1. Vetelo eewie ata ĩtina wa kũkwatya makũyũ maingĩ kwa nzĩa ya kyama?

 VE ĨVINDA Vetelo wakuie ũtukũ mũima aitea makũyũ na ndaakwatya kĩndũ. Ĩndĩ ũndũ wa kũsengyʼa, yĩla Yesũ waminie kũtavanyʼa amwĩie: “Yĩtwae [ĩsiwa] vala valiku, na mũyĩkya itei syenyu nĩ kana mũkwatye.” (Luka 5:4) Vetelo aĩ na nzika kana nũkũkwatya ĩkũyũ o na yĩmwe, ĩndĩ nĩweekie kĩu wataviwʼe. E na aũme ala mathũkũmaa ĩmwe makwatisye makũyũ maingĩ mũno nginya neti syoo syambĩĩa kũtwʼĩkanga. Ĩtina wa kwona kyama kĩu, “nĩmasengʼie mũno.” Kĩu kyatumie Vetelo asya ũũ: “Uma vaa nĩĩ, Mwĩaĩi, nũndũ nĩ mwene naĩ.” (Luka 5:​6-9) Nĩvatonyeka akethĩwa eewie o na ataĩlĩte kwĩthĩwa vakuvĩ na Yesũ.

2. Nĩkĩ nĩ ũndũ wa vata tũsũanĩe ngelekanyʼo ya Vetelo?

² Vetelo aneenie wʼo. We aĩ mwene naĩ. Maandĩko monanĩtye kana mavinda amwe nĩwaneenaa na akeka maũndũ matumaa mũthya esa kwĩlila. We ve mavinda wĩwʼaa take? Nĩvethĩwa ve wonzu kana mũtuo mũna ũngʼangʼanĩte ũũkĩlye vinya kwa ĩvinda yĩasa? Ethĩwa ũu nĩwʼo vailye, ngelekanyʼo ya Vetelo no ĩkwĩkĩe vinya. Ata? Kwasũanĩa ũndũ ũũ: Mawonzu make maĩ o matonya kũema kũandĩkwa Mbivilianĩ. Ĩndĩ Yeova nĩwaĩkĩĩthisye nĩmaandĩkwa nĩ kana matũmanyĩsye. (2 Tim. 3:​16, 17) Kwĩmanyĩsya ũndũ Vetelo wangʼangʼanie o taitũ no kũtũtetheesye kwona kana Yeova ndendaa twĩke maũndũ ĩana ĩũlũ wa ĩana. Endaa tũendeee kũmĩĩsya kana kũtata ũndũ tũtonya o na ethĩwa twĩ na mawonzu.

3. Nĩkĩ twĩ na vata wa kũmĩĩsya?

 ³ Nĩkĩ twĩ na vata wa kũmĩĩsya? Ve nthimo yaasya, Kĩthetheesyo kĩ mũka. Kwasũanĩa ngelekanyʼo ĩno: Mũndũ no akue myaka mingĩ ayĩsa kũtwʼĩka nĩwamanya kũkũna ngitaa. Yĩla ũendeee kwĩmanyĩsya, no amĩkũne ũndũ vataĩlĩte, ĩndĩ aendeea kwĩmanyĩsya, nowʼo ũtonya kwaĩlangya ũtũĩka wake. O na esa kũtwʼĩka mũkũni mũseo wa ngitaa, mavinda amwe no avĩtanyʼe na aikũna ũndũ vataĩle. Ĩndĩ o na vailye ũu, ndakusaa ngoo. Nũendeeaa kwaĩlangya ũtũĩka wake. O ta ũu, o na ethĩwa twĩona ta tũkĩlĩtye vinya wonzu mũna, no twĩse kwĩthĩa tũũsyokeie. Ĩndĩ tũiekaa kũngʼangʼana. Ithyonthe nĩtũneenaa kana tũkeka maũndũ matumaa mũthya twĩsa kwĩlila. Ĩndĩ o na vailye ũu, twaema kũkwʼa ngoo, Yeova no atũtetheesye tũkaendeea kwĩka moalyũku. (1 Vet. 5:10) Ekai twone ũndũ Vetelo woomĩĩisye. Kũmanya kana Yesũ nĩwamwĩwʼĩie ĩnee o na kau aĩ na mawonzu no kũtũthangaasye tũkaendeea kũmũthũkũma Yeova.

