KĨLUNGU KYA KWĨMANYĨSYA KYA 30
WATHI 36 Tũsũvĩe Ngoo Sitũ
Maũndũ ma Vata Tũũmanyĩwʼa Nĩ Asumbĩ ma Isilaeli
“Nĩvo ĩndĩ mũkasyoka na kũvathũkanʼya katĩ wa ala alũngalu na ala athũku, ũla ũthũkũmaa Ngai na ũla ũtamũthũkũmaa.”—MAL. 3:18.
KĨLA KĨNEENEWE
Nĩtũkwĩmanyĩsya ũndũ Yeova woonaa asumbĩ ma Isilaeli nĩ kana tũelewe maũndũ ala wendaa athaithi make meke ũmũnthĩ.
1-2. Mbivilia ĩvuanĩtye maũndũ meva ĩũlũ wa asumbĩ amwe ma Isilaeli?
MBIVILIA ĩtalanĩtye aũme mbee wa 40 ala maĩ asumbĩ ma Isilaeli. a Na nĩeleetye nesa vyũ maũndũ ala amwe moo meekie. Kwa ngelekanyʼo, o na asumbĩ ala maĩ aseo nĩmeekie maũndũ amwe mathũku. Kwasũanĩa Mũsumbĩ Ndaviti. Yeova aisye: “Mũthũkũmi wakwa Ndaviti . . . [nĩwambikĩlile] na ngoo yake yonthe, eke ũla nonaa wĩ ũseo wʼoka.” (1 Asu. 14:8) Ĩndĩ nĩweekie ũlaalai na kĩveti kyeene na eeka mĩvango mũũme oaĩwe kaũnĩ.—2 Sam. 11:4, 14, 15.
2 Kĩvathũkanyʼo na ũu, asumbĩ aingĩ mataĩ aĩkĩĩku nĩmeekie maũndũ amwe maseo. Kwasũanĩa Leovoamu. Methonĩ ma Yeova, eekaa “ũla waĩ ũthũku.” (2 Mav. 12:14) Ĩndĩ nĩwamwĩwie Yeova na aeka ila mbaĩ ĩkũmi syeenyuvĩa mũsumbĩ ũngĩ. O na ĩngĩ, nĩwalũlũmĩĩilye ndũa mbingĩ nĩ kana asũvĩe andũ ma Ngai maikavithũkĩwe nĩ amaitha moo.—1 Asu. 12:21-24; 2 Mav. 11:5-12.
3. Nĩ ĩkũlyo yĩva ya vata yĩkumĩla, na twĩneenea kyaũ ĩsomonĩ yĩĩ?
3 Ve ĩkũlyo ya vata yĩkumĩla. Ethĩwa asumbĩ ma Isilaeli nĩmekaa maũndũ maseo na mathũku, nĩ kyaũ Yeova wasiasya nĩ kana atwʼe ethĩwa mũsumbĩ mũna nĩ mũĩkĩĩku? Ũsungĩo wa ĩkũlyo yĩu nũũtũtetheesya kũelewa kĩla Yeova wendaa twĩke nĩ kana tũmũtanĩthye. Nĩtũũneenea maũndũ atatũ wasiasya asumbĩnĩ asu, namo nĩ; ethĩwa ngoo syoo syaĩ mbĩanĩu methonĩ make, ethĩwa nĩmeelilĩte, na ethĩwa nĩmalũmanĩtye na ũthaithi wa wʼo.
MAĨ NA NGOO MBĨANĨU METHONĨ MA YEOVA
4. Asumbĩ ala maĩ aĩkĩĩku mavathũkene ata na ala mataĩ aĩkĩĩku?
4 Asumbĩ ala mamwendeeasya Yeova mamũthũkũmaa na ngoo mbĩanĩu. b Kwa ngelekanyʼo, Mũsumbĩ Yeosavati aĩ mũseo na eĩtwe kana “[nĩwamũmanthie] Yeova na ngoo yake yonthe.” (2 Mav. 22:9) O na ĩngĩ, Mbivilia yaĩtye ũũ ĩũlũ wa Mũsumbĩ Yosia: “Vatyaĩ mũsumbĩ ũngĩ mbee wake wailyĩ take, ũla wamwĩthyũũĩe Yeova na ngoo yake yonthe.” (2 Asu. 23:25) Nata ĩũlũ wa Solomoni, ũla weekie maũndũ mathũku ũkũũnĩ wake? “Ngoo yake ndĩaĩ mbĩanĩu.” (1 Asu. 11:4) Na Mbivilia yaĩtye ũũ ĩũlũ wa mũsumbĩ ũngĩ ũtaĩ mũĩkĩĩku weetawa Aviyamu: “Ngoo yake ndĩaĩ mbĩanĩu kwa Yeova.”—1 Asu. 15:3.
