1-2. (a) Maũndũ kĩsionĩ kya Yutia mailye ata ĩvinda yĩla mũtũmwa Vaũlo waandĩkĩie Aevelania valũa? (b) Nĩkĩ valũa ũsu waĩ wa ĩvinda yĩla yaĩlĩte vyũ?

 MYAKA mĩvũthũ ĩtina wa Yesũ kũkwʼa, Aklĩsto Aevelania ala mekalaa Yelusaleme na Yutia nĩmakwatiwe nĩ ĩvinda yũmũ mũno. Na ĩvinda ĩvũthũ ĩtina wa kĩkundi kya Kĩklĩsto kwambĩĩwʼa, nĩmakwatiwe nĩ ũvĩnganĩsya mwingĩ. (Meko 8:1) Ĩtina wa ta myaka 20 kũvĩta, aatĩĩi ma Klĩsto nĩmakwatiwe nĩ mathĩna manene ma mbesa, na nĩvatonyeka ũndũ ũsu ũkethĩwa waetetwe nĩ yũa ĩnene yĩla yaĩ yĩnakwata kĩsio kĩu. (Meko 11:​27-30) Ĩndĩ ta mwaka wa 61 ĩtina wa Klĩsto, maĩ na mũuo wa kavinda waelekanwʼa na kĩla kyakilyĩ kũmakwata. Ĩvindanĩ yĩu, mũtũmwa Vaũlo nĩwamatũmĩie valũa waĩ wa ĩvinda yĩla yaĩlĩte vyũ.

² Valũa ũsu waĩ wa ĩvinda yĩla yaĩlĩte vyũ nũndũ mũuo ũla maĩ nawʼo waĩ o wa kavinda. Vaũlo nĩwanengie Aklĩsto asu ũtao ũũmatetheesya momĩĩsye maũndũ ala makilyĩ kũmakwata. Yelusaleme na ĩkalũ yayo syakilyĩ kwanangwa, o tondũ Yesũ wathanĩte. (Luka 21:20) Nĩ wʼo kana Vaũlo na Aklĩsto ala maĩ Yutia mayeesĩ nesa ũndũ ũsu ũkeekĩka ĩndĩĩ. O na vailye ũu, Aklĩsto asu maĩ matũmĩe ĩvinda yĩla yatialĩte kwĩyũmbanyʼa kwa kwĩkĩa kĩthito methĩwe na nguma ta mũĩkĩĩo na wũmĩĩsyo.—Aevl. 10:25; 12:​1, 2.

3. Nĩkĩ valũa ũla Vaũlo waandĩkĩie Aevelania waĩle kwendeesya Aklĩsto ũmũnthĩ?

 ³ Tũkilyĩ kũkwatwa nĩ thĩna mũnene mũno o na kwĩ ũla wakwatie Aklĩsto Aevelania. (Mt. 24:21; Ũvu. 16:​14, 16) Kwoou ekai twone motao amwe Yeova wanengie Aklĩsto asu matonya kũtũtethya.

‘NĨTŨENDEEE KWĨKA MAENDEEO TWĨTHĨWE AIMU’

4. Aklĩsto Ayuti makwatiwe nĩ mathĩna meva? (O na ĩngĩ, sisya visa.)

⁴ Ayuti ala matwʼĩkĩte Aklĩsto nĩmakwatiwe nĩ thĩna waĩ mũnene. Ve ĩvinda Yeova wanyuvĩte Ayuti matwʼĩke andũ make. Kwa myaka mingĩ, Yelusaleme yaĩ ndũa ya vata mũno. Twĩasya ũu nũndũ asumbĩ ala manyuvawa nĩ Yeova mekalaa kũu na andũ ala mekwenda kũmũthaitha Yeova maendaa kũmũthaithĩa ĩkalũnĩ yĩla yaĩ kũu. Ayuti onthe ala maĩ aĩkĩĩku nĩmaatĩaa ĩla Mĩao ya Mose na mĩao ĩngĩ ĩla atongoi moo ma ndĩni mamamanyĩasya. Mĩao ĩsu yakonetye malĩu ala maĩlĩte kũya, woni woo ĩũlũ wa nzaĩko, na ũndũ maĩlĩte kwĩkalanyʼa na Andũ-ma-mbaĩ-ingĩ. Ĩndĩ ĩtina wa Yesũ kũkwʼa, Yeova nĩwaekie kwĩtĩkĩla nthembo ila Ayuti maumasya. Kwoou ndyaĩ laisi kwa Ayuti ala matwʼĩkĩte Aklĩsto kũvĩndũa mũvango woo wa ũthaithi. (Aevl. 10:​1, 4, 10) O na Aklĩsto aimu, ta mũtũmwa Vetelo, nĩmangʼangʼanie kũalyũkana na moalyũku asu. (Meko 10:​9-14; Aka. 2:​11-14) Eka ũu, mũĩkĩĩo woo mweũ nĩwatumie mambĩĩa kũthĩnwʼa nĩ atongoi ma ndĩni ya Kĩyuti.

