1. Aklĩsto maĩle kwĩthĩwa mailye ta mũtĩ kwa nzĩa yĩva? (O na ĩngĩ, sisya visa.)

 “KĨSEVE kĩivalũkasya mũtĩ ũtonya kwĩkonza.” Nthimo ĩsu yonanĩtye ũndũ wa vata ũtetheeasya mĩtĩ ĩmwe ĩendeee nesa, nawʼo nĩ ũtonyi wa kwĩkonza yĩla kĩseve kĩuutanĩte. Nĩ kana Aklĩsto maendeee nesa kĩ-veva, o namo no nginya memanyĩsye kũalyũkana na maũndũ, kana kwĩkonza. Nĩ kyaũ kĩtonya kũtũtetheesya? No nginya twĩthĩwe andũ matakwatĩĩaa mũno mawoni moo kwa kũalyũkana na maũndũ na kũnenga ndaĩa mawoni na motwi ma ala angĩ.

2. Nĩ nguma syĩva itonya kũtũtetheesya tũalyũkanae na maũndũ, na twĩneenea kyaũ ĩsomonĩ yĩĩ?

² Nũndũ twĩ athũkũmi ma Yeova, twĩenda twĩthĩwe andũ matakwatĩĩaa mũno mawoni moo. O na ĩngĩ, twĩenda kwĩthĩwa na wĩnyivyo na ĩnee. Ĩsomonĩ yĩĩ nĩtũkwona ũndũ nguma isu syatetheeisye Aklĩsto amwe maalyũkana na maũndũ. O na nĩtũkwona ũndũ itonya kũtũtetheesya. Ĩndĩ mbee, ekai twĩmanyĩsye ĩũlũ wa Yeova na Yesũ, nũndũ nĩmatwiĩe ngelekanyʼo nzeo vyũ ya kwĩthĩwa mateũkwatĩĩa mũno mawoni moo.

3. Twĩsĩ ata kana Yeova ndakwatĩĩaa mũno mawoni make?

³ Yeova etĩtwe “Ĩvia” nũndũ nĩ mũlũmu na ndathingithĩka. (Kũt. 32:4) Ĩndĩ o na vailye ũu, ndakwatĩĩaa mũno mawoni make. Maũndũ ĩũlũ wa nthĩ maalyũka, Ngai witũ nũalyũkanaa namo nĩ kana aĩkĩĩthye kĩeleelo kyake nĩkyeanĩa. Yeova atũmbie na mũvwʼano wake, na kwoou twĩ na ũtonyi wa kũalyũkana na maũndũ. O na nũtũnengete myolooto ya Mbivilia yĩ ũtheinĩ ĩla ĩtũtetheeasya kwĩka motwi maseo o na twakomana  na mawetu meva. Ngelekanyʼo yake mwene na myolooto ĩla ũtũnengete nĩ ũĩkĩĩthyo wĩ ũtheinĩ kana o na kũtwʼĩka we nĩ “Ĩvia,” ndakwatĩĩaa mũno mawoni make.

4. Nengane ngelekanyʼo ĩkwonanyʼa kana Yeova ndakwatĩĩaa mũno mawoni make. (Alivai 5:7, 11)

⁴ Maũndũ onthe ala Yeova wĩkaa nĩ malũngalu, na monanasya kana ndakwatĩĩaa mũno mawoni make. Ndaũmaa vamwe yĩla ũkwĩka motwi makonetye andũ. Kwa ngelekanyʼo, kwasũanĩa ũndũ woonanisye ũu yĩla wanengae Aisilaeli Mĩao. Ndeendaa andũ onthe maumasye nthembo ivwʼanene, methĩwe nĩ athwii kana nĩ ngya. Mavinda amwe, nĩweetĩkĩlasya kĩla ũmwe aumye nthembo kwosana na ũtonyi wake.—Soma Alivai 5:7, 11.

