1. Wamanyĩiw’e kyaũ ĩũlũ wa Mũmbi witũ?

ETHĨWA waeiwe nĩ asyai Ngũsĩ, nĩvatonyeka ũkethĩwa weemanyĩisye ĩũlũ wa Yeova kuma wĩ mũnini. Nĩwamanyĩiw’e kana nĩwe Mũmbi, e nguma nzeo, na kana e na mũvango mũseo kwondũ wa andũ.—Mwa. 1:1; Meko 17:24-27.

2. Andũ amwe masũanĩaa ata ĩũlũ wa ala maĩkĩĩaa kwĩ Mũmbi?

² Ĩndĩ andũ aingĩ maiĩkĩĩaa kana kwĩ Ngai, na kana nĩwe woombie syĩndũ syonthe. Vandũ va ũu, maĩkĩĩaa kana thayũ waumanie na twĩndũ tũnini mũno tweeyumĩlilye oou kĩtumbo, na twambĩĩa kũalyũka o kavola nginya twatw’ĩka syũmbe ila syĩ kw’o. Andũ amwe ala maĩkĩĩaa ũu nĩ asomu mũno. Maasya kana andũ ma saenzi nĩmaĩkĩĩthĩtye kana Mbivilia ndĩneenaa ũla w’o, na maasya kana ala maĩkĩĩaa kwĩ Mũmbi ti asomu, mai kĩlĩko, kana makengekaa na mĩtũkĩ.

3. Nĩkĩ nĩ ũndũ wa vata tũlũlũmĩĩlye mũĩkĩĩo witũ ene?

³ Mo maũndũ asu mawetawa nĩ andũ amwe asomu nĩmeũtuma twĩthĩwa na nzika kana Yeova nĩwe Mũmbi witũ wĩ wendo? Kĩla kĩtonya kũtũtetheesya tũsũngĩe ĩkũlyo yĩu nĩ kũsũanĩa kĩla kĩtumaa tũĩkĩĩa kana Yeova nĩwe Mũmbi. Yo tũĩkĩĩaa kana kwĩ Mũmbi nũndũ tweekie kũtavw’a ũu, kana ithyĩ ene nĩtwosete ĩvinda tũkeyĩĩkĩĩthya ũndũ ũsu? (1 Ako. 3:12-15) O na ethĩwa twĩthĩĩtwe twĩ Ngũsĩ sya Yeova kwa ĩvinda yĩana ata, ithyonthe nĩtwaĩlĩte kũendeea kũlũlũmĩĩlya mũĩkĩĩo witũ. Tweeka ũu, tũikakengwa nĩ “ũĩ wa nthĩ na ũvũngũ mũthei” ũla ũmanyĩaw’a nĩ ala maleanaa na Ndeto ya Ngai. (Ako. 2:8; Aevl. 11:6) Nũndũ wa ũu, ĩsomo yĩĩ yĩneenea (1) nĩkĩ andũ aingĩ mataĩkĩĩaa kana kwĩ Mũmbi, (2) ũndũ ũtonya kwaka mũĩkĩĩo waku nthĩnĩ wa Mũmbi waku, Yeova, na (3) ũndũ ũtonya kũendeea kũlũlũmĩĩlya mũĩkĩĩo ũsu.

4. Kwosana na Aevelania 11:1, mũĩkĩĩo wa w’o nĩ kyaũ?

⁴ Andũ amwe mesilasya kana kwĩthĩwa na mũĩkĩĩo nĩ kwĩtĩkĩla ũndũ mũna ũte na ũĩkĩĩthyo. Ĩndĩ kwosana na Mbivilia, ũsu ti mũĩkĩĩo wa w’o. (Soma Aevelania 11:1.) Mbivilia ĩeleetye kana wonany’o mũlũmu wa maũndũ ala matonekaa nĩw’o ũtumaa mũndũ ethĩwa na mũĩkĩĩo wa w’o. Kwoou o na ethĩwa tũitonya kwona Yeova, Yesũ, na Ũsumbĩ, twĩ na ũĩkĩĩthyo wa kana me kw’o na kana Ũsumbĩ wĩ kw’o. (Aevl. 11:3) Mũndũ ũmwe ũsomeete maũndũ ma saenzi wesie kũtw’ĩka Ngũsĩ aĩtye atĩĩ: “Ngũsĩ sya Yeova syĩthĩawa na kĩtumi kĩseo kya kũĩkĩĩa maũndũ ala syĩĩkĩĩaa. Iileanaa na maũndũ ala maĩkĩĩthĩtw’e nĩ saenzi.”

