1. Nĩ kyaũ kĩtonya kwĩkĩka tũketĩkĩla kũlikwa nĩ veva wa kwĩyenda ũla wĩthĩawa na andũ ma nthĩ?

NĨKĨ ti laisi kũtũmĩa maũndũ ala tweemanyĩsya Ndetonĩ ya Ngai? Kĩtumi kĩmwe nĩ kana ve vinya kwĩka ũla waĩle ethĩwa mũndũ nde na wĩnyivyo. Tũtwĩe “mĩthenyanĩ ya mũminũkĩlyo,” na kwoou ti laisi kwĩthĩwa na wĩnyivyo nũndũ tũthyũlũlũkĩtwe nĩ andũ methĩawa “makĩyenda ene, makyenda mbesa, makĩkathĩĩa, na kwĩtaĩa,” na “mate na wĩting’o.” (2 Tim. 3:1-3) Mũthũkũmi wa Ngai no ethĩwe atekwendeew’a nĩ mĩtuo ta ĩsu eew’a ĩiwetwa na ĩikathĩĩwa, ĩndĩ ũyĩthĩa nũkwĩw’ĩa kĩwĩu ala mailye ũu nũndũ wa moseo ala ũkwona makwatĩte. (Sav. 37:1; 73:3) O na mũndũ nũtonya kwĩkũlya-ĩ: ‘Vo ve vata wa kũvĩtya maũndũ ma ala angĩ mbee wa maũndũ ala makwa? Ngatw’ĩka ngeekuaa ta “ũla mũnini,” tyo nambĩĩe kũvũthw’a nĩ andũ?’ (Luka 9:48) Tũketĩkĩla kũlikwa nĩ veva ũla wĩthĩawa na andũ ma nthĩ wa kwĩyenda, nĩtũtonya kwananga ngwatanĩo ĩla twĩthĩawa nayo kĩkundinĩ, na ũyĩthĩa nĩ vinya andũ kũmanya kana twĩ Aklĩsto. Ĩndĩ tweemanyĩsya ĩũlũ wa athũkũmi ma Ngai ala meenyivĩtye na twaatĩĩa ngelekany’o yoo, nĩtũtethekaa mũno.

2. Kwĩmanyĩsya ĩũlũ wa athũkũmi aĩkĩĩku ma Ngai kũtonya kũtũtethya ata?

 ² Ethĩwa nĩtũkwenda kũatĩĩa ngelekany’o ya athũkũmi aĩkĩĩku ma Ngai, nĩtwaĩle kũmanya nĩ maũndũ meva meekie matuma maathimwa. Mo meekie ata matuma ndũũ na Ngai, meetĩkĩlwa nĩwe, na meethĩwa matonya kwĩka kwenda kwake? Asu nĩ maũndũ ma vata mũno tũtonya kwĩmanyĩsya nĩ kana tũlũlũmĩlye mũĩkĩĩo witũ.

3, 4. (a) Nĩ va tũtonya kũkwata momanyĩsyo ma kwaka? (b) Nĩkĩ tũtonya kwasya kana kwĩmanyĩsya kwĩ kw’oka kũitoetye kũlũlũmĩlya mũĩkĩĩo witũ?

³ Yĩla twasoma Mbivilia na mavuku maitũ nĩtũkwataa motao maseo. O na ĩngĩ, twalika kĩsesenĩ kya jw.org, tweeloela JW Broadcasting, na twathi maũmbanonĩ ma kĩkundi na maũmbanonĩ manene, nĩtũtethekaa mũno. Ĩndĩ ndeto sya Yesũ ila syĩ nthĩnĩ wa Yoana 4:34 nĩsyonanĩtye kana ve kĩndũ kĩngĩ twaĩle kwĩka eka o kwĩmanyĩsya. Nĩ ũndũ wĩva ũsu twaĩle kwĩka? Yesũ aisye atĩĩ: ‘Lĩu wakwa nĩ kwĩka kwenda kwa ũla wandũmie, na kũminũkĩlya wĩa wake.’

