1. Yeova eemanyĩthisye kwa Mose ata, na nĩkĩ kĩu nĩ kya vata kwitũ?

ĨVINDA yĩmwe Ngai nĩweemanyĩthisye kwĩ Mose kwa kũmũtavya ĩsyĩtwa yake na nguma syake. Nguma sya mbee ila wamũtavisye syaĩ tei na ũseo, kana ĩnee. (Soma Kuma 34:5-7.) Keka Yeova nĩwendaa, nguma ila wĩthĩwa aneeneie mũno nĩ vinya wake na ũĩ wake. Ĩndĩ nĩkwĩthĩwa ĩvinda yĩu Mose endaa Yeova amũĩkĩĩthye kana e vamwe nake, Yeova amũweteie nguma ila syaĩ itonya kũmũtetheesya aelewe kana e na wendi wa kũtetheesya athaithi make. (Kuma 33:13) Kwasũanĩa! Ngai ambie kũweta nguma isu iseũvĩte ũu atanamba kũweta ila ingĩ. We tyo ũkwĩw’a kĩu kĩikwĩkĩa vinya? Ĩsomo yĩĩ yĩneenea nguma ya ĩnee. Mũndũ wĩ nguma ĩsu e tei na nũthĩnĩkaa amanya kana ũla ũngĩ e na thĩna kana nũitavĩwe, na nĩwendaa mũno kũmũolangĩla thĩna ũsu.

2, 3. (a) Twĩsĩ ata kana mũndũ asyaawa e na ũtonyi wa kwĩw’ĩa angĩ ĩnee? (b) Nĩkĩ waĩlĩte kwĩmanyĩsya mũnango ĩũlũ wa nguma ya ĩnee?

² Ngai oombie andũ na mũvw’ano wake. Kwoou nũndũ Yeova e ĩnee, andũ onthe masyaawa me na wendi wa kwona ala angĩ maendeee nesa. O na mavinda maingĩ ala matesĩ Ngai ũsu wa w’o no monanasya ĩnee. (Mwa. 1:27) Twasoma Mbivilia nĩtwĩthĩaa ngewa  sya andũ meew’ĩie angĩ ĩnee. Kwa ngelekany’o, ve ngewa ya ala malwaya elĩ matwaĩe Solomoni ĩkoani atw’e nũũ inyia wa kana kala makananĩaa nũndũ kĩla ũmwe aasya kana kau nĩ kake. Ĩla Solomoni waisye kana kau katilanĩlw’e katĩ, kĩveti kĩla kyakasyaĩte kyeewie kĩtomĩĩsya. Ĩnee yĩla kyaĩ nayo yatumie kyona o na nĩ kavaa kana kau koswe nĩ kĩveti kĩla kĩngĩ kwĩ koawe. (1 Asu. 3:23-27) O na no ũlilikane ĩvinda yĩla mwĩĩtu wa Valao woovoisye Mose ĩla waĩ kaũkenge. O na kau nĩweesĩ kaũkenge kau kaaĩle kũawa nũndũ kaĩ ka mũndũ mũka Mũevelania, akililye akona “akew’ĩa ĩnee” na nũndũ wa ũu akosa nĩ kana akaee ta kake ũsyaĩte.—Kuma 2:5, 6.

³ Nĩkĩ waĩlĩte kwĩmanyĩsya ĩũlũ wa nguma ya ĩnee? Kĩtumi nũndũ Mbivilia ĩtwĩkĩĩte vinya twĩyĩelekany’e na Yeova. (Aev. 5:1) Ĩndĩ o na kau twoombiwe tũtonya kwĩw’ĩa angĩ ĩnee, naĩ ĩla twatiĩwe nĩ Atamu ĩtumaa tũkotha kwĩyenda mũno kwĩ ala angĩ. Ve mavinda twĩsaa kwĩthĩa ti laisi kũtw’a twĩtethya ala angĩ kana twĩĩtethya ithyĩ ene. Andũ amwe mekalaa maithĩnany’a na ũndũ ũsu kĩla ĩvinda. Nĩ kyaũ kĩtonya kũũtetheesya wendae mũno kwona ala angĩ maendeee nesa? Ũndũ wa mbee, osa ĩvinda ũsisye ũndũ Yeova wonanĩtye kana e ĩnee na ũndũ angĩ maatĩĩe ngelekany’o yake. Kelĩ, sũanĩa ũndũ ũtonya kwĩyĩelekany’a na Ngai na ũisũanĩa moseo ma kwĩka ũu.

