1. Yeova onaa ata andũ ala menyivĩtye? Elesya.

YEOVA endete andũ me wĩnyivyo. No ala menyivĩtye kuma ngoonĩ matonya kwendwa nĩ Yeova na kwĩthĩwa na ngwatanĩo nzeo nake. Ĩndĩ “ũla wĩnenevasya nũmwĩsĩ e kũasa.” (Sav. 138:6) Ithyonthe nĩtwendaa kũmwendeesya Yeova na kwĩthĩwa twĩ vakuvĩ nake. Kwoou twĩ na itumi nzeo sya kwĩthĩwa na wĩnyivyo.

2. Twĩneenea kyaũ ĩsomonĩ yĩĩ?

² Ĩsomonĩ yĩĩ nĩtũũkwata ũsũngĩo wa makũlyo aa atatũ: (1) Ũtonya kũmanya ata mũndũ wĩ wĩnyivyo? (2) Nĩkĩ twaĩle kwĩthĩwa na wĩnyivyo? (3) Nĩ ĩndĩĩ tũtonya kũemwa nĩ kwĩnyivya? O tondũ tũkwona, yĩla tweethĩwa na wĩnyivyo nĩtũtanĩthasya ngoo ya Yeova na tũkeyĩuna.—Nth. 27:11; Isa. 48:17.

3. Ũtonya kũmanya ata mũndũ wĩ wĩnyivyo?

³ Mũndũ wĩnyivĩtye ndeyonaa e wa vata kwĩ angĩ na ndethĩawa na mĩtũlyo kana mĩyimbyo. Mbivilia yonanĩtye kana mũndũ wĩ wĩnyivyo nĩwĩthĩawa esĩ kana Yeova Ngai nĩ mũnene kwĩ we. O na nũeleawa kana ala angĩ nĩ aseo kwĩ we maũndũnĩ mana.—Avi. 2:3, 4.

4-5. Nĩkĩ ti lasima mũndũ ethĩwe na wĩnyivyo atĩ nĩ kwĩthĩwa eoneka ta wĩnyivĩtye?

⁴ Andũ amwe monekaa ta me na wĩnyivyo ĩndĩ mayingwa. Nĩmatonya kwĩthĩwa me akilu kana me nthoni. Kana nĩmatonya kwĩthĩwa me ndaĩa na me auu nũndũ wa mũeele woo kana kĩthĩo kyoo. Ĩndĩ ũyĩthĩa ngoo syoo syĩ mĩtũlyo mingĩ. Ĩtina wa ĩvinda andũ ta asu maileaa kũmanyĩka ũndũ mailye.—Luka 6:45.

⁵ Namo andũ ala monekaa me aneenu na mate na wia nĩmatonya kwĩthĩwa mate mĩtũlyo. (Yoa. 1:46, 47) Ĩndĩ andũ  ta asu nĩmaĩle kwĩthĩwa me metho maikeyĩĩkĩĩe mũno. Twĩthĩwe twĩ aneenu kana twĩ akilu, no nginya twĩkĩe kĩthito twĩkale twĩnyivĩtye ngoonĩ.

