1, 2. Nũũ wanengie andũ wasya wa ngoo, na nĩkĩ twaĩle kũtũnga mũvea nũndũ wa mũthĩnzĩo ũsu?

YEOVA NGAI oombie andũ me na ũthasyo wa kwĩnyuvĩa nĩ kana wĩthĩe nĩmatonya kwĩnyuvĩa ũndũ ũmwe katĩ wa maũndũ mana. O na ĩngĩ Ngai nĩwanengie ala andũ elĩ ma mbee kĩndũ kĩseo mũno kya kũmatongoesya. Kĩndũ kyu nĩ wasya wa ngoo, naw’o nĩ wasya wĩ nthĩnĩ witũ ũtũtetheeasya kũvathũkany’a ũseo na ũthũku. Wasya wa ngoo watũmĩwa nesa no ũtũtetheesye kwĩka ũla ũseo na ũkatũsũvĩa tũikeke ũthũku. Kwoou mũthĩnzĩo ũũ wa wasya wa ngoo nĩ nzĩa ĩmwe ĩtwonasya kana Ngai nũtwendete na kana nĩwendaa andũ onthe mekae ũla ũseo.

² O na ũmũnthĩ andũ onthe masyaawa me na wasya wa ngoo. (Soma Alomi 2:14, 15.) Ĩndĩ o na kau andũ aingĩ maiatĩĩaa myolooto ĩla yĩ Mbivilianĩ, mavinda maingĩ amwe nĩmekaa ũla ũseo na makevetangana na ũla ũthũku. Wasya wa ngoo nũsiĩĩaa andũ aingĩ maikeke maũndũ ala mathũku vyũ. We wĩona nthĩ ta yĩthĩwa ĩthũkĩte ata keka andũ mai wasya wa ngoo? Twĩthĩwa twĩw’aa ngewa sya maũndũ mathũku mbee wa ala twĩw’aa. Kwoou twaĩle kũtũnga mũvea mũno nũndũ Ngai oombie mũndũ e na wasya wa ngoo!

3. Nĩkĩ Mũklĩsto amanyĩsya wasya wake wa ngoo nesa wĩthĩawa e ũtethyo mũnene kĩkundinĩ?

³ O na kũtw’ĩka andũ ma nthĩ maimanyĩasya wasya woo wa ngoo,  athũkũmi ma Yeova nĩmekaa ũu. Mekaa ũu nũndũ methĩawa mayenda kĩla mawasya moo ma ngoo meũmatavya kyosane na myolooto ya Ndeto ya Ngai nĩkwĩthĩwa nĩyo yonanĩtye ũla waĩle na ũla ũtaĩle, kana ũla ũseo na ũla ũthũku. O na ĩngĩ Mũklĩsto amanyĩsya wasya wake ngoo nesa nĩwĩthĩawa e ũtethyo mũnene kĩkundinĩ. Ĩndĩ kũmanya kĩla Mbivilia ĩmanyĩasya kwĩ kw’oka kũitonya kũtuma mũndũ amanyĩsya wasya wake wa ngoo na amanya kũũtũmĩa. Mbivilia yonanasya kana no nginya twende myolooto ya Ngai na tũyĩthĩwa na mũĩkĩĩo kana nĩtwaĩle. Kwa ngelekany’o, Vaulo aandĩkie atĩĩ: “Mũminũkĩlyo wa wĩaĩi [kana, ũmanyĩsyo] ũsu nĩ wendo ũla wumaa ngoonĩ ntheu na wasyanĩ mũseo wa ngoo na mũĩkĩĩo ũte na wangangan’yo.” (1 Tim. 1:5) Twamanyĩsya wasya witũ wa ngoo na twaatĩĩa ũndũ ũũtwĩa, tũkamwenda Yeova mũnango na tũkeethĩwa na mũĩkĩĩo mũlũmu. Na ũu nĩ w’o nũndũ ũndũ tũtũmĩaa wasya witũ wa ngoo nĩ nzĩa ĩmwe yonanasya twĩanĩte kĩ-veva tũkavika va, nĩ kyaũ kĩ ngoonĩ sitũ, na wendi witũ wa kũmwendeesya Yeova wĩana ata. Kwoou vai nzika kana wasya ũsu nĩwonanasya ithyĩ tũilyĩ ata.