5. Kũmũthũkũma Yeova na ngoo mbĩanĩu nĩ kwĩka ata? Elesya.
5 Kwoou kũmũthũkũma Yeova na ngoo mbĩanĩu nĩ kwĩka ata? Mũndũ wĩ na ngoo mbĩanĩu ndekaa o kũmũthaitha Ngai aĩ no kwĩthĩwa nĩwĩsĩ aĩle kwĩka ũu. Vandũ va ũu, amũthũkũmaa nũndũ nũmwendete na ekaa ũu eyumĩtye vyũ. Eka ũu, ndaekaa kũmwenda na eyumasya kwake vyũ thayũnĩ wake wʼonthe.
6. Tũtonya kwĩka ata tũendeee kwĩthĩwa na ngoo mbĩanĩu? (Nthimo 4:23, NWT; Mathayo 5:29, 30)
6 Tũtonya ata kũatĩĩa ngelekanyʼo sya asumbĩ ala maĩ aĩkĩĩku na tũiendeea kwĩthĩwa na ngoo mbĩanĩu? Nĩ kwa kwĩsũvĩana na kĩndũ o na kĩva kĩtonya kũtuma tũtalũmanyʼa na Yeova. Kwa ngelekanyʼo, kwĩtanĩthya na maũndũ mataĩlĩte no kũaanyʼe ngoo yitũ. O na kwĩthĩwa na itindo nthũku na kũsuanĩa kana ũthwii nĩwʼo ũndũ ũla wa vata thayũnĩ no kũmĩaanyʼe. Twesa kũmanya ve ũndũ wambĩĩe kũtuma tũtamwenda Yeova, nĩtwaĩlĩte kwosa ĩtambya na mĩtũkĩ tũũvetange.—Soma Nthimo 4:23 nthĩnĩ wa maelesyo ma kwongeleela. c; Mathayo 5:29, 30.
7. Nĩkĩ nĩ ũndũ wa vata twĩvathane na kĩndũ o na kĩva kĩtonya kũtuma tũeka kũmwenda Yeova?
7 Tũyaĩlĩte kũeka ngoo sitũ iaanĩke. Tũkaema kwĩsisya, no twambĩĩe kwĩkenga kana aĩ nĩkwĩthĩwa nĩtũkwĩka maũndũ maingangĩ ma kĩ-veva, tũi na vata wa kwĩsianĩa na maũndũ ala matonya kũtuma tũeka kũmwenda Yeova. Kwa ngelekanyʼo, kwasũanĩa nĩwathambya nyũmba yaku yathea vyũ. Ĩtina wa ũu, ũivingũanga mĩomo na ndĩlĩsya na kĩtoo kĩyambĩĩa kũlika. Wĩona ta vatonya kũthi ata? Nyũmba yaku no ĩthokoane ĩngĩ. Twĩĩmanyĩsya kyaũ? No tũelekanyʼe kĩu na ngwatanĩo yitũ na Yeova. Tũyaĩlĩte kwĩanĩwa no maũndũ ala matumaa tũmũthengeea. Na o ũndũ tũtenda kũvingũanga ndĩlĩsya na mĩomo ĩtina wa kũthambya nyũmba, nowʼo twaĩlĩte kwĩsũvĩana na kĩndũ o na kĩva kĩtonya kũthokoanyʼa ngoo sitũ na kĩituma iaanĩka.—Aev. 2:2.
NĨMEELILILE
8-9. Mũsumbĩ Ndaviti na Mũsumbĩ Esekia meekie ata yĩla malũngilwe? (Sisya visa .)