6. O tondũ vonanĩtw’e ĩandĩkonĩ ya 1 Akolintho 15:10, ngelekany’o ya mũtũmwa Vaulo ĩtonya kũtũmanyĩsya kyaũ?

⁶ Kwasũanĩa ngelekany’o ya mũtũmwa Vaulo. Yeova amũtũmĩie mũno kwambĩĩsya ikundi mbingĩ ndũanĩ syĩ kĩvathũkany’o. O na nĩvatonyeka akethĩwa eanĩisye maũndũ maingĩ ũtavany’anĩ kwĩ atũmwa ala angĩ ma Yesũ Klĩsto. Ĩndĩ Vaulo ndaaona e wa vata mũno kwĩ ana-a-asa make. Wĩnyivyo watumie asya ũũ: “Ninyie mũnini katĩ wa atũmwa, na ndyaĩle kwĩtwa mũtũmwa, nũndũ nĩnathĩnasya kĩkundi kya Ngai.” (1 Ako. 15:9) Na ĩndĩ Vaulo nĩwaisye kana aĩ na ngwatanĩo nzeo na Yeova nũndũ nĩwamwonetye ũseo mwingĩ, ĩndĩ ti kwĩthĩwa aĩ wa vata kana nĩweanĩĩtye maũndũ maingĩ. (Soma 1 Akolintho 15:10.) Vate nzika, Vaulo aĩ ngelekany’o nzeo ya mũndũ wĩ na wĩnyivyo nũndũ yĩla waandĩkĩie Aklĩsto ma Kolintho valũa, ndaaĩkathĩĩa o na kau aũme amwe kĩkundinĩ kĩu mendaa kwoneka me ma vata kwĩ we.—2 Ako. 10:10.

7. Ana-a-asa amwe me nguma monanĩtye ata kana me na wĩnyivyo? Nengane ngelekany’o.

⁷ Mwana-a-asa Karl F. Klein aĩ ngelekany’o nzeo vyũ ya mũndũ wĩ na wĩnyivyo. Aĩ wa Nzama Ĩla Ĩtongoesye, na aandĩkie ngewa ya kwĩkĩa vinya mũno. Ainengane ngewa ĩsu aĩ na wĩnyivyo mwingĩ nginya aweta mawonzu make na mathĩna maingĩ ala wakomanĩte namo. Kwa ngelekany’o, atatie kũtavany’a nyũmba kwa nyũmba ya mbee mwaka wa 1922, ĩndĩ eewie wĩa ũsu wĩ vinya mũno nginya akua ĩvinda ya myaka ta ĩlĩ ũtatavany’a ĩngĩ. Ĩtina wa ĩvinda, aithũkũma Mbetheli nĩwanengiwe ũtao nĩ mwana-a-asa ũngĩ na amũthatĩa mũno kwa kavinda. O na  ĩngĩ, ve ĩvinda wakwatiwe nĩ ũwau wa kũkw’a ngoo mũno ĩndĩ ĩtina esa kũvoa. O na vailye ũu, aĩ na ianda mbingĩ sya mwanya. No nginya Mwana-a-asa Klein ethĩwe aĩ na wĩnyivyo mwingĩ nũndũ nĩwaandĩkie mawonzu make o na kũtw’ĩka aĩ mwana-a-asa wĩ nguma! Ana-a-asa na eĩtu-a-asa aingĩ nĩmalilikanaa Mwana-a-asa Klein nũndũ wa ngewa ĩsu nzeo waandĩkie ateũvithany’a kĩndũ. *

8. Ĩandĩko ya 1 Vetelo 5:6 yĩtũtetheesya ata kwona kana wĩnyivyo nũmũtanĩthasya Yeova?

⁸ Ũndũ ũla wa vata vyũ ũtumaa twĩthĩwa na wĩnyivyo nĩ kana nũmũtanĩthasya Yeova. Mũtũmwa Vetelo nĩwawetie ũu nesa. (Soma 1 Vetelo 5:6.) Ĩvuku ‘Njoo Uwe Mfuasi Wangu’ yĩeleetye ndeto isu sya Vetelo ũũ: “Mĩtũlyo no ta sumu. Nĩtonya kũete mathĩna maingĩ mũno. Nĩ nguma ĩtonya kũtuma mũndũ wĩ kĩnengo oneka nĩ Ngai ate wa vata. Naw’o wĩnyivyo no ũtume mũndũ wonekaa ate wa vata ethĩwa e wa vata vyũ methonĩ ma Yeova. . . . Yeova . . . akatanĩa mũno kũũtuva weethĩwa na wĩnyivyo.” * We nũkwona ta ve kĩndũ kĩngĩ kya vata vyũ ta kũtanĩthya ngoo ya Yeova?—Nth. 23:15.

