩkĩie vinya asyoke kw’o. (1 Ako. 16:12) Kethĩwa Avolo nĩweekĩte maũndũ matonya kũaany’a kĩkundi kĩu, Vaulo ndethĩwa aamwĩa asyoke kũu. Vate nzika, Avolo atũmĩaa inengo syake nesa. Aitũmĩaa kũtavany’a ũvoo mũseo na kwĩkĩa ana-a-asa vinya. O na ĩngĩ, no tũwete tũte na nzika kana Avolo aĩ wĩnyivyo. Kwa ngelekany’o, vai vandũ vonanĩtye kana nĩwathatie yĩla Akwila na Vilisila mamwosie na “mamũelesya nesa nzĩa ya Ngai.”—Meko 18:24-28.

17. Vaulo oonanisye ata kana nĩwamanthaa mũuo?

¹⁷ Mũtũmwa Vaulo nĩweesĩ nesa maũndũ  maseo ala Avolo weanĩĩtye. Ĩndĩ Vaulo ndaambĩĩa kũmwĩw’ĩa kĩwĩu. Na twĩasya ũu nũndũ ũtao ũla wanengie kĩkundi kya Kolintho wonanĩtye ũtheinĩ kana aĩ wĩnyivyo na ndakwatĩĩaa mawoni make. Na vandũ va kwĩkũna kĩthũi yĩla weew’a mũndũ ayasya,“Nyie nĩ wa Vaulo,” elekeilye nguma syonthe kũla kwĩ Yeova Ngai na kũla kwĩ Yesũ Klĩsto.—1 Ako. 3:3-6.

18. Ĩandĩko ya 1 Akolintho 4:6, 7 yĩtũmanyĩsya kyaũ ĩũlũ wa Avolo na Vaulo?

¹⁸ Ngelekany’o ya Avolo na Vaulo yĩtũmanyĩsya kyaũ? No twĩthĩwe twĩ kĩthito kingĩ ũthũkũminĩ wa Yeova kana tũkethĩwa tũtetheetye andũ aingĩ makavatiswa. Ĩndĩ nĩtwaĩle kũlilikana kana Yeova nĩwe ũtumaa tũkwata mosyao maseo wĩanĩ witũ. Na ve ũndũ ũngĩ tũkwĩmanyĩsya ngelekany’onĩ ya Avolo na Vaulo. Ũndũ wĩva? O ũndũ twĩ na ianda singĩvĩte kĩkundinĩ, now’o twĩthĩawa na mwanya mũnenange wa kũĩkĩĩthya kana kĩkundi nĩkyeethĩwa na mũuo. Tũtanaa ta kĩ kwona aũme ala me na ianda kĩkundinĩ mayĩĩkĩĩthya kana kĩ na mũuo na ngwatanĩo kwa kumya ũtao matũmĩĩte Ndeto ya Ngai, na vandũ va kwĩtũlya ĩũlũ wa ana-a-asa, maimatetheesya mamwĩw’e Klĩsto Yesũ na kũatĩĩa ngelekany’o yake!—Soma 1 Akolintho 4:6, 7.

19. Nĩ ũndũ wĩva kĩla ũmwe witũ ũtonya kwĩka? (O na ĩngĩ, sisya ĩsandũkũ “ Ĩsũvĩe Ndũkaete Masindano Kĩkundinĩ.”)

¹⁹ Ngai nũnengete kĩla ũmwe witũ kĩnengo kana ũtũĩka mũna. No tũtũmĩe mũthĩnzĩo ũla tũnengetwe “kũtetheanĩsya.” (1 Vet. 4:10) Nĩtũtonya kwona ta twĩanĩasya kaindo kanini mũno kĩkundinĩ. Ĩndĩ tũmaũndũ tũnini tũla twĩkaa nĩtw’o tũkwatanasya kĩkundi, o tondũ tũthanga twingĩ tũnini tũkwatanasya ngũa. Kwoou ekai twĩkĩe kĩthito vyũ tũvetange kamũtuo o na keva kala tũtonya kwĩthĩwa nako ka masindano. Na ekai twĩke kyonthe kĩla tũtonya tũĩkĩĩthye kĩkundinĩ ve mũuo na ngwatanĩo.—Aev. 4:3.