1. Naaũ mambĩĩisye kĩkundi kĩla kyaĩ Vilivi?

YĨLA mũtũmwa Vaulo, Sila, Luka, na Timotheo mavikie ĩla ndũanĩ yasumbĩkĩtwe nĩ Lomi yeetawa Vilivi, meethĩie andũ aingĩ mendeeaw’a nĩ ũvoo wa Ũsumbĩ. Ana-a-asa asu ana me kĩthito mambĩĩisye kĩkundi vau, na amanyĩw’a onthe mambĩĩa kũmbana vamwe. Nĩvatonyeka makethĩwa moombanĩaa nyũmbanĩ ya mwĩĩtu-a-asa waĩ mũlau mũno weetawa Litia.—Meko 16:40.

2. Ĩtina wa ĩvinda ĩkuvĩ kĩkundi kya Vilivi kyakwatiwe nĩ mathĩna meva?

² Ĩtina wa ĩvinda ĩkuvĩ kĩkundi kĩu nĩkyeethĩiwe na ĩvinda yũmũ. Satani nĩwatumie andũ ala mamenete ũw’o mavĩnga wĩa wa kũtavany’a wa Vaulo na ala angĩ maĩ ĩmwe. Vaulo na Sila nĩmakwatiwe, mavũwa na ndata, na moovwa. Mauma yela nĩmaendie kwona ana-a-asa na eĩtu-a-asa asu eũ na mamekĩa vinya. Na ĩndĩ Vaulo na Sila na Timotheo nĩmaumie ndũanĩ ĩsu, ĩndĩ nĩvatonyeka Luka akethĩwa atiiwe vo. Ana-a-asa na eĩtu-a-asa asu eũ maendeeie ata? Yeova nĩwamanengie veva wake maendeea kũmũthũkũma na kĩthito. (Avi. 2:12) Vaulo aĩ na kĩtumi kĩseo kya kũmakatha!

3. O tondũ vaeleetw’e ĩandĩkonĩ ya Avilivi 1:9-11, Vaulo avoyaa ĩũlũ wa kyaũ?

³ Ĩtina wa myaka ta ĩkũmi, Vaulo nĩwaandĩkĩie kĩkundi kya Vilivi valũa. Ũisoma valũa ũsu no wone ũndũ Vaulo wendete ana-a-asa asu mũno wĩana. Amaandĩkĩie atĩĩ: “Nĩ na mea maingĩ ma kwĩthĩwa nenyu inyw’onthe nĩ na wendo mwingĩ o ta ũla Klĩsto Yesũ wĩ naw’o.” (Avi. 1:8) O na nĩwamatavisye kana nĩwamavoyeaa. Nĩwavoyie Yeova amatetheesye nĩ kana wendo woo wongeleke, maĩkĩĩthye nesa maũndũ ala ma vata nĩ meva, methĩwe mate na ĩvĩtyo, maikalulutĩkye angĩ, na maiendeea kũsyaa ũsyao  wa ũlũngalu. O naitũ no tũtetheke mũno nĩ ndeto isu Vaulo waandĩkie kuma ngoonĩ. Kwoou ekai tũsome kĩla Vaulo waandĩkĩie Avilivi. (Soma Avilivi 1:9-11.) Na ĩndĩ nĩtũũneenea maũndũ ala wawetie na ũndũ tũtonya kũtũmĩa kĩla ũmwe wa maũndũ asu.

4. (a) Ĩandĩko ya 1 Yoana 4:9, 10 yonanĩtye Yeova atwendie mũno wĩana ata? (b) Twaĩle kũmwenda Ngai mũno wĩana ata?

⁴ Yeova oonanisye ũndũ ũtwendete mũno wĩana yĩla watũmie Mwana wake kũũ nthĩ akw’e kwondũ wa naĩ sitũ. (Soma 1 Yoana 4:9, 10.) Nĩkwĩthĩwa Ngai nĩwatwendie, kĩu nĩkĩtumaa o naitũ tũmwenda. (Alo. 5:8) Ĩndĩ twaĩle kũmwenda mũno wĩana ata? Yesũ nĩwasũngĩie ĩkũlyo yĩu yĩla weeie Mũvalisi ũmwe atĩĩ: “No nginya ũmwende Yeova Ngai waku na ngoo yaku yonthe, na thayũ waku w’onthe, na kĩlĩko kyaku kyonthe.” (Mt. 22:36, 37) Twendaa kũmwenda Ngai na ngoo yonthe. O na nĩtwendaa wendo ũsu wongelekae kĩla mũthenya. Vaulo atavisye Avilivi kana wendo woo waĩle ‘kwongeleka mũno.’ Tũtonya kwĩka ata nĩ kana tũmwende Ngai mũnango?

