1. Nĩ ũndũ wĩva wa vata Yesũ waneeneie na amanyĩw’a make ũtukũ wake wa mũthya?

YESŨ aineena na amanyĩw’a make ũtukũ wa mũthya nĩwawetie wendo mavinda 30 ũu. Eeie amanyĩw’a make atĩĩ: “Mwendane inyw’ĩ kwa inyw’ĩ.” (Yoa. 15:12, 17) Maaĩlĩte kwendana mũno nginya wĩthĩe andũ ala angĩ nĩmeũmanya nesa vyũ kana nĩmo aatĩĩi make ma w’o. (Yoa. 13:34, 35) Ũsu ti wendo wa vaa methonĩ. Yesũ awetaa wendo umĩte ngoonĩ, na no nginya mũndũ eyĩime nĩ kana ethĩwe naw’o. Aisye: “Vai mũndũ wĩ wendo mwingĩ ũvĩtũkĩte ũũ, wa mũndũ kũwia thayũ wake nthĩ nũndũ wa anyanyae. Inyw’ĩ mwĩ anyanyawa, ethĩwa nĩmwĩkaa maũndũ ala nĩmwĩaĩaa.”—Yoa. 15:13, 14.

2. (a) Athũkũmi ma Ngai mesĩkĩe ata? (b) Twĩsũngĩa makũlyo meva ĩsomonĩ yĩĩ?

² Ũmũnthĩ andũ nĩmamanyaa nesa andũ ma Ngai nũndũ methĩawa na wendo wa w’o, na nĩmethĩawa matonya kwĩyĩima kĩla kĩndũ kwondũ wa ana-a-asa moo. Na eka ũu, methĩawa na ngwatanĩo ndũmu vyũ maimũthũkũma Yeova. (1 Yoa. 3:10, 11) Ũsu nĩ ũndũ wa kwendeesya ta kĩ! Ithyonthe twĩ athũkũmi ma Yeova nĩtwendanĩte o na tũtw’ĩke twĩ ma nthĩ, mbaĩ, kĩthyomo, kana wumo wĩva. Ĩndĩ no twĩkũlye-ĩ: ‘Yo nĩkĩ twaĩle kwendana  mũno ũmũnthĩ? W’o wendo wa Yeova na Yesũ ũtwakaa ata? Na kĩla ũmwe witũ atonya ata kwĩthĩwa na wendo ũla “wakaa” ta wa Klĩsto?’—1 Ako. 8:1.

3. Maũndũ ala methĩawa ‘mavindanĩ aa ma mũisyo’ matumĩte andũ meka ata?

³ Ũmũnthĩ andũ aingĩ nĩmaũmĩaa mũno ngoonĩ nũndũ tũtwĩe ‘ĩvindanĩ ya mĩisyo,’ na nthĩ ĩno yusĩe “thĩna na kĩĩo.” (2 Tim. 3:1-5; Sav. 90:10, The Holy Bible in Current Kikamba Language) Andũ aingĩ mũno mew’aa ta meyĩĩtũka. Livoti imwe italĩthasya kana andũ mbee wa 800,000 nĩmeyũaaa kĩla mwaka. Ũu nĩ kwonany’a kana nthĩnĩ wa kĩla sekendi 40, mũndũ ta ũmwe nĩwĩyũaaa. Ũndũ wa kũmakya nĩ kana o na ve Aklĩsto amwe meyũaaa meew’a ta mavika mũthya.

4. Nĩ andũ amwe meva mawetetwe Mbivilianĩ maasya nĩ kavaa makakw’a?

⁴ Mbivilia nĩwetete athũkũmi amwe ma Ngai ma tene mavinyĩĩiwe nĩ maũndũ nginya moona nĩ kavaa makakw’a. Ngelekany’o ĩmwe nzeo nĩ ya Yovu. Aũmĩie nginya asya atĩĩ: “Ngoo yakwa nĩkolete thayũ wakwa.” (Yovu 10:1; 14:13) Ũngĩ nĩ Yona. Atũlĩkile ngoo oona maũndũ mathi ũndũ ũtataĩaa, na avoya ayasya atĩĩ: “Ame Yeova, numya thayũ, nĩngũkwĩsũva; nũndũ nĩ kavaa kwakwa nĩkw’e kwĩ kwĩkala thayũ.” (Yona 4:3) O nake mwathani Eliya nĩwavikie vandũ eew’a aitavĩwa mũno nginya eea Ngai atĩĩ: “Yu, ame Yeova, osa thayũ wakwa.” (1 Asu. 19:4) Ĩndĩ Yeova nĩwoonaa athũkũmi asu make me ma vata na ndendaa makw’e. Vandũ va kũmatalĩla mavĩtyo, nĩwamatetheeisye makwata vinya wa kũendeea kwĩkala thayũ na maendeea kũmũthũkũma me aĩkĩĩku.

