1. Nĩ mũvango wĩva tũtonya kwĩthĩwa naw’o ethĩwa nĩtwambĩĩe kũkũa?

 O ŨNDŨ tũendeee kũkũa, no twambĩĩe kwĩmakĩa tũyona Yeova ta ũtetũtũmĩa mũno ta tene. Nĩ w’o kana vinya witũ ũendaa ũolekete o ũndũ tũendeee kũkũa, ĩndĩ no tũtũmĩe ũĩ na ũmanyi ũla twĩ naw’o kũtetheesya amũika meyumye vyũ ũthũkũminĩ wa Yeova na mayĩtĩkĩla ianda mbingangĩ. Na kĩu nokyo mwana-a-asa ũmwe wĩthĩĩtwe e mũtumĩa kwa ĩvinda yĩasa waĩtye. Aĩtye, “Yĩla nambĩĩie kũemwa nĩ kwĩanĩsya maũndũ amwe nũndũ wa ũkũũ, ve ana-a-asa amũika mooseleeile wĩa ũla natethasya, na kĩu kyandanĩthisye mũno.”

2. Twĩneenea kyaũ ĩsomonĩ yĩĩ?

² Ĩsomo ĩvĩtu yonanĩtye ũndũ amũika matethekaa matuma ndũũ na ala akũũ kĩkundinĩ. Nayo ĩsomonĩ yĩĩ nĩtũkwona ũndũ asu akũũ matonya kũthũkũmaa me ngwatanĩo na amũika meethĩwa na wĩnyivyo, mamanya kana ve maũndũ matatonya, na meethĩwa me andũ matũngaa mũvea na alau. Kwĩka ũu nĩkũtumaa kĩkundi kĩendeea nesa.

3. Ĩandĩko ya Avilivi 2:3, 4 yonanĩtye mũndũ wĩ wĩnyivyo ethĩawa ailye ata, na Mũklĩsto atethekaa ata eethĩwa na nguma ĩsu?

³ No nginya ala akũũ methĩwe na wĩnyivyo ethĩwa nĩmekwenda kũtetheesya amũika. Mũndũ wĩ wĩnyivyo onaa ala angĩ me ma vata kwĩ we. (Soma Avilivi 2:3, 4.) Wĩnyivyo nũtumaa ala akũũ mamanya kana mavinda maingĩ nĩvethĩawa na nzĩa iana ũna nzeo na syosanĩte na Maandĩko sya kwĩanĩsya wĩa mũna. Kĩu nĩkĩmasiĩĩaa maikalasimĩthye andũ meke maũndũ ũndũ mo meekaa tene. (Mũta. 7:10) O na kau methĩawa na ũmanyi  mwingĩ matonya kũolela amũika, nĩmaeleawa kana “maũndũ ala me ĩũlũ wa nthĩ maendeee kũalyũka,” na kwoou no kwĩthĩwa maĩle kũmanyĩa nzĩa nzaũ sya kwĩka maũndũ.—1 Ako. 7:31.

4. Asyaĩĩsya ma mũthyũlũlũko monanasya ata kana me na woni ta ũla waĩ na Alivai?

⁴ Wĩnyivyo nũtumaa ala akũũ mamanya kana o ũndũ maendeea kũkũa, now’o makethĩawa matatonya kwĩanĩsya maũndũ maingĩ ta tene. Kwasũanĩa ĩũlũ wa asyaĩĩsya ma mũthyũlũlũko. Mavikya myaka 70, nĩmakũlaw’a malike ũthũkũminĩ ũngĩ. Ũsu no wĩthĩwe ũte ũndũ wĩ laisi kwoo. Na kĩtumi nũndũ nĩmanatanĩaa mũno kũthũkũma ana-a-asa moo. Methĩawa manendete mũno kĩanda kĩu; o na mauma ũthũkũminĩ ũsu, no methĩawa na wendi mwingĩ wa kũũthũkũma. Ĩndĩ nĩmaeleawa kana nĩ kavaa makatiĩa ana-a-asa amũika kĩanda kĩu. Methĩawa na woni ta ũla waĩ na Alivai mbaĩnĩ ya Isilaeli, ala mavikya myaka 50 mendekaa maeke kũthũkũma wĩa ũla meethĩawa maaĩwe ĩeemanĩ ya kũmbanĩa. Alivai asu nĩmatanĩaa kũthũkũma mateũsisya kĩanda kĩla manengwa. Meekaa kyonthe kĩla matonya meanĩsye ianda ila manengwa, na maitetheesya amũika meanĩsye ianda syoo. (Mot. 8:25, 26) O na kau ũmũnthĩ ana-a-asa ala maĩ asyaĩĩsya ma mũthyũlũlũko maitetheeasya ikundi kauta, nĩmekaa kyonthe kĩla matonya ikundinĩ ila matũmwa matetheesye na mayĩkĩa ana-a-asa na eĩtu-a-asa vinya.

