Ala mathũawa nĩ mĩuke methĩawa me thĩnanĩ mũnene. Na mũno mũno vethĩawa vate ũndũ meka makesianĩa na mĩuke nũndũ kĩla mũthenya makomanaa na andũ me kĩvathũkany’o. O na amwe nĩmethĩĩtwe maikũlya ethĩwa no vatonyeke ana-a-asa na eĩtu-a-asa makakũlw’a maeke kwĩvuva mauta me mũuke ĩla meũthi maũmbanonĩ ma kĩkundi na maũmbanonĩ manene.

Vate nzika vai Mũklĩsto wĩsa kwĩka na ngenda ũndũ ũtonya kũtuma ũla ũngĩ ew’a e thĩnanĩ ĩla wooka ũmbanonĩ. Na ũu nĩ w’o nũndũ vai mũndũ ũtendaa kũthangaaw’a nĩ maũmbano. (Aevl. 10:24, 25) Kwoou nũseo ũla ũthũawa nĩ mĩuke nginya ũkethĩa nũkũemwa nĩ kũthi ũmbanonĩ akaneena na atumĩa ma kĩkundi. Kwĩkĩĩa andũ mĩao ĩũlũ wa kũtũmĩa mauta me mũuke ti ũndũ wosanĩte na Maandĩko na ti ũndũ waĩle, ĩndĩ atumĩa nĩmatonya kũtetheesya kĩkundi kĩelewe thĩna ũla ũkwataa ala mathũawa nĩ mĩuke. Atumĩa nĩmatonya kũtw’a kũneenea maũvoo ala maneeneete ũndũ ũsu ĩvinda ya Ũmbano wa Ũthũkũmi kĩlungunĩ kya mavata ma kĩkundi, ethĩwa ũu nĩwaĩle kĩkundinĩ kyoo, kana makatangasa kwa ũĩ ĩũlũ wa ũndũ ũsu. * Ĩndĩ ũu ti kwasya kana atumĩa maĩle kũtindaa mayumya imanyĩthya sya mũthemba ũsu. Nĩkĩ? Nũndũ kĩla ĩvinda andũ ala mekwendeew’a na aeni nĩmokaa ũmbanonĩ, na mayĩthĩawa mesĩ mathĩna ma kĩkundi, na tũitonya kwenda mew’e mate eanĩe. O na ĩngĩ, ti ũseo kũtuma ala mevuvaa mauta mate mũuke mwingĩ mew’a mate eanĩe.

Ethĩwa nĩvatonyeka atumĩa no meke mũvango ala methĩawa na thĩna ũsu makavathĩwa vandũ Nyũmbanĩ ya Ũsumbĩ vala makekalaa. Kwa ngelekany’o, no mekalae lumunĩ matonya kwĩw’a kĩla kĩũneenwa ĩla ũmbano ũendeee. Ethĩwa ũu ndũtonyeka na thĩna ũsu wĩ o vo, kĩkundi nĩkĩtonya kũlekoti maũmbano kana kũvanga ala me na thĩna ũsu methukĩĩsye ũmbano maitũmĩa simũ me mũsyĩ kwoo, o tondũ vekawa kwondũ wa ala matatonya kuma mũsyĩ.

Myakanĩ ya mĩtũkĩ, Ũthũkũmi Witũ wa Ũsumbĩ nĩwĩthĩĩtwe ũyĩkĩa ana-a-asa na eĩtu-a-asa vinya masũanĩe ala angĩ ũndũnĩ ũsu ĩla meũthi maũmbanonĩ manene ma mĩthenya ĩtatũ. Nũndũ kũndũ kwingĩ maũmbano asu mekĩawa nyũmbanĩ nthĩnĩ, ala meũthi maũmbanonĩ asu nĩmakũlaw’a maikatũmĩe mũno mauta me mũuke mwingĩ. Mũno mũno twĩawa ũu ĩla tũũthi maũmbanonĩ manene ma mĩthenya ĩtatũ nũndũ ve vinya kũvatha vandũ vate mĩuke vatonya kwĩkalwa nĩ ala me thĩna ũsu. Ĩndĩ ũndũ ũsu ndũandĩkawa nĩ kana ũtw’ĩke mwĩao wa kũatĩĩwa ikundinĩ, na ndwaĩle kwoswa ũu.