5. Nĩkĩ nĩ ũndũ wa vata mũno tũmende ana-a-asa maitũ ũmũnthĩ?

⁵ O na kau ti ana-a-asa na eĩtu-a-asa onthe mew’aa ta meyĩĩtũka, aingĩ moo nĩmakomanaa na maũndũ maingĩ ma kũtũla ngoo, na nũndũ wa ũu nĩtwaĩle kũmony’a nĩtũmendete. Amwe nĩmavũthaw’a na makathĩnw’a. Angĩ namo matindĩaa kumanw’a na kũwetwa naĩ me wĩanĩ. Na ethĩwa ti ũu, nĩmatonya kwĩthĩwa manoaw’a mũno nĩ wĩa mwingĩ ũla methĩawa mataĩtwe meanĩsye, vamwe na kũthũkũma masaa mate ma wĩa. Ve angĩ namo maminawa vinya nĩ mathĩna ma mũsyĩ, ta kwa ngelekany’o, kũthĩnw’a nĩ ala matwaanĩte namo mate Ngũsĩ. Maũndũ asu na angĩ nĩmo matumaa aingĩ mew’a mate na vinya o na ũmwe ũtiele, na maikw’a ngoo. Ĩndĩ we nũũ ũla waĩle kũtetheesya ala makw’ĩte ngoo?

6. Wendo wa Yeova wakaa ata athũkũmi make?

⁶ Yeova akaa ala mamũthaithaa kwa kũmaĩkĩĩthya kana nũmendete, na kana eendeea kũmenda kũvika tene na tene. No nginya Aisilaeli ala aĩkĩĩku methĩwe meekĩiwe vinya mũno meew’a Yeova aimea atĩĩ: “Waĩ wa vata mũno methonĩ makwa, na waĩ na ndaĩa, na nĩnĩkwendete . . . Ndũkakĩe; nũndũ nĩ vamwe naku”! (Isa. 43:4, 5) Nũndũ wĩ mũthũkũmi wa Yeova, manya ki kana nũkwendete na nũkũthĩnĩkĩaa mũno. * Ndeto ya Ngai nĩyonanĩtye moathimo mathĩtwe ala mamũthaithaa ũndũ vaĩle. Yaĩtye: “Yeova . . . mwene ũtonyi ũla wĩtangĩĩa; akakũtanĩa na mũyo.”—Nzev. 3:16, 17.

7. Wendo wa Yeova ũvw’anene ata na wa inyia wa kana kanini? (Sisya visa ĩthangũnĩ ya 12.)

⁷ Yeova nĩwathĩte andũ make kana akamatw’ĩĩkaa na aimakiakisya o na makomana na mathĩna maitavĩte ata. Aĩtye:  “Mũkoonga; mũkakuwa na ĩvava, na mũkathakĩw’a maunĩ. Ta ũla ũkiakiaw’a nĩ nyinyia, now’o ngamũkiakisya.” (Isa. 66:12, 13) Ĩsu nĩ ngelekany’o nzeo vyũ ya wendo! Kwakũna visa inyia wa kana akwete kana kake ke kĩnyunyu, kana akailĩĩle maaũnĩ aikathaũkya. Yeova atũmĩĩte ngelekany’o ĩsu nĩ kana tũelewe ũndũ ũtwendete na ũtũthĩnĩkĩaa mũno wĩana twĩ athaithi ma w’o. Ndũkaatate kwĩthĩwa na nzika o na vanini kana Yeova nũkwendete mũno na e vata naku.—Yel. 31:3.

8, 9. Wendo wa Yesũ ũtonya kũtwĩkĩa vinya ata?

⁸ Ve kĩtumi kĩngĩ kĩtumaa Aklĩsto ma w’o maĩkĩĩa kana Ngai nũmendete. Mbivilia yaĩtye: “Nũndũ Ngai nĩwendete nthĩ, nĩwanenganie mwana wake e ũmwe, nĩ kana o ũla ũmwĩtĩkĩlaa ndakae, ĩndĩ ethĩwe na thayũ ũtathela.” (Yoa. 3:16) We wĩona Yesũ ta ũtwendete ata ethĩwa nĩweetĩkĩlile kumya thayũ wake kwondũ witũ? Ũsu nĩ ũndũ ũtwĩkĩaa vinya mũno! Nĩkyo kĩtumi Ndeto ya Ngai yaĩtye kana vai kĩndũ kĩtonya ‘kũtũvathany’a na wendo wa Klĩsto’ o na ethĩwa nĩ “monyamao, kana woo.”—Alo. 8:35, 38, 39.