4. (a) Nĩkĩ Yeova watũmie alaĩka ndũanĩ ya Sotomo? (b) Ngewa ya Loto na eĩtu make yĩtũmanyĩsya kyaũ?

⁴ Ve ngewa mbingĩ syĩ Mbivilianĩ iĩkĩĩthĩtye kana Yeova nĩ Ngai wĩ ĩnee. Kwasũanĩa ũndũ Ngai woonanisye e ĩnee ĩvinda ya Loto. Loto aĩ mũndũ mũlũngalu, na nũndũ wa ũu “anyamaĩtw’e” mũno nĩ mwĩkalĩle mũthũku na ũte nthoni wa andũ ma Sotomo na Ngomola. Mwĩkalĩle ũsu watumie Ngai atw’a kwananga andũ asu vyũ. (2 Vet. 2:7, 8) Ĩndĩ Ngai nĩwatũmie alaĩka mavonokye Loto. Mathi nĩmakalaatile Loto na andũ make maume ndũanĩ isu itanamba kwanangwa. “Ĩndĩ [Loto] ekalanga; na ala [alaĩka] mamũkwata kw’oko, na kw’oko kwa mũka wake, na kw’oko kwa eĩtu make elĩ, kwondũ wa Yeova kũmwĩw’ĩa tei: na mamumaalya, mamwia ũtee wa ndũa.” (Mwa. 19:16) Ngewa ĩsu yĩtũtetheesya kwona nesa kana Yeova nĩwĩthĩawa ene vyũ mathĩna ala athũkũmi make makomanaa namo.—Isa. 63:7-9; Yak. 5:11; 2 Vet. 2:9.

5. Ĩandĩko ta 1 Yoana 3:17 yĩtonya kũtũtetheesya ata twĩthĩwe na ĩnee?

⁵ O na kau Yeova nĩ ngelekany’o nzeo ũndũnĩ ũsu, nũsyokete akamanyĩsya andũ make ũndũ o namo matonya kwĩthĩwa na ĩnee. Kwasũanĩa ũla mwĩao wanengie Aisilaeli wakonetye kwosea mũndũ ngũa na ũyĩkala nayo ta ngwatĩlĩlyo nginya ĩla ũkaĩva kĩla wamũkovethya. (Soma Kuma 22:26, 27.) Mũndũ ũte tei aĩ atonya kũema kũtũngĩa mwene ngũa yake, na nũndũ wa ũu aituma akoma ate na kĩndũ kya kwĩvw’ĩka. Ĩndĩ Yeova eeie andũ make mevathane na mwĩkalĩle ta ũsu ũte tei. Andũ make maaĩle kwĩthĩwa andũ me ĩnee. Mwolooto ũla wĩ mwĩaonĩ ũsu no ũtũtethye? Ĩĩ, no ũtũtethye. Nũũ katĩ witũ wenda kũekea mwana-a-asa mbevo kwa nzĩa ya ngelekany’o e na ũndũ ũtonya kwĩka akamũtetheesya?—Ako. 3:12; Yak. 2:15, 16; soma 1 Yoana 3:17.

6. Kĩthetheesyo kĩla Yeova waĩ nakyo kya kũtetheesya Isilaeli melile kĩtũmanyĩsya kyaũ?

⁶ Yeova nĩweew’ĩaa andũ make Isilaeli ĩnee o na kũtw’ĩka nĩmamũvĩtĩasya. Mbivilia yaĩtye: “Yeova, Ngai wa aaĩthe moo, atũmanaa kwoo na kanyw’a wa atũmwa make, akyũkĩla tene na akĩtũmana, nĩkwĩthĩwa amew’ĩaa andũ make ĩnee, o na ũtũo wake.” (2 Mav. 36:15) O ta ũu, o naitũ tyo  twaĩle kwĩw’ĩa ĩnee ala matamwĩsĩ Ngai ĩndĩ matonya kwĩlila na maitw’ĩka anyanyae? Yeova ndendaa mũndũ o na ũmwe eanangwa ĩvindanĩ ya ũsilĩlo. (2 Vet. 3:9) Kwoou ĩvindanĩ yĩĩ Ngai weteele kwananga ala athũku, tũikaeke kũtavya andũ ĩtambya yĩla ũkwenda mose nĩ kana amew’ĩe ĩnee.