5. Nĩkĩ andũ aingĩ maĩkĩĩaa kana syĩndũ iyaaũmbwa nĩ Ngai?

⁵ Ethĩwa ve maũndũ mekũĩkĩĩthya kana ve Mũmbi, nĩkĩ andũ aingĩ maĩkĩĩaa kana syĩndũ iyaaũmbwa nĩ Ngai? Kĩtumi kĩmwe nĩ kana andũ amwe mayaaĩyĩĩkĩĩthya ũndũ ũsu mo ene. Kwa ngelekany’o, Robert, ũla yu nĩ Ngũsĩ ya Yeova, aĩtye: “Nũndũ sukulu tũyamanyĩaw’a kana syĩndũ nĩsyoombiwe, nyie nasũanĩaa kana nĩ w’o syĩndũ syeekie kwĩyumĩlya. Naendeeie kwĩthĩwa na woni ũsu nginya yĩla navikisye myaka 22, nũndũ nĩw’o naneenie na Ngũsĩ sya Yeova na neethĩa kana Mbivilia nĩtũnengete itumi nzeo sya kũĩkĩĩa kana Ngai nĩwe woombie kĩla kĩndũ.” *—Sisya ĩsandũkũ “ Ũvoo wa Vata Kwondũ wa Asyai.”

6. Nĩkĩ amwe mataĩkĩĩaa kwĩ Mũmbi?

⁶ Andũ amwe maiĩkĩĩaa kana kwĩ Mũmbi nũndũ maasya maĩkĩĩaa o kĩla matonya kwona. O na vailye ũu, nĩmaĩkĩĩaa kana kwĩ  syĩndũ matatonya kwona, ta kwa ngelekany’o, vinya ũla ũkusasya syĩndũ nthĩ syekw’a ĩũlũ (gravity). O ta ũu, mũĩkĩĩo ũla ũwetetwe Mbivilianĩ nĩ wa mũndũ wĩyĩĩkĩĩthĩtye “maũndũ ma w’o ala matonekaa.” (Aevl. 11:1) Nĩvendaa ĩvinda na kĩthito nĩ kana mũndũ eyĩĩkĩĩthye we mwene maũndũ asu. Ĩndĩ andũ aingĩ mayĩthĩawa na wendi wa kwĩkĩa kĩthito kĩu. Mũndũ ũte kwĩkĩa kĩthito kĩu nĩ laisi akasya kana kũi Ngai.

7. Nĩ andũ onthe asomu mũno maleaa kana Ngai nĩwe woombie syĩndũ syonthe? Elesya.

⁷ Ĩtina wa andũ amwe ma saenzi kwĩmanyĩsya maũndũ ala mekũĩkĩĩthya kana kwĩ Mũmbi, nĩmetĩkĩlĩte kana Ngai nĩwe woombie syĩndũ syonthe. * O ta ũla Robert twaweta, andũ amwe no masũanĩe kana kũi Mũmbi nũndũ mayaamanyĩw’a ũu me sukulu. O na vailye ũu, andũ aingĩ ma saenzi nĩmemanyĩĩtye ĩũlũ wa  Yeova na makamwenda. O tamo, ithyonthe nĩtwaĩlĩte kwaka mũĩkĩĩo witũ nthĩnĩ wa Ngai, twĩthĩwe twĩ asomu mũno kana tũi asomu. Vai mũndũ wĩsa kwĩka ũu kwondũ witũ.