9. Nĩkĩ wĩnyivyo ũtumaa andũ angĩ menda kũtindany’a naitũ?

⁹ Eka o kũmũtanĩthya Yeova, nĩtũkwataa moseo maingĩ tweethĩwa na wĩnyivyo. Wĩnyivyo nũtumaa andũ angĩ menda kwĩthĩwa vakuvĩ naitũ. Nĩkĩ tũkwasya ũu? Kwasũanĩa andũ ala ũtanĩaa kwĩthĩwa vakuvĩ namo. (Mt. 7:12) Ti andũ aingĩ mendete kũtindany’a na andũ monaa nĩmo mesĩ na matamba kũtavw’a. Kĩvathũkany’o na ũu, twendaa kũtindany’a na Aklĩsto ala angĩ yĩla meethĩwa na ‘tei, na wendo wa ana-a-asa, o vamwe na ĩnee na wĩnyivyo.’ (1 Vet. 3:8) Ethĩwa nĩtwendaa kũtindany’a na andũ ta asu, nĩvatonyeka o namo makenda kũtindany’a naitũ ethĩwa twĩ wĩnyivyo.

10. Wĩnyivyo ũtwololoeasya maũndũ ata?

¹⁰ Wĩnyivyo nũtwololoeasya maũndũ. Nĩvatonyeka mavinda amwe tũkona maũndũ tũũsũanĩa ti ta maĩle, kana tũkekwa maũndũ tũkwona mataĩle. Ũla mũsumbĩ mũĩ weetawa Solomoni aisye ũũ: “Nĩnonete athũkũmi makuĩtwe nĩ mbalasi, na anene me mbee ũsumbĩnĩ makĩthi na maũũ ĩũlũ wa nthĩ ta athũkũmi.” (Mũta. 10:7) Ti mavinda onthe ala methĩawa  na inengo makathawa. Namo ala me ũtonyi mũnini mavinda amwe makathawa mũno. O na vailye ũu, Solomoni aisye kana nĩ ũndũ wa ũĩ kwĩtĩkĩla maũndũ o ũndũ mailye, vandũ va kũthata maũndũ mathi naĩ. (Mũta. 6:9) Ethĩwa twĩ na wĩnyivyo, tũkonaa ne ũndũ wĩ laisi kwĩtĩkĩla maũndũ ũndũ mailye, o na ethĩwa maikũtũtanĩthya.

11. Twaĩle kwĩka ata yĩla twanengwa ũtao?

¹¹ Kĩla mũthenya nĩtwĩthĩawa na myanya mingĩ mĩseo ya kwonany’a kana twĩ na wĩnyivyo. Kwaeka twone ngelekany’o imwe. Yĩla twanengwa ũtao. Nũseo tũkalilikana kana ethĩwa mũndũ nĩwatw’a kũtũtaa, nĩvatonyeka tũkethĩwa tũvĩtĩtye mũno o na kwĩ ũndũ tũũsũanĩa. Ĩndĩ yĩla tũũnengwa ũtao, nĩvatonyeka ũndũ wa mbee ũla tũtonya kwĩka nĩ kũlea ũtao ũsu. O na nĩtũtonya kwambĩĩa kumany’a mũndũ ũla ũtũnengie ũtao, kana tũkaumany’a ũndũ ũtũtaie. Ĩndĩ tweethĩwa na wĩnyivyo, tũkatataa ũndũ tũtonya twĩthĩwe na woni ũla waĩle.