7, 8. Nĩ kyaũ kyatumie mũndũ ũmwe na mũsyĩ wake maĩkĩĩa kana Yeova nĩwamew’ĩie ĩnee?

⁷ Ũmũnthĩ kwĩ athũkũmi aingĩ ma Ngai matonya kũĩkĩĩthya kana nũmonetye ĩnee. Kwasũanĩa kĩla kyakwatie kamwana kamwe tũũkatw’ĩĩa ĩsyĩtwa Milan, vamwe na andũ ala angĩ moo. Mwambĩĩonĩ wa myaka ya 1990, ĩla kaĩ na myaka 12, nthĩ yoo ya Bosnia nĩyalikile kaũ wa mbaĩ. Mũthenya ũmwe Milan e na kĩvĩsĩ kĩinae, asyai make, vamwe na Ngũsĩ ingĩ kauta nĩmakũisye kyalo kya kũthi nthĩ ya Serbia. Maendete Serbia kwondũ wa ũmbano mũnene, na asyai ma Milan mavatisĩawa ku ũmbanonĩ ũsu. Ĩndĩ mavika mũvakanĩ, asikalĩ nĩmaumisye Milan e na mũinae vamwe na asyai moo mbasinĩ nũndũ maĩ ma mbaĩ yĩ kĩvathũkany’o, na maekana na Ngũsĩ ila ingĩ iendeee na kyalo. Ĩtina wa kwĩkala namo mĩthenya ĩlĩ, mũnene wa asikalĩ asu nĩwaneenie na mũnene wake nĩ kana amanye ũndũ ũkwĩkana namo. Mũnene wa asikalĩ asu aneenaa aũngye o vau vakuvĩ namo na kwoou nĩmeewie ũndũ wasũngĩiwe. Eeiwe: “Mosei na mũimaathanga!”

⁸ Ĩla mũnene ũsu wa asikalĩ waendie aneene na asikalĩ make, aũme elĩ nĩmookie vala ve Milan na ala angĩ na mamasukĩĩsya kana mo nĩ Ngũsĩ. Ana-a-asa asu mameie kana ala maĩ namo mbasinĩ nĩmo mamatavisye kĩla kĩnaendeeie. Na kwoou meeie Milan na mũinae malike kakalĩnĩ nĩ kana mamakĩlye mũvakanĩ nũndũ asikalĩ ala maĩ vau mayasiasya mavalũa ma syana. Ana-a-asa asu masyokie meea asyai moo mevĩlĩle navu ĩtina wa kambi na maikĩla nĩ kana makomane ngalĩko ĩsu ĩngĩ ya mũvaka. Milan oolanĩlw’e nĩ nthĩ weethĩa ndesĩ aĩle kũtheka kana aĩle kũĩa. Asyai make makũlilye ana-a-asa asu: “Mwĩĩsilya metwathũkĩa tũthi oou matũsyaĩĩsye?” Ĩla matambisye mathi asikalĩ asu nĩmamasyaĩĩsye, ĩndĩ mailyĩ ta meene vathei. Mũthya syana isu na asyai masyo nĩmakomanĩie ngalĩko ĩsu ĩngĩ ya mũvaka. Makomana nĩmaendeeie na kĩla kyalo kyoo mũvaka ũmbanonĩ mũnene mate na nzika kana Yeova nĩwasũngĩie mboya ila mamũvoyete na kĩthing’ĩĩsyo. Nĩtwĩsĩ kana Mbivilianĩ ve mavinda Yeova ũtaaĩka kyama asũvĩe athũkũmi make. (Meko 7:58-60) Ĩndĩ Milan easya ũũ asũanĩa ĩvinda yĩu: “Nyie noonie asikalĩ asu meekie kũvw’ĩkwa metho nĩ alaĩka na Yeova atũvonokya.”—Sav. 97:10.