8 O tondũ twonie mwambĩĩonĩ, Mũsumbĩ Ndaviti nĩweekie mavĩtyo maito. Ĩndĩ yĩla mwathani Nathani wamũtavisye naĩ ĩla weekĩte, nĩweenyivisye na eelila. (2 Sam. 12:13) Na twasũanĩa ndeto syake ila syĩ nthĩnĩ wa Savuli ya 51, nĩtwonaa kana nĩweelilĩte kuma ngoonĩ. Ndaviti ndaaĩka kwĩtũnga nũkũthĩnĩka nĩ kĩla weekĩte aĩ nĩ kana onethye Nathani nĩweelilĩte kana ndakakanwʼe.—Sav. 51:3, 4, 17, maelesyo ala me mwambĩĩonĩ wa kĩlungu.
9 O nake Mũsumbĩ Esekia nĩwamũvĩtĩisye Yeova. Mbivilia yaĩtye: “Ngoo yake nĩyeetũlilye: kwondũ wa ũu nĩwathilĩkĩlwe, o na Yuta na Yelusaleme.” (2 Mav. 32:25) Nĩkĩ Esekia walikilwe nĩ mĩtũlyo? No kwĩthĩwa oonaa e wa vata mũno nũndũ aĩ mũthwii, nĩwasindĩte Aasuli, kana nũndũ nĩwavoetwʼe kwa nzĩa ya kyama. Mĩtũlyo nĩtonya kwĩthĩwa neyo yatumie onyʼa Ambaviloni ũthwii wake wʼonthe, na kĩu kyatuma akanwʼa nĩ mwathani Isaia. (2 Asu. 20:12-18) Ĩndĩ o ta Ndaviti, nĩweenyivisye na eelila. (2 Mav. 32:26) Nũndũ wa ũu, Yeova amwonaa e mũsumbĩ mũĩkĩĩku ũla ‘weekaa ũla Yeova woonaa wĩ ũseo.’—2 Asu. 18:3.
Mũsumbĩ Ndaviti na Mũsumbĩ Esekia nĩmeenyivisye na meelila yĩla malũngilwe (Sisya kalungu ka 8-9)
10. Mũsumbĩ Amasia eekie ata yĩla wakaniwʼe?
10 Kĩvathũkanyʼo na asumbĩ asu, Mũsumbĩ Amasia wa Yuta eekaa ũla ũseo “ĩndĩ ti na ngoo mbĩanĩu.” (2 Mav. 25:2) Nĩ va wavĩtanisye matambya? Ĩtina wa Yeova kũmũtetheesya kũsinda Aetomu, nĩwambĩĩie kũthaitha ngai syoo. d Na yĩla mwathani wa Yeova wookie kũneena nake, o na ndaaenda kũmwĩthukĩĩsya.—2 Mav. 25:14-16.
11. Kwosana na 2 Akolintho 7:9, 11, no nginya twĩke ata nĩ kana tũekewe? (O na ĩngĩ, sisya visa.)
11 Ngelekanyʼo isu syĩtũmanyĩsya kyaũ? Nĩtwaĩlĩte kwĩlila nũndũ wa mavĩtyo maitũ na tũyĩkĩa kĩthito tũikamatũngĩlĩĩle. Nata twanengwa ũtao nĩ atumĩa ma kĩkundi, o na ethĩwa twĩtawa nũndũ wa ũndũ tũkwona wĩ mũnini? Kĩu kĩyaĩle kũtuma twona Yeova na atumĩa ta matatwendete. O na asumbĩ ala aseo ma Isilaeli nĩmendaa kũtawa na kũlũngwa. (Aevl. 12:6) Yĩla twalũngwa, twaĩlĩte (1) kwĩtĩkĩla twĩnyivĩtye, (2) kwĩka moalyũku ala mekwendeka, na (3) kũendeea kũmũthũkũma Yeova na ngoo yonthe. Tweelila, Yeova ndakalea kũtũekea.—Soma 2 Akolintho 7:9, 11.