⁹ Ve mavinda tũkwatawa nĩ mathĩna makatũmina vinya vyũ, kana makatuma twĩw’a twĩ aitavĩe ngoonĩ. O na nĩmatonya kũtuma tũeka kũtanĩa kũmũthũkũma Yeova. Ĩndĩ kũlilikana ũndũ Klĩsto ũtwendete mũno wĩana no kũtũnenge vinya wa kũmĩĩsya. (Soma 2 Akolintho 5:14, 15.) Kũmanya kana Yesũ nũtwendete nĩkũtwĩkĩaa vinya tũendeee kũmũthũkũma Yeova o na twakwatwa nĩ mĩisyo, twanyamaw’a, twatũlĩka ngoo nũndũ wa mavĩtyo maitũ, kana o na ethĩwa nĩtũkwĩmakĩa.

10, 11. Naaũ ala maĩle kwaka ana-a-asa ala matũlĩkĩte ngoo? Elesya.

¹⁰ Yeova nũtwakaa na wendo wake aitũmĩa kĩkundi kya Kĩklĩsto. Kĩla ũmwe waitũ no onany’e nĩwendete Yeova kwa kwenda ana-a-asa na eĩtu-a-asa, na kwĩka kyonthe kĩla ũtonya amaĩkĩĩthye kana Yeova nũmendete na nĩwonaa me ma vata mũno. (1 Yoa. 4:19-21) Mũtũmwa Vaulo eekĩie vinya Aklĩsto amea atĩĩ: “Kiakian’yai, na kĩla mũndũ akyaka ũla ũngĩ, o ũndũ mwĩkaa.” (1 Ath. 5:11) Kwoou onthe kĩkundinĩ, na ti atumĩa me oka, no meke ta Yeova na Yesũ kwa kũkiakisya na kwaka ana-a-asa na eĩtu-a-asa.—Soma Alomi 15:1, 2.

 ¹¹ Ve amwe tũtonya kwĩthĩwa namo kĩkundinĩ mawaĩte nũndũ wa kũkw’a ngoo mũno kana kwĩmakĩa mũno. Nũseo andũ ma mũthemba ũsu moneke nĩ ndakĩtalĩ na mayĩiitwa. (Luka 5:31) O vamwe na ũu, nũseo atumĩa ma kĩkundi vamwe na ala angĩ makalilikanaa kana mo ti matakĩtalĩ ma andũ me na thĩna ta ũsu, ĩndĩ nĩmaĩle kũtata vala matonya mamakiakisye. Onthe kĩkundinĩ nĩmaĩle ‘kũmekĩa vinya ala me na ngoo mbũthũ, kũmatw’ĩĩka ala onzu, na kũmĩanĩsya na andũ onthe.’ (1 Ath. 5:14) Aklĩsto onthe nĩmaĩle kũmenda na maimakiakisya ala matũlĩkĩte ngoo na maitata mamomĩĩsye na maimaelewa. We nũkiakiasya angĩ na ũkamekĩa vinya? Nĩ kyaũ kĩtonya kũũtetheesya wĩke ũu nesanga?

12. Nengane ngelekany’o ya mũndũ wakĩtwe nĩ wendo ũla wĩthĩawa kĩkundinĩ.

¹² Wendo witũ ũtonya ata kwaka ala matũlĩkĩte ngoo? Mwĩĩtu-a-asa ũmwe wa Europe aĩtye atĩĩ: “Ve mavinda naasũanĩa kwĩyũaa. Ĩndĩ nĩ na andũ mambĩkĩaa vinya. Kĩkundi kitũ nĩkyo kĩtumĩte nĩkala thayũ. Ana-a-asa na eĩtu-a-asa ala me vo nĩmambendete na nĩmambĩkĩaa vinya mũno kĩla ĩvinda. O na kau ti aingĩ mesĩ kana nĩnĩthĩawa na thĩna wa kũkw’a ngoo, onthe kĩkundinĩ nĩmandw’ĩĩkaa. Ve mwana-a-asa ũmwe na mũka nĩw’aa tamo asyai makwa ma kĩ-veva. Nĩmanzũvĩaa nesa na methĩawa meyumĩtye kũndetheesya o na ethĩwa nĩ saa siana.” Ithyonthe tũyĩsa kũtetheesya ũndũ mwana-a-asa ũsu na mũka matetheeasya. Ĩndĩ tweeyumya na ngoo yonthe twĩke kĩla tũtonya tũtetheesye angĩ, kĩu no kĩmakiakisye mũno. *

