1. Nĩkĩ nĩ ũndũ wa ũĩ kwĩyũmbanĩsya mĩisyo?

 KWĨYŨMBANYʼA no kũtangĩĩe mathayũ. Kwa ngelekanyʼo, yĩla mũisyo waumĩla, ala meyũmbanĩtye nĩmo methĩawa matonya kũvonoka na kũtetheesya angĩ. Ngwatanĩo yĩ Europe ya kũtetheesya andũ yaisye ũũ: “Kwĩyũmbanyʼa nesa no kũtangĩĩe mathayũ.”

2. Nĩkĩ twaĩlĩte kwĩyũmbanĩsya ũla thĩna mũnene? (Mathayo 24:44)

² Ũla “thĩna mũnene” ũkavika na kĩthũlũmũko. (Mt. 24:21) Ĩndĩ kĩvathũkanyʼo na mĩisyo mingĩ, ti kĩla mũndũ ũkakitanĩwʼa nĩ thĩna ũsu atataĩĩe. Ta myaka 2,000 mĩvĩtu, Yesũ nĩwakanisye aatĩĩi make amea nĩmeyũmbanĩsye mũthenya ũsu. (Soma Mathayo 24:44.) Tweeyũmbanyʼa, ũkeethĩwa wĩ ũndũ wĩ laisi mũnango kũmĩĩsya ĩvinda yĩu yũmũ na kũtetheesya angĩ meke oou.—Luka 21:36.

3. Kwĩthĩwa na wũmĩĩsyo, ĩnee, na wendo kũtonya kũtũtetheesya ata twĩyũmbanĩsye ũla thĩna mũnene?

³ Ve nguma itatũ twaĩlĩte kwĩthĩwa nasyo nĩ kana twĩyũmbanĩsye ũla thĩna mũnene. Kwa ngelekanyʼo, tũkeeka ata twakũlwʼa tũtavanyʼe ũvoo mũito wa ũsilĩlo kana twavĩngwa nĩ alei? (Ũvu. 16:21) Tũkendeka twĩthĩwe na wũmĩĩsyo nĩ kana tũmwĩwʼe Yeova na tũiĩkĩĩa kana nũkũtũsũvĩa. Na tũkeeka ata ana-a-asa maitũ maasya syĩndũ syonthe sya kĩ-mwĩĩ kana o imwe? (Ava. 3:17, 18) Tũkendeka twĩthĩwe na ĩnee nĩ kana tũmanenge ũtethyo ũla mekwenda. Nao tũkeeka ata yĩla tũkavithũkĩwa nĩ mbaĩ ikethĩwa syĩ ngwatanĩo, na tũyendeka twĩkale na ana-a-asa na eĩtu-a-asa maitũ kasũmbanĩ kanini kwa kavinda? (Esek. 38:10-12) Tũkendeka tũmende kuma ngoonĩ nĩ kana tũvote kũvonoka ĩvinda yĩu yũmũ.

4. Mbivilia yonanĩtye ata kana no nginya twĩmanyĩsye kwĩthĩawa na wũmĩĩsyo, ĩnee, na wendo?

 ⁴ Ndeto ya Ngai ĩtwĩkĩĩte vinya twĩmanyĩsye kwĩthĩawa na wũmĩĩsyo, ĩnee, na wendo. Ĩandĩko ya Luka 21:19 yaĩtye: “Nũndũ wa wũmĩĩsyo wenyu mũkatangĩĩa mathayũ menyu.” Nayo ĩandĩko ya Akolosai 3:12 yaĩtye: “Ĩvwʼĩkei ĩnee.” Na ĩndĩ ĩandĩko ya 1 Athesalonika 4:9, 10 yaĩtye: “Inywʼĩ ene nĩmũmanyĩĩtwʼe nĩ Ngai kwendana. . . . Ĩndĩ twĩmwĩsũva ana-a-asa mũendeee kwĩka ũu mũno.” Mĩsoa ĩsu yonthe yaandĩkĩwe amanyĩwʼa moonanĩtye me na wũmĩĩsyo, ĩnee, na wendo. Ĩndĩ maaĩlĩte kũendeea kwĩmanyĩsya ũndũ matonya kwonanyʼa nguma isu. O naitũ no nginya twĩke oou. Nĩ kana twĩke ũu, nĩtũũneenea ũndũ Aklĩsto ma mbee moonanisye nguma isu. Na ĩndĩ nĩtũkwona ũndũ tũtonya kũatĩĩa ngelekanyʼo yoo, na nũndũ wa ũu, tũyĩĩkĩĩthya kana kwa wʼo, nĩtwĩyũmbanĩsye ũla thĩna mũnene.