⁴ Yesũ oonaa kwĩka kwenda kwa Ngai ne ũndũ ũmwe na lĩu wa kĩ-veva. Nĩkĩ tũkwasya kana kwĩka kwenda kwa Ngai nĩ ũndũ ũmwe na kũya lĩu? Twaya lĩu, nĩtwĩw’aa tweanĩwa na mwĩĩ witũ nũkwataa vinya. O ta ũu, kwĩka kwenda kwa Ngai nĩkũtumaa ngoo sitũ ikwata vinya na mũĩkĩĩo witũ ũilũlũmĩla. Kwa ngelekany’o, nĩ mavinda meana waaumaala ũthi ũtavany’a ũyĩw’a ũte na vinya, ĩndĩ mũthenya ũithela ũyĩsa kwĩthĩa nũkwatie vinya na wausya?

5. Tũkwataa ũathimo wĩva tweethĩwa twĩ oĩ?

⁵ Mũndũ mũĩ nĩ ũla ũkwataa maũndũ ala tũmanyĩaw’a nĩ Ngai. (Sav. 107:43) Na mũndũ wa mũthemba ũsu nũkwataa moathimo maingĩ. Mbivilia yaĩtye: “Vati kĩmwe kya syĩndũ ila ũtonya kwenda kĩtonya kũvw’ananw’a naw’o. . . . Nĩ mũtĩ wa thayũ kwa ala maũkwataa: na kĩla ũmwe nĩ mũtanu ũla wĩkalaa naw’o.” (Nth. 3:13-18) Nake Yesũ atavisye amanyĩw’a make atĩĩ: “Ethĩwa nĩmwĩsĩ maũndũ aa, mwĩ aathime ethĩwa nĩmũũmeka.” (Yoa. 13:17) Amanyĩw’a asu mesaa kwĩkala me atanu makwata kĩla Yesũ wameaĩe. Mayaaĩka o kũkwata momanyĩsyo ma Yesũ na ngelekany’o yake ĩvinda yĩmwe tũ. Maendeeie kwĩka ũu thayũnĩ woo w’onthe.

6. Nĩkĩ twaĩle kũendeea kũtũmĩa kĩla tweemanyĩsya?

⁶ O ta amanyĩw’a asu, ithyĩ nĩtwaĩle kũendeea kũtũmĩa maũndũ ala twĩmanyĩasya. Kwasũanĩa ngelekany’o ya makanika wĩsĩ wĩa wake nesa na wĩ na mĩio ya kũthũkũma. Syĩndũ isu no imũtethye ethĩwa ndeũitũmĩa? Aiee! O na kau no ethĩwe na ũtũĩka nũndũ nũthũkũmĩte wĩa ũsu kwa ĩvinda, no nginya aendeee kũtũmĩa kĩla wĩmanyĩĩtye nĩ kana aendeee kwĩthĩwa e makanika mũseo. O ta ũu, twaĩ na ũtanu yĩla tweemanyĩisye ũw’o nũndũ wa kũtũmĩa maũndũ ala tweemanyĩisye Mbivilianĩ. Ĩndĩ tũkekalaa twĩ atanu twatũmĩa kĩla Yeova ũtũmanyĩasya kĩla mũthenya.

7. Twaĩle kwĩka ata nĩ kana ngewa ila iwetetwe Mbivilianĩ itũtetheesye twĩthĩwe na ũĩ?

⁷ Ekai tũsũanĩe maũndũ amwe matonya kũtata mũĩkĩĩo witũ. O na nĩtũkwona ũndũ athũkũmi aĩkĩĩku ma Ngai ma tene mekalile me aĩkĩĩku o na makwatĩtwe nĩ maũndũ ta asu. Ĩndĩ kwĩmanyĩsya kwĩ kw’oka kũitoetye kũlũlũmĩlya mũĩkĩĩo witũ. Kwoou nũseo ũkasũanĩa ũndũ we mwene ũtonya kũtũmĩa maũndũ asu tũkwĩmanyĩsya, na ũyĩka ũu ũte kweteela.