5. Tũtonya kwĩka ata wendo witũ wongelekange?

⁵ Nĩtwaĩle kũmũmanya Ngai nĩ kana tũmwende. Mbivilia yaĩtye: “Mũndũ o na wĩva ũla ũtethĩawa na wendo ndamwĩsĩ Ngai, nũndũ Ngai nĩ wendo.” (1 Yoa. 4:8) Mũtũmwa Vaulo oonanisye kana kwĩkĩa kĩthito kya kũkwata “ũmanyi wa w’o na ũĩ w’onthe” ĩũlũ wa Ngai nĩkw’o kũtonya kũtuma tũendeea kũmwenda mũnango. (Avi. 1:9) Yĩla twambĩĩie kwĩmanyĩsya Mbivilia nĩtwambĩĩie kũmwenda Ngai o na kau tũyeesĩ maũndũ maingĩ ĩũlũ wake. Na ĩndĩ o ũndũ twaendeeie kwĩmanyĩsya maũndũ maingĩ ĩũlũ wake, now’o wendo witũ waendeeie kwongeleka. Nĩkyo kĩtumi twonaa kwĩmanyĩsya Mbivilia tũteũtĩĩa na kũsũanĩa kwa ũliku kĩla tweemanyĩsya ne maũndũ ma vata vyũ thayũnĩ witũ.—Avi. 2:16.

6. Ĩandĩko ya 1 Yoana 4:11, 20, 21 yonanĩtye ũndũ wĩva tũtonya kwĩka nĩ kana twongelange wendo witũ?

⁶ Nũndũ Ngai nũtwendete mũno, kĩu nĩkĩtumaa twenda ana-a-asa maitũ. (Soma 1 Yoana 4:11, 20, 21.) Nĩtũtonya kũsũanĩa kana nĩ ũndũ wĩ laisi kwenda ana-a-asa na eĩtu-a-asa maitũ. Na kĩla kĩtonya kũtuma tũsũanĩa ũu nĩ kwĩthĩwa tũthaithaa Yeova na nĩtũtataa kwĩthĩwa na nguma ta syake. O na no tũsũanĩe ũu nũndũ nĩtũatĩĩaa ngelekany’o ya Yesũ, ũla watwendie mũno nginya anengane thayũ wake kwondũ witũ. Ĩndĩ mavinda amwe nĩtũtonya kwona wĩ ũndũ wĩ vinya kũatĩĩa mwĩao wa kwendana. Kwasũanĩa ũndũ weekĩkie kĩkundinĩ kya Vilivi.

7. Ũtao ũla Vaulo wanengie Euotia na Sinitike wĩtũmanyĩsya kyaũ?

⁷ Mũtũmwa Vaulo aisye kana Euotia na Sinitike ‘meekĩĩte kĩthito vamwe nake’ wĩanĩ wa Ngai. Ĩndĩ nĩmatonya kwĩthĩwa maĩ na ũthũ na makaeka kwĩthĩwa me anyanya. Vaulo nĩwamawetie valũanĩ ũla waandĩkĩie kĩkundi kĩla meethĩawa. Amanengie ũtao ũtevithanĩtye amea “methĩwe na kĩsũanĩo kĩmwe.” (Avi. 4:2, 3) O na Vaulo nĩwoonie vaĩlĩte kũtavya kĩkundi kyonthe ũũ: “Endeeai kwĩka maũndũ onthe mũtekũnyungunyĩsya na mũte na ngananĩo.” (Avi. 2:14) Vate nzika, no nginya ũtao ũsu wa Vaulo ũtevithanĩtye wĩthĩwe watetheeisye  eĩtu-a-asa asu aĩkĩĩku, o vamwe na ana-a-asa na eĩtu-a-asa onthe kĩkundinĩ kĩu, mendane mũnango.