9. Yesũ eekie ata oona ũndũ makomano ala mamũatĩĩaa manyamaĩte? (Sisya visa ĩthangũnĩ ya 8.)

⁹ O na ĩngĩ no twĩmanyĩsye o kĩndũ twasũanĩa ĩũlũ wa Yesũ. Nĩweew’ĩie makomano ĩnee nĩkwĩthĩwa “nĩmanyamaaw’a na kũnyaĩĩkw’a ta malondu mate na mũĩthi.” Eekie ata oona ũndũ meũnyamaw’a? Akililye amona “ambĩlĩlya kũmamanyĩsya maũndũ maingĩ.” (Mt. 9:36; soma Maliko 6:34.) Aĩ kĩvathũkany’o vyũ na Avalisi nũndũ mo mayaũnganaa na andũ ta asu. (Mt. 12:9-14; 23:4; Yoa. 7:49) We nĩwĩthĩawa na wendi ta ũsu wa Yesũ wa kũtetheesya ala me na nzaa ya kĩ-veva?

10, 11. Nĩ kĩla ĩvinda twaĩlĩte kwĩw’ĩa angĩ ĩnee? Elesya.

¹⁰ Ĩndĩ ũu ti kwasya kana nĩ kĩla ĩvinda twaĩlĩte kwĩw’ĩa angĩ ĩnee. Ngewanĩ ila sya Mbivilia twaneenea, Ngai ndaavĩtya ĩla weew’ĩie andũ asu ĩnee. Ĩndĩ kwasũanĩa ngelekany’o ya Mũsumbĩ Saulo. Ĩvinda yĩmwe eekie ũndũ waleanĩte na mwĩao wa Yeova aisũanĩa nĩ ĩnee ũkwonany’a. Yĩu nĩ yĩla ĩvinda waleile kũaa mũmaitha wa andũ ma Ngai weetawa Akaki vamwe na indo ila nzeo. Nũndũ wa ũu, Yeova nĩwamũleile ndakaendeee kwĩthĩwa mũsumbĩ wa Isilaeli. (1 Sam. 15:3, 9, 15)  Vate nzika, Yeova nĩwe Mũsili mũlũngalu. Nũtonya kũsoma ngoo sya andũ, na nĩwĩthĩawa esĩ nĩ ĩndĩĩ mataĩle kwĩw’ĩwa ĩnee. (Iĩo 2:17; Esek. 5:11) Kwoou mũthenya nĩwũkĩte ĩla ũkaete ũsilĩlo ĩũlũ wa onthe ala maleaa kũmwĩw’a. (2 Ath. 1:6-10) Yĩu yĩikethĩwa ĩvinda ya kũmew’ĩa ĩnee onthe ala ũkethĩwa anamatw’ĩĩa sila akasya nĩ athũku. Ĩndĩ kwosa ĩtambya ya kũmananga kũkeethĩwa ne nzĩa nzeo vyũ ya kwonany’a kana nũkũmew’ĩa ĩnee ala ũkamatangĩĩa nĩkwĩthĩwa nĩ alũngalu.

¹¹ Ti kĩanda kitũ kũtw’a sila naaũ makanangwa na naaũ makaekwa thayũ. Vandũ va ũu, twaĩle kwĩka kyonthe kĩla tũtonya ĩvindanĩ yĩĩ tũmatetheesye. Kwoou nĩ nzĩa syĩva nzeo sya kwonany’a kana nĩtwĩw’ĩaa ala angĩ ĩnee? Kwaekai twone nzĩa iana ũna.

12. Ũtonya kwĩka ata ũkonany’a nĩwĩw’ĩaa ala angĩ ĩnee?