8, 9. Ngewa ĩla ĩeleetw’e nthĩnĩ wa Meko ma Atũmwa 14:8-15 yonanĩtye ata kana mũtũmwa Vaulo nĩweenyivĩtye? (Sisya visa ĩthangũnĩ ya 3.)

⁸ Ngai endaa “andũ onthe matangĩĩwe, na moke mamanye ũla w’o.” (1 Tim. 2:4)  We ũmonaa ata andũ ma mĩthemba mingĩ ala matanamba kwĩmanyĩsya ũw’o? O na kau mũtũmwa Vaulo nĩwaendaa masinakokenĩ akamanthe andũ ala maĩ na ũmanyi wĩana ũna ĩũlũ wa Ngai, ũu ti kwasya kana athĩnĩkĩaa Ayuti me oka. No waneenaa na amwe mathaithaa mĩvw’anano. Na mavinda amwe andũ asu nĩmeekaa maũndũ matonya kũtuma aemwa nĩ kwĩkala enyivĩtye.

⁹ Kwa ngelekany’o, Vaulo e kyalonĩ kyake kya mbee kya ũmisonalĩ nĩwaendie ndũanĩ ya Lisitela. Andũ ala maneenaa kĩthyomo kya Laikonia ndũanĩ ĩsu moonie Vaulo na Valanava ta andũ me na ũtonyi ũvĩtũkĩte wa mũndũ, o na mameta masyĩtwa ma ngai syoo ilĩ. Meetie Valanava Yuvita (Nzeusi) na Vaulo mamwĩta Mekyuli (Emesi). Mo Vaulo na Valanava nĩmeetĩkĩlile nguma isu? Mo nĩmethĩwa moonie kau ta kaũndũ kaseo matonya kũtanĩa ĩtina wa kũnyamaĩw’a ndũanĩ ilĩ ila maĩ manesĩla? Kana nĩmethĩwa masũanĩie nguma isu ta itonya kũtuma ũvoo mũseo ũnyaĩĩka mũnango? Vaulo na Valanava mayaaĩsilya ũu o na vanini! Vandũ va ũu, meekie kũlea na matembũanga ngũa syoo na matũlĩla ĩkomanonĩ maĩtye ũũ na wasya mũnene: “Nĩkĩ mũkwĩka maũndũ aa? Ithyĩ naitũ twĩ andũ tũilyĩ tenyu.”—Meko 14:8-15.

10. Nĩkĩ Vaulo na Valanava mataaĩtala ta aseo kwĩ ala andũ maneenaa kĩthyomo kya Laikonia?

¹⁰ Vaulo na Valanava maisye kana o namo no andũ me na naĩ, ĩndĩ mayaasya kana ũthaithi woo waĩ ũmwe na wa andũ asu mathaithaa mĩvw’anano. Mbee, mo maĩ amisonalĩ, na kĩu nĩ kĩanda manengetwe nĩ Ngai. (Meko 13:2) Na eka ũu, nĩmetĩkĩĩtw’e veva mũtheu na makanewa wĩkwatyo ũte maela. Ĩndĩ o na vailye ũu, Vaulo na Valanava nĩmeesĩ kana o namo andũ asu maketĩkĩla ũvoo mũseo, no maathimwe tamo.