8. Nĩ ũndũ wĩva mũnene ũtonya kũtũsiĩĩa kwenda ana-a-asa maitũ, na nĩ kyaũ kĩtonya kũtũtetheesya?

⁸ O ta Euotia na Sinitike, kĩndũ kĩmwe kĩnene kĩtonya kũtũsiĩĩa kwenda ana-a-asa maitũ nĩ ũla mũtuo wa kũsisya mawonzu moo. Kĩla ũmwe witũ nũvĩtasya kĩla mũthenya. Twatindĩaa kũsisya mawonzu ma angĩ tũikethĩawa tũmendete mũno. Kwa ngelekany’o, mwana-a-asa akolwa nĩ kũtũtetheesya kũthesya Nyũmba ya Ũsumbĩ, nĩtũtonya kũthata. Na ĩndĩ tũkambĩĩa kũtalany’a mavĩtyo onthe ala mwana-a-asa ũsu wĩkĩte no tũthate ĩ ya mũno, na ũu ũituma tũeka kũmwenda mũno. Ũkesa kwĩthĩa wĩ na thĩna ta ũsu nũseo ũkasũanĩa ũndũ ũũ: Yeova nĩwonaa mawonzu maku na ma mwana-a-asa ũsu. Ĩndĩ o na kau twĩ na mawonzu, we nũtwendete. Na nũndũ wa ũu, nĩtwaĩle kũatĩĩa ngelekany’o ya Yeova na tũyonaa nguma nzeo sya ana-a-asa maitũ. Tweekĩa kĩthito twende ana-a-asa maitũ, ũu nũtumaa ngwatanĩo yitũ namo ĩlũlũmĩla.—Avi. 2:1, 2.

9. “Maũndũ ala ma vata” Vaulo ũwetete valũanĩ ũla waandĩkĩie Avilivi nĩ ta meva?

⁹ Vaulo nĩwaveveewe kũtavya ana-a-asa ma Vilivi na Aklĩsto onthe ũũ: “Mũĩkĩĩthye nesa maũndũ ala ma vata nĩ meva.” (Avi. 1:10) Maũndũ asu ma vata nĩ kũthew’a kwa ĩsyĩtwa ya Yeova, kwĩanĩa kwa ieleelo syake, na mũuo na ngwatanĩo kĩkundinĩ. (Mt. 6:9, 10; Yoa. 13:35) Kwona maũndũ asu me ma vata thayũnĩ witũ kũĩkĩĩthasya kana nĩtũmwendete Yeova.

10. No nginya twĩke ata nĩ kana twoneke ta andũ mate na ĩvĩtyo?

¹⁰ O na ĩngĩ, Vaulo aisye no nginya ‘twĩthĩwe tũte na ĩvĩtyo.’ Ũu ti kwasya no nginya twĩthĩwe tũte na naĩ. Nĩkĩ? Nũndũ tũyĩsa kwĩthĩwa tũte na naĩ o na ĩmwe ta Yeova Ngai. Ĩndĩ Yeova akatwonaa tũte na ĩvĩtyo ethĩwa tũkeekaa kyonthe kĩla tũtonya twongelange wendo witũ na tũyĩĩkĩĩthya nesa maũndũ ala ma vata nĩ meva. Ũndũ ũmwe tũtonya kwĩka twonany’e twĩ na wendo nĩ kwĩsũvĩa tũikalulutĩkye angĩ.

11. Nĩkĩ twaĩle kwĩsũvĩa tũikalulutĩkye angĩ?

¹¹ Ũndũ ũngĩ Vaulo wawetie nĩ kana tũyaĩle kũlulutĩkya angĩ. Twaĩle kwosa ndeto isu ta ũkany’o tũnengetwe. Nĩ maũndũ meva tũtonya kwĩka tũkalulutĩkya mũndũ? Maũndũ asu nĩ ta mwĩkĩĩle witũ, wĩa ũla tũũthũkũma, kana o maũndũ ala tũũnyuva kwĩtanĩthya namo. Nĩvatonyeka maũndũ ala tũkwĩka makethĩwa mate mathũku. Ĩndĩ kĩla tũkwĩka kĩkethĩwa kĩyĩũmĩsya wasya wa ngoo wa mũndũ ũngĩ na ũu ũituma alulutĩka, yĩthĩwa yĩ ĩvĩtyo ĩnene. Yesũ aisye nĩ kavaa tũkoveewa ĩvia yĩito ngingonĩ na tũyĩkw’a ũkanganĩ vandũ va kũlulutĩkya ĩlondu yake!—Mt. 18:6.