5. Ngelekany’o ya Dan na Katie yĩũmanyĩsya kyaũ?

 ⁵ Kwasũanĩa ngelekany’o ya Dan, ũla waĩ mũsyaĩĩsya wa mũthyũlũlũko kwa myaka 23. Yĩla wavikisye myaka 70, e na kĩveti kyake, Katie, nĩmakũlilw’e matw’ĩke mavainia ma mwanya. Mo mekĩte ata nĩ kana matanĩe kĩanda kĩu kyeũ? Dan aĩtye kana yu ew’aa akwatene o na kwĩ tene! Nĩwĩanĩasya nesa ianda ila ũnengetwe kĩkundinĩ, akatetheesya ana-a-asa methĩwe na nguma ila syaĩle nĩ kana matw’ĩkĩthw’e atetheesya ma kĩkundi, na nũmanyĩasya angĩ kũtavany’a taoni na yela. Inyw’ĩ ana-a-asa na eĩtu-a-asa ala akũũ, mwĩthĩwe mwĩ ũthũkũminĩ wa ĩvinda yonthe kana mũi ũthũkũminĩ ũsu, no mũtetheesye ala angĩ mũno. Ata? Tatai ũndũ mũtonya mũtanĩe ianda nzaũ ila mwanengwa, ĩthĩwai na mĩvango myeũ, na mũitũnga kĩlĩko kyenyu kyonthe maũndũnĩ ala mũtonya kwĩanĩsya, ĩndĩ ti maũndũnĩ ala mũtatonya.

6. Nĩkĩ nĩ ũndũ wa ũĩ kũmanya kana ve maũndũ tũtatonya? Nengane ngelekany’o.

⁶ Mũndũ wĩthĩawa esĩ kana ve maũndũ ũtatonya, ndevangĩĩaa maũndũ mavĩtũkĩte vinya wake. Kĩu kĩtumaa ekala e mũtanu na aiendeea kwĩkĩa kĩthito vala ũtonya. No tũelekany’e mũndũ wa mũthemba ũsu na mũndũ ũtwaĩte ngalĩ kyambatonĩ. Ethĩawa aĩle kũtheesya ngea nĩ kana avote kwambata kyambato kĩu. Vate nzika, ngalĩ yake nĩtonya kwambata o kavola, ĩndĩ ndĩũngamaa. O ta ũu, mũndũ wĩsĩ ve maũndũ ũtatonya, nũmanyaa ĩvinda ya kũtheesya ngea nĩ kana aendeee kũmũthũkũma Yeova na aitetheesya angĩ.—Avi. 4:5.

7. Mbalisilai oonanisye ata kana nĩweesĩ ve maũndũ ũtatonya?

⁷ Kwasũanĩa ngelekany’o ya Mbalisilai. E na myaka 80, Mũsumbĩ Ndaviti nĩwamũthokisye ethĩwe ũmwe wa atai make. Ĩndĩ nũndũ Mbalisilai nĩweesĩ ve maũndũ ũtatonya, nĩwaleile. Nĩweesĩ kana ũkũũ wake ndũũmwĩtĩkĩlya kwĩanĩsya maũndũ maingĩ. Na kwoou eeie mũsumbĩ ose mwanake weetawa Kimiamu athi vandũ vake. (2 Sam. 19:35-37) O ta Mbalisilai, ana-a-asa ala akũũ nĩmatanĩaa kũnenga ana-a-asa amũika mwanya wa kũthũkũma.