5. Nengane ngelekanyʼo ĩkwonanyʼa Yeova e wĩnyivyo na ĩnee.

⁵ Yeova ndakwatĩĩaa mũno mawoni make nũndũ e wĩnyivyo na ĩnee. Kwa ngelekanyʼo, nĩwoonanisye kana nĩwĩnyivĩtye yĩla wakilyĩ kwananga andũ athe ma Sotomo. Nĩwatũmĩie alaĩka kũtavya ũla mũndũ mũlũngalu weetawa Loto akĩĩe iĩmanĩ. Ĩndĩ Loto nĩwakĩaa kũthi kũu. Na kwoou nĩwamwĩsũvie amwĩtĩkĩlye we na mũsyĩ wake makĩĩe ndũanĩ nini yeetawa Nzoali, o na kũtwʼĩka o nayo nĩyaaĩle kwanangwa. Yeova ethĩwa oomisye ngoo na aimwĩa nĩeke o kĩu wamũtavya. Ĩndĩ nĩwamũekie athi ndũanĩ ĩsu, o na kau kĩu nĩkyavĩndũie mũvango wake wa kũmyananga. (Mwa. 19:18-22) Myaka maana maingĩ ĩtina wa ũu, Yeova nĩweewʼĩie ekali ma Nineva ĩnee. Atũmie mwathani Yona amatavye kana nĩwavangĩte kũmananganĩsya na ndũa yoo nũndũ wa ũthũku woo. Ĩndĩ yĩla meelilile, nĩwamewʼĩie tei na aema kũmananga.—Yona 3:1, 10; 4:10, 11.

6. Nengane ngelekanyʼo ikwonanyʼa kana Yesũ ndakwatĩĩaa mũno mawoni make.

⁶ O ta Yeova, Yesũ ndakwatĩĩaa mũno mawoni make. Atũmiwe kũũ nthĩ nĩ kana atavye ũvoo mũseo “malondu ala maaie ma nyũmba ya Isilaeli.” Ĩndĩ ndaaũma vamwe aianĩsya kĩanda kĩu. Ĩvinda yĩmwe, mũndũ mũka ũmwe ũtaĩ Mũisilaeli nĩmamwĩsũvie avosye mwĩĩtu wake, ũla ‘wathĩnawʼa mũno nĩ ndaimoni.’ Yesũ nĩwamwĩwʼĩie ĩnee na avosya mwĩĩtu wake. (Mt. 15:21-28) Kwasũanĩa ngelekanyʼo ĩngĩ. Ĩtina wa Yesũ kwambĩĩa ũthũkũmi wake aisye: “Mũndũ o na wĩva ũla ũngaĩaa . . . , o nakwa ngamũkaĩa.” (Mt. 10:33) Ĩndĩ we nĩwamũkaĩie Vetelo yĩla ũ Vetelo wamũkaĩie katatũ? Aiee. Nĩweesĩ kana nĩweelilile kuma ngoonĩ na aĩ mũĩkĩĩku. Nũndũ wa ũu, yĩla wathayũũkiwʼe, nĩwamumĩlĩile na nĩvatonyeka akethĩwa amũĩkĩĩthisye kana nĩwamũekeete na nĩwamwendete.—Luka 24:33, 34.

7. Kwosana na Tito 3:2, twĩenda ala angĩ matwonae ata?

⁷ Nĩtwoona kana Yeova Ngai na Yesũ Klĩsto maikwatĩĩaa mũno mawoni moo. Nata naitũ? Yeova endaa twĩthĩwe tũilye oou. (Soma Tito 3:2.) No twĩkũlye-ĩ: ‘Mo andũ nĩmambĩsĩ ta mũndũ ũtakwatĩĩaa mũno mawoni make, wĩtĩkĩlaa mawoni ma angĩ, na ũte  ngoo mbũmũ? Kana mambonaa ta mũndũ ũũmaa vamwe ta mbili, ndikiteta, kana wĩ kyongo kyũmũ? Nĩnĩthingʼĩĩasya angĩ meke maũndũ o ũndũ nyie ngwenda? Kana nĩnĩthukĩĩasya mawoni moo na ngetĩkĩlana namo yĩla vatonyeka?’ O ũndũ twoonanyʼa tũikwatĩĩaa mũno mawoni maitũ, nowʼo twĩthĩawa tũatĩĩe ngelekanyʼo ya Yeova na Yesũ. Ekai twone ũndũ tũtonya kwonanyʼa ũu yĩla maũndũ maitũ maalyũka, na yĩla angĩ meethĩwa na mawoni me kĩvathũkanyʼo na maitũ kana yĩla meeka motwi me kĩvathũkanyʼo.

