Nasyaiwe 1934. Asyai makwa maumĩte Switzerland na makathamĩĩa taoninĩ yĩnzawa mavia ma thooa mũnene yĩtawa Timmins yĩ kĩsionĩ kya Ontario, Canada. Ta 1939, Mami nĩwambĩĩie kũsoma ĩkaseti ya Mũsyaĩĩsya na kũthi maũmbanonĩ ma Ngũsĩ sya Yeova. Nĩwaendanasya nakwa vamwe na syana ila ingĩ thanthatũ tũsyaanĩwʼe. Ĩtina wa kavinda, nĩwatwʼĩkie Ngũsĩ ya Yeova.

Tata ndaaendeewʼa nĩ ũtwi ũsu, ĩndĩ Mami nĩwendete ũwʼo na nĩwatwʼĩte kũlũmanyʼa na Yeova. Aendeeie kwĩka ũu o na yĩla wĩa wa Ngũsĩ wakũnĩtwe maluvuku nthĩ ya Canada mwambĩĩonĩ wa myaka ya 1940. Mavinda onthe nĩweekaa Tata maũndũ maseo na nĩwamũnengete ndaĩa, o na kau atindĩaa kũmũumanga. Ngelekanyʼo yake nzeo nĩyandetheeisye nĩ na ala tũsyaanĩwʼe tweetĩkĩla ũwʼo. Ũndũ wa kũtanĩthya nĩ kana mũthya woni wa Tata nĩwavĩndũkie na ambĩĩa kũtũkua nesanga.

Mwei wa 8, 1950, nĩnaendie ũmbanonĩ mũnene waĩ na kyongo, Wongeleku wa Kĩtheokulasi, ũla waĩ New York City. Nĩneewie neekĩwa vinya nongelange ũthũkũmi wakwa ĩtina wa kũkomana na ana-a-asa na eĩtu-a-asa maumĩte kũndũ kwĩ kĩvathũkanyʼo ĩũlũ wa nthĩ, o vamwe na kwĩthukĩĩsya ũneenanyʼa wa ala maminĩte Sukulu ya Ngileati. Nĩnatwie vyũ kũlika ũthũkũminĩ wa ĩvinda yonthe. Yĩla nasyokie mũsyĩ oou, nĩnausũisye ũvainia wa kĩla ĩvinda. Ovisi wa ũvonge wa Canada nĩwambandĩkĩie valũa ũngũlĩtye nambe kũvatiswa. Na nĩneekie ũu twĩ Ĩtukũ 1, Mwei wa 10, 1950. Ĩtina wa mwei ũmwe, nĩnatwʼĩkie vainia wa kĩla ĩvinda na natũmwa taoninĩ ya Kapuskasing. Taoni ĩsu yaĩ vaasa vyũ na vala twekalaa.

Mwambĩĩonĩ wa 1951, ovisi wa ũvonge nĩwakũlilye Ngũsĩ ila syaĩ itonya kũneena kĩthyomo kya French isũanĩe kũthamĩĩa kĩsionĩ kya Quebec, kĩla kĩneenawa French. Kũu kwaĩ na vata  mũnene wa atavanyʼa. Nũndũ nĩneenaa kĩthyomo kya French na Kĩsũngũ, nĩneetĩkĩlile na natũmwa Rouyn. Vai mũndũ neesĩ kũu. Kĩla naĩ nakyo no namba ya nyũmba ĩla naendete, o tondũ naweta mwambĩĩonĩ. Ĩndĩ maũndũ maendie o nesa. Nĩ na Marcel nĩtwatwʼĩkie anyanya aseo na natanĩa kũthũkũma Quebec myaka ĩna. Myaka ĩsu ĩna yĩithela, nĩnatwʼĩkĩthiwʼe vainia wa mwanya.

Nĩ Quebec, nĩnatanie mũno yĩla nathokiwʼe kĩlasi kya 26 kya Sukulu ya Ngileati kĩla kyeekĩiwe South Lansing, New York. Twaminie sukulu ĩsu Matukũ 12, Mwei wa 2, 1956 na natũmwa nthĩ yĩ ngalĩko ya ũthũĩlonĩ wa sua wa Africa, ĩla oyu yĩtawa Ghana. b Ĩndĩ ndanamba kũthi, nĩnalasimĩkie kũsyoka Canada syumwa mbũthũ nginya nĩkwate mavalũa ma kũmbĩtĩkĩlya kũthi kũu.

