Vai mũndũ wĩsĩ nesa ũndũ Yesũ wailyĩ nũndũ ndaaĩa mũndũ amũkũne visa kana ase ĩvisa yake. Ĩndĩ o na ũu wĩ o vo, kwa myaka maana maingĩ, asoli aingĩ nĩmethĩĩtwe maisola visa sya kwonany’a ũndũ Yesũ wailyĩ.

Kwa w’o, asoli asu mayeesĩ nesa ũndũ Yesũ wailyĩ. Mavinda maingĩ matongoeaw’a nĩ maũndũ ta syĩthĩo, mĩĩkĩĩo ya ndĩni, na wendi wa ala meenda kũsolelwa visa wa Yesũ nĩ kana mamanye ũndũ meũmũsola ailyĩ. O na ũu wĩ o vo, visa ũla masola waĩ ũtonya kũtuma andũ methĩwa na woni ũtaĩle ĩũlũ wa Yesũ, o na waĩ ũtonya kũtuma matamũmanya na mataelewa momanyĩsyo make.

Asoli amwe masolaa Yesũ e mwonzu, e na nzwĩĩ ndaasa na kĩng’ee, na emakĩe. Nasyo visa ingĩ syoonanasya Yesũ e na vinya ũvĩtũkĩte wa mũndũ, athyũlũlũkĩtwe nĩ kyeni kĩtheu mũtwe, kana e mũndũ ũtendete kũtindany’a na andũ. Syo visa isu nĩsyonanasya nesa ũndũ Yesũ wailyĩ? Tũtonya kũmanya ata? Nzĩa ĩmwe ya kwĩka ũu nĩ kwĩmanyĩsya maũndũ me Mbivilianĩ matonya kũtũtetheesya kũelewa ũndũ Yesũ ũtonya kwĩthĩwa ailyĩ. O na maũndũ asu no matũtetheesye kwĩthĩwa na woni waĩle ĩũlũ wa Yesũ.

Yesũ awetie ndeto isu mboyanĩ yake, na veonekana aiwetie ĩvindanĩ yĩla wavatisawa. (Aevelania 10:5; Mathayo 3:13-17) Mwĩĩ ũsu wailyĩ ata? Vathelete ta myaka 30 ĩtina wa mũlaĩka Kavilieli kũtavya Meli atĩĩ: “Ũkaitava, na ũkasyaa kana kavĩsĩ, . . . Mwana wa Ngai.” (Luka 1:31, 35) Kwoou, Yesũ aĩ mũndũ mwĩanĩu kana ũte na naĩ, o tondũ Atamu woombĩtwe ailyĩ. (Luka 3:38; 1 Akolintho 15:45) No nginya Yesũ ethĩwe aĩ mũndũũme mũmbe nesa, na no ĩthĩwa avw’anene na inyia wake Meli, ũla waĩ Mũyuti.

Kĩvathũkany’o na Alomi, Yesũ nĩwaĩthasya kĩng’ee nũndũ kĩu nĩkyo kyaĩ kĩthĩo kya Ayuti. Kĩng’ee kya Ayuti kĩyeethĩawa kĩ kĩasa mũno na nĩmakĩsanũaa nesa nũndũ nĩkyatumaa mũndũ anengwa ndaĩa. Vate nzika, no nginya Yesũ ethĩwe eenzaa kĩng’ee na nzw’ĩĩ yake nĩ kana iikasave mũno. No Anasili me oka, ta Samusoni, mateenzaa nzw’ĩĩ yoo.—Motalo 6:5; Asili 13:5.

Yesũ atavikĩtye myaka 30, athũkũmaa wĩa wa mbwaũ ate kũtũmĩa masinĩ sya sitima ila ĩtũmĩawa wĩanĩ ũsu ũmũnthĩ. (Maliko 6:3) Kwoou no nginya ethĩwe aĩ na mwĩĩ mũlũmu. Kavinda kanini ĩtina wa kwambĩĩa wĩa wake wa ũtavany’a, ‘nĩwalũngilye onthe ĩkalũnĩ, vamwe na malondu moo na ng’ombe; na mbesa sya ala meũvunzya atulũla, na mesa syoo akulumany’a,’ na eekie ũu e o weka. (Yoana 2:14-17) Ũndũ ta ũsu ũtonya kwĩkwa nĩ mũndũ wĩ na vinya. Yesũ atũmĩaa mwĩĩ mũseo ũla wanengetwe nĩ Ngai kwĩanĩsya wĩa ũla wanengetwe. Na nĩkyo kĩtumi waisye atĩĩ: “Mũvaka nĩtavan’ye ũvoo mũseo wa ũsumbĩ wa Ngai ndũanĩ ila ingĩ nasyo: nũndũ natũmiwe nũndũ wa ũu.” (Luka 4:43) No nginya Yesũ ethĩwe aĩ na vinya mwingĩ nĩ kana ethĩwe atonya kũthi na maaũ kũndũ kwingĩ nthĩ ya Valestina aitavany’a ũvoo mũseo.

Nĩkwĩthĩwa Yesũ aĩ mũtanu na nĩwendete andũ, no nginya andũ ala ‘mathĩnĩaa wĩa na maĩ na mĩio mĩito’ methĩwe mendeeiw’e nĩ ndeto isu syake. (Mathayo 11:28-30) Ũndũ wendeeaw’a nĩ andũ na ũndũ  wamew’ĩaa tei nĩ maũndũ maĩkĩĩthasya kana watho wake wa kũthũmũsya ala mendaa kwĩmanyĩsya kuma kwake nĩ wa w’o. O na syana nini nĩsyendaa kũtindany’a na Yesũ nũndũ Mbivilia yonanĩtye kana nĩwasyosie na “aivĩtĩĩsya moko make.”—Maliko 10:13-16.

