Waaĩsa kũsũanĩa ũndũ ĩvinda yũkĩte yaku na ya mũsyĩ waku yĩkethĩwa yĩilyĩ? Wonaa ta ũkethĩwa wĩ mũthwii kana wĩ ngya, kana wonaa ta ũkethĩwa wendetwe kana ũte na anyanya? Ũkekala thayũ ĩvinda yĩasa, kana nũtonya kũkwʼa ũtataĩĩe? Andũ nĩmethĩĩtwe maisũanĩa ĩũlũ wa makũlyo asu kwa myaka ngili mbingĩ.

Asomi ũmũnthĩ nĩmasomaa maũndũ ala maendeee ĩũlũ wa nthĩ, na maikonanyʼa maũndũ asu na ĩvinda yũkĩte. O na kau maũndũ maingĩ ala mawetawa ĩũlũ wa ĩvinda yũkĩte nĩmeanĩaa, angĩ mayĩanĩaa o na vanini. Kwa ngelekanyʼo, mwakanĩ wa 1912, Guglielmo Marconi ũla waseũvisye mũthemba mũna wa simũ (wireless telegraph) awetie kana, “simũ isu ikatuma kũtethĩwa kaũ.” Nake mũthũkũmi wa Decca Record Company ũla waleanile na mbandi yĩtawa Beatles mwaka wa 1962, aĩkĩĩaa kana ikundi sya akũni ma ngitaa syakilyĩ kũthela.

Aingĩ nĩmakũlasya maveva nĩ kana mamanye ũndũ ĩvinda yũkĩte yĩkethĩwa yĩilyĩ. Namo angĩ nĩmamanthaa ũtao kuma kwa asomi ma ndata. Ũtao ũsu ũkwatĩkanaa makasetinĩ ma ũvoo. Angĩ nĩmakũlasya awe ala maasya kana “nĩmasomaa” ĩũlũ wa ĩvinda yũkĩte kwa kũsisya kaati, kana kũsoma itaa sya moko.

Andũ amwe ĩvinda ya tene nĩmeekĩaa kĩthito nĩ kana mamanye ĩũlũ wa ĩvinda yũkĩte. Makũlasya athembi ala mamatavasya maũndũ ala ngai syoo syamatavya. Kwa ngelekanyʼo, Mũsumbĩ Croesus wa Lydia nĩwatũmanie mĩthĩnzĩo ya thooa mũnene kwa mũthembi wa Delphi, nthĩ ya Greece. Endaa kũmanya ũndũ kũkethĩwa okita na Kulusi mũsumbĩ wa Velisia. Mũthembi ũsu nĩwaisye kana Croesus akaananga “ũsumbĩ mũnene” ethĩwa akakwatĩanĩa na Kulusi. Nũndũ Croesus aĩ na mũĩkĩĩo nũkũsinda nĩwaendie kaũnĩ, ĩndĩ ũsumbĩ mũnene ũla waanangiwe no ũsu wake!

Mawathani mateũmanyĩka nesa ĩũlũ wa ĩvinda yũkĩte kuma kwa athembi asu mayaĩ matethya, nũndũ o na ũla ũkũwetawa ta ũkũsinda asindwa wathani ũsu watwʼĩkĩkanaa kana wĩĩ o wa wʼo. Croesus nĩwakwatie wasyo mũnene nũndũ wa ũndũ ũsu wataviwʼe nĩ mũthembi ũsu. Mo ala matũmĩaa nzĩa sya matukũnĩ aa kũmanya maũndũ ma ĩvinda yũkĩte nĩmatethekete?