5. Aklĩsto ma mbee mavotie ata kũmĩĩsya mathĩna?

⁵ Aklĩsto ma mbee maĩ na vata wa kũmĩĩsya. (Aevl. 10:36) Nĩmakwatawa nĩ mathĩna angĩ eka o ala makwataa andũ onthe. Aingĩ moo nĩmathĩnawʼa nĩ atongoi ma Kĩyuti, anene ma Lomi, na kũthũkya ũvoo, nĩ andũ moo ma mũsyĩ. (Mt. 10:21) Na mavinda amwe, nĩmaaĩle kwĩkĩa kĩthito masiĩĩe akaĩi ma mũĩkĩĩo maikaaanyʼe kĩkundi na momanyĩsyo moo melelũkye. (Meko 20:29, 30) O na vailye ũu, Aklĩsto asu nĩmomĩĩisye. (Ũvu. 2:3) Nĩ kyaũ kyamatetheeisye? Mbee, nĩmasũanĩie mũno ngelekanyʼo sya andũ maĩ na wũmĩĩsyo, ta Yovu. (Yak. 5:10, 11) Kelĩ, nĩmavoyie manengwe vinya. (Meko 4:29-31) Na katatũ, nĩmekalile malilikene kana Yeova nũkũmaathima maendeea kũmĩĩsya.—Meko 5:41.

6. Wĩĩmanyĩsya kyaũ wasũanĩa kĩla Merita weekie nĩ kana omĩĩsye kũvĩngwa?

⁶ O naitũ no tũmĩĩsye tweemanyĩsya kĩla ĩvinda ngelekanyʼo sya amwe mawetetwe Ndetonĩ ya Ngai na mavukunĩ maitũ na tũyĩivindĩĩsya. Kĩu nĩkyatetheeisye mwĩĩtu-a-asa wa Albania wĩtawa Merita kũmĩĩsya ũvĩnganĩsya na ithokoo sya andũ ma mũsyĩ. Aĩtye: “Nakiitiwe ngoo mũno yĩla neemanyĩisye ngewa ya Yovu. Athĩnie mũno atesĩ nũũ ũmũetee mathĩna ala mamũkwatĩte, ĩndĩ o na vailye ũu, aisye: ‘Kũvika nakwʼa ndikaveta kwakwa wĩanĩu wakwa.’ (Yovu 27:5) Nasũanĩie ũndũ mathĩna make moomĩte maelekanwʼa na a makwa. Na kĩvathũkanyʼo nake, nyie nĩneesĩ nũũ ũkũtuma nĩthĩna.”

7. O na ethĩwa yu tũĩ tũikwatĩtwe nĩ mathĩna momũ, nĩ kyaũ twaĩle kwĩmanyĩsya kwĩka?

⁷ O na ĩngĩ, no tũlũlũmĩĩlye wũmĩĩsyo witũ kwa kũmũtavasya Yeova mawĩmakĩo maitũ kĩla ĩvinda na kuma ngoonĩ. (Avi. 4:6; 1 Ath. 5:17) Nĩvatonyeka ũkethĩwa ũtakwatĩtwe nĩ mathĩna momũ yu tũĩ. Ĩndĩ yo-ĩ, nũmũkũlasya Yeova aũtetheesye yĩla ũthatĩte, ũtuanĩwe nĩ nthĩ, kana ũitavĩwe nĩ mawĩmakĩo? Ethĩwa kĩla ĩvinda nũmũkũlasya Ngai aũtetheesye tũmathĩnanĩ tũla tũũkwataa kĩla mũthenya, ndũkaemwa nĩ kwĩka ũu yĩla ũkakwatwa nĩ mathĩna manene ĩvinda yũkĩte. Na nũndũ wa ũu, ndũkethĩwa na nzika kana Ngai nĩwĩsĩ nesa vyũ ũndũ ũtonya kũũtetheesya na nĩ ĩndĩĩ ũtonya kwĩka ũu.—Sav. 27:1, 3.