4. Tũtonya kũmanyĩsya wasya witũ wa ngoo ata?

⁴ Ĩndĩ tũtonya kũmanyĩsya wasya witũ wa ngoo ata? Maũndũ ala ma vata tũtonya kwĩka nĩ kwĩmanyĩasya Mbivilia kĩla ĩvinda, kũsũanĩa kĩla tũkwĩmanyĩsya, na kũmũvoyaa Yeova atũtetheesye tũatĩĩe kĩla tweemanyĩsya. Vate nzika, tũyaĩle kwĩmanyĩsya Mbivilia aĩ nĩ kana twĩke kũmanya maũndũ na tũimanya ũndũ mĩao yaĩtye. Ĩndĩ twaĩle kwĩmanyĩsya Mbivilia kwa nzĩa ĩtonya kũtuma tũendeea kũmũmanya Yeova nesanga, tũmanye nguma syake, na tũimanya kĩla wendete na kĩla ũmenete. Tweeka ũu, wasya witũ wa ngoo nĩwambĩĩaa kũatĩĩa kĩla Yeova Ngai wendaa. Na ĩndĩ kĩu nĩkĩtumaa ngoo yitũ yĩthĩwa na wendi wa kũatĩĩa ngelekany’o ya Yeova nesanga.

5. Twĩĩmanyĩsya kyaũ ĩsomonĩ yĩĩ?

⁵ Ĩndĩ no tũkũlye atĩĩ: Ĩla mũndũ ũkwĩka motwi atonya kũtetheka ata nũndũ wa kwĩthĩwa amanyĩĩtye wasya wake wa ngoo nesa? Tũtonya ata kũnenga ndaĩa motwi ala mekĩtwe nĩ angĩ maitũmĩa wasya wa ngoo? Na wasya wa ngoo ũtonya kũtũtetheesya ata tũthangaae mũnango mawĩanĩ maseo? Lilikana makũlyo asu ĩla tũkwĩthĩwa tũyĩmanyĩsya ũndũ wasya wa ngoo ũtonya kũtũtetheesya maũndũnĩ aa atatũ: (1) ũiiti, (2) kwĩtanĩthya, na (3) kũtavany’a. Maũndũ asu atatũ nĩmo tũkwĩmanyĩsya ĩsomonĩ yĩĩ.

6. Nĩ ũndũ wĩva ũmwe twaĩlĩte kwĩtw’ĩĩa?

⁶ Mbivilia nĩtũthangaasya twĩvetangane na imanyĩo nthũku na ĩkatwĩa kana ĩla twatw’a kwĩka maũndũ ta kũya na kũnyw’a, twaĩlĩte kũmekaa tũthimĩte. (Nth. 23:20; 2 Ako. 7:1) Twaatĩĩa myolooto ya Mbivilia nĩtũsũvĩaa mĩĩ yitũ ũndũ tũtonya o na kau tũilea kũkũa kana kũwaa. Nthĩ imwe nĩsyĩthĩawa na mĩthemba ĩlĩ ya ũiiti: ũiiti ũla ũnenganawe sivitalĩ, na mĩiitĩle ĩla ĩngĩ eka ũsu. Nũndũ wa ũu, mavinda maingĩ movisi ma ũvonge nĩmakwataa mavalũa kuma kwa ana-a-asa na eĩtu-a-asa maikũlya ĩũlũ wa mũiitĩle mũna. Aingĩ moo makũlasya atĩĩ: “Mũthũkũmi wa Yeova no etĩkĩle ũiiti ta ũũ?”