11. Tũtonya kwĩka ata nĩ kana o naitũ twĩthĩwe na wĩnyivyo ta Vaulo yĩla tũũtavany’a?

¹¹ Tũtonya kwĩka ata nĩ kana o naitũ twĩnyivye ta Vaulo? Mbee, tũyaĩle o na vanini kwĩkala twĩkwatĩtye tũkumw’e nũndũ wa maũndũ ala twĩanĩĩtye kwa vinya wa Yeova. O na twakumw’a tũyaĩle kwosa nguma isu. Kĩla ũmwe witũ nĩwaĩle kwĩkũlya atĩĩ: ‘Nyie nonaa ata andũ ala ngũtavya ũvoo mũseo? Noĩthwa nĩmenaa andũ amwe ndeũmanya nũndũ nĩmamenetwe nĩ ala angĩ vala nĩkalaa?’ Ũndũ wa kwendeesya nĩ kana Ngũsĩ sya Yeova ĩũlũ wa nthĩ yonthe nĩsyĩkĩaa kĩthito imanye nĩ ithyomo syĩva ineenawa isionĩ syoo. Syĩkaa ũu nĩ kana itetheesye andũ aingĩ ũndũ vatonyeka makwate ũw’o. O na mavinda amwe wĩthĩaa no nginya atavany’a memanyĩsye ithyomo na syĩthĩo sya mbaĩ imwe ivũthĩtw’e. Atavany’a ala meyumĩtye meke ũu mayaĩle o na vanini kwĩtala ta aseo kwĩ andũ ma mbaĩ ta isu. Vandũ va ũu, nũseo makatataa kũelewa kĩla mũndũ e weka mateũmũkonany’a na mbaĩ ĩla umĩte nĩ kana mamũtetheesye etĩkĩle ũvoo wa Ũsumbĩ.

12. Evavila oonanisye ata kana nĩwathĩnĩkĩaa ana-a-asa make kuma ngoonĩ?

¹² Ũndũ ũngĩ ũtonya kwonany’a kana nĩtwĩnyivĩtye na nĩtũatĩĩaa myolooto ya Ngai nĩ kũvoyea “ala moosie vamwe naitũ mũĩkĩĩo o ũsu ũmwe ũla wĩ vata mũnene.” (2 Vet. 1:1) Evavila nĩweekie ũu. Evavila awetetwe Mbivilianĩ o savalĩ itatũ, na kw’onthe awetetwe nĩ Vaulo. Yĩla Vaulo waĩ kyovonĩ kya nyũmba e Lomi, aandĩkĩie Aklĩsto ala maĩ Kolosai amea Evavila ‘nĩwathetheeasya kũvoya kwondũ woo mavinda onthe.’ (Ako. 4:12) Evavila nĩweesĩ ana-a-asa make nesa, na nĩwamathĩnĩkĩaa vyũ kuma ngoonĩ. O na kau aĩ na mathĩna a make nũndũ aĩ “mwovwa vamwe” na Vaulo, kĩu kĩyaatuma  aema kwona kana ala angĩ maĩ na vata wa kũtetheew’a. (Vil. 23) Na nĩwasũanĩie kĩla kĩtonya kũmatethya. Ũndũ ũsu wĩonany’a nesa kana Evavila nĩwathĩnĩkĩaa ana-a-asa make kuma ngoonĩ. Kũvoyea ana-a-asa maitũ nĩkũmatethasya mũno, na mũno mũno ethĩwa yĩla tũũvoya nĩtũũmaweta na masyĩtwa.—2 Ako. 1:11; Yak. 5:16.

13. Ũtonya kwĩka ata ũatĩĩe ngelekany’o ya Evavila yĩla ũũvoya?