4. O tondũ ĩandĩko ya Luka 5:​5-10 yonanĩtye, Vetelo aisye ata ĩũlũ wake, ĩndĩ Yesũ amũĩkĩĩthisye kyaũ?

⁴ Maandĩko maiwetete nĩkĩ Vetelo weeyĩtie “mwene naĩ” kana naĩ ila wawetaa. (Soma Luka 5:​5-10.) Ĩndĩ no kwĩthĩwa eekĩte mavĩtyo manene. Yesũ nĩwamanyie kana aĩ na wia, na no kwĩthĩwa eewʼaa ũu nũndũ oonaa ataĩlĩte. O na ĩngĩ, no weesĩ kana Vetelo no aendeee kwĩthĩwa e mũĩkĩĩku. Kwoou amũtavisye o nesa atĩĩ: “Eka kwĩthĩwa na wia.” Na nũndũ Yesũ nĩwamũĩkĩĩe, kĩu nĩkyatumie thayũ wake ũvĩndũka. E na mwana-a-inyia Endelea nĩmatiie viasala woo wa makũyũ na mambĩĩa kũmũatĩĩa Masia kĩla ĩvinda. Kĩu nĩkyamaeteie moathimo matatalĩka.—Mko. 1:​16-18.

5. Vetelo akwatie moathimo meva nũndũ wa kũlea kũeka wia ũmũkĩlye vinya na kwĩtĩkĩla kũmũatĩĩa Yesũ?

⁵ Vetelo nĩweeyoneie maũndũ maingĩ ma kũsengyʼa nũndũ aĩ mũatĩĩi wa Klĩsto. Kwa ngelekanyʼo, nĩwoonie Yesũ aivosya awau, ayumya ndaimoni, o na aithayũũkya akwʼũ. b (Mt. 8:​14-17; Mko. 5:​37, 41, 42) O na nĩwoonie woni wa kũsengyʼa wakonetye kĩanda kĩla Yesũ waĩ ethĩwe nakyo e Mũsumbĩ wa Ũsumbĩ wa Ngai, na ndaaũlwa nĩ ũndũ ũsu. (Mko. 9:​1-8; 2 Vet. 1:​16-18) Kwa wʼo, Vetelo ndethĩwa aaĩyonea maũndũ asu ta keka ndaatwʼĩka mũatĩĩi wa Yesũ. Na vate nzika, ndalea kwĩthĩwa atanie mũno nũndũ nĩwakĩlilye vinya mawoni mataĩlĩte ĩũlũ wake mwene na atanĩa moathimo asu maingĩvĩte ũu!

6. We Vetelo nĩwakĩlilye vinya mawonzu make vau kwa vau? Elesya.

 ⁶ O na kau Vetelo nĩwoonete na akewʼa maũndũ maingĩ, no waendeeie kũngʼangʼana na mawonzu make. Kwoona ngelekanyʼo imwe. Yĩla Yesũ waeleisye ũndũ ũkathĩna na aikwʼa nĩ kana eanĩsye wathani wa Mbivilia, Vetelo nĩwamũkanisye. (Mko. 8:​31-33) O na ve mavinda wakananĩie na atũmwa ala angĩ maikũlanyʼa nũũ waĩ mũnene katĩ woo. (Mko. 9:​33, 34) Eka ũu, ũtukũ wa mũthya Yesũ atanakwʼa, Vetelo o na atasũanĩĩte nĩwatilile kũtũ kwa mũndũũme ũmwe. (Yoa. 18:10) Na ũtukũ o ũsu, Vetelo nĩwaekie wia ũmũkĩlye vinya na akaĩa katatũ kana nũmwĩsĩ mũnyanyae, Yesũ. (Mko. 14:​66-72) Kĩu nĩkyatumie aĩa kĩĩo kĩ woo.—Mt. 26:75.

7. Ĩtina wa Yesũ kũthayũũkwʼa anengie Vetelo kĩanda kĩva?

⁷ Yesũ ndaamwĩkĩsya Vetelo moko. Ĩtina wa kũthayũũkwʼa, nĩwamũnengie mwanya onanyʼe kana nũmwendete. Amũnengie kĩanda kya kũĩthya malondu make. (Yoa. 21:​15-17) Nake Vetelo nĩweeyũmbanĩtye kũkĩanĩsya. Na kwoou aĩ Yelusaleme mũthenya wa Vendekosito, na aĩ katĩ wa andũ ma mbee kwĩtĩkĩwʼa veva mũtheu.