Neeteelile mavalũa asu myei mũonza nĩ Toronto. Ĩvindanĩ yĩu, nĩnathokiwʼe nĩ mwana-a-asa wĩtawa Cripps nĩkalanyʼe nake na mũsyĩ wake, na nĩ vau nĩnamanyanie na mwĩĩtu wake wĩtawa Sheila. Nĩtwatumie ndũũ. Na nĩkilye kũmũkũlya tũtwaane, nĩnakwatie mavalũa ala neteele. Nĩ na Sheila nĩtwavoyie ĩũlũ wa ũndũ ũsu na twatwʼa kana naĩle kũthi vala natũmĩtwe. Ĩndĩ nĩtwatwie kũandĩkanĩaa valũa nĩ kana tũmanye ethĩwa no twĩse kũtwaana. Ũtwi ũsu ndwaĩ laisi, ĩndĩ ĩtina nĩtwamanyie kana tweekie ũtwi mũseo.

Ĩtina wa kũthi mwei ũmwe na ngalĩ ya mwaki, meli ya kũkua mĩio, na ndeke, nĩnavikie taoninĩ ya Accra, Ghana. Nĩ kũu nĩnanengiwe kĩanda kya kwĩthĩwa nĩ mũsyaĩĩsya wa kĩvalo. Kwoou nĩnathyũlũlũkaa nthĩ ya Ghana, Ivory Coast (oyu yĩtawa Côte d’Ivoire) na Togoland (oyu yĩtawa Togo). Mavinda maingĩ, naendaa nĩ weka nĩtũmĩĩte ngalĩ nanengetwe nĩ ovisi wa ũvonge. Nĩnatanĩaa mũno kũthokea ana-a-asa.

Na ĩndĩ wikendi, nĩneethĩawa na ianda maũmbanonĩ ma mũthyũlũlũko. Tũyaĩ na Nyũmba sya Maũmbano Manene. Kwoou ana-a-asa nĩmenzĩlaa ituĩ sya mĩangi na maikita na makuti nĩ kana masianĩe ethukĩĩsya na sua ĩvyũ. Na nũndũ  mũkaawanĩ kũyaĩ na syĩndũ sya kũthithya lĩu (fridge), ana-a-asa nĩmeethĩawa na nyamũ sya kũthĩnza vakuvĩ nĩ kana methĩwe matonya kũuĩa ala mokaa maũmbanonĩ.

Maũmbanonĩ asu nĩkweethĩawa na maũndũ ma kũsengyʼa mũno. Ĩvinda yĩmwe, mwana-a-asa wĩtawa Herb Jennings, c ũla waĩ misonalĩ o takwa, ayumya ũvoo, ve ngʼombe yatolokile kuma vala vauĩawa. Yasembeile katĩkatĩ wa ngyukwaa na vala ethukĩĩsya mekalĩte. Herb nĩwaekie kũneena, nayo ngʼombe ĩsu yekala ta yavũavũana vyũ. Ĩndĩ ana-a-asa ana me na vinya nĩmavotie kũmĩkwata na mamĩtũnga vala vauĩawa, namo ethukĩĩsya moona ũu nĩmatanie.

Katĩkatĩ wa kyumwa, nĩnaendaa kwonanyʼa sinema yĩ na kyongo, The New World Society in Action motũinĩ ala maĩ vakuvĩ. Nĩ kana nĩke ũu, nĩnoosaa suka mweũ na ndiũsũũsya katĩkatĩ wa itingʼĩ ilĩ kana mĩtĩ ĩlĩ, na ĩndĩ nditũmĩa kamasinĩ ka kwonanyʼa sinema kũmulĩka suka ũsu nĩ kana mavisa maumĩle. Andũ motũinĩ matanĩaa mũno! Ĩsu nĩyo yeethĩawa yĩ ĩvinda ya mbee kwa aingĩ moo kwona sinema. Yĩla moona ilungu syĩ na andũ meũvatiswa, nĩmatanaa mũno nginya makakũnanga moko. Kwa wʼo, sinema ĩsu nĩyatetheeisye ala mamĩsyaisye kwona ũndũ Ngũsĩ sya Yeova syĩ ngwatanĩo ĩũlũ wa nthĩ.