¹³ Kwasũanĩa nĩ andũ meva ũtonya kũmaweta na masyĩtwa mboyanĩ syaku. O ta Evavila, ana-a-asa na eĩtu-a-asa aingĩ nĩmavoyeaa ala me na mĩsyĩ na Aklĩsto angĩ kĩkundinĩ, ala methĩwa me na maũndũ mamavinyĩĩe. Aklĩsto asu nĩmatonya kwĩthĩwa makwatĩtwe nĩ maũndũ maito meũtata mũĩkĩĩo woo kana me na ũtwi mũito maĩle kwĩka. Aingĩ nĩmawetaa masyĩtwa ma ala mawetetwe kĩsesenĩ kya jw.org, kĩlungunĩ kĩ na kyongo, “Mashahidi wa Yehova Walio Gerezani kwa Sababu ya Imani Yao.” (Sisya ungu wa HABARI > MAMBO YA KISHERIA.) O na ĩngĩ no ũseo tũkalilikanaa ala methĩwa makw’ĩĩwe nĩ endwa moo, ala methĩwa manakwatiwe nĩ mĩisyo kana me kũndũ kwĩ kaũ, kana ala methĩwa me na mathĩna ma mbesa. Kwoou twĩ na ana-a-asa na eĩtu-a-asa aingĩ tũtonya kũvoyea na makatetheka nĩ mboya isu. Yĩla tũũmavoyea twĩthĩawa tũyonany’a kana tũikũthĩnĩkĩa o mavata a maitũ, ĩndĩ nĩtũũthĩnĩkĩa ala angĩ o namo. (Avi. 2:4) Na Yeova nĩwĩthukĩĩasya mboya sya mũthemba ũsu.

14. Nĩkĩ tũtonya kwasya kana vai mũndũ ũtonya kwĩthukĩĩsya angĩ nesa vyũ ta Yeova?

¹⁴ Ũndũ ũngĩ ũtonya kwonany’a kana kwa w’o nĩtwĩnyivĩtye nĩ kwĩthukĩĩasya nesa yĩla angĩ meũneena. Ĩandĩko ya Yakovo 1:19 yaĩtye kana mũndũ nĩwaĩle kwĩthĩwa e “mwĩwi wa mĩtũkĩ.” Na Yeova mwene nĩ ngelekany’o nzeo vyũ ũndũnĩ ũsu. (Mwa. 18:32; Yos. 10:14) Kwasũanĩa kĩla tũtonya kwĩmanyĩsya ĩũlũ wake ĩandĩkonĩ ya Kuma 32:11-14. (Soma.) O na kau ndyaĩ lasima Yeova ethukĩĩsye woni wa Mose, nĩwamũnengie mwanya eyĩelesye. We wĩona ta ve mũndũ ũmina ĩvinda yĩasa ayĩthukĩĩsya mũndũ wĩsaa kwĩthĩwa na woni ũtaĩle, na aisyoka aatĩĩe kĩla wamũtavya? Ĩndĩ we Yeova nĩwĩthukĩĩasya nesa yĩla andũ meũmwĩkaĩla mamwĩkwatĩtye.

15. Tũtonya kwĩka ata tũnengae angĩ ndaĩa o ta Yeova?

¹⁵ Yeova nĩweetheeisye ethukĩĩsya nesa andũ ta Avalaamu, Lakeli, Mose, Yosua, Manoa, Eliya, na Esekia. Kwoou ĩkũlye-ĩ, ‘Ethĩwa Yeova nĩweekie ũu, nyie tyo naĩle kũnenga ana-a-asa ndaĩa, ngethukĩĩsya mawoni moo, na ngaatĩĩa ũtao mũseo ũla me naw’o? Nĩvethĩwa ve mũndũ kĩkundinĩ kana mũsyĩ kwitũ wĩ na ũndũ na nũkwenda nĩmwĩthukĩĩsye? Nĩ ĩtambya yĩva naĩle kwosa? Na nĩtw’ĩte kwĩka ũu ata?’—Mwa. 30:6; Asi. 13:9; 1 Asu. 17:22; 2 Mav. 30:20.

16. Mũsumbĩ Ndaviti eekie ata yĩla wathatiw’e nĩ Simei?

¹⁶ O na ĩngĩ, wĩnyivyo nũtũtetheeasya kwĩsiĩĩa tũikeke ũndũ ũtaĩle yĩla twathatw’a. (Aev. 4:2) No tũelewe ũndũ ũsu nesa twasoma ngewa ĩla yĩ nthĩnĩ wa 2 Samueli 16:5-13. (Soma.) Ngewa ĩsu ĩwetete ĩũlũ wa mũndũ waĩ ũko na Mũsumbĩ Saulo weetawa Simei, ũla waumangie Ndaviti na andũ make na amokita. Ndaviti nĩwoomĩĩisye kĩvũthya kĩu o na kau aĩ na ũtonyi wa kwĩyũkitĩa. Nĩ kyaũ kyanengie Ndaviti vinya wa kwĩsiĩĩa? Savuli ya katatũ no ĩtũtetheesye kũkwata ũsũngĩo.

