VE KĨANDA kĩna kĩkundinĩ wĩkũlasya ta keka nũkĩkwata, ĩndĩ yu tũĩ ũyĩthĩa vaitonyeka? No kwĩthĩwa ne kĩanda kĩkwatĩĩwe nĩ mũndũ ũngĩ. Kana ũkethĩa nĩ kĩanda kĩna waĩ nakyo. Ĩndĩ yu ve maũndũ meũkũvĩngĩĩsa ta ũkũũ, mathĩna ma mwĩĩ, ma mbesa, kana maũndũ angĩ vau mũsyĩ. Kana ũkethĩwa ũnatiie kĩanda kyaku nũndũ wa moalyũku maneekiwe ũseũvyonĩ. Ĩndĩ o na wĩthĩwe ũtiĩte kĩanda kyaku nũndũ wa kĩtumi kĩva, nĩ laisi ũkew’a ũteũmũthũkũma Ngai ũndũ wendete. Maũndũ ta asu no matume mavinda amwe ũkw’a ngoo. Kwoou nĩ kyaũ kĩtonya kũũtetheesya wĩthĩe ndũkwĩkala ũkw’ĩte ngoo, wĩ na woo ngoonĩ, kana woveee ũthatu? Ũtonya kwĩka ata wĩkale wĩ mũtanu?

Ngewa ya Yoana Mũvatisi no ĩtũmanyĩsye ũndũ tũtonya kwĩkala twĩ atanu. Yoana aĩ na ianda sya mwanya, ĩndĩ no kwĩthĩwa maũndũ ala mamũkwatie ũthũkũminĩ wake atamasũanĩĩte. Nĩvatonyeka ũkethĩa ndeesĩ akoovwa yela ĩvinda yĩasa kwĩ yĩla watũmĩĩte aitavany’a. Ĩndĩ o na kau maũndũ nĩmavĩndũkie, aendeeie kwĩkala e mũtanu thayũnĩ wake w’onthe. Nĩ kyaũ kyamũtetheeisye? Na nĩ kyaũ kĩtonya kũtũtetheesya twĩkale twĩ atanu o na yĩla twakwatwa nĩ maũndũ meũtũtũla ngoo?

Kwĩ ta Mwei wa 4, mwaka wa 29 ĩtina wa Klĩsto, Yoana nĩwambĩĩie wĩa ũla wanengetwe nĩ Yeova wa kũmbany’a andũ kwondũ wa kũka kwa Masia. Atavanasya akyasya: “Ĩlilei, nũndũ Ũsumbĩ wa ĩtu nĩ mũthengeeu.” (Mt. 3:2; Luka 1:12-17) Andũ aingĩ nĩmoosie ĩtambya. Makomano nĩmaumie kũasa nĩ kana moke kwĩw’a ũvoo wake, na aingĩ nĩmakiitiwe ngoo nginya meelila na mavatiswa. O na ĩngĩ, Yoana aĩ na ũkũmbaũ wa kũkany’a atongoi ma ndĩni ma ĩvinda yĩu, ala moonaa me alũngalu, ĩũlũ wa ũsilĩlo ũla wameteele maema kũvĩndũka. (Mt. 3:5-12) E ũthũkũminĩ wake eanĩisye ũndũ wa vata mũno yĩla wamũvatisie Yesũ kwĩ ta Mwei wa 10, mwaka wa 29. Kuma ĩvinda yĩu, Yoana eekĩie andũ vinya mamũatĩĩe Yesũ, nũndũ nĩwe Masia ũla wathanĩtwe.—Yoa. 1:32-37.

Yoana aĩ na kĩanda kya mwanya mũno, na nĩkyo kĩtumi Yesũ waisye: “Katĩ wa ala masyaĩtwe nĩ aka, kũyaaoneka ũngĩ mũnene kwĩ Yoana Mũvatisi.” (Mt. 11:11) Vate nzika, Yoana nĩwatanĩie moathimo ala wakwatie. O take, aingĩ ũmũnthĩ nĩmaathimĩtwe mũno. Kwasũanĩa mwana-a-asa wĩtawa Terry. E na mũka,  Sandra, methĩĩtwe ũthũkũminĩ wa ĩvinda yonthe mbee wa myaka 50. Terry aeleetye ũũ: “Nĩnĩthĩĩtwe na ianda mbingĩ sya mwanya. Nĩnĩthĩĩtwe nĩ vainia, mũthũkũmi wa Mbetheli, vainia wa mwanya, mũsyaĩĩsya wa mũthyũlũlũko, mũsyaĩĩsya wa kĩvalo, na yu tũĩ nĩ vainia wa mwanya ĩngĩ.” Kwĩthĩwa na ianda ũseũvyonĩ nĩkũetae ũtanu, ĩndĩ o tondũ tũkwona ngewanĩ ya Yoana, no nginya twĩkĩe kĩthito nĩ kana twĩkalae twĩ atanu yĩla maũndũ maitũ maalyũka.