8. Nĩ kyaũ kĩtonya kũtũtetheesya tũikakwatĩĩe mũno mawoni maitũ yĩla maũndũ maalyũka? (O na ĩngĩ, sisya maelesyo ma kwongeleela.)

⁸ Mũndũ ũtakwatĩĩaa mũno mawoni make ndaũmaa vamwe yĩla maũndũ make maalyũka. Moalyũku ta asu no matũetee mathĩna tũteĩtaĩĩe. Kwa ngelekanyʼo, no tũkwatwe nĩ mathĩna manene ma mwĩĩ. Kana tũtataĩĩe no kwĩthĩwe na ũnyivu mũnene wa mbesa kana ithokoo sya kĩ-siasa vala twĩkalaa na kĩu kĩituma maũndũ maitũ maalamũkana vyũ. (Mũta. 9:11; 1 Ako. 7:31) Eka ũu, kũvĩndũĩwa kĩanda twĩ nakyo ũseũvyonĩ no kũtume tũthĩnĩka. Ĩndĩ o na twĩthĩwe tũkwatĩtwe nĩ kyaũ, no tũvote kũalyũkana na maũndũ twoosa matambya aa: (1) kwĩtĩkĩla kana maũndũ nĩmaalyũka, (2) kũsũanĩa maũndũ ala me mbee, (3) kũtũnga kĩlĩko maũndũnĩ ala maseo, na (4) kũtetheesya angĩ. b Ekai twone ũndũ amwe matethekete nĩ kwosa matambya asu.

9. Misonalĩ ũmwe na mũka meekie ata momĩanĩsye na mathĩna mamakwatie matataĩĩe?

⁹ Ĩtĩkĩla kana maũndũ nĩmaalyũka. Emanuele na Francesca matũmiwe ta amisonalĩ nthĩ ĩngĩ. Ĩndĩ makililyĩ kailĩ mambĩĩa kwĩmanyĩsya kĩthyomo kya kũu na kũmanyana na ana-a-asa ma kĩkundi kyoo, ũwau wa COVID-19 wambĩĩa na malasimĩka kwĩkala mevingĩe. Na ĩndĩ inyia wa Francesca nĩwakwie matataĩĩe. Francesca nĩwendaa mũno kũthi mũsyĩ, ĩndĩ ũwau ũsu nĩwamũsiĩĩie. Nĩ kyaũ kyamũtetheeisye kũmĩanĩsya na maũndũ asu moomĩte ũu? Mbee, e na mũũme nĩmavoyie makwate ũĩ wa kũmĩanĩasya na maũndũ ma mũthenya ũmwe mateũsũanĩa ũnĩ. Nake Yeova nĩwasũngĩie mboya syoo ĩvindanĩ yĩla yaĩle atũmĩĩte ũseũvyo wake. Kwa ngelekanyʼo, nĩmeekĩiwe vinya nĩ kĩndũ mwana-a-asa ũmwe wawetie vitionĩ. Aisye: “Tweetĩkĩla na mĩtũkĩ kana maũndũ nĩmaalyũku, nĩtwambĩĩaa ĩngĩ kwĩthĩwa twĩ atanu na tũyambĩĩa kũtũmĩa nesa ĩvinda yĩu twĩ nayo kũtetheesya andũ angĩ.” c Kelĩ, nĩmatwie kwaĩlangya ũtũĩka woo wa kũtavanyʼa na simũ na mavota kũkwata mũmanyĩwʼa wa Mbivilia. Na katatũ, nĩmeetĩkĩlile kũtwʼĩĩkwa nĩ ana-a-asa ma kĩkundi kyoo na nĩmamatũngĩaa mũvea nũndũ wa ũtethyo woo. Kwa ngelekanyʼo, mwĩĩtu-a-asa ũmwe nĩwamatũmĩaa mesengyi nguvĩ yĩ na ĩandĩko kĩla mũthenya kwa ĩvinda ya mwaka ũmwe. Yĩla o naitũ tweetĩkĩla kana maũndũ maitũ nĩmaalyũka, tũkatanĩaa maũndũ ala tũtonya kwĩanĩsya.

