• “Neewʼaa mũemewa ta wĩthĩĩtwe ayĩka ũlaalai.”

• “Neewʼaa nthoni mũno, ndaĩlĩte, na nde wa vata.”

• “Ndyaĩ nĩelesya mũndũ ũngĩ ũndũ ũsu. Naũmĩaa nĩkilĩtye.”

• “Neewʼaa Yeova ta ũtanthĩnĩkĩaa.”

Ndeto isu syĩonanyʼa ũndũ kĩveti kĩũmĩaa mũno wĩana yĩla mũũme weeloela mavisa ma ũlaalai. a Mũka no ewʼe ta ũtesa kũmũĩkĩĩa ĩngĩ ethĩwa ethĩĩtwe ayĩka ũu kĩmbithĩnĩ, kwa ngelekanyʼo, ta kwa myei kana myaka. No tondũ kĩveti kĩmwe kyaisye, “Neekũlasya: ‘Ũũ no ũla wandwaie? Ve maũndũ angĩ ũmbithaa?’”

Kĩlungu kĩĩ kĩseũvĩtwʼe kĩtetheesye iveti ila aũme moo methĩĩtwe mayĩloela mavisa ma ũlaalai. b Nĩkĩũneenea myolooto ya Mbivilia ĩla ĩtonya kũikiakisya na kũsyĩĩkĩĩthya kana Yeova nũkũitwʼĩĩka, o vamwe na kũitetheesya syĩthĩwe na mũuo wa kĩlĩko na ngwatanĩo nzeo nake. c

O na kau ndũtonya kũsiĩĩa maũndũ onthe ala mũemeu ũkwĩka, ve matambya ũtonya kwosa ũkaeka kũũmĩa mũno na ũyĩthĩwa na mũuo mwingangĩ wa kĩlĩko. Kwaeka twone amwe.

Ndũketũle mũtĩ. Kĩveti no kyone takyo kĩũtuma mũũme eloela mavisa ma ũlaalai. Alice d eewʼaa ve vandũ ũtialĩtye ta mũndũ mũka. Eekũlasya, ‘Nĩkĩ mũemewa wonaa nĩ kavaa kũsisya aka angĩ?’ Iveti imwe syĩtũlaa mũtĩ nũndũ wa ũthatu wasyo kana kũkwʼa ngoo, iisũanĩa kĩu nĩkyo kĩũtuma maũndũ mathũkĩĩa. Danielle aĩtye, “Naĩ na ũthatu mwai nũndũ mũemewa eeloelaa mavisa ma ũlaalai, na noonaa ũthatu wakwa tawʼo ũkwananga mũtwaano witũ.”

Ethĩwa nĩwĩwʼaa ũu, manya kana Yeova ndesa kũũtalĩla mavĩtyo nũndũ wa kĩmanyĩo kya mũemeu. Ĩandĩko ya Yakovo 1:14 yaĩtye: “Kĩla mũndũ atatawa kwa kũkuswʼa na kũkengwa nĩ ĩtomo yake mwene.” (Alo. 14:12; Avi. 2:12) Yeova ndesa kũũtũla mũtĩ, vandũ  va ũu, onaa wĩ wa vata nũndũ nũlũmanĩtye nake.—2 Mav. 16:9.

Kĩveti no kyone mũũme ta wĩloelaa mavisa ma ũlaalai nĩkwĩthĩwa kĩitoetye ta mũndũ mũka. Ĩndĩ ũu ti wʼo, na kũmanya ũu no kũkĩtethye. Andũ amwe masomeete maũndũ asu maeleetye kana kwĩloela mavisa ma ũlaalai kũtumaa mũndũ ethĩwa na wendi wa kũmanyana kĩ-mwĩĩ ũtesa kwĩanĩwʼa nĩ mũndũ mũka o na wĩva.

Ndũkemakĩe mũno. Catherine aĩtye kĩndũ kĩla watindaa asũanĩĩte mũno nĩ kĩmanyĩo kya mũũme kya kwĩloela mavisa ma ũlaalai. Nake Frances aĩtye: “Nĩngwatawa nĩ kĩũũyũ yĩla ndesĩ mũemewa e va. Nĩthĩnĩkaa mũno mũthenya wʼonthe.” O na eĩtu-a-asa angĩ nĩmawetete ũndũ mewʼaa nthoni yĩla me na Aklĩsto ala angĩ matonya kwĩthĩwa mesĩ thĩna wa aũme moo. Namo angĩ maĩtye mewʼaa ta me oka nũndũ masũanĩaa vai mũndũ ũkũmaelewa.

Ti ũthũku kwĩwʼa ũu. Ĩndĩ watinda ũsũanĩĩte ũndũ ũkwĩwʼa, ũkakwatawa nĩ kĩũũyũ kingangĩ. Vandũ va ũu, endeea kũlũlũmĩĩlya ngwatanĩo yaku na Yeova. Kwĩka ũu kũkaũnengae vinya wa kũmĩĩsya.—Sav. 62:2; Aev. 6:10.