8-9. (a) Twĩsũngĩa ĩkũlyo yĩva? (b) Kwĩmanyĩsya ĩũlũ wa wũmbi kwĩũtethya ata?

⁸ Ũtonya ata kwaka mũĩkĩĩo waku nthĩnĩ wa Mũmbi? Ekai tũneenee nzĩa inya.

⁹ Ĩmanyĩsye ĩũlũ wa wũmbi. No wake mũĩkĩĩo waku nthĩnĩ wa Mũmbi kwa kũsisya nesa syĩndũ ta nyamũ, mĩmea, na ndata. (Sav. 19:1; Isa. 40:26) O ũndũ waendeea kwĩmanyĩsya mũnango ĩũlũ wa syĩndũ isu, now’o ũendeeaa kwĩyĩĩkĩĩthya kana Yeova nĩwe Mũmbi. Mavinda maingĩ, mavuku maitũ nĩmethĩawa na ilungu ieleetye ĩũlũ wa wũmbi. Ndũkakĩe kũsoma ilungu isu o na ethĩwa wĩona syĩ vinya mũno kũelewa. Ĩmanyĩsye maũndũ maingĩ ũndũ ũtonya. Na ndũkolwe nĩ kwĩloela ĩngĩ vitio syonanĩtye maũndũ makonetye wũmbi nthĩnĩ wa jw.org, ila syĩthĩĩtwe iyonanw’a maũmbanonĩ ma mĩthenya ĩtatũ.

10. Nengane ngelekany’o ĩkwonany’a ũndũ wũmbi ũĩkĩĩthasya kana kwĩ Mũmbi. (Alomi 1:20)

¹⁰ Yĩla ũkwĩmanyĩsya ĩũlũ wa wũmbi, sisya nesa wone maũndũ ala ũkwĩmanyĩsya mevuany’a kyaũ ĩũlũ wa Mũmbi witũ. (Soma Alomi 1:20.) Kwa ngelekany’o, nĩtwĩsĩ kana syũa yumasya ũvyũvu na kyeni, na kĩu nĩkĩtetheeasya syĩndũ kũũ nthĩ kwĩkala thayũ. Ĩndĩ kyeni kĩmwe kyumaa syũanĩ kĩthĩawa kĩtonya kũtũũmĩsya. Kwoou nĩtwĩthĩawa na vata wa kũsiĩĩanĩwa na kyeni kĩu. Na ũw’o nĩ kana nĩtwĩthĩawa twĩ asiĩĩe. Ata? Kũya ĩũlũ yayayanĩ nĩvethĩawa na kĩndũ mũthemba wa ĩtu (ozone layer), kĩla kĩsiĩĩaa kyeni kĩu kĩthũku kĩikese kũvika kũũ nthĩ. O ũndũ kyeni kĩu kĩthũku kya syũa kyaendeea kwingĩva, now’o mũthemba ũsu wa ĩtu o naw’o ũendeeaa na kũneneva. Wasũanĩa ũndũ ũsu, we ndũkwona kana no nginya vethĩwe ve ũla waseũvisye kĩndũ kĩu, na kana no nginya ethĩwe e Mũmbi mũĩ na wĩ wendo?

11.Nĩ va ũtonya kũkwata ũvoo wa kũlũlũmĩĩlya mũĩkĩĩo waku nthĩnĩ wa wũmbi? (Sisya ĩsandũkũ “ “Syĩndũ Imwe Itonya Kũlũlũmĩĩlya Mũĩkĩĩo Waku.”)