10. Mwĩĩtu-a-asa ũmwe eekie ata yĩla wakwatiwe nĩ ũalyũku mũnene?

¹⁰ Sũanĩa maũndũ ala me mbee na ũitũnga kĩlĩko maũndũnĩ ala maseo. Mwĩĩtu-a-asa wĩtawa Christina aumĩte Romania ĩndĩ ekalaa Japan, na ĩvinda yĩmwe nĩwakwie ngoo yĩla kĩkundi kyoo kya Kĩsũngũ kyavingiwe. Ĩndĩ kĩlĩko kyake kĩyaalũma maũndũnĩ ala me ĩtina.  Vandũ va ũu, nĩwatwie kũthamĩĩa kĩkundinĩ kya kĩthyomo kya Japanese na atwʼa kwĩkĩa kĩthito e vau. O na nĩwakũlilye mũndũ mũka ũmwe wathũkũmaa nake mbeenĩ amũtetheesye kũmanya kĩthyomo kĩu nesanga. Mũndũ mũka ũsu nĩweetĩkĩlile kũtũmĩa Mbivilia na mbulosua Tanĩa Thayũ Tene na Tene! kũmũmanyĩsya kĩthyomo kya Japanese. Nũndũ wa ũu, Christina nĩwamanyie kĩthyomo kĩu nesanga, na ũndũ ũla wa vata vyũ nĩ kana mũndũ mũka ũsu nĩwambĩĩie kwendeewʼa nĩ ũwʼo. Yĩla twasũanĩa maũndũ ala me mbee na twatũnga ilĩko maũndũnĩ ala maseo, moalyũku ala matũkwata no matume tũkwata moathimo o na tũteũsũanĩaa.

11. Mwana-a-asa ũmwe na mũka meekie ata yĩla makwatiwe nĩ mathĩna ma mbesa?

¹¹ Tetheesya angĩ. Mwana-a-asa ũmwe na mũka mekalaa nthĩ wĩa witũ ũkũnĩtwe maluvuku nĩmeethĩiwe na thĩna wa ũkwati yĩla nthĩ yoo yakwatiwe nĩ ũnyivu mũnene wa mbesa. Mo meekie ata? Mbee, nĩmatatie kũolanga ngalama syoo. Ĩtina wa ũu, nĩmatwie kũtetheesya angĩ kwa kwĩkĩa kĩthito kingĩ ũtavanyʼanĩ vandũ va kũtinda masũanĩĩte mathĩna moo. (Meko 20:35) Mwana-a-asa ũsu aisye, “Nũndũ twatũmĩaa ĩvinda yingĩ ũtavanyʼanĩ, tũyaĩ na ĩvinda yingĩ ya kũsũanĩa mathĩna maitũ na nĩtwakwatie mwanya mwingangĩ wa kwĩka kwenda kwa Ngai.” Yĩla maũndũ maitũ maalyũka, nĩtwaĩle kũlilikana kana nĩ ũndũ wa vata tũtetheesye angĩ, na mũno mũno kwa kũtavanyʼa.

12. Ngelekanyʼo ya mũtũmwa Vaulo ĩtonya kũtũtetheesya ata tũalyũkane na maũndũ ũtavanyʼanĩ?

¹² Yĩla twĩ ũtavanyʼanĩ, nĩtwaĩle kwĩmanyĩasya kũalyũkana na maũndũ. Tũkomanaa na andũ me na mĩĩkĩĩo, mawoni, na wumo wĩ kĩvathũkanyʼo. Mũtũmwa Vaulo nĩwaalyũkanaa na maũndũ, na ngelekanyʼo yake no ĩtũtethye mũno. Yesũ amũnyuvie ethĩwe “mũtũmwa kwa andũ ma mbaĩ ingĩ.” (Alo. 11:13) Nũndũ wa kĩanda kĩu, atavasya ũvoo mũseo Ayuti, Akiliki, andũ asomu, andũ ma kĩlasi kya nthĩ, anene ma silikalĩ, na asumbĩ. Na nĩ kana akiite ngoo sya andũ asu me kĩvathũkanyʼo ũu, yaĩ no nginya atwʼĩke “maũndũ onthe kwa andũ ma mĩthemba yonthe.” (1 Ako. 9:19-23) Nĩwavĩndũaa ũneeni wake asũanĩĩte syĩthĩo, wumo, na mĩĩkĩĩo ya ethukĩĩsya make. O naitũ no twaĩlangye ũtavanyʼa witũ twaalyũkana na maũndũ na twatata tũsũanĩe nzĩa ĩla nzeo ya kũtetheesya ethukĩĩsya maitũ.