Yoana Mũvatisi ekalaa e mũtanu nĩkwĩthĩwa nĩwatũngaa mũvea nũndũ wa ianda ila waĩ nasyo. Kwasũanĩa ngelekany’o ĩmwe. Yesũ amina kũvatiswa, aatĩĩi ma Yoana mambĩĩe kũoleka namo ma Yesũ mambĩĩa kwongeleka. Kĩu nĩkyatumie amanyĩw’a ma Yoana mambĩĩa kũthĩnĩka, na kwoou mamwĩa ũũ ĩũlũ wa Yesũ: “Sisya, o nake nũkũvatisa, na andũ onthe maendeee kũthi vala ũĩ.” (Yoa. 3:26) Nake Yoana amasũngĩa: “Mũndũ o na wĩva ũla wĩ na mũtwawa nĩwe mũtwaani. Ĩndĩ yĩla mũnyanyae wa mũtwaani waũngama na amwĩw’a aineena, ethĩawa na ũtanu mwingĩ nũndũ wa wasya wa mũtwaani. Kwoou ũtanu wakwa nĩwusũĩte.” (Yoa. 3:29) Yoana ndaavanga nũkũsindana na Yesũ, o na ndaasũanĩa atĩ kĩanda kĩla wĩ nakyo ti kĩndũ kyasianĩw’a na kĩanda kya vata mũno kĩla Yesũ waĩ nakyo. Vandũ va ũu, Yoana aendeeie kwĩkala e mũtanu nũndũ nĩwoonaa wĩ ũndũ wa vata mũno kwĩthĩwa e “mũnyanyae wa mũtwaani.”

Woni mũseo ũla Yoana waĩ naw’o nĩwatumie eanĩwa nĩ kĩanda kyake, o na kau kĩyaĩ laisi. Kwa ngelekany’o, Yoana asyaiwe e Mũnasali, na kwoou ndaaĩlĩte kũnyw’a mbinyu. (Luka 1:15) Yesũ nĩwawetie ũndũ Yoana ũtaĩ na maũndũ maingĩ asya: “Yoana ookie ate kũya na ate kũnyw’a.” Kĩvathũkany’o nake, Yesũ na amanyĩw’a make mayoovetwe nĩ mwĩao ũsu, na kwoou mekalaa o ta andũ ala angĩ. (Mt. 11:18, 19) O na ĩngĩ, o na kũtw’ĩka Yoana ndaaĩka kyama o na kĩmwe, nĩweesĩ kana amanyĩw’a ma Yesũ nĩmanengetwe ũtonyi wa kwĩka syama. Amwe moo maĩ aatĩĩi make matanamba kũtw’ĩka amanyĩw’a ma Yesũ. (Mt. 10:1; Yoa. 10:41) Vandũ va kũtinda asũanĩĩte maũndũ asu, atwie kwĩkĩa kĩthito alũmany’e na wĩa ũla wanengetwe nĩ Yeova.

O naitũ twenda kĩanda kĩla twĩ nakyo ũthũkũminĩ wa Yeova, tũkekalaa twĩ atanu. Ũla mwana-a-asa wĩtawa Terry easya, “Kĩla ĩvinda nanengwa kĩanda kyeũ, natũngaa kĩlĩko kyakwa vau.” Aendeee kwasya ũũ alilikana myaka yonthe ĩla wĩthĩĩtwe ũthũkũminĩ wa ĩvinda yonthe, “Ndyĩlilaa, ĩndĩ nĩkaa kũlilikana moseo ala nonete.”

No tũtanĩe mũnango kũmũthũkũma Ngai twasũanĩa nĩ kyaũ kĩtumaa ianda ila tũkwataa ũseũvyonĩ wake syĩthĩwa syĩ sya mwanya. Nĩ sya mwanya nũndũ twĩthĩawa twĩ “atethya ma wĩa vamwe na Ngai.” (1 Ako. 3:9) O tondũ tũvangũlaa kĩndũ kĩna kya vata nĩ kana kĩendeee kwĩthĩwa kĩ kyanake, kũvindĩĩsya ĩũlũ wa ndaĩa nene ĩla Ngai ũtũnengete ya kũthũkũma nake no kũtũtetheesye tũikethĩwe na mawoni matonya kũtwanangĩa ũtanu witũ. Kwoou, tũikaelekanasya kĩthito kya ala angĩ na kitũ. Na tũikasũanĩaa atĩ kĩanda kĩla Yeova ũtũnengete ti kya vata kyaelekanw’a na kya mũndũ ũngĩ.—Aka. 6:4.