¹¹ No ũkwate ũvoo mwingĩ ũtonya kũlũlũmĩĩlya mũĩkĩĩo waku nthĩnĩ wa wũmbi wasisya Ĩvuku ya Kwĩka Ũkunĩkĩli ya Ngũsĩ sya Yeova, kana weeka ũkunĩkĩli nthĩnĩ wa jw.org. Wenda, no wambĩĩe na kũsoma maũvoo kana kũsisya vitio ila syĩ kĩlungunĩ kĩtawa “Ve Ũla Woombie?” Kĩlungu kĩu kĩthĩawa na maũvoo makuvĩ maeleetye maũndũ mana ma ũsengy’o ĩũlũ wa nyamũ na mĩmea. O na ĩngĩ, nĩkyonanasya ũndũ andũ ma saenzi mambaa kũsisya wũmbi matambĩte kũseũvya syĩndũ imwe.

12. Yĩla tũkwĩmanyĩsya Mbivilia, nĩ maũndũ ta meva twaĩlĩte kũsũanĩa?

¹² Ĩmanyĩsye Mbivilia. Mbeenĩ, ũla mũndũũme ũwetetwe kalungunĩ ka 4 ndaĩkĩĩaa kana kwĩ Mũmbi. Ĩndĩ ĩtina wa ĩvinda nĩwambĩĩie kũĩkĩĩa kana kwĩ Mũmbi. Aĩtye atĩĩ: “Maũndũ ma saenzi ala neemanyĩĩtye ti mo me moka matumie nambĩĩa kũĩkĩĩka kana kwĩ Mũmbi. Kĩla kĩngĩ kyandetheeisye nĩ kwĩmanyĩsya Mbivilia nesa.” No kwĩthĩwa o naku wĩ na ũmanyi wa w’o wa Mbivilia. O na vailye ũu, nĩ kana wake mũĩkĩĩo waku nthĩnĩ wa Mũmbi, nĩwaĩlĩte kũendeea kwĩmanyĩsya Ndeto ya Ngai. (Yos. 1:8; Sav. 119:97) Kwa ngelekany’o, sũanĩa ũndũ Mbivilia ĩeleasya maũndũ ala meekĩkie tene ĩteũvĩtya. O na ĩngĩ, sũanĩa maũndũ ala Mbivilia yathanie tene na meanĩa, na ũndũ aandĩki me kĩvathũkany’o ma Mbivilia maandĩkie maũndũ meũkwatĩanĩa. Kwĩka ũu no kũũtetheesye ũkaĩkĩĩa vyũ kana ve Mũmbi mũĩ na wĩ wendo  ũla watũmbie, na nĩwe waveveeie Mbivilia. *—2 Tim. 3:14; 2 Vet. 1:21.

13. Nengane ngelekany’o ĩmwe ĩkwonany’a ũĩ ũla wĩ Ndetonĩ ya Ngai.

¹³ Yĩla ũkwĩmanyĩsya Ndeto ya Ngai, sũanĩa ũndũ ũtao wayo ũtonya kũtũtethya. Kwa ngelekany’o, Mbivilia nĩyawetie tene mũno kana wendi wa mbesa nĩ mũthũku na nũtumaa andũ makwatwa nĩ “mawoo maingĩ.” (1 Tim. 6:9, 10; Nth. 28:20; Mt. 6:24) W’o ũtao ũsu no ũtũtethye ũmũnthĩ? Ĩvuku yĩmwe yĩneeneaa mawoni ma andũ ĩvindanĩ yĩĩ tũĩ, yaĩtye atĩĩ: “Kaingĩ andũ ala methĩawa na wendi wa malĩ, mayĩthĩawa na ũtanu na nĩmakusaa ngoo mũno. O namo andũ ala methĩawa mayenda o kũtw’ĩka athwii mayĩthĩawa na ũtanu, na methĩawa na mathĩna maingĩ ma mwĩĩ.” Ũndũ ũsu wĩonany’a nesa vyũ kana Mbivilia nĩyĩkĩte nesa kũtũkany’a tũikende mbesa! Ve ũtao ũngĩ wa Mbivilia wonete ũitethya ũmũnthĩ? Yĩla twasũanĩa ũtao mũseo ũla wĩ Mbivilianĩ, nĩtũmanyaa kana Mũmbi witũ wĩ wendo nĩwĩthĩawa esĩ kĩla kĩtwaĩle, na nũndũ wa ũu, ĩvinda yonthe tũkeekwatasya ũĩ wake. (Yak. 1:5) Naitũ tweeka ũu, tũkekalaa twĩ atanu mũnango.—Isa. 48:17, 18.