8. Ngelekanyʼo ya Mira yonanĩtye ata kana kũmĩĩsya mathĩna ũmũnthĩ no kũtũtetheesye kũmĩĩsya ala makatũkwata ĩvinda yũkĩte? (Yakovo 1:2-4) (O na ĩngĩ, sisya visa.)

⁸ Ethĩwa nĩtũmĩĩasya mathĩna ala matũkwataa ũmũnthĩ, tũkeethĩwa tũtonya kũmĩĩsya ũla thĩna mũnene nesanga. (Alo. 5:3) Nĩkĩ tũkwasya ũu? Ana-a-asa na eĩtu-a-asa aingĩ methĩĩte kana kĩla ĩvinda momĩĩsya maũndũ  momũ, kĩu nĩkĩmatetheeasya kũmĩĩsya ala angĩ matonya kũmakwata. Yĩla moona Yeova aimatetheesya kũmĩĩsya mathĩna, kĩu nĩkĩtumaa maĩkĩĩa mũnango kana nĩwĩyũmbanĩtye kũmatetheesya. Na kĩu nĩkĩtumaa momĩĩsya ĩtatwa yĩla yĩngĩ yĩkwĩsa kũmakwata. (Soma Yakovo 1:2-4.) Mira, ũla nĩ vainia kuma Albania, nĩwĩthĩĩte kana kũmĩĩsya mathĩna ĩvinda ĩvĩtu nĩkũmũtetheesye akaendeea kũmĩĩsya mathĩna ĩvindanĩ yĩĩ. Aĩtye kana mavinda amwe ewʼaa ta we ũkwatĩtwe nĩ mathĩna maingĩ e weka. Ĩndĩ alilikana ũndũ Yeova wĩthĩĩtwe aimũtetheesya ĩvindanĩ ya myaka 20 mĩvĩtu, etavasya atĩĩ: ‘Endeea kwĩkala wĩ mũĩkĩĩku. Ndũkaeke myaka ĩsu yonthe na makaũ asu onthe ũsindĩte ũtetheewʼe nĩ Yeova manywʼe kĩwʼũ.’ O naku no ũvindĩĩsye ũndũ Yeova ũkũtetheesye kũmĩĩsya. Ĩthĩwa na mũĩkĩĩo kana kĩla ĩvinda womĩĩsya thĩna mũna, nĩwonaa na ndakalea kũũtuva. (Mt. 5:10-12) Na ĩndĩ yĩla ũla thĩna mũnene ũkambĩĩa, ũkeethĩwa wĩmanyĩĩtye kũmĩĩsya na ũtwʼĩte kũendeea kwĩka ũu.

9. Ana-a-asa ma kĩkundi kĩla kyaĩ Andiokia ya Silia moonanisye ata kana me ĩnee?

⁹ Kwasũanĩa kĩla kyeekĩkie yĩla Aklĩsto ma Yutia makwatiwe nĩ yũa ĩnene. Yĩla ana-a-asa ma kĩkundi kĩla kyaĩ Andiokia ya Silia meewie ĩũlũ wa yũa yĩu, tũi na nzika kana nĩmeewʼĩie ana-a-asa ma Yutia ĩnee. Na ĩndĩ meeka ũndũ monanyʼe kana me na ĩnee. Nĩmatwie “kwosana na ũtonyi wa kĩla ũmwe, maumye ũtethyo kwondũ wa ana-a-asa ala mekalaa Yutia.” (Meko 11:27-30) Aklĩsto ma Andiokia nĩmatwʼĩte kũmatetheesya o na kau mekalaa vaasa namo.—1 Yoa. 3:17, 18.