12. Kwosana na Nthimo 27:5, 6, nĩkĩ twaĩle kũtana yĩla mũndũ watũnenga ũtao? Nengane ngelekany’o.

¹² Mũndũ wĩ wĩnyivyo nũtanaa anengwa ũtao. Kwasũanĩa ũndũ ũũ: Twasye wĩ maũmbanonĩ ma Kĩklĩsto. Ĩtina wa kũneena na andũ meana ũna, ũmwe aikwĩta vandũ ũtee na aikũtavya kwa ũĩ kana wĩ na lĩu ũlũmĩte maeonĩ. Vate nzika, ndũlea kwĩw’a nthoni. Ĩndĩ ndũlea kũtũnga mũvea nũndũ nĩwaũtavya, kana ti w’o? O na nĩvatonyeka ũkasya keka ve mũndũ ũngĩ ũkũtavisye tenange! O ta ũu, nĩtwaĩle kwĩnyivya na tũitana yĩla Mũklĩsto ũngĩ weethĩwa na ũkũmbaũ wa kũtũtaa ĩvindanĩ yĩla twĩĩ na vata. O na twaĩle kwona mũndũ ta ũsu e mũnyanya witũ, vandũ va kũmwona ta mũmaitha.—Soma Nthimo 27:5, 6; Aka. 4:16.

13. Tũtonya kwonany’a ata kana nĩtwĩnyivĩtye yĩla angĩ makwata ianda ũthũkũminĩ wa Yeova?

¹³ Yĩla angĩ makwata ianda ũthũkũminĩ wa Yeova. Mũtumĩa wa kĩkundi wĩtawa Jason aĩtye, “Yĩla noona angĩ makwata ianda, mavinda amwe nĩnzeng’aa nĩkĩ ndananyuvw’a no inyie.” We nĩwĩw’aa ta Jason? Ti ũthũku ‘kwĩkĩa kĩthito’ ũvikĩe ianda nenange ũthũkũminĩ. (1 Tim. 3:1) Ĩndĩ nĩtwaĩle kwĩthĩwa twĩ metho na kĩla tũũsũanĩa. Tũkaema kwĩsisya nesa, nĩtũtonya kwĩtĩkĩlya mĩtũlyo ĩane ngoonĩ sitũ. Kwa ngelekany’o, mũndũũme Mũklĩsto nũtonya kwambĩĩa kwona ta  vate mũndũ ũngĩ ũtonya kwĩanĩsya kĩanda kĩna nesa take. Kana mwĩĩtu-a-asa mũtwae nũtonya kũsũanĩa ũũ, ‘Mũemewa nĩwe waĩlĩte vyũ kũkwatĩĩa kĩanda kĩĩ kwĩ ngany’a!’ Ĩndĩ ethĩwa twĩ na wĩnyivyo, tũikethĩwa na woni ta ũsu.

14. Nĩ ũndũ wĩva tũkwĩmanyĩsya twasũanĩa kĩla Mose weekie angĩ makwata ianda?

¹⁴ No twĩmanyĩsye ũndũ wa vata twasũanĩa kĩla Mose weekie angĩ makwata ianda. Mose nĩwoonaa kĩanda kĩla wanengetwe kya kũtongoesya mbaĩ ya Isilaeli kĩ kya vata mũno. Ĩndĩ eekie ata yĩla Yeova weetĩkĩlilye angĩ meke maũndũ amwe watethasya? Ndaamew’ĩa kĩwĩu. (Mot. 11:24-29) O na nĩwoonanisye e na wĩnyivyo yĩla weetĩkĩlilye angĩ mamũtetheesye wĩa wa kũsilany’a mbaĩ ya Isilaeli. (Kuma 18:13-24) Nũndũ yu Aisilaeli maĩ na andũ aingĩ ma kũmasilany’a, maĩ matonya kũtetheka na mĩtũkĩ. Ũu wĩonany’a kana wendi wa Mose waĩ kũtetheesya mbaĩ ya Isilaeli ĩndĩ ti kũkwata ianda mbingĩ. Ĩsu kote ngelekany’o nzeo kwitũ! Twaĩle kũlilikana kana ethĩwa nĩtũkwenda Yeova atũtũmĩe, kĩla twaĩle kũthĩnĩkĩa mũno nĩ kwĩthĩwa twĩnyivĩtye, ĩndĩ ti kwĩthĩwa na ũtũĩka mũnene. O na kau “Yeova e ĩũlũ, no wonaa ala enyivya.”—Sav. 138:6.