Ĩtina wa kwĩkala myaka ta ĩlĩ Africa, nĩnatanĩie mũno kũthi ũmbano mũnene wa nthĩ mbingĩ ũla weekiwe 1958, New York City. Natanie mũno kwona Sheila ĩngĩ, ũla waumĩte Quebec vala waĩ vainia wa mwanya. Tweethĩĩtwe tũiandĩkĩana valũa, ĩndĩ nũndũ yu twaĩ ĩmwe ĩngĩ, nĩnamũkũlilye kana no atwʼĩke kĩveti kyakwa na etĩkĩla. Nĩnaandĩkĩie Mwana-a-asa Knorr d valũa nĩmũkũlĩtye ethĩwa Sheila no athi Sukulu ya Ngileati na ayũka Africa. Nĩweetĩkĩlile. Mũthya, Sheila nĩwesie kũka Ghana. Twatwaanĩie Accra, Matukũ 3, Mwei wa 10, 1959. Nĩtweeyoneie kana kwa wʼo Yeova nĩwatũathimĩte nũndũ wa kũmũvĩtya mbee thayũnĩ witũ.

Mwakanĩ wa 1961, nĩtwatũmiwe nthĩ ya Cameroon. Na nũndũ nakũlĩtwʼe ngatetheesye kwambĩĩsya ovisi mweũ wa ũvonge, neethĩawa ngwatene mũno. Nanengiwe kĩanda kya kwĩthĩwa nĩ mũsyaĩĩsya wa ovisi wa ũvonge, na naĩ na maũndũ maingĩ ma kwĩmanyĩsya. Na ĩndĩ twĩ 1965, nĩtwamanyie kana Sheila aĩ mũito.  Ndwaĩ ũndũ wĩ laisi kwĩtĩkĩla kana yu twaĩ tũtwʼĩke asyai. Ĩndĩ o tũendeee kwĩyũmbanĩsya kĩanda kĩu kyeũ, o vamwe na kwĩka mĩvango ya kũsyoka Canada, ve ũndũ wa kũtũla ngoo weekĩkie.

Ĩvu ya Sheila nĩyaumie. Ndakĩtalĩ atũtavisye kana twesaa kũsyaa kavĩsĩ. Ũndũ ũsu weekĩkie myaka mbee wa 50 mĩvĩtu, na tũyaaĩsa kũlwa nĩwʼo. O na kau nĩtwaũmĩiwʼe mũno nĩ kĩla kyatũkwatie, nĩtwaendeeie na kĩanda kĩla twanengetwe twĩ nthĩ ya ũeninĩ na nĩtwakĩtanĩaa mũno.

Ana-a-asa nthĩ ya Cameroon nĩmathĩnawʼa mũno nũndũ wa kũlea kũkwata mbau ngalĩko o na ĩmwe maũndũnĩ ma siasa. Maũndũ mathũkaa vyũ mũno mũno ĩvinda ya kũsakũa mũsumbĩ. Ve ũndũ weekĩkie Matukũ 13, Mwei wa 5, 1970 twoonaa ta ũtesa kwĩkĩka. Ngũsĩ sya Yeova nĩsyakũniwe maluvuku nthĩ ĩsu. Silikalĩ nĩyoosie ovisi witũ wa ũvonge, ũla waĩ mweũ na mwanake na twaĩ tũnaũthamĩĩa myei o ĩtano yaĩ ĩnavĩta. Kyumwa kĩmwe kĩte kĩthelu, nyie, Sheila, na amisonalĩ ala angĩ onthe, nĩtwalũngilwʼe kũu. Waĩ ũndũ wĩ vinya kũtiana na ana-a-asa na eĩtu-a-asa nũndũ nĩtwamathĩnĩkĩaa mũno na nĩtwathĩnĩkaa ĩũlũ wa kĩla kĩtonya kũmakwata mĩthenya ĩla yaĩ mbee.