8. Yĩla Mũsumbĩ Ndaviti wendaa kwaka ĩkalũ, oonanisye ata kana nĩweesĩ ve maũndũ ũtatonya?

⁸ O nake Mũsumbĩ Ndaviti nĩ ngelekany’o nzeo ya mũndũ woonanisye kana nĩweesĩ ve maũndũ ũtatonya. Nĩwendaa mũno kũmwakĩa Yeova nyũmba. Ĩndĩ yĩla Yeova wamwĩie kana wĩa ũsu ũkatethw’a nĩ mwanae, Solomoni, nĩweetĩkĩlile ũtwi wa Yeova na akwata wĩa ũsu mbau na ngoo yonthe. (1 Mav. 17:4; 22:5) Ndaviti ndoonaa ta we waĩle vyũ kũtethya wĩa ũsu aĩ nũndũ Solomoni aĩ “mũnini na mwololo,” kana ndaĩ na ũtũĩka. (1 Mav. 29:1) Nĩweesĩ kana wĩa ũsu wĩthũkũmwa nesa na ũithela nũndũ Yeova nĩwaũathimĩte, ĩndĩ ti ũndũ wa ũkũũ kana ũmanyi wa ala matongoetye. O ta Ndaviti, ala akũũ ũmũnthĩ nĩmaendeeaa kũmũthũkũma Yeova o na yĩla ianda syoo syaalyũka. O na nĩmethĩawa mesĩ kana Yeova akaathimaa amũika ala mooseleela wĩa ũla manatethasya.

9. Mwana-a-asa ũmwe wa Kamitii ya Ovisi wa Ũvonge oonanisye ata kana nĩwĩsĩ ve maũndũ ũtatonya?

⁹ O na ũmũnthĩ, ve athũkũmi ma Yeova monanasya kana nĩmesĩ ve maũndũ matatonya, na ũmwe woo nĩ mwana-a-asa wĩtawa Shigeo. Mwakanĩ wa 1976, e na myaka 30, nĩwanyuviwe alike Kamitiinĩ ya Ovisi wa Ũvonge. Na mwaka wa 2004, nĩwatw’ĩkĩthiw’e mũvangĩthya wa Kamitii ya Ovisi wa Ũvonge. Ĩndĩ yĩla wakũie, nĩwamanyie kana ndaĩ na vinya ta tene, na kwoou ndaĩ atonya kwĩanĩsya wĩa wake na mĩtũkĩ ta tene. Kwoou we eekie ata? Nĩwavoyie kwondũ wa ũndũ ũsu na asũanĩa  kwa ũito moseo ma kwĩtĩkĩlya mwana-a-asa mũninangi oseleele kĩanda kĩu. O na kau ũmũnthĩ Shigeo ti we mũvangĩthya wa Kamitii ya Ovisi wa Ũvonge, nũthũkũmaa e ngwatanĩo na ana-a-asa ala angĩ me kamitiinĩ ĩsu. O tondũ twoona ngewanĩ ya Mbalisilai, Mũsumbĩ Ndaviti, na Shigeo, mũndũ wĩ wĩnyivyo na wĩsĩ ve maũndũ ũtatonya ndatindĩaa kũsũanĩa ũndũ amũika mate na ũmanyi, ĩndĩ asũanĩaa maũndũ ala matonya kwĩanĩsya. Vandũ va kwona ta meũtata kũsindana nake, amonaa ta atethya ma wĩa vamwe nake.—Nth. 20:29.

10. Ala akũũ monaa ata amũika ala me kĩkundinĩ?

¹⁰ Ala akũũ monaa amũika ta mĩthĩnzĩo Yeova ũmanengete, na kĩu nĩkĩtumaa matũnga mũvea. O ũndũ maendeee kũkũĩĩa, now’o vinya woo ũendeeaa kũnyiva, na kwoou nĩmatũngaa mũvea moona amũika matonya kũtetheesya kĩkundi na meyũmbanĩtye kwĩka ũu.

11. Ĩandĩko ya Luthi 4:13-16 yonanĩtye ata kana ala akũũ nĩmatethekaa meetĩkĩla kũtetheew’a nĩ amũika?

¹¹ Mbivilianĩ ve ngelekany’o ĩmwe nzeo mũno ya mũndũ ũmwe mũkũũ weetawa Naomi, weetĩkĩlile kũtetheew’a nĩ mũndũ wa mũika. Yĩla mũka-a-mwanae weetawa Luthi wakw’ĩĩiwe nĩ mũũme, ambie kũmwĩsũva asyoke kwa andũ moo. Ĩndĩ yĩla Luthi wamũthing’ĩĩisye amwĩtĩkĩlye asyokany’e nake Mbetheleemu, nĩwamwĩtĩkĩlilye aendany’e nake. (Lu. 1:7, 8, 18) Kĩu kyatumie aka asu elĩ matetheka mũno! (Soma Luthi 4:13-16.) Wĩnyivyo no ũtume ana-a-asa na eĩtu-a-asa ala akũũ maatĩĩa ngelekany’o ya Naomi.