No ũtetheke wasoma na ũivindĩĩsya ngewa syĩ Mbivilianĩ sya aka mathĩnĩkaa mũno ĩndĩ makwata ũkiakisyo mamũvoya Yeova. Ndaavetanga maũndũ ala mamathĩnasya, ĩndĩ nĩwamanengie mũuo. Kwa ngelekanyʼo, Aana aĩ na “ũũ mũnene wa ngoo” nũndũ wa kĩla kyamũkwatĩte. Ĩndĩ ĩtina wa ‘kũendeea kũvoya e mbee wa Yeova,’ nĩwakwatie mũuo, o na kau ndeesĩ ũndũ thĩna wake ũkwĩsa kũthĩnĩkĩwa.—1 Sam. 1:10, 12, 18; 2 Ako. 1:3, 4.

Mantha ũtethyo wa atumĩa ma kĩkundi. No methĩwe “ta vandũ va kwĩvitha kĩseve, na ta kwĩvitha kĩuutani.” (Isa. 32:2) O na no maũtavye mwĩĩtu-a-asa ũtonya kũneena nake na aiũkiakisya.—Nth. 17:17.

Yo ve ũndũ ũtonya kwĩka ũkatetheesya mũemeu akaekana na kĩmanyĩo kya kwĩloela mavisa ma ũlaalai? No kwĩthĩwa wĩ vo. Mbivilia ĩiweta ĩũlũ wa kũthĩnĩkĩa thĩna o na ethĩwa ũnenevete ata, yaĩtye “elĩ me kavaa kwĩ ũmwe.” (Mũta. 4:9-12) Ũkunĩkĩli wonanĩtye kana yĩla ala matwaanĩte matetheanĩsya, ũla wĩloelaa mavisa ma ũlaalai ethĩawa atonya kũekana na kĩmanyĩo kĩu, na ũla ũngĩ ethĩawa atonya kwambĩĩa kũmũĩkĩĩa ĩngĩ.

Ĩndĩ nĩ kana mũemeu atetheke, no nginya ethĩwe atwʼĩte vyũ kũekana na kĩmanyĩo kĩu. We  mũemeu nũmwĩsũvĩte Yeova amũnenge vinya na akamantha ũtethyo wa atumĩa? (2 Ako. 4:7; Yak. 5:14, 15) Ve maũndũ wĩkĩte nĩ kana ndakatatĩke kũmasisya, ta kwa ngelekanyʼo, kwĩyĩkĩĩa mĩvaka yĩla ũkũtũmĩa syĩndũ ta simũ, na kwĩvathana na maũndũ ala matonya kũmũamũkĩsya wendi wa kwĩloela mavisa asu? (Nth. 27:12) Nĩwĩyũmbanĩtye kwĩtĩkĩla ũtethyo waku na kũneena naku ateũkũvitha kĩndũ? Ethĩwa ũu nĩwʼo vailye, no ũmũtethye.

Ata? Kwoona ngelekanyʼo ĩmwe. Ethan nĩ mũũme wa Felicia, na akwatiwe nĩ kĩmanyĩo kya kwĩloela mavisa ma ũlaalai e mũnini mũno. Felicia nũtumaa vethĩwa ve laisi kwake kũmũtavya yĩla weethĩwa na wendi wa kwĩloela mavisa asu. Ethan aĩtye: “Nĩneenaa na mũka wakwa ndeũmũvithanyʼa kĩndũ. Nũndetheeasya nesa kwĩyĩkĩĩa mĩvaka, na kĩla ĩvinda nũngũlasya ũndũ nĩendeee. Na nũndetheeasya nĩsũanĩe mũno nĩtũmĩa ĩvinda yĩana ata Indanetinĩ na nĩmĩtũmĩa nĩ va.” Felicia nũũmĩawʼa nĩ kwona Ethan ayendeewʼa nĩ kwĩloela mavisa ma ũlaalai, na ũsu nĩ ũndũ ũkũeleeka. Ĩndĩ aĩtye: “Kũũmĩa mũno na kũthata kũitetheeasya mũemewa kwĩvathana na thĩna ũsu. Twamina kũneenea thĩna wake, nĩwĩthĩawa eyũmbanĩtye kũndetheesya nĩeke kũũmĩa mũno.”

Kũea ngewa mwĩ vamwe no kũtetheesye mũemeu akaeka kwĩloela mavisa ma ũlaalai, o na no kũũtetheesye ũkambĩĩa kũmũĩkĩĩa ĩngĩ. Na nengĩ, yĩla mũndũũme waweta ateũvithanyʼa kĩndũ ĩũlũ wa mawonzu make, maũndũ ala ũkwĩka kĩla mũthenya, na vala ũĩ, kĩu nĩkĩtumaa mũka ambĩĩa kũmũĩkĩĩa mũnango nũndũ vai kĩndũ ũkũmũvitha.