5. Aklĩsto maaĩlĩte kwĩsũvĩana na kyaũ?

⁵ Aklĩsto Aevelania nĩmakwatie ũvĩnganĩsya kuma kwa ikundi ilĩ sya andũ. Kĩkundi kĩmwe kyaĩ kya atongoi ma ndĩni ya Kĩyuti ala mamonaa ta akaĩi ma mũĩkĩĩo. Na kĩkundi kĩla kĩngĩ kyaĩ kya Aklĩsto amwe ala mamathingʼĩĩasya maatĩĩe Mĩao ya Mose, na nĩmatonya kwĩthĩwa meekaa ũu nĩ kana maeke kũthĩnwʼa. (Aka. 6:12) Ĩndĩ nĩ kyaũ kyaĩ kĩtetheesye Aklĩsto ala aĩkĩĩku malũmanyʼe na ũla wʼo?

6. Vaũlo athuthisye athaithi ala angĩ meke ata? (Aevl. 5:14–6:1)

 ⁶ Valũanĩ ũla Vaũlo waandĩkĩie Aevelania, athuthisye athaithi ala angĩ memanyĩsye Ndeto ya Ngai na maimĩvindĩĩsya. (Soma Aevelania 5:14–6:1.) Nĩwatũmĩie Maandĩko ma Kĩevelania kũelesya ana-a-asa make nĩkĩ mũvango wa Aklĩsto wa ũthaithi waĩ mũseo vyũ kwĩ mũvango wa Ayuti wa ũthaithi. a Nĩweesĩ kana kwĩthĩwa na ũmanyi mwingangĩ na kũelewa nesa ũla wʼo nĩkwesaa kũtetheesya Aklĩsto asu mamanye na maileana na momanyĩsyo ma ũvũngũ ala maĩ matonya kũmelelũkya.

7. Tũkomanaa na mawetu meva ũmũnthĩ?

⁷ O ta Aklĩsto Aevelania, ũmũnthĩ tũthyũlũlũkĩtwe nĩ andũ manyaĩĩkasya ngewa na mawoni matosanĩte na myolooto ya Yeova ya ũlũngalu. Kaingĩ, ala matũvĩngaa maumanasya mũĩkĩĩo witũ ĩũlũ wa mwĩkalĩle maivanga kana tũilikanaa na andũ ala me kĩvathũkanyʼo naitũ na twĩ angʼendu. Mawoni ma andũ ĩvindanĩ yĩĩ me kĩvathũkanyʼo vyũ na ma Ngai. (Nth. 17:15) Kwoou nĩ ũndũ wa vata mũno tũmanye na tũileana na mosũanĩo mathũku ala matũmĩawa nĩ andũ ala matũvĩngaa, nũndũ no matũtũle ngoo kana makatuma twelelũka.​—Aevl. 13:9.