12. Mũtũmwa Vaulo oonanisye ata kana nĩwatũngaa mũvea?

¹² Mũtũmwa Vaulo nĩwatũngaa mũvea  kwondũ wa ũtethyo ũla wakwataa. Kwa ngelekany’o, nĩwatũngĩie Aklĩsto ma Vilivi mũvea nũndũ wa syĩndũ ila mamũnengie. (Avi. 4:16) O na nĩwawetie ũndũ watũngaa mũvea nũndũ wa ũtethyo ũla Timotheo wamũnengie. (Avi. 2:19-22) Na ĩvinda yĩla watwaĩtwe Lomi e mũvungwa, nĩwamũtũngĩie Ngai mũvea nũndũ wa ana-a-asa ala mookie kũmwĩkĩa vinya. (Meko 28:15) Vaulo aĩ mũndũ mũthangaau mũno na aendaa maili ngili mbingĩ aitavany’a na kũlũlũmĩĩlya ikundi. Ĩndĩ o na vailye ũu, nĩweenyivisye na eetĩkĩla ũtethyo ũla ana-a-asa mamũnengae.

13. Ala akũũ matonya kwonany’a ata kana nĩmatũngaa mũvea kwondũ wa amũika?

¹³ Inyw’ĩ ala akũũ, no mwonany’e kwa nzĩa mbingĩ kana nĩmũtũngaa mũvea kwondũ wa amũika ala me kĩkundinĩ kyenyu. Yĩla meeyumya mamũtetheesye kũthi vandũ, kũthi kũthooa syĩndũ, kana kwĩka maũndũ angĩ ma vata, ĩtĩkĩlai na ngoo yonthe ũtethyo woo. Onaai ũtethyo woo ta ũĩkĩĩthyo wa kana Yeova nũmwendete. Na no mũseng’e mũno kwona mũituma ndũũ ngamu namo. Mavinda onthe tetheesyai amũika methĩwe na ngwatanĩo nzeo na Yeova, na mũimatavasya ũndũ mũtanaa kwona mekĩĩte kĩthito vyũ meanĩsye maũndũ maingĩ kĩkundinĩ. Na ĩthĩwai mwĩyũmbanĩtye kũtũmĩa ĩvinda yenyu kũmaelesya maũndũ ala mwĩyoneete. Mweeka ũu, mwĩĩthĩwa mũyonany’a kana ‘nĩmũũtũnga mũvea’ nũndũ wa kwona Yeova akusĩtye amũika makalika kĩkundinĩ kyake.—Ako. 3:15; Yoa. 6:44; 1 Ath. 5:18.

14. Mũsumbĩ Ndaviti oonanisye ata kana aĩ mũlau?

¹⁴ Ngelekany’onĩ ya Mũsumbĩ Ndaviti, ala akũũ no mone nguma ĩngĩ ya vata maĩle kwĩthĩwa nayo. Nĩ nguma yĩva ĩsu? Ũlau. Ndaviti nĩwaumisye mĩvothi mingĩ mũno nĩ kana akwate mbau wĩa wa kwaka ĩkalũ. (1 Mav. 22:11-16; 29:3, 4) Eekie ũu o esĩ kana ĩkalũ yĩu yathela yĩketanĩaw’a na mwanae Solomoni. Yĩla twavika vandũ weethĩa tũi na vinya ũtonya kũtwĩtĩkĩlya kũtetheesya kwaka myako ĩkonetye maũndũ ma Ũsumbĩ, no tũendeee kũkwata mbau mawĩa asu kwa kumya mĩvothi kwĩanana na ũtonyi witũ. O na no tũmanyĩsye amũika ũtũĩka ũla tũkwatĩte.