We nũkwona ũtonya kũtũmĩa nzĩa ĩsu kũtetheesya mũemeu? Ethĩwa nĩ wʼo, wĩona ata mũkasoma na mũineenea kĩlungu kĩĩ ĩmwe? Kĩeleelo kyake kĩĩthĩwa no kũeka kwĩloela mavisa ma ũlaalai na kũũtetheesya ũmũĩkĩĩe ĩngĩ. Vandũ va kũthata nũndũ wĩenda mũneenee thĩna wake, aĩlĩte kũtata aelewe ũndũ ũũthĩnĩka nũndũ wa ũu. Nakyo kĩeleelo kyaku kyaĩle kwĩthĩwa no kũkwata mbau kĩthito kyake kya kũekana na kĩmanyĩo kĩu na ũieka onanyʼe kana nũkwenda wambĩĩe kũmũĩkĩĩa ĩngĩ. Inywʼelĩ nĩmwaĩlĩte kwĩmanyĩsya kĩla kĩtumaa mũndũ enda kwĩloela mavisa ma ũlaalai na ũndũ thĩna ũsu ũtonya kũkĩlwʼa vinya. e

Ethĩwa wĩona mwambĩĩa kũneenea ũndũ ũsu mwĩĩka kũtetanyʼa, no mũkũlye mũtumĩa inywʼelĩ mũkwĩwʼa mwĩ eanĩe mwĩ vamwe nake ethĩwe vo kwa kavinda na aimũtetheeasya mũee ngewa mũuĩtye. Ĩkala wĩsĩ kana o na ethĩwa ũla ũtwaanĩte nake nĩwaeka kwĩloela mavisa ma ũlaalai, no vavĩte ĩvinda yĩasa ũyĩsa kũtwʼĩka nĩwambĩĩa kũmũĩkĩ ĩa ĩngĩ. Kwoou ndũkakwʼe ngoo. Sisya maendeeo ala mwĩkĩte mũtwaanonĩ wenyu o na ethĩwa nĩ manini. Ĩthĩwa na mũĩkĩĩo kana mwaeka ĩvinda yĩvĩte na mweethĩwa na wũmĩĩsyo, mũtwaano wenyu no wĩse kwĩthĩwa wĩ mũlũmu ĩngĩ.—Mũta. 7:8; 1 Ako. 13:4.

Ethĩwa mũemeu nĩwambĩĩa kwĩloela mavisa ma ũlaalai ĩngĩ, ũu nĩ kwonanyʼa ndelilĩte kana ndatetheka? Ti lasima vethĩwe vailye ũu. Ethĩwa kĩmanyĩo kĩu nĩkĩnamũkwatĩte kĩkamũlũmya, nũtonya kũendeea kũngʼangʼana thayũnĩ wake wʼonthe. O na ĩtina wa kũekana na kĩmanyĩo kĩu kwa myaka mingĩ, nũtonya kwĩsa kũkĩsyokea. Nĩ kana evathane na kĩu, nĩwaĩlĩte kwĩthĩwa e metho mũnango, ta kwa ngelekanyʼo, nĩwaĩlĩte kũendeea kwĩyĩkĩĩa mĩvaka mĩseo o na ethĩwa eona thĩna ũsu ta wathelile. (Nth. 28:14; Mt. 5:29; 1 Ako. 10:12) Aĩlĩte kũĩkĩĩthya nĩwatwʼĩkĩthwʼa mweũ ‘nthĩnĩ wa vinya ũla ũtongoeasya kĩlĩko kyake,’ na ayĩmanyĩsya ‘kũmena ũthũku,’ na ũu nĩ kwasya, kũmena mavisa ma ũlaalai na imanyĩo ingĩ mbuku ikonanĩtye namo, ta kwĩkwatanga mamutha ma ũsyai e na kĩeleelo kya kwĩanĩsya wendi wa kũmanyana kĩ-mwĩĩ. (Aev. 4:23; Sav. 97:10; Alo. 12:9) We mũemeu nĩwĩyũmbanĩtye kwĩka maũndũ asu? Ethĩwa nĩ wʼo, ĩtina wa ĩvinda nũtonya kũeka vyũ kĩmanyĩo kĩu. f

Nata ethĩwa mũemeu ndekwenda kwosa matambya o na amwe ma kũkitana na thĩna ũsu? Mavinda kwa mavinda nũtonya kũkwʼa ngoo, ũkathata, na ũkewʼa wĩ mũvĩtĩsye mũno, na ũsu nĩ ũndũ ũkũeleeka. Ĩndĩ eka Yeova athĩnĩkĩe ũndũ ũsu, na kĩu kĩkatuma wĩthĩwa na mũuo wa kĩlĩko. (1 Vet. 5:7) Endeea kũmũthengeea Yeova mũnango kwa kwĩmanyĩsya, kũvindĩĩsya kĩla weemanyĩsya, na kũvoya. Weeka ũu, manya ki kana o nake nũkũendeea kũũthengeea. O tondũ ĩandĩko ya Savuli 34:18 yĩwetete, ekalaa vakuvĩ na “ala matũlĩkĩte ngoo” nĩ kana amatetheesye makwate ũtanu ĩngĩ. Tata ũtwʼĩke Mũklĩsto mũseo vyũ ũndũ vatonyeka. Kũlya atumĩa maũtetheesye. Na ĩthĩwa na wĩkwatyo kana mũthenya ũmwe, mũemeu nũtonya kwĩka moalyũku kuma ngoonĩ.—Alo. 2:4; 2 Vet. 3:9.