8. Nĩ ĩvĩtyo yĩva ĩnene Vetelo weekie e Andiokia?

⁸ O na ĩtina wa Vetelo kũtwʼĩka Mũklĩsto mwĩtĩkĩwʼa mauta, yaĩ no nginya okitane na mawonzu make. Twĩ mwaka wa 36, aĩ vo yĩla mũndũ wa mbaĩ ingĩ na ũtaĩ mwaĩke weetawa Kolinelio wetĩkĩiwʼe veva mũtheu. Ũsu waĩ wonanyʼo wĩ ũtheinĩ kana “Ngai nde kyende” na nĩwendaa Andũ-ma-mbaĩ-ingĩ methĩwe kĩkundinĩ kya Kĩklĩsto. (Meko 10:​34, 44, 45) Ĩtina wa ũu, Vetelo nĩwambĩĩie kũĩsanĩa na Andũ-ma-mbaĩ-ingĩ o na kau mbeenĩ ndaĩ esa kwĩka ũu. (Aka. 2:12) Ĩndĩ Aklĩsto amwe Ayuti moonaa Ayuti mataĩlĩte kũĩsanĩa na Andũ-ma-mbaĩ-ingĩ. Yĩla amwe maĩ na woni ta ũsu mookie Andiokia, Vetelo nĩwaekie kũĩsanĩa na ana-a-asa ma mbaĩ ingĩ, na nũtonya kwĩthĩwa eekie ũu aikĩa Aklĩsto ala maĩ Ayuti. Mũtũmwa Vaulo nĩwoonie wanganganyʼa ũsu na amũkanĩsya mbee wa andũ aingĩ. (Aka. 2:​13, 14) Ĩndĩ o na kau nĩweekie ĩvĩtyo yĩu, nĩwaendeeie kũmĩĩsya. Nĩ kyaũ kyamũtetheeisye?

9. Ĩandĩko ya Yoana 6:​68, 69 yonanĩtye ata kana Vetelo nĩwaendeeie kũlũmanyʼa na Yesũ?

⁹ Vetelo nĩwalũmanĩtye na Yesũ. Ndaaĩtĩkĩlya ũndũ o na ũmwe ũtume aeka vyũ kũmũatĩĩa. Oonanisye ũu ĩvinda yĩmwe Yesũ wawetie ũndũ mũna amanyĩwʼa make mataaũelewa. (Soma Yoana 6:​68, 69.) Aingĩ nĩmaekie kũmũatĩĩa o na mate kweteela maelewʼe ũndũ ũsu mũnango kana maũkũlĩĩlye. Ĩndĩ we Vetelo ndaaĩka ũu. Nĩwamanyie kana no Yesũ e weka waĩ na “ndeto sya thayũ wa tene na tene.”

10. Yesũ oonanisye ata kana nũmũĩkĩĩe Vetelo? (O na ĩngĩ, sisya visa.)

¹⁰ Yesũ ndaaeka kũlũngana na Vetelo. Ũtukũ wa mũthya e kũũ nthĩ, nĩweesĩ kana Vetelo na atũmwa ala angĩ nĩmeũmũtia. Ĩndĩ we nĩwatavisye Vetelo kana nĩweesĩ ki akamũsyokea na aiendeea kwĩthĩwa e mũĩkĩĩku. (Luka 22:​31, 32) O na nĩweesĩ kana “veva nũkwenda, ĩndĩ mwĩĩ nĩ mwonzu.” (Mko. 14:38) Kwoou o na kũtwʼĩka Vetelo nĩwakaĩie kana nũmwĩsĩ, we ndaamwĩkĩsya moko. Yĩla wathayũũkiwʼe nĩwamumĩlĩile Vetelo, na nũtonya kwĩthĩwa eekie ũu ũ Vetelo e weka. (Mko. 16:7; Luka 24:34; 1 Ako. 15:5) Mwa kĩu kĩilea kwĩthĩwa kyeekĩie vinya mũno mũtũmwa ũsu watũlĩkĩte ngoo!