10. Tũtonya kwĩka ata tũkonanyʼa nĩtũkwĩwʼĩa athaithi ala angĩ ĩnee yĩla makwatwa nĩ mũisyo? (O na ĩngĩ, sisya visa.)

¹⁰ O naitũ ũmũnthĩ no twĩwʼĩe athaithi ala angĩ ĩnee yĩla twamanya kana nĩmakwatĩtwe nĩ mũisyo. No twĩyumye na mĩtũkĩ tũtetheesye. Kwa ngelekanyʼo, no tumye mĩvothi kwondũ wa wĩa wa nthĩ yonthe, tũkavoya kwondũ wa ala makwatĩtwe nĩ ĩ mĩisyo, kana tũkakũlya atumĩa ethĩwa no tũtũmĩwe wĩanĩ wa kũnengane ũtethyo. b (Nth. 17:17) Kwa ngelekanyʼo, mwaka wa 2020, Kamitii sya Kũnengane Ũtethyo Ĩvinda ya Mũisyo mbee wa 950, nĩsyambĩĩiwʼe ĩũlũ wa nthĩ yonthe nĩ kana itetheesye ala makwatĩtwe nĩ mathĩna nũndũ wa ũwau wa COVID-19. Nĩtũũmakatha mũno vyũ ala matetheeasya kamitiinĩ isu. Nũndũ nĩmewʼĩaa ĩnee ana-a-asa na eĩtu-a-asa moo, nĩmamatwaĩaa ũtethyo ũla mekwenda, makamatetheesya mekale me alũmu kĩ-veva, na mavinda angĩ, nĩmatũngĩĩaa kana makaka ĩngĩ nyũmba na kũndũ kwa kũthaithĩa.—Sianĩsya na 2 Akolintho 8:1-4.

11. Kwonanyʼa ĩnee kũmũkumasya ata Ĩthe witũ wa ĩtunĩ?

¹¹ Yĩla twoonanyʼa ĩnee mũisyo waumĩla, andũ no methĩawa matũsyaĩĩsye. Kwa ngelekanyʼo, twĩ mwaka wa 2019, kĩuutani kĩnene kĩtawa Hurricane Dorian nĩkyaanangie Nyũmba ya Ũsumbĩ nthĩ ya Bahamas. Yĩla ana-a-asa maitũ maendeee kũtũngĩĩa nyũmba ĩsu, nĩmakũlilye mũndũ ũmwe ũte Ngũsĩ ũtethasya mawĩa ma myako mbesa ila ũtonya kũĩvĩthya atethya wĩa mũna vau. Ameie: “No nende kũmũnenga . . . mĩio ya wĩa, syĩndũ sya kwaka, na andũ ma kũmũthũkũma vate ndĩvi. . . . Nĩenda kwĩka ũu nĩtethye ũseũvyo wenyu. Nĩngiitawa mũno noona ũndũ mũkuaa anyanya menyu.” Andũ aingĩ ĩũlũ wa nthĩ maimwĩsĩ Yeova. Ĩndĩ aingĩ moo nĩmonaa ũndũ Ngũsĩ sya Yeova itetheeasya angĩ. Mwa tũtũngaa  mũvea ta kĩ kũmanya kana kwonanyʼa ĩnee nĩkũtumaa angĩ mamũmanya Yeova, ũla wĩ “tei mwingĩ”!—Aev. 2:4.

12. Kwĩthĩwa na ĩnee kũtonya kũtũtetheesya ata twĩyũmbanĩsye ũla thĩna mũnene? (Ũvuanyʼo 13:16, 17)

¹² Nĩkĩ tũkendeka twĩwʼĩe angĩ ĩnee ĩvindanĩ ya ũla thĩna mũnene? Mbivilia yonanĩtye kana ala matakwataa mbau siasa sya nthĩ ĩno makakwatawa nĩ mawetu ĩvindanĩ yĩĩ o na ĩvindanĩ ya ũla thĩna mũnene. (Soma Ũvuanyʼo 13:16, 17.) Ana-a-asa na eĩtu-a-asa maitũ makenda kũtetheewʼa nĩ kana makwate syĩndũ ila sya lasima. Yĩla Mũsumbĩ witũ, Klĩsto Yesũ, ũkoka kũsilĩla andũ, ekai etwĩthĩa tũyonanyʼa ĩnee, nĩ kana etũthokya ‘twose Ũsumbĩ.’—Mt. 25:34-40.