13. Nĩ mũisyo wĩva ũwetetwe nthĩnĩ wa 1 Akolintho 8:9 tũtonya kwĩvathana nawʼo twanenga ndaĩa mawoni ma angĩ?

¹³ O na ĩngĩ, kwĩthĩwa tũteũkwatĩĩa mũno mawoni maitũ no kũtũtetheesye tũkanenga ndaĩa mawoni ma angĩ. Kwa ngelekanyʼo, eĩtu-a-asa amwe nĩmendete kwanakavya ũthyũ woo, ĩndĩ angĩ mayendete kwĩka ũu. Aklĩsto amwe nĩmendete kũnywʼa ũkĩ mathimĩte, ĩndĩ angĩ mainyusaa o na vanini. Eka ũu, Aklĩsto onthe nĩmendete kwĩthĩwa na ũima wa mwĩĩ, ĩndĩ manyuvaa mĩthemba yĩ kĩvathũkanyʼo ya ũiiti. Tũkambĩĩa kwona motwi maitũ tamo maseo na tũitata kũthingʼĩĩsya angĩ kĩkundinĩ mamaatĩĩe, no tũmalulutĩkye kana tũkaete mĩaanĩko. Kwa wʼo, tũyenda kwĩka ũu! (Soma 1 Akolintho 8:9; 10:23, 24) Ekai twone ngelekanyʼo ilĩ ikwonanyʼa ũndũ tũtonya kũatĩĩa myolooto ĩla yĩ Maandĩkonĩ na ĩvindanĩ o yĩu tũyĩsũvĩa tũikanange mũuo ũla twĩ nawʼo.

14. Nĩ myolooto yĩva twaĩle kũlilikana tũyĩka motwi makonetye kwĩkĩa ngũa na kwĩyanakavya?

¹⁴ Kwĩkĩa ngũa na kwĩyanakavya. Yeova  ndatalanĩtye ngũa ila twaĩle kwĩkĩa, ĩndĩ nũtũnengete myolooto tũtonya kũatĩĩa. Endaa twĩkĩe ngũa kwa nzĩa yaĩlĩte ala mamũthũkũmaa Ngai, na ĩkwonanyʼa twĩ na ndaĩa, “kĩlĩko kĩanĩu,” na tũikwatĩĩaa mũno mawoni maitũ. (1 Tim. 2:9, 10; 1 Vet. 3:3) Nũndũ wa ũu, tũyĩkĩaa ngũa iũtuma ala angĩ matinda matũketeee. O na ĩngĩ, myolooto ĩsu no ĩtetheesye atumĩa maikekĩĩe angĩ mĩao ĩkonetye ngũa na mĩseũvĩlye ya nzwʼĩĩ. Kwa ngelekanyʼo, atumĩa ma kĩkundi kĩmwe nĩmendaa kũtetheesya ana-a-asa amwe amũika maĩ manambĩĩa kũatĩĩa mwenzele wĩ nguma wa kwĩthĩwa na nzwʼĩĩ nguvĩ ĩndĩ mbalaanĩku. Atumĩa asu mesaa kũmatetheesya ata mateũmekĩĩa mwĩao? Mũsyaĩĩsya wa mũthyũlũlũko ameie matavye ana-a-asa asu ũũ: “Ethĩwa ethukĩĩsya maũketeee mũno wĩ ngyukwaanĩ vandũ va kwĩthukĩĩsya kĩla ũũweta, kĩu kĩonanyʼa kana mwĩkĩĩle waku kana nzĩa yaku ya kwĩyanakavya yĩ na thĩna.” Ndeto isu mbũthũ nĩsyatetheeisye ana-a-asa asu maelewa kĩla maaĩlĩte kwĩka mate kwĩkĩĩwa mwĩao. d

15. Nĩ mĩao na myolooto yĩva yĩ Mbivilianĩ ĩtonya kũtũtongoesya yĩla tũũnyuva mĩthemba yĩ kĩvathũkanyʼo ya ũiiti? (Alomi 14:5)