8. Nĩ kyaũ kĩtonya kũtũtetheesya twĩke maendeeo tũime kĩ-veva?

⁸ Nũseo tũatĩĩe ũtao ũla Vaũlo wanengie Aklĩsto Aevelania na tũyĩkĩa kĩthito twĩthĩwe aimu kĩ-veva. Kĩu kĩonanyʼa kana nĩtwaĩlĩte kwĩmanyĩsya Mbivilia nesa nĩ kana tũmanye mosũanĩo ma Yeova. Na tũendeeaa kwĩka ũu o na ĩtina wa kwĩyumya tũmũthũkũme Yeova na kũvatiswa. Kwoou o na twĩthĩwe twĩkalĩte ũwʼonĩ kwa ĩvinda yĩasavĩte ata, no nginya ithyonthe tũsomae na tũyĩmanyĩsya Ndeto ya Ngai tũteũtĩĩa. (Sav. 1:2) Kwĩthĩwa na mũvango mũseo wa kwĩmanyĩsya ithyĩ ene kũkatũtetheeasya tũlũlũmĩĩlye nguma ĩmwe mũtũmwa Vaũlo watavisye Aklĩsto Aevelania kana nĩ ya vata, nayo nĩ mũĩkĩĩo.—Aevl. 11:​1, 6.

TWĨTHĨWEI NA “MŨĨKĨĨO ŨTONYA KŨTUMA TWĨKALA THAYŨ”

9. Nĩkĩ Aklĩsto Aevelania maaĩlĩte kwĩthĩwa na mũĩkĩĩo mũlũmu?

⁹ Aklĩsto Aevelania nĩmaaĩlĩte kwĩthĩwa na mũĩkĩĩo mũlũmu nĩ kana mavonoke thĩna ũla wakilyĩ kumĩla Yutia. (Aevl. 10:​37-39) Yesũ nĩwatavĩtye aatĩĩi make kana yĩla meona Yelusaleme ĩthyũlũlũkĩtwe nĩ ita, mekĩĩa iĩmanĩ. Na ũtao wake wakonetye Aklĩsto onthe, methĩwe mekalaa nthĩnĩ wa ndũa ĩsu kana nĩ nza. (Luka 21:​20-24) Ĩvindanĩ ya tene, yĩla ita syooka kũvithũkĩa kĩsio kĩna, andũ ala matwʼĩe nza wa ndũa makothaa kũlika nthĩnĩ wayo nĩ kana mewʼe me asũvĩĩku masiĩĩwe nĩ ngũta syayo. Nũndũ wa ũu, kũkĩĩa iĩmanĩ vandũ va kwĩkala ndũanĩ ya Yelusaleme kwaĩ kũtonya kwoneka ta woni mũthũku. Na kwoou Aklĩsto asu nĩmaaĩlĩte kwĩthĩwa na mũĩkĩĩo mũlũmu nĩ kana maatĩĩe ndeto sya Yesũ.

10. Kwĩthĩwa na mũĩkĩĩo mũlũmu kwesaa kũtetheesya Aklĩsto meke ata? (Aevelania 13:17)

¹⁰ O na ĩngĩ, Aklĩsto Aevelania nĩmaaĩlĩte kũĩkĩĩa ala Yesũ watũmĩaa kũtongoesya kĩkundi. Ala matongoetye nĩmatonya kwĩthĩwa maumasya myolooto mĩna ĩkũtetheesya onthe kĩkundinĩ maatĩĩe ũtao wa Yesũ ĩũlũ wa ĩvinda yĩla ĩseo ya kuma ndũanĩ ĩsu na  ũndũ matonya kwĩka ũu. (Soma Aevelania 13:17.) Ndeto ya Kĩkiliki ĩla ĩalyũlĩtwe “ĩthĩwai mwĩ ewi” ĩandĩkonĩ ya Aevelania 13:17 yonanasya mũndũ ũkũthuthwʼa aatĩĩe myolooto mĩna nũndũ nũĩkĩĩe ũla ũkũmĩnengane. Kĩu kĩonanyʼa kana ndamwĩwʼaa aĩ no kwĩthĩwa e na ũkũmũ wa kũnengane myolooto. Kwoou Aklĩsto Aevelania nĩmaaĩlĩte kwĩmanyĩsya kũĩkĩĩa ala matongoetye ĩvinda ya thĩna yĩtanamba kũvika. Ethĩwa nĩmamewʼaa ĩvindanĩ yĩla kwaĩ na mũuo, mesaa kwona ve laisi mũnango kũmewʼa ĩvindanĩ ya thĩna.