17. Nĩ kyaũ kyanengie Ndaviti vinya wa kwĩsiĩĩa, na tũtonya kũatĩĩa ngelekany’o yake ata?

 ¹⁷ Ndaviti aandĩkie Savuli ya 3 ĩvinda yĩla mwanae Avisalomu wendaa kũmũaa. Maũndũ ala maeleetw’e mũsoanĩ wa 1 na wa 2 nĩmavw’anene na ngewa ĩla yĩ kĩlungunĩ kya 16 kya ĩvuku ya Samueli wa Kelĩ. Na ĩndĩ ĩandĩko ya Savuli 3:4 nĩyonanĩtye ũndũ Ndaviti waĩ na mũĩkĩĩo mũlũmu, nũndũ aisye atĩĩ: “Nĩngũmwĩkaĩla Yeova na kanyw’a wakwa, nake nũnũũnzũngĩa e kĩĩmanĩ kyake kĩla kĩtheu.” O naitũ no tũvoye yĩla tweekwa ũndũ ũte mũseo. Nake Yeova nũtũnengae veva wake mũtheu, naw’o nũtũtetheeasya kũmĩĩsya. Ve ũndũ we ũtonya kwĩka ũkonany’a nesanga kana nũtonya kwĩsiĩĩa, kana ũkaekea mũndũ ũkwĩkĩte ũndũ ũte mũseo vate kĩtumi? We wĩ na mũĩkĩĩo kana Yeova no one thĩna waku na aikũathima?

18. Tũtethekaa ata twaendeea kwĩka maũndũ ala Ngai ũtũmanyĩasya?

¹⁸ Kwĩka kĩla twĩsĩ nĩkyo kyaĩle nĩkũtumaa tũathimwa mũno. Ti ũsengy’o kwona ĩandĩko ya Nthimo 4:7 yaĩtye kana “ũĩ nĩ ũndũ ũnene mbee”! O na kau no nginya mũndũ ethĩwe na ũmanyi nĩ kana ethĩwe na ũĩ, mũndũ amanyĩkaa nĩ mũĩ nũndũ wa motwi ala ũkwĩka, ĩndĩ ti ũmanyi ũla wĩ naw’o. Nĩkyo kĩtumi o na nditikũ syĩawa syĩ ũĩ. Syonanasya kana syĩ ũĩ kwa kũmbany’a lĩu ĩvinda ya thano. (Nth. 30:24, 25) Klĩsto etĩtwe “ũĩ wa Ngai” nũndũ mavinda onthe ekaa maũndũ ala mamwendeeasya Ĩthe wake. (1 Ako. 1:24; Yoa. 8:29) Ngai nĩwĩthĩawa ene yĩla twamanya ũtwi ũla mũseo na tweeka kwĩanana naw’o. Na nũathimaa ala monanasya kana nĩmenyivĩtye, na maendeeaa kwĩka kĩla mesĩ kana nĩkyo kyaĩle. (Soma Mathayo 7:21-23.) Kwoou endeea kwĩkĩa kĩthito nĩ kenda kĩkundi kĩthĩwe vandũ andũ onthe matonya kũmũthũkũma Yeova menyivĩtye. Kwĩmanyĩsya kwĩka kĩla wĩsĩ nĩkyo kyaĩle nĩkũkuaa ĩvinda na nĩkwendaa wũmĩĩsyo, ĩndĩ ũla wĩkaa ũu onanasya nĩwĩnyivĩtye, na akekalaa e mũtanu ĩvindanĩ yĩĩ na tene na tene.