11. Yesũ aĩkĩĩthisye Vetelo ata kana Yeova akeanĩasya mavata make?

¹¹ Ĩtina wa Yesũ kũthayũũkwʼa, nĩwaĩkĩĩthisye  Vetelo kana Yeova akeanĩasya mavata make. Ata? Nĩwamũtetheeisye e na atũmwa ala angĩ kũkwatya makũyũ kwa nzĩa ya kyama. (Yoa. 21:​4-6) Tũi na nzika kyama kĩu nĩkyamũĩkĩĩthisye kana Yeova no eanĩsye mavata make ma kĩ-mwĩĩ. Na nĩvatonyeka kĩu kĩkethĩwa kyamũlilikanilye ndeto sya Yesũ kana Yeova akeanĩasya mavata ma ala maendeea “kũmantha mbee Ũsumbĩ.” (Mt. 6:33) Nũndũ wa ũu, atwie kũvĩtya mbee wĩa wa kũtavanyʼa ĩndĩ ti viasala wa makũyũ. Kwa ngelekanyʼo, ĩvinda ya Vendekosito ya 33, nĩwaumisye ũkũsĩ e na ũkũmbaũ mwingĩ na atetheesya andũ ngili mbingĩ meetĩkĩla ũvoo mũseo. (Meko 2:​14, 37-41) Ĩtina wa ũu, nĩwatetheeisye Asamalia na Andũ-ma-mbaĩ-ingĩ kũmwĩtĩkĩla Klĩsto. (Meko 8:​14-17; 10:​44-48) Vate nzika, Yeova nĩwatũmĩie Vetelo kwa nzĩa nene mũno kũtetheesya andũ ma mĩthemba yonthe moke kĩkundinĩ.

12. Tũsũanĩĩte ngelekanyʼo ya Vetelo, nĩ kyaũ twaĩle kũlilikana ethĩwa ve wonzu tũendeee kũngʼangʼana nawʼo?

¹² Yeova no atũtetheesye kũmĩĩsya mawonzu maitũ. No twone ũndũ ũsu ũte laisi, na mũno mũno ethĩwa tũngʼangʼanĩte na wonzu mũna kwa ĩvinda yĩasa. Mavinda amwe, no twone mawonzu maitũ me maitango twamaelekanyʼa na ma Vetelo. Ĩndĩ Yeova no atũnenge vinya nĩ kana tũikeyĩtũke. (Sav. 94:​17-19) Kwasũanĩa ngelekanyʼo ya mwana-a-asa ũmwe waĩ na mũtuo wa kũkoma na aũme kwa myaka mingĩ atambĩte kwĩmanyĩsya ũwʼo. Nĩwatwie vyũ kũekana na mwĩkalĩle ũsu na ambĩĩa kũatĩĩa kĩla Mbivilia yaĩtye. Ĩndĩ ve o mavinda wangʼangʼanaa na mawendi mataĩle. Nĩ kyaũ kyamũtetheeisye kũmĩĩsya? Aĩtye, “Yeova nũnengae vinya.” Ongelete kwasya: “Veva wa Yeova nũndetheesye kũmanya kana nĩ ũndũ ũtonyeka [ngaendeea] kwĩkala kwosana na kĩla nĩmanyĩĩtye . . . Yeova nĩwĩthĩĩtwe aindũmĩa, na o na kau nĩ na mawonzu, nũmbĩkĩaa vinya.”

13. O tondũ ĩandĩko ya Meko ma Atũmwa 4:​13, 29, 31 yonanĩtye, tũtonya ata kũatĩĩa ngelekanyʼo ya Vetelo? (O na ĩngĩ, sisya visa.)

¹³ O tondũ twoona, Vetelo nĩweekie mavĩtyo maingĩ nũndũ wa kũkĩa andũ. Ĩndĩ nũndũ nĩwamũvoyie Ngai amũnenge ũnyiau, nĩwavotie kwĩthĩwa na ũkũmbaũ. (Soma Meko ma Atũmwa 4:​13, 29, 31.) O naitũ no tũsinde wia ũla twĩ nawʼo. Kwasũanĩa kĩla kyakwatie mwana-a-asa weetawa Horst yĩla waĩ wa mũika. Ĩvinda yĩu ekalaa Germany, na kyama kya  Nazi nĩkyo kyasumbĩkĩte. Mavinda kauta nĩwakethekie ngethi ya “Heil Hitler!” nũndũ wa kũkĩa syana ila ingĩ sukulu. Asyai make mayaamũtetya, vandũ va ũu, mavoyie nake na mamũkũlya Yeova amũnenge ũkũmbaũ. Nũndũ asyai make nĩmamũtetheeisye na nĩwamwĩkwatĩtye Yeova, ĩtina nĩwesie kũkwata vinya wa kũũngama na ũlũmu. Esie kwasya: “Yeova ndaandia o na ĩndĩĩ.” c