11. Nĩkĩ nĩ ũndũ wa vata ũmũnthĩ Aklĩsto methĩwe na mũĩkĩĩo mũlũmu?

¹¹ O ta Aklĩsto Aevelania, ũmũnthĩ nĩtwaĩle kwĩthĩwa na mũĩkĩĩo mũlũmu. Twĩkalĩte ĩvinda yĩla andũ aingĩ mataĩkĩĩaa kana mũthya wa nthĩ ĩno nĩ mũthengeeu, o na nĩmavũthasya ala maĩkĩaa ũu. (2 Vetelo 3:​3, 4) Kwongela kĩu, o na kũtwʼĩka Mbivilia nĩvuanĩtye maũndũ meana ũna ĩũlũ wa thĩna mũnene ũla ũkilyĩ kumĩla, ve maũndũ maingĩ tũtesĩ. No nginya tũĩkĩĩe vyũ kana mũthya wa nthĩ ĩno nthũku ũkavika ĩvindanĩ yĩla yaĩlĩte na kana Yeova akatũsũvĩa.—Ava. 2:3.

12. Nĩ kyaũ kĩkatũtetheesya kũvonoka ũla thĩna mũnene?

¹² O na ĩngĩ, no nginya tũĩkĩĩe vyũ kana ũmũnthĩ Yeova atũmĩaa “ngombo ndĩkĩĩku na mbũĩ” kũtũtongoesya. (Mt. 24:45) Yĩla thĩna mũnene ũkambĩĩa, nĩtũtonya kwĩthĩwa tũkanengwa myolooto ya ĩmwe kwa ĩmwe ĩkũsũvĩa thayũ witũ, o tondũ Aklĩsto Aevelania matonya kwĩthĩwa manengiwe myolooto yĩla ita sya Lomi syathyũlũlũkile Yelusaleme. Yĩĩ nĩyo ĩvinda twaĩlĩte kũĩkĩĩa vyũ myolooto ĩla tũnengawe nĩ ala matongoetye ũseũvyonĩ wa Yeova. Na kĩtumi nũndũ tũyĩsa kwĩkwatya kana tũkaatĩĩa tũte na nzika myolooto ĩla makatũnenga ĩvindanĩ ya ũla thĩna mũnene ethĩwa oyu nĩtũngʼangʼanaa kwĩka ũu.

13. Nĩkĩ ũtao ũla wĩ Aevelania 13:5 waĩ wa vata?

¹³ O na ĩngĩ, Aklĩsto Aevelania nĩmaaĩlĩte kwĩkala mateyũmbĩĩe syĩndũ mbingĩ na maileana na “wendi wa mbesa,” o meteele ĩvinda ya kũkĩĩa iĩmanĩ yĩvike. (Soma Aevelania 13:5.) Amwe moo nĩmoomĩĩtye yũa ĩnene na ũkya. (Aevl. 10:​32-34) O na kau nĩmeeyũmbanĩtye kũmĩĩsya mawetu kwondũ wa ũvoo mũseo, amwe moo nĩmatonya kwĩthĩwa mambĩĩte kwona kana kwĩthĩwa na malĩ mbingĩ nĩ ũsũvĩo kwoo. Ĩndĩ mbesa iyaĩ syĩsa kũsũvĩa thayũ woo wanangĩko wambĩĩa. (Yak. 5:3) Eka ũu, ala mendete syĩndũ sya kĩ-mwĩĩ maĩ matonya kwona ve vinya mũnango kũkĩĩa kũndũ kũngĩ na maitia mĩsyĩ yoo na malĩ yoo.