Yĩla twalũngwa, twaĩlĩte (1) kwĩtĩkĩla twĩnyivĩtye, (2) kwĩka moalyũku ala mekwendeka, na (3) kũendeea kũmũthũkũma Yeova na ngoo yonthe (Sisya kalungu ka 11) g
NĨMALŨMANILYE NA ŨTHAITHI WA WʼO
12. Nĩ kyaũ mũno mũno kyatumaa asumbĩ ala maĩ aĩkĩĩku methĩwa me kĩvathũkanyʼo?
12 Asumbĩ ala Yeova woonaa me aĩkĩĩku nĩmalũmanĩtye na ũthaithi wa wʼo. O na nĩmeekĩaa vinya ala maĩ ungu woo meke oou. O ũndũ twĩĩ tũnoona, no mavĩtasya. Ĩndĩ mo nĩmamũthaithaa Yeova e weka na nĩmeekĩaa kĩthito vyũ mamine ũthaithi wa mĩvwʼanano. e
13. Nĩkĩ Yeova woonaa Mũsumbĩ Aavu ate mũĩkĩĩku?
13 Nata asumbĩ ala Yeova woonaa mate aĩkĩĩku? Kwa wʼo, ti maũndũ onthe meekaa maĩ mathũku. Kwa ngelekanyʼo, ĩtina wa Mũsumbĩ Aavu, ũla waĩ mũvuku, kwĩwʼa kana Navothi nĩwooaĩtwe nũndũ wake, nĩweenyivisye o na athĩnĩka nũndũ wa ũndũ ũsu. (1 Asu. 21:27-29) O na ĩngĩ, nĩwaakie ndũa kauta na asinda makaũ meana ũna kwondũ wa Isilaeli. (1 Asu. 20:21, 29; 22:39) Ĩndĩ ve ũndũ mũthũku mũno Aavu weekie, nawʼo waĩ kũkwata mbau ũthaithi wa ũvũngũ ũla mũka watwaĩĩasya. Ĩndĩ ndaaĩlila nongi nũndũ wa kĩu.—1 Asu. 21:25, 26.
14. (a) Nĩkĩ Yeova woonaa Mũsumbĩ Leovoamu ate mũĩkĩĩku? (b) Nĩ ũndũ wĩva asumbĩ aingĩ mataĩ aĩkĩĩku mekaa?
14 Kwasũanĩa mũsumbĩ ũngĩ ũtaĩ mũĩkĩĩku, nake nĩ Leovoamu. O tondũ twonie mwambĩĩonĩ, nĩweekie maũndũ maingĩ maseo ĩvinda yĩla wasumbĩkĩte. Ĩndĩ yĩla ũsumbĩ wake walũlũmĩĩilwʼe vyũ, nĩwatiie Mĩao ya Yeova na ambĩĩa kũthaitha ngai sya ũvũngũ. (2 Mav. 12:1) Ĩtina wa ũu, mavinda amwe nĩwamũthaithaa Yeova na mavinda angĩ akathaitha ngai sya ũvũngũ. (1 Asu. 14:21-24) Leovoamu na Aavu ti mo me oka matiie ũthaithi wa wʼo. Ũwʼo nĩ kana asumbĩ aingĩ ala mataĩ aĩkĩĩku nĩmathaithaa ngai sya ũvũngũ na nĩmeekĩaa angĩ vinya meke ũu. Kwoou vate nzika, methonĩ ma Yeova kũlũmanyʼa na ũthaithi wa wʼo nĩkwʼo mũno mũno kwatumaa atwʼa ethĩwa mũsumbĩ nĩ mũseo kana nĩ mũthũku.
15. Nĩkĩ Yeova woonaa kũlũmanyʼa na ũthaithi wa wʼo kwĩ kwa vata?
15 Nĩkĩ Yeova woonaa ũthaithi wĩ wa vata? Ũndũ ũmwe nĩ kana asumbĩ nĩmo maĩ na kĩanda kya kũtetheesya andũ mamũthaithe Yeova ũndũ vaĩlĩte. O na ĩngĩ, ũthaithi wa ũvũngũ ũtumaa andũ meka naĩ ingĩ ngito na maikua angĩ naĩ. (Osea 4:1, 2) Eka ũu, mbaĩ yonthe ya Isilaeli, asumbĩ me amwe, nĩyavathĩtwe ĩmũthũkũme Yeova. Nũndũ wa ũu, yĩla andũ ma mbaĩ ĩsu meelikya ũthaithinĩ wa ũvũngũ, Mbivilia yaĩtye no ta ũndũ ũmwe na meekaa ũlaalai. (Yel. 3:8, 9) Mũndũ ũla weeka ũlaalai ethĩawa avũnyanĩa vyũ ũla ũtwaanĩte nake. O ta ũu, yĩla mũndũ ũla wĩyumĩtye amũthaithe Yeova weelikya ũthaithinĩ wa ũvũngũ, ethĩawa amũvĩtĩsya mũno vyũ. f—Kũt. 4:23, 24.