13. Kwosana na Alomi 15:7, Aklĩsto ma mbee meekie ata maendeee kwendana?

¹³ Wendo nĩwʼo waĩ ũvano wa Aklĩsto ma mbee. Ĩndĩ wʼo waĩ ũndũ wĩ laisi kwendana? Kwasũanĩa ũndũ kĩkundi kya Lomi kyaĩ na andũ me kĩvathũkanyʼo. Kĩkundi kĩu kĩyaĩ na Ayuti me oka, ala maeetwe na Mĩao ya Mose, ĩndĩ kyaĩ o na andũ ma mbaĩ ingĩ, ala maĩ ma wumo wĩ kĩvathũkanyʼo vyũ. Nĩvatonyeka Aklĩsto amwe makethĩwa maĩ ngombo na angĩ mataĩ ngombo, o na nĩvatonyeka amwe makethĩwa nomo makwataa andũ ũkombo. Aklĩsto asu maĩ matonya kũkĩlya vinya ivathũkanyʼo isu ata na maiendeea kwendana? Mũtũmwa Vaulo amathuthisye ‘mathokanyʼe ene kwa ene.ʼ (Soma Alomi 15:7.) We endaa kwasya ata? Ndeto ĩla ĩalyũlĩtwe “thokanyʼai” yonanasya kwĩka mũndũ nesa kana kũmwonyʼa ũlau, ta kũmwĩtĩkĩlya oke kwaku kana kũmwĩtĩkĩlya ethĩwe ũmwe wa anyanyau. Kwa ngelekanyʼo, Vaulo nĩwatavisye Vilemona ũndũ ũkwĩkana na ngombo yake yamũtolokete yeetawa Onesimo. Amwĩie: “Mũthokye nesa.” (Vil. 17) Nake Vilisila na Akwila nĩmamũthokisye na “mamwosa” Avolo, ũla ũteesĩ maũndũ maingĩ ĩũlũ wa Ũklĩsto tamo. (Meko 18:26) Vandũ va Aklĩsto asu kũeka ivathũkanyʼo ila maĩ nasyo imaaanyʼe, nĩmaikĩlilye vinya na mathokanyʼa ene kwa ene.

14. Anna na mũũme moonanisye ata kana nĩmendete angĩ?

¹⁴ O naitũ no twonanyʼe nĩtwendete ana-a-asa na eĩtu-a-asa maitũ kwa kũmathokya yĩla twĩ na anyanya maitũ. Tweeka ũu, mavinda maingĩ kĩu kĩkatumaa o namo matwonyʼa nĩmatwendete. (2 Ako. 6:11-13) Kwasũanĩa ngelekanyʼo ya Anna na mũũme, ala nĩ amisonalĩ. Kavinda kakuvĩ ĩtina wa kũthamĩĩa kĩsionĩ kyeũ kĩ ũthũĩlonĩ wa syũa wa Africa, ũwau wa COVID-19 nĩwaambĩĩie. Nũndũ wa ũwau ũsu, mayaĩ matonya kwonana na ana-a-asa na eĩtu-a-asa na waĩ ũndũ wĩ vinya kũmanyana namo. Yu Anna na mũũme mesaa kũmonyʼa ata nĩmamendete? Matũmĩie vulongulamu ya kũneena menene nĩ kana maee ngewa namo na mamatavya ũndũ mendaa mũno kũmamanya. Ũndũ ũsu nĩwakiitie ngoo sya ana-a-asa asu mũno, na nũndũ wa ũu, o namo nĩmambĩĩie kũmakũnĩaa simũ na kũmatũmĩaa mesengyi mavinda maingĩ. Nĩkĩ mendaa kũmanyana na ana-a-asa na eĩtu-a-asa moo? Anna aĩtye, “Ndikolwa nĩ maũndũ ala ana-a-asa na eĩtu-a-asa mekĩte kwĩ kũseo kana kwĩ kũthũku makambonyʼa nĩ na mũemewa kana nĩmatwendete, na kĩu kĩtumaa nenda kwonyʼa ala angĩ kana nĩnĩmendete.”

15. Ngelekanyʼo ya Vanessa yĩũmanyĩsya kyaũ ĩũlũ wa kũmenda ana-a-asa na eĩtu-a-asa maitũ onthe? (O na ĩngĩ, sisya visa.)