12. Ngelekany’o ya mwana-a-asa ũmwe na mũka, ala nĩ mavainia, yĩtũmanyĩsya kyaũ?

¹² Kwoona ũndũ mwana-a-asa ũmwe na mũka maatĩĩie ũtao ũsu wa Yesũ. Elĩ nĩ mavainia, na ve ĩvinda maĩ kĩkundinĩ kĩmwe na mũndũ na mũka, ala maeewe mĩsyĩnĩ maũndũ maingĩ mateetĩkĩlaw’a. O na ĩngĩ, maĩ o kailĩ manavatisiwe. Aklĩsto asu eũ maĩkĩĩaa kana Aklĩsto onthe mayaĩle kwĩloela sinema o na ethĩwa ii na maũndũ mathũku. Maseng’ie mũno mamanya kana ve sinema mavainia asu maneeloelile. Nũndũ wa ũu, mavainia  asu nĩmatwie kũeka kũthi kwĩloela sinema nginya yĩla Aklĩsto asu eũ makamanyĩsya wasya woo wa ngoo na maimanya nesanga kũvathũkany’a maũndũ ala maĩle na ala mataĩle. (Aevl. 5:14) Mavainia asu nĩmoonanisye kana nĩmendete mwana-a-asa ũsu na mwĩĩtu-a-asa ũsu kwa ndeto na meko, na mayeesũanĩaa o mo ene.—Alo. 14:19-21; 1 Yoa. 3:18.

13. Nĩ ũndũ wĩva tũtonya kwĩka tũkatuma mũndũ eka naĩ?

¹³ Nĩ ũndũ ũngĩ wĩva tũtonya kwĩka tũkalulutĩkya mũndũ? Nĩ kwĩka ũndũ ũtonya kũtuma eka naĩ. Ũu ũtonyeka ata? Kwasũanĩa ũndũ ũũ ũtonya kwĩkĩka. Kwasũanĩa mũmanyĩw’a wa Mbivilia ũng’ang’anĩte kwa ĩvinda yĩasa aeke kũnyw’a ũkĩ na ĩtina ayĩthĩwa atonya kwĩsiĩĩa. Mũmanyĩw’a ũsu nĩwĩsĩ kana no nginya aekane na ũkĩ vyũ. Ĩtina wa vau ayĩka maendeeo na mĩtũkĩ na aivatiswa. Na ĩndĩ ĩvinda yĩmwe Mũklĩsto ũngĩ aimũthokya kwake vamwe na ana-a-asa angĩ na aimwĩsũva anyw’e ũkĩ o mũnini. Aimwĩa ũũ: “Yu wĩ Mũklĩsto na wĩ na veva wa Yeova. Veva wa Yeova nũtetheeasya mũndũ kwĩsiĩĩa. Na ethĩwa nĩwĩsĩ kwĩsiĩĩa no ũnyw’e ũkĩ o mũnini.” Wĩthĩwa wĩ ũndũ wa kũmakya mũno mwana-a-asa ũsu ũvatisiwe o mĩtũkĩ akethukĩĩsya ũtao ta ũsu na nũndũ wa ũu ayĩsa kũsyokea kĩmanyĩo kya kũnyw’a ũkĩ mwingĩ!

14. Maũmbano maitũ ma Kĩklĩsto matũtetheeasya ata kũtũmĩa ũtao ũla ũnenganĩtwe ĩandĩkonĩ ya Avilivi 1:10?

¹⁴ Maũmbano maitũ ma Kĩklĩsto nĩmatũtetheeasya kũtũmĩa ũtao ũla ũnenganĩtwe ĩandĩkonĩ ya Avilivi 1:10 kwa nzĩa  syĩ kĩvathũkany’o. Mbee, maũndũ ala tũneeneaa maũmbanonĩ matũlilikanasya kĩla Yeova wonaa kĩ kya vata vyũ. Kelĩ, nĩtwĩmanyĩasya ũndũ tũtonya kũtũmĩa kĩla tweemanyĩsya nĩ kana twĩthĩwe tũte na ĩvĩtyo. Na katatũ, nĩtũthuthaw’a ‘twĩthĩwe na wendo na meko maseo.’ (Aevl. 10:24, 25) Na yĩla ana-a-asa maitũ matũthangaasya, nĩtũmwendaa Ngai vamwe na ana-a-asa maitũ mũnango. Tweethĩwa tũmwendete Yeova vamwe na ana-a-asa, tũkatataa ũndũ tũtonya tũikalulutĩkye ana-a-asa maitũ.