16. Methonĩ ma Yeova, nĩ kyaũ mũno mũno kĩvathũkanasya mũndũ mũlũngalu na mũndũ mũvuku?
16 Twĩĩmanyĩsya kyaũ? Vate nzika, no nginya tũleane vyũ na ũthaithi wa ũvũngũ. Na no nginya tũlũmanyʼe na ũthaithi wa wʼo na tũyĩthĩwa na maũndũ maingĩ ma kwĩka tũimũthũkũma Yeova. Mwathani Malaki nĩwaeleisye nesa kĩla kĩvathũkanasya mũndũ mũseo na mũthũku methonĩ ma Yeova. Aandĩkie ũũ: ‘Nĩvo ĩndĩ mũkasyoka na kũvathũkanʼya katĩ wa ala alũngalu na ala athũku, ũla ũthũkũmaa Ngai na ũla ũtamũthũkũmaa.’ (Mal. 3:18) Kwoou tũyaĩlĩte kwĩtĩkĩlya kĩndũ o na kĩva, kĩthĩwe nĩ mawonzu kana mavĩtyo maitũ, kĩtũtũle ngoo nginya tũeke kũmũthũkũma Yeova. Ũwʼo nĩ kana kũeka kũmũthũkũma Yeova nĩ naĩ ngito.
17. Nĩkĩ twaĩlĩte kwĩthĩwa twĩ metho yĩla tũũnyuva mũndũ wa kũtwaana nake?
17 Ethĩwa ndũtwaanĩte kana ndwĩ mũtwae ĩndĩ nũũsũanĩa kũlika mũtwaanonĩ, wĩona ndeto sya Malaki ĩũlũ wa kũmũthaitha Ngai ta itonya kũũtetheesya ata yĩla ũũnyuva mũndũ wa kũtwaana nake? Mũndũ no ethĩwe na nguma imwe nzeo, ĩndĩ ethĩwa ndathaithaa Ngai ũla wa wʼo, no twasye methonĩ ma Yeova nĩ mũlũngalu? (2 Ako. 6:14) Ũkatwaana na mũndũ ta ũsu no aũtetheesye ũkaendeea kwĩthĩwa wĩ mũĩkĩĩku kwa Yeova? Kwasũanĩa ũndũ ũũ: No kwĩthĩwa ila iveti sya Mũsumbĩ Solomoni syaĩ na nguma imwe nzeo. Ĩndĩ nũndũ iyamũthaithaa Yeova, nĩsyathyũũie ngoo yake o kavola kwa kavola alika ũthaithinĩ wa ũvũngũ.—1 Asu. 11:1, 4.
18. Asyai maĩle kũmanyĩsya syana syoo kyaũ?
18 Inywʼĩ asyai, no mũtũmĩe ngelekanyʼo sya asumbĩ ala mawetetwe Mbivilianĩ kũtetheesya syana syenyu syĩthĩwe na wendi wa kũmũthaitha Yeova na kĩthito. Itetheesyei ielewe kana kĩla mũno mũno kyatumaa Yeova atwʼa ethĩwa mũsumbĩ nĩ mũseo kana nĩ mũthũku nĩ ethĩwa nĩwatwaĩĩasya ũthaithi wa wʼo. Ekai ndeto syenyu na meko menyu maimanyĩsye kana maũndũ ma kĩ-veva, ta kwĩmanyĩsya Mbivilia, kũthi maũmbanonĩ, na ũtavanyʼanĩ, nĩmo maũndũ ala ma vata vyũ thayũnĩ. (Mt. 6:33) Twĩasya ũu nũndũ no syambĩĩe kwona kũtwʼĩka Ngũsĩ sya Yeova ta o kũatĩĩa ndĩni ya asyai masyo. Nũndũ wa ũu, no syambĩĩe kwona ũthaithi wa wʼo ũte wa vata kana ikaũtia vyũ.