¹² Kĩla mũthenya mantha ũndũ ũtonya kũtetheesya ala angĩ. Tũyĩsa kwasya nĩtũatĩĩaa ngelekany’o ya Yesũ ethĩwa tũyĩw’ĩaa ĩnee atũi maitũ na ana-a-asa maitũ. (Yoa. 13:34, 35; 1 Vet. 3:8) Amwe maeleasya nguma ya ĩnee makasya nĩ “kũnyamaa vamwe na ũla ũkũthĩna.” Mũndũ wĩ ĩnee nĩwĩthĩawa na mea ma kũolanga mathĩna ma andũ angĩ, ta kwa kũmatetheesya ĩla me thĩnanĩ. Kwoou manthaa ũndũ ũtonya kũtetheesya ala meũthĩna. Kwa ngelekany’o, ve mũndũ wĩsĩ wĩ na vata wa kũtetheew’a kwĩka kaũndũ mũsyĩ kwake kana wĩthĩwa ayenda kũtũmana vandũ?—Mt. 7:12.

13. Andũ ma Ngai mekaa ata ĩvinda ya mĩisyo?

¹³ Ĩyumye ũtetheesye ĩvinda ya mĩisyo. Andũ aingĩ moona kũnyamaa kwa ala makwatĩtwe nĩ mũisyo, nĩmendaa kwosa ĩtambya mamatetheesye. Andũ ma Yeova nĩmesĩkĩe ta andũ matetheeasya mũno ĩvindanĩ ya mĩisyo. (1 Vet. 2:17) Kwasũanĩa ĩũlũ wa mwĩĩtu-a-asa ũmwe wa Japan watwĩe vandũ vakũniwe mũno nĩ kĩla kĩthingitho kya nthĩ na kĩuutani kĩthũku kya mwaka wa 2011. Mwĩĩtu-a-asa ũsu aasya kana ‘eekĩiwe vinya mũno na akiakiw’a’ nĩ kwona kĩthito kya onthe ala maumie isionĩ ingĩ kũu Japan na mũingo nĩ kana moke mamatetheesye kũtũngĩĩa nyũmba ila syaanangĩkĩte. Aandĩkie ũũ: “Kĩndũ kĩu kyatumie nĩmanya kana  Yeova nũtũthĩnĩkĩaa. Nĩnamanyie kana o nasyo Ngũsĩ nithĩnĩkĩaa Ngũsĩ ila ingĩ. Na ve ana-a-asa na eĩtu-a-asa aingĩ ĩũlũ wa nthĩ mavoyaa kwondũ witũ.”

14. Ũtonya kũtetheesya ata ala awau na ala akũũ?

¹⁴ Tetheesya ala awau na ala akũũ. Tũkilasya twoona andũ mainyamaa nũndũ wa ĩla naĩ ya Atamu tũkew’a twenda kũmony’a ĩnee. Tweteele mũno kwona ĩvinda yĩla kũtakethĩwa mowau na ũkũũ. Nĩkyo kĩtumi tũvoyaa Ũsumbĩ wa Ngai ũke. Ĩndĩ ũitw’ĩka nĩwooka, nĩtũendeee kũtata ũndũ tũtonya tũtetheesye ala meũthĩna. Kwasũanĩa kĩla mũandĩki ũmwe waandĩkie ĩũlũ wa inyia. Inyia aĩ mũkũũ na aĩ na ũwau wĩtawa Alzheimer’s na kwoou mũthenya ũmwe nĩweethokoanisye atanavika kyoonĩ. Akililye aitata kwĩvangũlanga kĩko kĩu ngengele ya mũomonĩ yakũnwa. Ala maĩ mũomonĩ maĩ Ngũsĩ ilĩ syakothaa kũmũthokea. Eĩtu-a-asa asu nĩmamũkũlilye ethĩwa ve vandũ matonya kũmũtetheesya. Kĩveti kĩu kyameie: “Ĩĩ ve vamwe, o na kau nĩngwĩw’a nthoni kũmũtavya.” Eĩtu-a-asa asu nĩmakĩtetheeisye kwĩthesya. Mamina nĩmakĩuĩie kyai na mekala nthĩ maee ngewa nakyo. Mwana ũsu wa kĩveti kĩu atanie ta kĩ! Aandĩkie: “Mwa Ngũsĩ nĩ sya kumĩw’a ngovia!” Aisye: “Syĩkaa kĩla itavanasya.” We nĩwĩw’ĩaa ĩnee ala awau na akũũ na nĩwĩkaa kyonthe kĩla we mwene ũtonya nĩ kana maeke kũnyamaa mũno?—Avi. 2:3, 4.