14. Mũĩkĩĩo mũlũmu ũtonya kũtũtetheesya ata ũmũnthĩ twĩke motwi maseo makonetye syĩndũ sya kĩ-mwĩĩ?

¹⁴ Ethĩwa nĩtũĩkĩĩe vyũ kana mũthya wa nthĩ ĩno nthũku ũkilyĩ ũnavika, kĩu kĩkatũtetheeasya tũikeyũmbĩĩe syĩndũ mbingĩ sya kĩ-mwĩĩ. Ĩvindanĩ ya ũla thĩna mũnene, andũ “makekangya vetha woo nzĩanĩ nene” nũndũ makamanya kana “vetha woo na thaavu woo itikatonya kũmavonokya mũthenya wa ũthilĩku wa Yeova.” (Esek. 7:19) Kwoou vandũ va kwĩkĩa kĩthito tũmanthe mbesa mbingĩ mũno, twaĩlĩte kwĩka motwi meũtũtetheesya kwĩkalaa tũteyũmbĩĩe syĩndũ mbingĩ, ĩndĩ twĩ eanĩe. Kĩu kĩkonetye kwĩsũvĩa tũikethĩwe na makoani maingĩ mate ma lasima kana tũikatũmĩe ĩvinda yingĩ tũisũvĩa syĩndũ sya kĩ-mwĩĩ ila twĩyũmbĩĩe. O na ĩngĩ, nĩ ũndũ wa vata twĩsũvĩe tũikonae syĩndũ sya kĩ-mwĩĩ tasyo sya vata vyũ thayũnĩ witũ. (Mt. 6:​19, 24) O ũndũ mũthya wa nthĩ ĩno ũthengeee, twĩ  na vata wa kũtwʼa ethĩwa nĩtũũmwĩkwatya Yeova kana twĩĩkwatya malĩ ĩla twĩ nayo.

“NO NGINYA MWĨTHĨWE NA WŨMĨĨSYO”

15. Nĩkĩ Aklĩsto Aevelania mendekaa mũno mũno methĩwe na wũmĩĩsyo?

¹⁵ Aklĩsto Aevelania nĩmaaĩlĩte kũmĩĩsya ũthũkũminĩ woo kwa Yeova o ũndũ maũndũ maendeee kũthũkĩĩa Yutia. (Aevl. 10:36) O na kau amwe moo nĩmathĩnĩtwʼe mũno, aingĩ metĩkĩlĩte Ũklĩsto ĩvindanĩ yĩla kwaĩ na mũuo. Nũndũ wa ũu, Vaũlo amatavisye kana o na kau nĩmoomĩĩtye matatwa maito, mayavikĩte vala Yesũ wavikĩte nũndũ we athĩnie nginya kĩkwʼũ. (Aevl. 12:4) Ĩndĩ o ũndũ Ũklĩsto waendeeie kũnyaĩĩka, Ayuti ala mamavĩngaa nĩmaendeeie kũthata na meethĩwa me angʼendu mũnango. Na o myaka mĩvũthũ Vaũlo atanamba kũandĩka valũa ũsu, ve nguthu ya andũ maluile nduuthĩ aitavanyʼa Yelusaleme. Ayuti mbee wa 40 nĩmaĩtye kana “mo nĩmakwatwe nĩ kĩumo ethĩwa nĩmeũya kana kũnywʼa matamũaĩte Vaũlo.” (Meko 22:22; 23:​12-14) Kwoou o na kũtwʼĩka Aklĩsto asu nĩmeesĩ kana nĩmeũmenwa na nĩmeũthĩnwʼa, no meesĩ kana maaĩle kũendeea kũmbana kwondũ wa ũthaithi, kũtavanyʼa ũvoo mũseo, na kũendeea kũlũlũmĩĩlya mũĩkĩĩo mũlũmu.

16. Valũa ũla Vaũlo waandĩkĩie Aevelania ũtonya kũtũtetheesya ata twĩthĩwe na woni mũseo ĩũlũ wa kũthĩnwʼa? (Aevelania 12:7)

¹⁶ Nĩ kyaũ kyaĩ kĩtetheesye Aklĩsto Aevelania momĩĩsye ũvĩnganĩsya ũla makomanie nawʼo? Vaũlo nĩweesĩ kana nĩmaaĩlĩte kwĩthĩwa na woni mũseo ĩũlũ wa motato ala mamakwatĩte. Nũndũ wa ũu, amaeleisye kana Ngai no aeke Mũklĩsto akwatwe nĩ ĩtatwa ta nzĩa ya kũmũkanyʼa. (Soma Aevelania 12:7.) Ũkanyʼo ũsu no ũmũtethye ethĩwe na nguma sya vata sya Kĩklĩsto kana asyaĩlangye. Kwoou Aklĩsto asu nĩmesaa kwona ve laisi kũmĩĩsya motato mavindĩĩsya mosyao ma kũtatwa.—Aevl. 12:11.