19. Ve wĩkwatyo wĩva kwa ala maekete kũmũthũkũma Yeova? (O na ĩngĩ, sisya ĩsandũkũ “ No Ũmũsyokee Yeova!”)
19 Ethĩwa mũndũ nĩwaeka kũmũthũkũma Yeova, ũu nĩ kwasya ndakesa kũmũsyokea? Aiee. Na kĩtumi nũndũ no elile na akasyokea ũthaithi wa wʼo. Nĩ kana eke ũu, no alasimĩke kwĩnyivya na ayĩtĩkĩla kũtetheewʼa nĩ atũmĩa ma kĩkundi. (Yak. 5:14) Vai kĩthito kĩsa kũelekanwʼa o na vanini na mũndũ kũtũngĩĩa ngwatanĩo yake na Yeova!
20. Yeova akatwonaa ata twaatĩĩa ngelekanyʼo ya asumbĩ ala maĩ aĩkĩĩku?
20 Kwoou nĩ maũndũ meva asumbĩ ma Isilaeli matũmanyĩsya? No twĩthĩwe tũilye o ta ala asumbĩ aĩkĩĩku twaendeea kwĩthĩwa na ngoo mbĩanĩu. O na ĩngĩ, ekai twĩmanyĩsye kumana na mavĩtyo maitũ, twĩlile, na tũyĩka moalyũku ala mekwendeka. Na ekai kĩla ĩvinda tũlilikanae vata wa kũlũmanyʼa vyũ na ũthaithi wa Ngai ũla wa wʼo weka. Weekĩa kĩthito ũlũmanyʼe na Yeova, akakwonaa ta mũndũ wĩkaa ũla ũseo methonĩ make.
WATHI 45 Mosũanĩo ma Ngoo Yakwa
a Ĩsomonĩ yĩĩ, ndeto “asumbĩ ma Isilaeli” sionanyʼa asumbĩ onthe ala masumbĩkĩte andũ ma Yeova, methĩwe masumbĩkĩte ũsumbĩnĩ wa Yuta ũla waĩ wa mbaĩ ilĩ, ũsumbĩnĩ wa Isilaeli ũla waĩ wa mbaĩ ĩkũmi, kana mbaĩ syonthe 12.
b MAELESYO MA NDETO IMWE: Mbivilia ĩkothaa kũtũmĩa ndeto “ngoo” kũelesya ũla mũndũ wa nthĩnĩ, na ũsu nĩ vamwe na mawendi, mosũanĩo, mawoni, ũtonyi, ieleelo, na mĩvango yitũ.
c Nthimo 4:23 (NWT): “Sũvĩa ngoo yaku kwĩ syĩndũ syonthe ila syaĩle kũsũvĩwa, nũndũ nĩvo vaumaa mbuluti sya thayũ.”
d Ĩvindanĩ ya tene, asumbĩ ala matamũthaithaa Ngai nĩmakothaa kũthaitha ngai sya mbaĩ ila maisinda.
e Mũsumbĩ Asa nĩweekie mavĩtyo maito. (2 Mav. 16:7, 10) Ĩndĩ Mbivilia yaĩtye kana eekaa ũla Yeova woona wĩ mũseo. O na kau mbeenĩ nĩwaleile kũlũngwa, nĩvatonyeka mũthya akethĩwa eelilile. Kwoou Yeova asyaisye nguma syake nzeo ĩndĩ ti mavĩtyo make. Ũndũ ũla wa vata nĩ kana Asa amũthaithaa Yeova e weka, o na nĩweekĩie kĩthito avetange ũthaithi wa mĩvwʼanano ũsumbĩnĩ wake.—1 Asu. 15:11-13; 2 Mav. 14:2-5.
f Nĩ ũndũ wa vata kũmanya kana mĩao ĩlĩ ya mbee nthĩnĩ wa ĩla Mĩao ya Mose, nĩyavatĩte andũ kũthaitha mũndũ kana kĩndũ kĩngĩ o na kĩva eka Yeova.—Kuma 20:1-6.
g MAELESYO MA VISA: Mũtumĩa wa kĩkundi wa mũika ũkũtaa mwana-a-asa ũngĩ ĩũlũ wa mũtuo wake kũnywʼa ũkĩ. Mwana-a-asa ũsu nĩweetĩkĩla ũtao enyivĩtye, eeka moalyũku ala mekwendeka, na aendeea kũmũthũkũma Yeova e mũĩkĩĩku.