15. Wĩa wa kũtavany’a ũtetheeasya ala angĩ ata?

¹⁵ Tetheesya andũ mamũmanye Yeova. Nĩkwĩthĩwa andũ me na mathĩna maingĩ meũtuma memakĩa, nĩtwĩthĩawa na wendi wa kũmatetheesya methĩwe na ngwatanĩo nzeo na Yeova. Nzĩa nzeo ya kwĩka ũu nĩ kũmamanyĩsya ĩũlũ wa Ngai na kũmaelesya moathimo ala Ũsumbĩ wake ũkaetee andũ. Nzĩa ĩngĩ nĩ kũmatetheesya mone ũndũ matonya kũunĩka maatĩĩa myolooto ya Ngai. (Isa. 48:17, 18) Nũndũ kũtavany’a nĩkũmũtaĩaa Yeova na nĩ nzĩa nzeo ya kwonany’a kana nĩtwĩw’ĩaa angĩ ĩnee, wĩona ata ũkongelanga ĩvinda yĩla ũtũmĩaa wĩanĩ ũsu?—1 Tim. 2:3, 4.

16. Mũndũ wĩ ĩnee atethekaa ata we mwene?

¹⁶ Ala masomeete ilĩko sya andũ maasya kana kwĩw’ĩa angĩ ĩnee nĩkũũsũvĩaa ndũkethĩwe na mathĩna maingĩ ma mwĩĩ na nĩkũtumaa wĩkalany’a na ala angĩ nesa. Ĩla watetheesya angĩ maeke kũnyamaa mũno nĩwongelangaa ũtanu ũla wĩ naw’o, nũsũvĩĩkaa ndũkakw’e ngoo nũndũ wa mathĩna, nĩwĩthĩawa na mawoni maseo, na ti laisi ũkona vai mũndũ ũkũũngana naku. Kwoou nĩ w’o ki, kwĩthĩwa na ĩnee no kũũtethye we mwene! (Aev. 4:31, 32) Aklĩsto ala matetheeasya ala angĩ nũndũ nĩmamendete, mekalaa na wasya mũseo wa ngoo nũndũ nĩmesĩ meatĩĩa myolooto ĩla Ngai wendaa tũatĩĩe. Kwĩthĩwa na ĩnee nĩkũtũtetheeasya kũea syana sitũ nesanga, kwĩkalany’a nesa na ala tũtwaanĩte namo, na nĩkũtumaa ala twĩ ndũũ namo matanĩa mũnango ũnyanya witũ. Na ũndũ ũngĩ nĩ kana ala me nguma ya ĩnee nĩmakothaa kũtetheew’a na kũtw’ĩĩkwa ĩla me thĩnanĩ.—Soma Mathayo 5:7; Luka 6:38.

17. Nĩkĩ we ũkwenda kwĩthĩwa na nguma ya ĩnee?

¹⁷ O na kau nũtethekaa woony’a ala angĩ ĩnee, kĩu kĩyaĩle kwĩthĩwa ne kyo kĩtumi kyaku kĩnene kya kwĩkĩa kĩthito wĩthĩwe na nguma ĩsu. Waĩle kwĩka ũu nũndũ wĩenda kwĩyĩelekany’a na Yeova na kũmũtaĩa, nĩkwĩthĩwa nĩwe Ngai wa wendo na ĩnee. (Nth. 14:31) Yeova nĩ ngelekany’o nzeo mũno kwitũ. Ekai tũatĩĩe ngelekany’o yake kwa kũtata ũndũ tũtonya twĩthĩwe na nguma ya ĩnee nĩ kana tũlũlũmĩlye ngwatanĩo yitũ na ana-a-asa maitũ na tũyĩkalanasya nesa na atũi maitũ.—Aka. 6:10; 1 Yoa. 4:16.