14. Aĩthi aseo matonya kũĩkĩĩthya ala matũlĩkĩte ngoo ũndũ wĩva?

¹⁴ Yeova na Yesũ maikesa kũtwĩkĩsya moko. Ĩtina wa Vetelo kũmũkaĩa Yesũ, aĩ na ũtwi wa vata wa kwĩka. Aaĩle kũtwʼa nũkũendeea kwĩthĩwa e mũtũmwa wa Klĩsto, kana nũkũmũtia. Yesũ aĩ amwĩsũvĩte Yeova atetheesye Vetelo mũĩkĩĩo wake ndũkaleele. O na nĩwatavisye Vetelo ĩũlũ wa mboya ĩsu na amũtavya nũĩkĩĩe kana akavota kwĩkĩa ana-a-asa make vinya. (Luka 22:​31, 32) Vate nzika, Vetelo esa kũsũanĩa ndeto isu, ndalea kwĩthĩwa eekĩawa vinya! Yĩla twĩ na ũtwi wa vata wa kwĩka, Yeova no atũmĩe aĩthi aseo kũtũĩkĩĩthya kana no tũendeee kwĩthĩwa twĩ aĩkĩĩku. (Aev. 4:​8, 11) Mwana-a-asa wĩtawa Paul wĩthĩĩtwe e mũtumĩa kwa myaka mingĩ nũtataa kwĩka ũu. Akũlasya ala mekwĩwʼa ta mekwenda kwĩyĩtũka masũanĩe ũndũ Yeova wamakusisye nthĩnĩ wa ũla wʼo. Ĩtina wa ũu, amaĩkĩĩthasya kana ũseo wĩ wendo wa Yeova ndwĩsa kũmwĩtĩkĩlya amekĩsye moko. Aminĩĩe na kwasya, “Nĩnonete aingĩ matũlĩkĩte ngoo mayũmĩĩsya nũndũ wa kũtetheewʼa nĩ Yeova.”

15. Ngelekanyʼo ya Vetelo na Horst yonanĩtye ata ũwʼo wa ndeto ila syĩ Mathayo 6:33?

¹⁵ O ũndũ Yeova watetheeisye Vetelo na atũmwa ala angĩ kũkwata syĩndũ sya kĩ-mwĩĩ nũndũ wa kũvĩtya mbee wĩa wa Ũsumbĩ,  nowʼo ũkekana naitũ. (Mt. 6:33) Ĩtina wa kaũ wa kelĩ kũthela, ũla Horst twĩĩ tũnaweta nĩwoosie ũvainia. Ĩndĩ aĩ ngya, na aĩ na nzika kana akakwataa mbesa ianĩĩe kũmũtetheesya ũthũkũminĩ wa ĩvinda yonthe. Kwoou eekie ata? Atwie kũmũtata Yeova kwa kũthi ũtavanyʼanĩ kyumwa kyonthe kya ndambũka ya mũsyaĩĩsya wa mũthyũlũlũko. Kyumwa kĩu kyathela, atelemile mũno kwona mũsyaĩĩsya ũsu aimũnenga vaasya waĩ na mbesa, ĩndĩ ndaamanya vala syaumĩte. Mbesa isu syaĩ itonya kũmũtetheesya kũendeea na ũvainia kwa myei kauta. Horst oonie mũthĩnzĩo ũsu ta ũĩkĩĩthyo wa kana Yeova akamũsũvĩaa. Myaka yake yonthe aendeeie kũvĩtya mbee wĩa wa Ũsumbĩ.—Mal. 3:10.

16. Nĩkĩ nĩ ũndũ wa vata twĩmanyĩsye ĩũlũ wa Vetelo na valũa ila waandĩkie?

¹⁶ Vetelo ndalea kwĩthĩwa atanie mũno nũndũ Yesũ ndaamũtia, o na kau ĩvinda yĩmwe nĩwamũkũlĩtye aume vala ũĩ. Klĩsto nĩwaendeeie kũmũmanyĩsya ethĩwe e mũtũmwa mũĩkĩĩku na e ngelekanyʼo nzeo kwa Aklĩsto ala angĩ. Ngewa ĩsu yĩ na maũndũ maseo tũtonya kwĩmanyĩsya na matonya kũtũtethya ithyonthe. Vetelo nĩwaandĩkie maũndũ amwe katĩ wa asu na asyoka aweta angĩ maingĩ valũanĩ syake ilĩ ila waandĩkĩie ikundi sya ĩvinda ya atũmwa. Ĩsomo yĩla yĩatĩĩe nĩyĩwetete maũndũ amwe katĩ wa asu na ũndũ tũtonya kũmatũmĩa ũmũnthĩ.