Nũndũ twĩkalĩte nthĩ ĩte nzeo, tũilea kũkwatwa nĩ mathĩna ala maumanaa na naĩ ĩla twatiĩwe. Kwondũ wa ũu, nĩtũtũngaa mũvea mũno ĩla angĩ meekĩa kĩthito nĩ kana matũtetheesye tũikathĩne mũno. Nĩ kana wĩthĩe mwana-a-asa kana mwĩĩtu-a-asa ndethĩna ĩla wooka ũmbanonĩ, nĩtũtonya kũtw’a kwĩvata mauta me mũuke mwingĩ. Ũsu ti ũndũ wĩ vinya ethĩwa nĩtwendete ala angĩ.

Vondio Vilato esĩkĩe nĩ asomi ma Mbivilia nũndũ wa kĩla weekie ĩvinda ya kũsilĩlwa na kũawa kwa Yesũ. (Mt. 27:1, 2, 24-26) Ĩndĩ ĩsyĩtwa yake nĩyonekete mavinda kauta syĩndũnĩ ingĩ sya ĩvinda yĩu. Kwosana na ĩvuku yĩmwe, ũvoo ũla ũandĩkĩtwe ĩũlũ wake syĩndũnĩ sya tene nĩ “mwingĩ kwĩ wa ngavana Mũlomi o na wĩva wa kĩsio kya Yutia.”—The Anchor Bible Dictionary.

Ĩsyĩtwa ya Vilato nĩyonekaa kaingĩ mavukunĩ maandĩkiwe nĩ mũsomi wa maũndũ ma tene ũla waĩ Mũyuti na weetawa Josephus. Awetie mavinda atatũ ĩla Vilato wavonee syũa ĩasa e ngavana wa Yutia. Nayo ĩvinda ya kana yaandĩkiwe nĩ Philo, Mũyuti o ũngĩ waĩ mũsomi wa maũndũ ma tene. Nake mũandĩki Mũlomi weetawa Tacitus, ũla waandĩkie maũndũ ma tene makonetye atongoi ma Lomi, nĩwaandĩkie kana Vondio Vilato nĩwe waumisye mwĩao Yesũ oawe ĩla Tivelio wasumbĩkĩte.

Mwakanĩ wa 1961, akunĩkĩli ma maũndũ ma tene mayĩnza vandũ ve Kaisalea, Isilaeli, vala veekĩawa mathaũ tene nĩ Alomi, nĩmoonie ĩvia yĩ na ĩsyĩtwa ya Vilato kwa kĩthyomo kya Latin. Visa ũũ (wĩ vaa) nĩ kĩlungu kya ĩvia yĩu na kyonekaa ta kyaandĩkĩtwe atĩĩ: “Kwa ngai syaĩle kũnengwa ndaĩa (mwako ũũ) Tiberieum Vondio Vilato, Mũnene wa Yutia, nũwumĩtye.” Mwako ũla wawetawa vau no wĩthĩwe waĩ ĩkalũ yaakĩtwe kwondũ wa kũmũkatha Tivelio, ũla waĩ mũsumbĩki wa Lomi.

Kĩlungu kya “Makũlyo Kuma kwa Asomi Maitũ” ĩkasetinĩ ya Mũsyaĩĩsya ya 15/07/2002 (Kĩswaili) kyawetie kana mwĩĩtu-a-asa nĩwaĩle kwĩvw’ĩka mũtwe ĩla ũkũmanyĩsya mũndũ ve mũtavany’a mũndũũme, mũtavany’a ũsu mũndũũme ethĩwe nĩ mũvatise kana ti mũvatise. Ĩtina wa kũsũanĩa ũndũ ũsu nesa ve vata wa kũvĩndũa maũndũ amwe.

Mwĩĩtu-a-asa aĩle kwĩvw’ĩka mũtwe ĩla ũkũmanyĩsya mũndũ matũaa memanyĩasya ethĩwa ve mũtavany’a mũndũũme mũvatise. Eeka ũu ethĩawa ayonany’a kana nũnengete ndaĩa ũkũmũ ũla Yeova wiĩte kĩkundinĩ nũndũ eanĩsya wĩa waĩle kwĩthĩwa ũitethw’a nĩ mwana-a-asa ũsu. (1 Ako. 11:5, 6, 10) Ethĩwa ti ũu, no atavye ũ mwana-a-asa amanyĩsye mũmanyĩw’a ne we, ethĩwa nĩwaĩle na no atonye.

Ĩndĩ ethĩwa mwĩĩtu-a-asa emanyĩsya mũndũ matũaa memanyĩasya na ve mũtavany’a mũndũũme ũte mũvatise, na ũte mũũme wake, ti lasima kwosana na Maandĩko evw’ĩke mũtwe. O na vailyĩ ũu, eĩtu-a-asa amwe nĩmatonya kũsukumwa nĩ wasya woo wa ngoo mevw’ĩke mũtwe o na ethĩwa ti lasima kwosana na Maandĩko.