¹⁵ Ũiiti. No nginya kĩla Mũklĩsto etwʼĩĩe ũndũ ũkũthĩnĩkĩa ũima wake wa mwĩĩ. (Aka. 6:5) No mĩao mĩvũthũ ya Mbivilia yovete Mũklĩsto yĩla ũkũnyuva ũiiti ũla ũkũkwata, ta kwa ngelekanyʼo, mwĩao wa kwĩvathana na nthakame na kũneenanyʼa na maveva. (Meko 15:20; Aka. 5:19, 20) Maũndũnĩ ala angĩ ma ũiiti Mũklĩsto no eyĩkĩe ũtwi. Amwe mamanthaa ũiiti sivitalĩ ve voka, namo angĩ mendete ũiiti wĩ kĩvathũkanyʼo. O na ethĩwa twĩĩwʼa mũthemba wa ũiiti ũla tũnyuvĩte newʼo mũseo vyũ, nĩtwaĩle kũnenga ndaĩa ũthasyo wa ana-a-asa wa kwĩnyuvĩa ũiiti ũla mekwenda. Nũndũ wa ũu, nĩtwaĩle kũlilikana maũndũ aa  ana: (1) No Ũsumbĩ wa Ngai wʼoka ũkatũvetangĩa mathĩna ma mwĩĩ vyũ. (Isa. 33:24) (2) Kĩla Mũklĩsto aĩlĩte kwĩthĩwa “aĩkĩĩĩte vyũ” kĩla kĩseo kwake. (Soma Alomi 14:5.) (3) Tũisilĩlaa angĩ nũndũ wa motwi moo, na tũyĩkaa maũndũ matonya kũmalulutĩkya. (Alo. 14:13) (4) Aklĩsto onthe nĩmaĩlĩte kwendana, na kwoou twaĩle kũelewa kana ngwatanĩo ya kĩkundi nĩyo ya vata kwĩ ũthasyo witũ wa kwĩyĩkĩa motwi. (Alo. 14:15, 19, 20) Twekala tũlilikene maũndũ asu, tũkeethĩawa na ngwatanĩo nzeo na athaithi ala angĩ, na tũkatumaa kĩkundinĩ vethĩwa mũuo.

16. Yĩla atumĩa mekwĩka motwi, kĩla ũmwe atonya kwonanyʼa ata kana ndakwatĩĩaa mũno mawoni make? (O na ĩngĩ, sisya visa.)

¹⁶ No nginya atumĩa methĩwe me ngelekanyʼo nzeo ya kwĩthĩwa matakwatĩĩaa mũno mawoni moo. (1 Tim. 3:2, 3) Kwa ngelekanyʼo, mũtumĩa ndaĩle kwenda woni wake ũatĩĩawe kĩla ĩvinda aĩ no kwĩthĩwa nĩ mũkũũ kwĩ ala angĩ. Nũmanyaa kana Yeova no anenge mũtumĩa o na wĩva nzamanĩ ya atumĩa veva wake akaumya woni ũũtuma meka ũtwi mũseo. Na ethĩwa vai mwolooto wa Mbivilia ũũtũlwa, mũtumĩa ũtakwatĩĩaa mũno mawoni make nĩwaĩle kũkwata mbau na ngoo yonthe ũtwi ũla atumĩa ala aingĩ meetĩkĩlana nawʼo, o na ethĩwa wĩ kĩvathũkanyʼo na kĩla ũkwendaa.

17. Aklĩsto ala matakwatĩĩaa mũno mawoni moo matanĩaa moathimo meva?

¹⁷ Yĩla Aklĩsto maema kũkwatĩĩa mũno mawoni moo, nĩmakwataa moathimo maingĩ. Nĩtũtanĩaa ngwatanĩo nzeango na athaithi ala angĩ, na kĩkundinĩ nĩvethĩawa mũuo. Nĩtũtanĩaa kwĩthĩwa na andũ me kĩvathũkanyʼo na maatĩĩaa syĩthĩo syĩ kĩvathũkanyʼo, ĩndĩ onthe mamũthaithaa Yeova me ngwatanĩo. Na ũndũ ũla wa vata vyũ, twĩkalaa twĩ eanĩe nũndũ nĩtwĩsĩ tũatĩĩe ngelekanyʼo ya Ngai witũ, Yeova, ũla o nake ũtakwatĩĩaa mũno mawoni make.