13. Twaĩle kwĩka ata ethĩwa nĩtũkwenda kwaka ala angĩ nesa?

¹³ Ĩthukĩĩasye nesa. (Yak. 1:19) Kwĩthukĩĩsya mũndũ na ũitata kũelewa ũndũ ũkwĩw’a kwonanasya kana nũmwendete. Ũineena na mũndũ ũkw’ĩte ngoo, no ũmũkũlye makũlyo nĩ kana ũtate kũelewa ũndũ ũkwĩw’a, ĩndĩ ũyĩka ũu ũthimĩte ndeto syaku nesa na wĩ na tei. Wamanya ũndũ ũkwĩw’a ũkeethĩwa ũtonya kũmwaka nesa. Yĩla ũũneena na mũndũ ũtũlĩkĩte ngoo, tata wĩthĩe asisya ũthyũ waku nũkwona nũũmũthĩnĩkĩa kuma ngoonĩ na nũmwendete. Mũmĩĩsye ethĩwa e na maũndũ maingĩ ma kũelesya, na ndũkatate kũmũtilĩĩla. Kũmwĩthukĩĩsya nesa nĩkũtonya kũũtetheesya kũmanya kĩla kĩ ngoonĩ yake. Kĩu nĩkĩtonya kũtuma mwana-a-asa kana mwĩĩtu-a-asa akũĩkĩĩa mũnango, na ayĩthĩwa atonya kũkwĩthukĩĩsya yĩla ũũtata kũmwĩkĩa vinya. Woony’a ana-a-asa na eĩtu-a-asa kana kwa w’o nũũmathĩnĩkĩa na nũmendete, ũkeethĩwa ũtonya kũmakiakisya.

14. Nĩkĩ tũtaĩle kwosa naĩ ala makw’ĩte ngoo?

¹⁴ Ndũkamose naĩ. Kwosa naĩ mũndũ ũkw’ĩte ngoo nĩkũtonya kũtuma aũmĩa ĩ ya mũno, na kũituma kĩthito kitũ kya kũmwĩkĩa vinya kyaa mana. Mbivilia yaĩtye: “Ve ũla ũneenaa mĩtũkĩ ateũsũanĩa ta kũtonyanga kwa ũvyũ; ĩndĩ ũĩmĩ wa ũla mũĩ nũvoasya.” (Nth. 12:18) Ve vinya mũndũ avange “kũtonyanga” mũndũ ũtũlĩkĩte ngoo na ndeto mbai. Ĩndĩ ndeto sitũ ‘ikatonyanga’ mũndũ, o na ethĩwa tweeka ũu tũteũmanya, no aũmĩe mũno. Nĩ kana twake ala angĩ na wendo, no nginya tũtate kũelewa ũndũ mekwĩw’a. Ũu nĩ kwasya twaĩle kũtata tũvindĩĩsye ũndũ tũtonya kwĩthĩwa tũyĩw’a keka nithyĩ twĩ na thĩna ũla me naw’o ngoonĩ.—Mt. 7:12.

15. Nĩ kyaũ twĩ nakyo tũtonya kũtũmĩa tũkaka angĩ na wendo?

 ¹⁵ Tũmĩaa Ndeto ya Ngai kũkiakisya angĩ. (Soma Alomi 15:4, 5.) Maandĩko Matheu me na maũndũ maingĩ tũtonya kũtũmĩa tũkakiakisya angĩ na tũkamekĩa vinya. Mbivilia yaandĩkĩthiw’e nĩ “Ngai wa wũmĩĩsyo na wa ũkiakisyo.” O vamwe na Maandĩko, twĩ na mavuku angĩ ma kwĩmanyĩsya Mbivilia matonya kũtũtetheesya. Kwa ngelekany’o, twĩ na Ĩvuku ya Kwĩka Ũkunĩkĩli ya Ngũsĩ sya Yeova na Fahirisi ya Vichapo. Mavuku asu nĩmonanĩtye maandĩko na ilungu syĩ mavukunĩ maitũ itonya kũtetheesya mũndũ wĩ na thĩna o na wĩva. Twamatũmĩa nesa no tũkwate maũndũ maseo matonya kũtetheesya ala tũkwenda kũkiakisya.