Twekalile ovisinĩ wa ũvonge wa France myei thanthatũ ĩla yaatĩĩe. Nĩ vau, nĩnaendeeie kwĩka kyonthe kĩla naĩ nĩtonya nĩ kana nĩthĩnĩkĩe ana-a-asa makwa ala maĩ Cameroon. Mwei wa 12, mwakanĩ o ũsu, nĩtwanengiwe kĩanda ovisinĩ wa ũvonge wa Nigeria, ũla wambĩĩie kũũngamĩa wĩa nthĩ ya Cameroon. Ana-a-asa na eĩtu-a-asa ma Nigeria nĩmatũthokisye nesa, na nĩtwatanĩie kũthũkũma kũu myaka kauta.

Mwakanĩ wa 1973, nĩtwaaĩlĩte kwĩka ũtwi waĩ vinya mũno. Sheila nĩweethĩĩtwe aithĩnwʼa nĩ ũwau mũna mũthũku mũno. Twĩ ũmbanonĩ wa mĩthenya ĩtatũ New York, nĩwakwie ngoo mũno na ambĩa atĩĩ: “Ndikwona ndonya kũendeea na ũthũkũmi wakwa! Nĩĩwʼa nde na vinya o na vanini na vakuvĩ mavinda onthe nĩthĩawa nĩ mũwau mũno.” Twathũkũmĩte vamwe nake kĩsionĩ kya ũthũĩlonĩ wa sua wa Africa mbee wa myaka 14. Nĩwandanĩthasya mũno nũndũ wa kũthũkũma e mũĩkĩĩku, ĩndĩ yu nĩtwaaĩlĩte kwĩka moalyũku mana. Ĩtina wa kũneenea ũndũ ũsu na kũvoya na kĩthingʼĩĩsyo ĩũlũ wawʼo, nĩtwatwie kũsyoka Canada vala waĩ atonya kũkwata ũiiti mũseango. Kũeka kĩanda kya ũmisonalĩ na ũthũkũmi wa ĩvinda yonthe nĩ ũtwi ũmwe katĩ wa motwi me vinya vyũ na ma kũtũla ngoo ala twaaĩka.

Ĩtina wa kũsyoka Canada, mũnyanyawa ũmwe waĩ na viasala wa kũthoosya ngalĩ taoninĩ yĩ ngalĩko ya ĩũlũ ya Toronto nĩwambandĩkie. Nĩtwakomboie nyũmba, twathooa syĩndũ ndũmĩe sya nyũmba, na kwoou tweethĩwa tũtonya kũendeea na maũndũ maitũ tũte kwĩlikya makoaninĩ. Tũyendaa kwĩyũmbĩĩa syĩndũ mbingĩ nũndũ tweekwatĩtye kana mũthenya ũmwe tũkasyokea ũthũkũmi wa ĩvinda yonthe. Nĩtwasengʼie mũno nũndũ wĩkwatyo witũ nĩweanĩie na mĩtũkĩ kwĩ ũndũ twasũanĩaa.

Nĩnambĩĩie kwĩyumya mũthenya wa Wathanthatũ wĩanĩ wa kwaka Nyũmba ya Maũmbano Manene taoninĩ ya Norval, Ontario. Ĩtina, nĩnanengiwe  kĩanda kya kwĩthĩwa mũsyaĩĩsya wa Nyũmba ya Maũmbano Manene. Ĩvindanĩ yĩu, Sheila nĩwaendeee kwĩwʼa nesa, na kwoou twoona no atonye kĩanda kĩu kyeũ. Nũndũ wa ũu, twĩ Mwei wa 6, 1974 nĩtwathamĩĩie nyũmbanĩ ya kwĩkala yaĩ vau Nyũmbanĩ ya Maũmbano Manene. Nĩtwatanĩie mũno kũsyokea ĩngĩ ũthũkũmi wa ĩvinda yonthe!

Ũndũ wa kwendeesya nĩ kana Sheila nĩwaendeeie kwĩwʼa nesanga. Ĩtina wa myaka ĩlĩ, nĩneetĩkĩlile kĩanda kya kũtwʼĩka mũsyaĩĩsya wa mũthyũlũlũko. Mũthyũlũlũko ũsu waĩ kĩsionĩ kya Canada kĩtawa Manitoba, kĩla kĩthĩawa kĩ kĩthithu mũno. O na vailye ũu, nĩtwatanĩaa mũno kwĩthĩwa vamwe na ana-a-asa na eĩtu-a-asa ma kũu. Nĩtweemanyĩisye kana kĩla kya vata ti vala tũũthũkũma, ĩndĩ nĩ kũendeea kũmũthũkũma Yeova o na ethĩwa twĩ va.