15. Nĩ maũndũ meva ma vata mũtũmwa Vaulo wamanyĩisye Timotheo?

¹⁵ Ũngĩ woonanisye kana nĩ mũlau nĩ mũtũmwa Vaulo. Nĩwathokisye mwanake weetawa Timotheo aendanasye nake syalonĩ syake sya ũmisonalĩ, o na nĩwamũmanyĩisye nesa vyũ nzĩa syake sya kũtavany’a na kũmanyĩsya. (Meko 16:1-3) Kĩla Vaulo wamũmanyĩisye nĩkyatumie ethĩwa mũtavany’a mũseo na mwalimũ wĩ ũtũĩka wa ũvoo mũseo. (1 Ako. 4:17) Nake Timotheo nĩwamanyĩisye angĩ nzĩa isu Vaulo wamũmanyĩisye.

16. Nĩkĩ Shigeo wamanyĩasya ala angĩ?

¹⁶ Ala akũũ maikĩaa kũmanyĩsya amũika mawĩa ala manatethasya kĩkundinĩ mayona ta meũtw’ĩka vathei. Kwa ngelekany’o, kwa myaka mingĩ ũla Shigeo twaweta nĩwamanyĩasya ana-a-asa aninangi ma Kamitii ya Ovisi wa Ũvonge ũndũ matonya kũtethya wĩa woo nesa. Eekaa ũu nĩ kana atetheesye wĩa wa Ũsumbĩ ũendeee nesa nthĩ ĩsu. Kĩu kyatumie vethĩwa na mwana-a-asa mũmanyĩsye nesa waĩ atonya kwoseleela wĩa wake yĩla waekie kwĩthĩwa mũvangĩthya wa Kamitii ya Ovisi wa Ũvonge. Yu nĩ myaka mbee wa 45 kuma Shigeo alika kamitiinĩ ĩsu, na no ũendeee kũolela ana-a-asa amũika ũmanyi ũla wĩ naw’o. Mwa ana-a-asa ta asu methĩawa ũathimo mũnene mũno andũnĩ ma Ngai!

17. Kwosana na Luka 6:38, nĩ kyaũ Aklĩsto ala akũũ matonya kũnenga ala angĩ?

 ¹⁷ Inyw’ĩ ana-a-asa na eĩtu-a-asa akũũ, mwĩthĩawa mwĩ ũĩkĩĩthyo wenekee vyũ kana vai kĩndũ kĩseo thayũnĩ ta kũmũthũkũma Yeova twĩ aĩkĩĩku. Ngelekany’o yenyu yonanasya kana mũndũ nũtethekaa mũno eemanyĩsya myolooto ya Mbivilia na amĩtũmĩa thayũnĩ wake. Mwĩ na ũmanyi mwingĩ wa ũndũ maũndũ meekawa tene, ĩndĩ nĩmwĩkĩaa kĩthito mwĩmanyĩsye nzĩa nzaũ sya kwĩka maũndũ. O nenyu Aklĩsto akũũ ala mũnavatisiwe o mĩtũkĩ, mwĩ na maũndũ maingĩ mũtonya kwĩka. No mũelesye andũ ala angĩ ũtanu ũla mũnakwatie nũndũ wa kũmũmanya Yeova mwĩ o akũũ. Amũika no matane mũno kwĩthukĩĩsya mũimaelesya maũndũ ala mwĩyoneete na ala mwĩmanyĩĩtye. ‘Mweemanyĩsya kũnengane’ ũmanyi ũla mũiĩte kyũmbanĩsyonĩ kyenyu kya maũndũ ala mwĩyoneete, Yeova akamũathima mũno.—Soma Luka 6:38.

18. Aklĩsto ala akũũ na ma mũika matonya kũtethany’a ata?

¹⁸ Yĩla inyw’ĩ ana-a-asa na eĩtu-a-asa akũũ mweekĩa kĩthito mũtume ndũũ na amũika, mũkatethanasya mũno. (Alo. 1:12) Kĩla ũmwe wenyu ethĩawa na ũndũ ũtonya kwĩka akatethya ũla ũngĩ. Aklĩsto ala akũũ nĩmakwatĩte ũĩ na ũmanyi mwingĩ nũndũ wa myaka mingĩ ĩla mekalĩte thayũ. Namo amũika methĩawa na vinya mwingĩ. Kwoou yĩla Aklĩsto amũika na ala akũũ mathũkũma me vamwe ta anyanya, nĩmatumaa Ĩthe witũ wa ĩtunĩ ataĩwa, na nĩmatumaa onthe kĩkundinĩ maendeea nesa.