17. Vaũlo eemanyĩisye kyaũ ĩũlũ wa kũmĩĩsya kũthĩnwʼa?

 ¹⁷ Vaũlo athuthisye Aklĩsto Aevelania momĩĩsye motato me na ũkũmbaũ mwingĩ. We aĩ atonya kũnengane ũtao mũseo ĩũlũ wa kũmĩĩsya mathĩna. Twĩasya ũu nũndũ atanamba kũtwʼĩka Mũklĩsto, nĩwathĩnasya Aklĩsto na nĩwoonete ũndũ makuawa naĩ wĩana. O na ĩngĩ, we mwene nĩwoomĩĩtye mathĩna. Kwa ngelekanyʼo, ĩtina wa kũtwʼĩka Mũklĩsto, nĩwakwatie ũvĩnganĩsya wa mĩthemba yĩ kĩvathũkanyʼo. (2 Ako. 11:​23-25) Kwoou nĩweesĩ nesa kĩla kyendekaa nĩ kana mũndũ omĩĩsye. Nĩkyo kĩtumi walilikanilye Aklĩsto asu kana yĩla mekũmĩĩsya motato, maĩlĩte kũmwĩkwatya Yeova vandũ va kwĩkwatya ũtonyi woo. Vaũlo aĩ atonya kwasya ũũ na ũkũmbaũ: “Yeova nĩwe mũtetheesya wakwa; ndikakĩa kĩndũ.”—Aevl. 13:6.

18. Ithyonthe tũkakwatwa nĩ kyaũ ĩvinda yũkĩte, na no nginya twĩke ata oyu?

¹⁸ Yu tũĩ, ana-a-asa amwe maitũ nĩmaendeee kũthĩnwʼa. Ũndũ ũmwe tũtonya kwĩka twonanyʼe kana nĩtũmendete nĩ kũmavoyea, na mavinda amwe no tũmatetheesye na syĩndũ ila me na vata nasyo. (Aevl. 10:33) Ĩndĩ Mbivilia nĩyonanĩtye nesa kana “onthe ala mendaa kwĩkala me na kĩkĩo kya Ngai na me ngwatanĩo vamwe na Klĩsto Yesũ makathĩnwʼa.” (2 Tim. 3:12) Nũndũ wa ũu, ithyonthe nĩtwaĩle kwĩyũmbanĩsya maũndũ ala makilyĩ kũtũkwata. Ekai tũendeee kũmwĩkwatya Yeova vyũ, tũte na nzika kana akatũtetheesya tũmĩĩsye ĩtatwa o na yĩva yĩla yĩtonya kũtũkwata. Na ĩvinda yake yavika, akatuma athaithi make aĩkĩĩku makwata ũthyũmũo.—2 Ath. 1:​7, 8.

19. Tũtonya kwĩka ata twĩyũmbanĩsye ũla thĩna mũnene? (O na ĩngĩ, sisya visa.)

¹⁹ Vate nzika, valũa ũla Vaũlo waandĩkĩie Aevelania nĩwamatetheeisye meyũmbanĩsye thĩna ũla wakilyĩ kũmakwata. Nĩwathuthisye ana-a-asa make methĩwe na ũmanyi mwingangĩ na maielewa Maandĩko nesanga. Kwĩka ũu nĩkwesaa kũmatetheesya mamanye na maileana na momanyĩsyo ala maĩ matonya kũmelelũkya. O na ĩngĩ, nĩwamekĩie vinya malũlũmĩĩlye mũĩkĩĩo woo nĩ kana methĩwe matonya kũatĩĩa na mĩtũkĩ ũtao wa Yesũ o vamwe na myolooto ĩla manengawe nĩ ala matongoetye kĩkundinĩ. Eka ũu, nĩwamatetheeisye momĩĩsye motato ethĩwa makamonaa ta mwanya wa kũmanyĩwʼa nĩ Ĩthe woo ũmendete. Ekai o naitũ tũatĩĩae ũtao ũsu wĩ Mbivilianĩ. Tweeka ũu, tũkeethĩwa tũtonya kũmĩĩsya twĩ aĩkĩĩku nginya mũthya.—Aevl. 3:14.