14. Kwĩmanyĩsya Mbivilia kũkaũtetheesya ũmanye kyaũ ĩũlũ wa Yeova?

¹⁴ Ĩmanyĩsye Mbivilia wĩ na kĩeleelo kya kũmũmanya Yeova nesa. (Yoa. 17:3) Weeka ũu, ũkamanya nguma syake. Nguma isu nosyo twonaa yĩla twasisya wũmbi wake. Na vate nzika, itũĩkĩĩthasya nesa vyũ kana e kw’o. (Kuma 34:6, 7; Sav. 145:8, 9) O ũndũ waendeea kũmũmanya Yeova nesa, now’o mũĩkĩĩo waku ũlũlũmĩĩlaa, ũkamwenda mũno, na ũnyanya waku vamwe nake ũkethĩwa wĩ mũlũmu.

15. Ũkatetheka ata watavya angĩ ĩũlũ wa mũĩkĩĩo waku?

¹⁵ Elesya angĩ maũndũ ala ũĩkĩĩaa ĩũlũ wa Ngai. Weeka ũu, mũĩkĩĩo waku ũkalũlũmĩĩla. Ĩndĩ nata mũndũ ũla ũũtavya akethĩwa na nzika kana Ngai e kw’o, na ũyĩthĩa ndwĩsĩ ũndũ ũtonya kũmũsũngĩa? Tata ũmanthe ũsũngĩo wa Maandĩko mavukunĩ maitũ, na ĩndĩ ũimũelesya ũvoo ũla wakwata. (1 Vet. 3:15) O na ĩngĩ, no ũkũlye mwana-a-asa kana mwĩĩtu-a-asa wĩ na ũmanyi mwingangĩ aũtetheesye. Mũndũ ũsu ũũneena nake ethĩwe nũkwĩtĩkĩla ũsũngĩo wa Mbivilia kana ndeĩtĩkĩla, we mwene ndũlea kũtetheka nũndũ wa kwĩka ũkunĩkĩli ũsu. Ata? Mũĩkĩĩo waku ũkalũlũmĩĩla. Na nũndũ wa ũu, ndũkethĩwa ũtonya kũkengwa nĩ andũ ala monekaa me oĩ na me asomu mũno na maasya kana kũi Mũmbi.

16. Nĩ kyaũ kĩtonya kwĩkĩka twaema kũlũlũmĩĩlya mũĩkĩĩo witũ?

¹⁶ O na ethĩwa tũmũthũkũmĩte Yeova ĩvinda yĩasavĩte ata, no nginya tũendeee kũlũlũmĩĩlya mũĩkĩĩo witũ. Nĩkĩ? Kĩtumi nũndũ twaema kwĩsũvĩa, mũĩkĩĩo witũ no wonze. O tondũ twonie, mũndũ wĩ na mũĩkĩĩo ethĩawa eyĩĩkĩĩthĩtye maũndũ ala matonekaa. Ĩndĩ nĩ laisi mũno tũkolwa nĩ maũndũ ala tũtamba kwona. Nĩkyo kĩtumi Vaulo waisye kana kũema kwĩthĩwa na mũĩkĩĩo nĩyo “naĩ ĩla ĩtũvĩngĩsaa na mĩtũkĩ.” (Aevl. 12:1) Kwoou tũtonya kwĩka ata nĩ kana mũĩkĩĩo witũ ũendeee kũlũlũmĩĩla?—2 Ath. 1:3.