Ĩtina wa kwĩthĩwa wĩanĩ wa kũthyũlũlũka myaka kauta, nĩtwathokiwʼe tũthi Mbetheli ya Canada 1978. Ĩtina wa kavinda, nĩneemanyĩisye ũndũ wa vata ĩndĩ wĩ vinya. Nĩnanengiwe kĩanda kya kumya ũvoo wa ĩsaa yĩmwe na nusu na kĩthyomo kya French ũmbanonĩ wa mwanya ũla waĩ Montreal. Ũndũ wa kũmakya nĩ kana ethukĩĩsya mayaaendeewʼa nĩ ũvoo wakwa, na kwoou mwana-a-asa wathũkũmaa Mũvĩanĩ wa Ũthũkũmi nĩwanengie ũtao ĩũlũ wa ũndũ ũsu. Ndineena ũwʼo, nĩnaaĩlĩte kwĩthĩwa nĩsĩ kĩla nĩsĩ oyu kana ndi ũmwe katĩ wa ala maumasya maũvoo maseo. Ĩndĩ ndyaatanĩthwʼa nĩ ũtao wake. Ũneenanyʼa witũ ndwaathi nesa. Nĩnathatie mũno nũndũ noonaa eeka kũmbumanyʼa na ndanangatha ũndũnĩ o na ũmwe. Mavĩtyo makwa maĩ kũsisya ũndũ ũtao waumwʼa na kũsũanĩa ĩũlũ wa ũla waũnengane.

Ĩtina wa mĩthenya mĩvũthũ, mwana-a-asa ũmwe wa Kamitii ya Ovisi wa Ũvonge nĩwaneenie nakwa ĩũlũ wa ũndũ ũsu. Nĩneetĩkĩlile kana ndyaaosa ũtao ũsu nesa na neetya ũekeo. Ĩtina wa ũu, nĩnaneenie na mwana-a-asa ũla wanengete ũtao. Nĩwandekeie kuma ngoonĩ. Ũndũ ũsu nĩwamanyĩisye kana nĩ ũndũ wa vata mũno kwĩthĩwa na wĩnyivyo, na ndikolwa nĩwʼo. (Nth. 16:18) Nĩnĩthĩĩtwe ndimũvoya Yeova mavinda maingĩ ĩũlũ wa ũndũ ũsu, na nĩndwʼĩte kana ndikasyoka kwĩthĩwa na woni ũtaĩlĩte yĩla mũndũ wanenga ũtao.

Nĩthĩĩtwe Mbetheli ya Canada kwa myaka mbee wa 40, na kuma 1985 nĩnĩthĩĩtwe Kamitiinĩ ya Ovisi wa Ũvonge. Twĩ Mwei wa 2, 2021, mũka wakwa mwendwa, Sheila, nĩwakwie. O na kũtwʼĩka nĩnĩendeee kũmĩwʼa nĩ kĩkwʼũ kyake, nĩ o na mathĩna ma mwĩĩ. Ĩndĩ kũmũthũkũma Yeova nĩkũtumaa nĩthĩwa na maũndũ maingĩ ma kwĩka na nĩkalaa nĩ mũtanu ũkethĩa o na ‘ndililikana mũno mĩthenya’ ĩla ĩvĩtĩte. (Mũta. 5:20) O na kau nĩnĩkomanĩte na mathĩna maingĩ thayũnĩ wakwa, ve maũndũ angĩ maingĩ matumĩte nĩendeea kwĩthĩwa na ũtanu. Kũmũvĩtya Yeova mbee na kwĩthĩwa ũthũkũminĩ wa ĩvinda yonthe kwa myaka 70 nĩkũtumĩte nĩkala nĩ mwĩanĩe na nĩ mũtanu. Nĩvoya o namo ana-a-asa na eĩtu-a-asa maitũ ma mũika maendeee kũmũvĩtya Yeova mbee, nũndũ ndĩ na nzika kana o namo makekalaa me eanĩe na me atanu, na ũu ũtonyeka o matwʼa kũmũthũkũma Yeova.