O na kau no kwĩthĩwa Yoana eesĩ ũthũkũmi wake ndwĩendeea ĩvinda yĩasa, nĩvatonyeka akethĩwa ateesĩ kana wĩthela na mĩtũkĩ ũndũ wathelile. (Yoa. 3:30) Mwakanĩ wa 30, myei thanthatũ ĩtina wa kũmũvatisa Yesũ, nĩwekiw’e yela nĩ Mũsumbĩ Elote. Ĩndĩ kĩu kĩyaatuma Yoana aeka kwĩkĩa kĩthito ũndũ ũtonya aumye ũkũsĩ. (Mko. 6:17-20) Nĩ kyaũ kyamũtetheeisye ekale e mũtanu? Ndaaumya kĩlĩko kyake maũndũnĩ ma kĩ-veva.

Yoana e yela nĩwakwatie livoti sya maũndũ maingĩ ala Yesũ weekaa. (Mt. 11:2; Luka 7:18) Yoana ndaĩ na nzika kana Yesũ nĩwe Masia, ĩndĩ no kwĩthĩwa aseng’aa akeanĩsya ata maũndũ onthe ala Maandĩko mathanie ĩũlũ wa Masia. No kwĩthĩwa akũlasya, nũndũ vathanĩtwe Masia akasumbĩka, no kwĩthĩwa Yesũ akilyĩ kũsumbĩka? No kwĩthĩwa Yesũ asumbĩka akamũthasya aume yela? Na nũndũ  Yoana aĩ na wendi wa kũelewa mũnango kĩanda kĩla Yesũ wanengetwe, nĩwatũmie amanyĩw’a make elĩ makamũkũlye Yesũ atĩĩ: “We nue Ũla Wũkĩte, kana ve ũngĩ tweteele?” (Luka 7:19) Yĩla amanyĩw’a masyokie, no nginya Yoana ethĩwe amethukĩĩisye nesa maimũelesya ũndũ Yesũ wĩkie syama avosya andũ, na asyoka amatũma mamũtavye ũũ: “Ilalinda nikwona na ala onzu maaũ nĩmeũthi, ala me na mangũ nĩmeũthew’a na ala au matũ nĩmekwĩw’a, ala akw’ũ nĩmeũthayũũkw’a na ala ngya nĩmeũtavw’a ũvoo mũseo.”—Luka 7:20-22.

Livoti ĩla amanyĩw’a ma Yoana mamũtũngĩie nĩyamũthangaaisye mũno. Yamũĩkĩĩthisye kana Yesũ nĩwe weanĩasya maũndũ ala mawetetwe ĩũlũ wa Masia. O na kau Yesũ ndesaa kũmũthasya yela, Yoana nĩwamanyie kaĩ wĩa ũla watethetye ndwaĩ wa mana. Kwoou aĩ na kĩtumi kya kũtana, o na kũtw’ĩka maũndũ mayaĩ maseo.

Twalũmya ilĩko sitũ maũndũnĩ ma kĩ-veva, tũkeethĩwa tũtonya kũmĩĩsya na kweteela na ũtanu, o tondũ Yoana weekie. (Ako. 1:9-11) Kĩla kĩtonya kũtũtetheesya kwĩka ũu nĩ kũsoma Mbivilia na kũvindĩĩsya kĩla twasoma. Kĩu kĩkatũlilikanasya kana vaiĩ ĩvinda wĩa ũla tũtethetye tũimũthũkũma Ngai ũkesa kũtw’ĩka wa mana. (1 Ako. 15:58) Sandra easya: “Kũsoma kĩlungu kĩmwe kya Mbivilia kĩla mũthenya nĩkũtumĩte nĩmũthengeea Yeova mũnango. Kũtumaa nĩmũsũanĩa mũno vandũ va kwĩsũanĩa.” Ũndũ ũngĩ tũtonya kũsũanĩa nĩ maũndũ maseo ala twĩw’aa ana-a-asa na eĩtu-a-asa maitũ matethetye maimũthũkũma Yeova. Kĩu no kĩtũtetheesye tũsũanĩae mũno maũndũ ala Yeova ũendeee kwĩanĩsya vandũ va kũsũanĩa maũndũ ala matũkwatĩte. Sandra easya, “Maũndũ ala tũeteawe kĩla mwei nthĩnĩ wa JW Broadcasting^® nĩmalũlũmĩĩlasya ngwatanĩo yitũ na ũseũvyo, na nĩmatumaa twĩkala twĩ atanu kĩandanĩ kĩla tũnengetwe.”

Ĩvindanĩ ĩkuvĩ yĩla Yoana Mũvatisi watavanisye, eekie ũu e na “veva na vinya ta wa Eliya,” na o ta Eliya, “aĩ mũndũ o taitũ.” (Luka 1:17; Yak. 5:17) Twaatĩĩa ngelekany’o yake ya kwonaa maũndũ ma kĩ-veva me ma vata, na kũlũmya ilĩko sitũ maũndũnĩ asu, o naitũ no twĩkalae twĩ atanu nthĩnĩ wa ũthũkũmi witũ wa Ũsumbĩ, o na maũndũ meethĩwa mailye ata.