¹⁵ Aingĩ maitũ twĩthĩawa ikundinĩ syĩ na ana-a-asa na eĩtu-a-asa maumĩte kũndũ kwĩ kĩvathũkanyʼo na me nguma syĩ kĩvathũkanyʼo.  No tũmende mũnango twasiasya nguma syoo nzeo. Mwĩĩtu-a-asa wĩtawa Vanessa wĩkalaa New Zealand nĩweewʼaa wĩ ũndũ wĩ vinya kwenda amwe kĩkundinĩ. Ĩndĩ nĩwatwie kũtũmĩa ĩvinda yingangĩ vamwe na ala maĩ na nguma syamũthatasya, vandũ va kwĩvathana namo. Kwĩka ũu nĩkwamũtetheeisye kwonaa maũndũ maseo ala Yeova wonaa nthĩnĩ woo. Aĩtye: “Nũndũ mũemewa nĩ mũsyaĩĩsya wa mũthyũlũlũko, nĩtũkomanaa na ana-a-asa na eĩtu-a-asa me nguma syĩ kĩvathũkanyʼo, na wĩthĩaa nĩ laisi kwĩkalanyʼa namo nesa. Yu nĩnendete kwona ũndũ twĩ kĩvathũkanyʼo. Na no tawʼo na Yeova, nũndũ athoketye andũ me kĩvathũkanyʼo mamũthaithe.” Yĩla tweemanyĩsya kwonaa angĩ ũndũ Yeova ũmonaa, twonanasya nĩtũmendete.—2 Ako. 8:24.

16. Nĩkĩ tũkendeka twendane mũnango ĩvindanĩ ya ũla thĩna mũnene? (O na ĩngĩ, sisya visa.)

¹⁶ Tũkendeka twende ana-a-asa na eĩtu-a-asa maitũ mũnango ĩvindanĩ ya ũla thĩna mũnene. Yĩla thĩna ũsu ũkambĩĩa, tũkakwata ũsũvĩo va? Kwasũanĩa ũndũ Yeova weeaĩe andũ make yĩla Mbaviloni yavithũkĩiwe. Ameie: “Ũkai, andũ makwa, lika tũsũmbanĩ twaku, noivinga mĩomo yaku: ĩvithe kavinda kanini, kũvika ũthatu ũvĩte.” (Isa. 26:20) Veonekana ndeto isu nitũkonetye nũndũ twĩ amwe katĩ wa ala makakwatwa nĩ thĩna ũsu mũnene. ‘Tũsũmba’ tũla tũwetetwe vau no twĩthĩwe ne ikundi sitũ. Yeova atwathĩte kana akatũsũvĩa ĩvindanĩ ya thĩna mũnene o twaendeea kwĩthĩwa twĩ ngwatanĩo na ana-a-asa na eĩtu-a-asa maitũ. Kwoou nĩtwaĩlĩte twĩkĩa kĩthito yu tũmende vandũ va kwĩka o kũmĩanĩsya namo. Kĩu nĩkĩtonya kwĩthĩwa nekyo kĩkatuma tũtangĩĩwa.

17. Tweeyũmbanyʼa yu, tũkeethĩwa tũtonya kwĩka ata ĩvindanĩ ya ũla thĩna mũnene?

¹⁷ “Mũthenya mũnene wa Yeova” ũkatuma maũndũ methĩwa me momũ kwa andũ onthe. (Nzev. 1:14, 15) O namo andũ ma Yeova makakwatwa nĩ mathĩna. Ĩndĩ ethĩwa nĩtũkwĩyũmbanyʼa yu, tũkeethĩwa tũtonya kwĩkala tũuĩtye na tũitetheesya angĩ. Tũkomĩĩsya mathĩna o na meva ala makatũkwata. Na athaithi ala angĩ mesa kũkwatwa nĩ mathĩna, tũkeeka kyonthe kĩla tũtonya tũmatetheesye kwa kũmewʼĩa ĩnee na kũmanenga kĩla me na vata nakyo. Na tũkaendeea kũlũmanyʼa na ana-a-asa na eĩtu-a-asa maitũ nũndũ nĩtũmendete mũno. Na ĩndĩ Yeova akatũtuva kwa kũtũnenga thayũ wa tene na tene nthĩ nzaũ, vala mĩisyo yonthe na mathĩna makethĩwa me maũndũ mavĩtu.—Isa. 65:17.