15. Ana-a-asa na eĩtu-a-asa aingĩ makwatĩtwe nĩ moalyũku meva?

¹⁵ Yĩla maũndũ maitũ maalyũka. Myakanĩ ya mĩtũkĩ, ana-a-asa na eĩtu-a-asa mamũthũkũmĩte Yeova kwa ĩvinda yĩasa nĩmakwatĩte ianda nzaũ. Kwa ngelekany’o, mwakanĩ wa 2014 asyaĩĩsya ma kĩvalo vamwe na iveti syoo nĩmanengiwe ũthũkũmi ũngĩ wa mwanya wa ĩvinda yonthe. Na kuma mwaka ũsu, asyaĩĩsya ma mũthyũlũlũko meeiwe makaekaa kũthyũlũlũka mavikya myaka 70. O na ĩngĩ, ana-a-asa ala me na myaka 80 na kũendeea nĩmaekete kũtũmĩka ikundinĩ ta  avangĩthya ma nzama ya atumĩa. Na kwa ĩvinda ya myaka mĩna mĩvĩtu, athũkũmi aingĩ ma Mbetheli nĩmethĩĩtwe maitw’ĩkĩthw’a mavainia. Eka ũu, ve ala matiĩte ũthũkũmi wa mwanya wa ĩvinda yonthe nũndũ wa mathĩna ma mwĩĩ, kũsũvĩa andũ ma mũsyĩ, kana maũndũ angĩ.

16. Ana-a-asa na eĩtu-a-asa maitũ monanĩtye ata kana me na wĩnyivyo na nĩmetĩkĩlĩte moalyũku ala mamakwatĩte?

¹⁶ Ana-a-asa na eĩtu-a-asa aingĩ katĩ wa asu moonie wĩ ũndũ wĩ vinya kũmanyĩa moalyũku ala mamakwatie. Kũneena w’o, nĩmendete mũno kĩanda kĩla maĩ nakyo nũndũ aingĩ moo makĩkwatĩĩe kwa ĩvinda ya myaka mingĩ. O na kũtia kĩanda mendete mũno nĩkwatumie amwe mathĩnĩka mũno kwa ĩvinda. Ĩndĩ ĩtina wa ĩvinda nĩmesie kũmanyĩa. Nĩkĩ? Ũndũ ũla mũnene wamatetheeisye nĩ kũmwenda Yeova. Nĩmeesĩ kana meeyumisye mamũthũkũme Ngai, ĩndĩ mayaaĩyumya kwondũ wa wĩa mũna kana kĩanda kĩna. (Ako. 3:23) Nĩmatanaa kũendeea kũmũthũkũma Yeova menyivĩtye, me kĩandanĩ o na kĩva. Na ‘nĩmamwiĩaa kwĩmakĩa kwoo kw’onthe,’ nũndũ nĩmesĩ nũmathĩnĩkĩaa.—1 Vet. 5:6, 7.

17. Nĩkĩ tũtanaa kũmanya kana Ndeto ya Ngai nĩtwĩkĩaa vinya twĩthĩwe na wĩnyivyo?

¹⁷ Wĩona ta ũndũ ũseũvĩte ata kũmanya kana Ndeto ya Ngai ĩtwĩkĩaa vinya twĩthĩwe na wĩnyivyo? Yĩla tweethĩwa na nguma ĩsu ya vata, angĩ nĩmatanĩaa kwĩthĩwa vamwe naitũ, o naitũ nĩtũtethekaa. Twĩthĩawa tũtonya kũmĩĩsya mathĩna ala matũkwataa. Na ũndũ ũla wa vata, nĩtũmũthengeeaa Ĩthe witũ wa ĩtunĩ. Nĩtũtanaa mũno kũmanya kana o na kau nĩwe “Ũla wĩ ĩũlũ na wa ũtaĩwa mũno,” nũtwendete na nĩwonaa ala me wĩnyivyo me ma vata!—Isa. 57:15.