O na kau Yesũ nĩweewie woo mwingĩ mũno atanamba kũkw’a, ndekalaa emakĩe kana ate mũtanu. Kwa ngelekany’o, ve ĩvinda waendie mũtwaanonĩ ũla waĩ Kena, na e kũu nĩwaseũvĩisye andũ mbinyu kwa kũvĩndũa kĩw’ũ kyatw’ĩka mbinyu nzeo. (Yoana 2:1-11) Nĩwaendaa kũndũ kũngĩ andũ mombanĩe, na akamamanyĩsya maũndũ ma vata matesa kũla.—Mathayo 9:9-13; Yoana 12:1-8.

Ĩndĩ ũndũ ũla wa vata mũno nĩ kana nzĩa ĩla Yesũ watũmĩaa kũtavany’a yatumaa ethukĩĩsya make matanĩa kũmanya kana me na wĩkwatyo wa thayũ ũtathela. (Yoana 11:25, 26; 17:3) Ĩla ala amanyĩw’a 70 mamũtavisye maũndũ maseo ala monie me ũtavany’anĩ, ‘nĩwatanie’ mũno na amea atĩĩ: “Tanai nũndũ masyĩtwa menyu nĩmaandĩkĩtwe ĩtunĩ.”—Luka 10:20, 21.

Atongoi ma ndĩni ma ĩvinda ya Yesũ nĩmatũmĩaa nzĩa sya ũseleke nĩ kana meyendeesye andũnĩ na malũlũmĩĩlye ũkũmũ woo. (Motalo 15:38-40; Mathayo 23:5-7) Kĩvathũkany’o namo, Yesũ eeie atũmwa make kana mayaĩle ‘kũsumbĩka’ andũ angĩ. (Luka 22:25, 26) O na Yesũ nĩwakanisye amanyĩw’a make amea atĩĩ: “Ĩsũvĩei aandĩki, ala mendaa kũtambũka mekĩe ngũa ndaasa, na kũkethw’a ing’ang’anĩ.”—Maliko 12:38.

Ĩndĩ Yesũ ndeekaa tamo nũndũ nĩwavulanaa na andũ, o na ve ĩvinda andũ mataamanya kana e namo ĩkomanonĩ. (Yoana 7:10, 11) O na e katĩ wa amanyĩw’a make 11, ndwaĩ ũtonya kũmũvathũkany’a namo. Kwa ngelekany’o, Yutasi, ũla wamũvũnyanĩie Yesũ, eekie kũmũmumunya, nũndũ ũsu nĩw’o waĩ “wonan’yo” ũla wavangĩte kũtũmĩa atetheesye ala wookĩte namo mamũmanye Yesũ.—Maliko 14:44, 45.

Kwoou o na kau ve maũndũ maingĩ matesĩkĩe ĩũlũ wa ũndũ Yesũ wailyĩ, vate nzika no twasye kana ũndũ ũsolawa ailyĩ mavinda maingĩ, ti w’o wailyĩ. Ĩndĩ kĩla kya vata vyũ nĩ ũndũ tũmwonaa Yesũ ĩvinda yĩĩ, ĩndĩ ti ũndũ wailyĩ.

O mũthenyanĩ ũla Yesũ wawetie ndeto isu now’o wakwie na athikwa. (Yoana 14:19) Aumisye thayũ wake nĩ kana “wĩthĩwe wovosyo kwondũ wa aingĩ.” (Mathayo 20:28) Na mũthenya wa katatũ Ngai nĩwamũthayũũkisye “vevanĩ” na “amumĩlya onanw’e” kwa amanyĩw’a amwe make. (1 Vetelo 3:18; Meko ma Atũmwa 10:40) Yesũ ailyĩ ata ĩvindanĩ yĩu wamaumĩlĩĩle amanyĩw’a make? Veonekana aĩ kĩvathũkany’o na ũndũ wailyĩ atanamba kũawa, nũndũ o na amanyĩw’a make mayaamũmanya na mĩtũkĩ. Ĩla Meli Makatalene wamwonie Yesũ, asũanĩie nĩ mũsũvĩi wa mũũnda, namo ala amanyĩw’a make elĩ maendete Emau mamwona masũanĩie no mũndũ ũendete o vandũ.—Luka 24:13-18; Yoana 20:1, 14, 15.

Ũmũnthĩ twaĩle kwĩthĩwa na woni mwaũ ĩũlũ wa ũndũ Yesũ ũilyĩ? Ĩtina wa myaka 60 kuma Yesũ akw’a, mũtũmwa Yoana nĩwoonie mawoni ĩũlũ wa Yesũ. Mawoninĩ asu, Yoana ndaaona mũndũ wambĩtwe ngelany’onĩ. Ĩndĩ oonie “Mũsumbĩ wa asumbĩ na Mwĩaĩi wa eaĩi,” nake nĩ Mũsumbĩ wa Ũsumbĩ wa Ngai, ũla o mĩtũkĩ ũkilyĩ kũsinda amaitha onthe ma Ngai, namo nĩ ndaimoni na andũ athũku, na ĩndĩ aietee andũ moathimo ma tene na tene.—Ũvuan’yo 19:16; 21:3, 4.