15. Ndeto, “musũwe nĩ ũsyao wa ũlũngalu,” syonanasya ata?

¹⁵ Vaulo nĩwavoyaa na kĩthing’ĩĩsyo nĩ kana Aklĩsto ma Vilivi ‘mausũwe nĩ ũsyao wa ũlũngalu.’ (Avi. 1:11) Tũyĩthĩwa tũivĩtya tũkasya kĩndũ kĩmwe kĩkonanĩtye na “ũsyao wa ũlũngalu” nĩ kũmwenda Yeova na andũ make. Kĩndũ kĩngĩ nĩ kũneena na andũ angĩ ĩũlũ wa mũĩkĩĩo woo nthĩnĩ wa Yesũ na wĩkwatyo mũseo ũla me naw’o. Ĩandĩko ya Avilivi 2:15 yĩtũmĩĩte ndeto ingĩ. Yaĩtye: “Mwĩthĩwe . . . mũikena ta kyeni ĩũlũ wa nthĩ.” Ndeto isu itũlilikanasya kana Yesũ eetie amanyĩw’a make “kyeni kya nthĩ.” (Mt. 5:14-16) O na nĩwanengie aatĩĩi make mwĩao wa ‘kũtw’ĩkĩthya andũ amanyĩw’a,’ na ameie ‘makeethĩwa me ngũsĩ syake kũvika itulu sya nthĩ.’ (Mt. 28:18-20; Meko 1:8) Tũsyaaa “ũsyao wa ũlũngalu” yĩla twathũkũma na kĩthito wĩanĩ ũsu wa vata.

16. Ĩandĩko ya Avilivi 1:12-14 yonanĩtye ata kana nĩtũtonya kũkena ta syeni o na twakwatwa nĩ mawetu? (Sisya visa ĩthangũnĩ ya mbee vyũ.)

¹⁶ O na twĩthĩwe tũkwatĩtwe nĩ maũndũ meva, no tũkene ta syeni. Mavinda amwe ũndũ mũna no wĩkĩke na tũisũanĩa nĩwatũvata kũtavany’a, na kaĩ kĩla ũndũ ũsu weeka nĩ kũtũvingũĩa mwanya mũseo wa  kũtavany’a. Kwa ngelekany’o, mũtũmwa Vaulo aĩ kyovonĩ kya nyũmba Lomi yĩla waandĩkĩie Avilivi valũa. Ĩndĩ o na kau aĩ mwove, nĩwatavasya asikalĩ ala mamũsungaa, na andũ onthe ala mookaa kũmwona ũvoo mũseo. Kwovwa kũyaasiĩĩa Vaulo ndakatavany’e na kĩthito, na kĩu nĩkyatumie ana-a-asa methĩwa na ũkũmbaũ “wa kũneena ndeto ya Ngai mate na wia.”—Soma Avilivi 1:12-14; 4:22.

17. Nengane ngelekany’o ya ĩvinda yĩĩ ĩkwonany’a ũndũ tũtonya kũendeea kũtavany’a o na yĩla ve vinya kwĩka ũu.

¹⁷ Ana-a-asa na eĩtu-a-asa aingĩ nĩmethĩawa na ũkũmbaũ ta ũla Vaulo waĩ naw’o. Mekalaa nthĩ matatonya kũtavany’a ũtheinĩ kana nyũmba kwa nyũmba, na kwoou nĩmamanthaa nzĩa ingĩ sya kũtavany’a ũvoo mũseo. (Mt. 10:16-20) Nthĩ ĩmwe yĩ thĩna ta ũsu, mũsyaĩĩsya wa mũthyũlũlũko nĩwatavisye kĩla mũtavany’a kana nĩwaĩle kũtavany’a kĩsionĩ kĩla kyake, na ũu nĩ kwasya atavye ũvoo mũseo andũ ma mũsyĩ, atũi, ala masomaa ĩmwe, ala mathũkũmaa ĩmwe, kana andũ angĩ ala wĩsene namo. Myaka ĩlĩ ĩithela, ikundi nĩsyongelekile mũno mũthyũlũlũkonĩ ũsu. Nĩvatonyeka ũkethĩa vala twĩkalaa tũtavanasya na ũthasyo. Ĩndĩ ngelekany’o ya ana-a-asa na eĩtu-a-asa asu no ĩtũmanyĩsye ũndũ ũũ wa vata: Nĩtwaĩle kũmantha myanya yonthe ĩla tũtonya kũkwata tũtavany’e ũvoo mũseo, twĩ na mũĩkĩĩo kana Yeova akatũnenga vinya wa kũendeea kũtavany’a o na yĩla ve vinya kwĩka ũu.—Avi. 2:13.

18. Twaĩle kũtw’a kwĩka ata?

¹⁸ Ĩvindanĩ yĩĩ tũĩ, ekai tũtw’e vyũ kũatĩĩa ũtao mũveveee ũla Vaulo waandĩkĩie Avilivi. Na ekai tũĩkĩĩthye nesa maũndũ ala ma vata nĩ meva, twĩthĩwe tũte na ĩvĩtyo, tũte kũlulutĩkya angĩ, na tusũĩtwe nĩ ũsyao wa ũlũngalu. Tweeka ũu, wendo witũ ũkongeleka, na tũituma Ĩthe witũ wĩ wendo, Yeova, ataĩwa.