17. Nĩ kyaũ kĩtonya kũtũtetheesya tũlũlũmĩĩlye mũĩkĩĩo witũ?

¹⁷ Ũndũ wa mbee, mwĩsũve Yeova kĩla ĩvinda aũnenge veva mũtheu. Nĩkĩ? Nũndũ mũĩkĩĩo nĩ kĩlungu kya ũsyao wa veva. (Aka. 5:22, 23) Tũitonya kũlũlũmĩĩlya mũĩkĩĩo witũ nthĩnĩ wa Mũmbi tũtatetheew’e nĩ veva wake mũtheu. Twaendeea kũmwĩtya veva ũsu, akatũnengae.  (Luka 11:13) O na no tũmũvoye tũkamwĩa: “Twongeleele mũĩkĩĩo.”—Luka 17:5.

18. Kwosana na Savuli 1:2, 3, nĩ mũthĩnzĩo wĩva wa vata tũtonya kwĩthĩwa naw’o ũmũnthĩ?

¹⁸ O na ĩngĩ, ĩmanyĩasye Ndeto ya Ngai ũteũtĩĩa. (Soma Savuli 1:2, 3.) Ĩvinda yĩla savuli ĩsu yaandĩkiwe, no Aisilaeli avũthũ maĩ na ĩvuku yonthe ya Mĩao ya Ngai. O na vailye ũu, asumbĩ na athembi maĩ matonya kũkwata mavuku asu, na kĩla ĩtina wa myaka mũonza, nĩveekawa mũvango nĩ kana “aũme na aka na twana tũnini,” vamwe na ekali ma ũeninĩ, mombane na mayĩthukĩĩsya Mĩao ya Ngai ĩisomwa. (Kũt. 31:10-12) Ĩvindanĩ ya Yesũ, no andũ avũthũ maĩ na mavuku asu ma kũkũnzwa, na ala angĩ maiawa masinakokenĩ. Ĩndĩ ũmũnthĩ, andũ aingĩ nĩmethĩawa matonya kũkwata Mbivilia yĩ nima kana ĩte nima. Ũsu nĩ mũthĩnzĩo wa vata mũno! Tũtonya kwonany’a ata nĩtũwonaa wĩ wa vata?

19. Twaĩle kwĩka ata nĩ kana mũĩkĩĩo witũ ũendeee kũlũlũmĩĩla?

¹⁹ Twonanasya kana nĩtwonaa Ndeto ya Ngai yĩ ya vata kwa kũmĩsoma kĩla mũthenya. Twaĩle kũvangĩĩa ĩvinda ya kũmĩsoma na kwĩmanyĩsya, ĩndĩ ti o kũmĩthũlũmũkĩla yĩla twakwata ĩvinda. Yĩla tweemanyĩsya tũteũtĩĩa, mũĩkĩĩo witũ ũendeeaa kũlũlũmĩĩla.

20. Twaĩlĩte kũtw’a kwĩka ata?

²⁰ Kĩvathũkany’o na andũ ala monekaa me “oĩ na me na ũmanyi” nĩ nthĩ ĩno, ithyĩ twĩthĩawa na mũĩkĩĩo mũlũmu wosanĩte na kĩla kĩ Ndetonĩ ya Ngai. (Mt. 11:25, 26) Nũndũ wa kwĩmanyĩsya Ndeto ya Ngai, nĩtwĩthĩawa twĩsĩ nĩkĩ maũndũ maendeee kũthũkĩĩa ĩũlũ wa nthĩ, na kĩla Yeova ũvangĩte kwĩka. Kwoou ekai tũtw’e vyũ kũlũlũmĩĩlya mũĩkĩĩo witũ na kũtetheesya andũ aingĩ ũndũ vatonyeka methĩwe na mũĩkĩĩo nthĩnĩ wa Mũmbi. (1 Tim. 2:3, 4) Na ekai tũendeee kwĩthĩwa na mea ma kwona ĩvinda yĩla andũ onthe ĩũlũ wa nthĩ makamũtaĩa Yeova na ndeto ila syĩ nthĩnĩ wa Ũvuany’o 4:11, ila syaĩtye: “Nĩwaĩlĩte we Yeova Ngai waitũ, kwĩthĩwa na nguma . . . nũndũ nĩwoombie syĩndũ syonthe.”