16. Nĩ nguma syĩva twaĩle kwĩthĩwa nasyo yĩla tũkwĩkĩa vinya Mũklĩsto ũtũlĩkĩte ngoo?

¹⁶ Ĩthĩawa wĩ mũuu na wĩ na tei. Nguma isu nĩ sya vata mũno ethĩwa nĩtũkwenda kwaka angĩ na wendo. Yeova nĩwe “Ĩthe wa matei na Ngai wa ũkiakisyo w’onthe,” na e “ĩnee ĩnene.” (Soma 2 Akolintho 1:3-6; Luka 1:78; Alo. 15:13) Vaulo nĩwatwiĩe ngelekany’o nzeo ũndũnĩ ũsu. Aandĩkĩte atĩĩ: “Twaĩ auu katĩ wenyu, o tondũ mũei ũsũvĩaa syana syake mwene: o ta ũu, tũkĩmwenda na wendo mwingĩ, nĩtweewie mũyo mũno kũmũnenga inyw’ĩ ti ũla ũvoo mũseo wa Ngai w’oka, ĩndĩ o na mathayũ maitũ, nĩkwĩthĩwa mũtw’ĩkĩte endwa maitũ.” (1 Ath. 2:7, 8) Ngai no atũtũmĩe kũsũngĩa mboya sya mũndũ ũtũlĩkĩte ngoo ethĩwa tũkeethĩawa twĩ na tei take.

17. Nĩ ũndũ wĩva tũtaĩle kũlwa nĩw’o yĩla tũkwĩkĩa ana-a-asa vinya?

¹⁷ Ndũkesilasye kana ana-a-asa mayaĩle kũvĩtya. Nĩwaĩle kũmanya kana ana-a-asa na eĩtu-a-asa maku no andũ. Na ũkatw’ĩka wĩenda meke maũndũ mateũvĩtany’a, wĩthĩwa ũyĩkenga na kĩu no kĩtume ũtũlĩka ngoo. (Mũta. 7:21, 22) Lilikana kana o nake Yeova nĩwĩsĩ kana athũkũmi make no mamũvĩtĩsye. Twaatĩĩa ngelekany’o yake, tũkeethĩawa twĩyũmbanĩtye kũmĩanĩsya na mawonzu ma ala angĩ. (Aev. 4:2, 32) Vandũ va kũtinda tũimonethya kana ve maũndũ mateanĩasya ũthũkũminĩ wa Yeova, nũseo tũkamakathaa nũndũ wa kĩla meanĩĩtye. Kĩu no kĩmekĩe vinya. Kũkatha angĩ kuma ngoonĩ no kũmekĩe vinya na kũkatuma methĩwa na “ũndũ wa kwĩkathĩĩa [kana, kũtanĩa]” yĩla meũmũthũkũma Ngai. Kwoou nĩ ũndũ wa vata mũno tũkamakathaa vandũ va kwambĩĩa kũmaelekany’a na angĩ, nũndũ kĩu no kĩmatũle ngoo.—Aka. 6:4.

18. Twĩ na kĩtumi kĩva kya kũendeea kwaka angĩ na wendo?

¹⁸ Kĩla mũndũ ũtalawa nĩ Yeova ta ĩlondu yake nĩ wa vata mũno methonĩ make na methonĩ ma Yesũ, ũla waumisye thayũ wake wĩthĩwe nthembo ya wovosyo. (Aka. 2:20) Nĩtwendete ana-a-asa na eĩtu-a-asa maitũ mũno. Na nĩtwendaa kũmathĩnĩkĩa twĩ na tei na wendo. Kwoou nĩ kana twĩthĩwe tũtonya kũmekĩa vinya, nũseo “tũatĩĩe maũndũ ala ma mũuo, na maũndũ ala matumaa kĩla ũmwe aka ũngĩ.” (Alo. 14:19) Tweteele mũno na mea kũlika ĩla Nthĩ Nzaũ ĩtakethĩwa na ũndũ o na ũmwe ũtonya kũtũtũla ngoo! Ĩvinda yĩu kũikethĩwa ĩngĩ mowau, makaũ, kĩkw’ũ kĩla twatiĩwe nĩ Atamu, kũnyamaw’a, mathĩna ma mũsyĩ, kana ũndũ o na ũmwe ũla ũtonya kũtũtũla ngoo. Na ĩndĩ ũla Ũsumbĩki wa Myaka Ngili wavĩta, naĩ ndĩkawetwa ĩngĩ andũnĩ. Ala makasinda yĩla ĩtatwa ya mũthya makatw’ĩka ana ma kũũ nthĩ ma Yeova Ngai, na mailika “ũthasyonĩ wa ũtaĩo wa syana sya Ngai.” (Alo. 8:21) Ekai ithyonthe tũendeee kwakana na wendo, na tũiendeea kwĩkĩana vinya nĩ kana ithyonthe twĩvika ĩvindanĩ yĩu yĩkethĩwa na ũtanu na moathimo maingĩ.