7. Nĩ kyaũ kĩtonya kũtũtetheesya ĩla tũkwĩka ũtwi maũndũnĩ makonetye ũiiti?

⁷ Ovisi wa ũvonge vamwe na atumĩa ma kĩkundi mai na kĩanda kya kwĩkĩa Ngũsĩ ila ingĩ ũtwi maũndũnĩ makonetye ũiiti o na Ngũsĩ isu syamakũlya maitae. (Aka. 6:5) Ĩndĩ no masyony’e myolooto ĩla Yeova ũnengete Aklĩsto ĩmatetheesye meke ũtwi. Kwa ngelekany’o, Mũklĩsto aĩlĩte kũlilikana kana Mbivilia yaĩtye ‘twĩvathane na nthakame.’ (Meko 15:29) Mwĩao ũsu nũtũvatĩte kũiitwa na nthakame kana na kĩlungu kĩna katĩ wa ila ilungu inya sya nthakame. O na mwĩao ũsu nũtonya  kũtetheesya wasya wa ngoo wa Mũklĩsto ĩla ũkwenda kwĩka ũtwi ũkonetye kũiitwa na tũla tũlungu tũnini tumĩtw’e ilungunĩ ila inya nene sya nthakame. * Ĩndĩ ve ũtao ũngĩ wĩva wa Mbivilia ũtonya kũtũtetheesya ĩla tũũsũanĩa maũndũ ma ũiiti?

8. Ĩandĩko ya Aeveso 5:15 yĩtonya kũtũtetheesya ata maũndũnĩ ma ũiiti?

⁸ Ĩandĩko ya Nthimo 14:15 yaĩtye atĩĩ: “Ũla ũte ũmanyi nĩwĩtĩkĩlaa kĩla ndeto; ĩndĩ ũla wĩ kĩlĩko asiasya ũndũ ũendaa.” Mowau amwe nĩmatonya kwĩthĩwa mate ndawa. Kwoou mũndũ aĩlĩte kwĩthĩwa e metho ĩla weew’a nzĩa imwe sya ũiiti iikathĩĩwa atĩ nĩ nzeo vyũ, na wesa kũatĩĩa ũyĩthĩa no ngewa syĩkũewa. Vaulo aveveewe aandĩka atĩĩ: “Ĩsũvĩei ĩndĩ nesa ũndũ mũendaa, ti ta ala mate na ũĩ, ĩndĩ ta ala oĩ.” (Aev. 5:15) O na ĩngĩ, kũtũmĩa ũĩ nĩkũtũtetheeasya tũikatũmĩe ĩvinda yingĩ maũndũnĩ ma ũiiti nginya ũkethĩa nĩ ta twoolilwe nĩ maũndũ ma kĩ-veva. Tũkambĩĩa kwona ũiiti taw’o ũndũ ũla mũnene, nĩ laisi mũno kwĩthĩa twambĩĩe kwĩyenda mũno. (Avi. 2:4) Ĩndĩ twaĩlĩte kũmanya kana tũyĩsa kwĩthĩwa na mĩĩ mĩseo vyũ twĩ nthĩ ĩno, na kwoou kĩla twaĩle kwona kĩ kya vata vyũ nĩ kũmũthũkũma Yeova.—Soma Avilivi 1:10.

9. Ĩandĩko ya Alomi 14:13, 19 yĩkonetye ata kwĩka motwi maũndũnĩ ma ũiiti? Nĩ ũndũ wĩva ũtonya kũtuma mũuo wa kĩkundi wanangĩka?

⁹ Mũklĩsto mũĩ ndalasimĩthasya ala angĩ maatĩĩe woni wake. Nĩkĩ? Kwasũanĩa ngelekany’o ĩno: Ve ĩvinda mwana-a-asa ũmwe wa Europe e na mũka matindĩaa kũkathĩĩa mũĩĩle mũna na ndawa sya mũthemba mũna sya kwongela mwĩĩ vinya. Nĩmeesũvie ana-a-asa amwe nginya mambĩĩa kũitũmĩa ĩndĩ angĩ mayaaĩtĩkĩla. Ĩtina wa ĩvinda ala maatĩĩe ndeto syoo mayaaona ũseo wasyo na nĩmathatie mũno. Mwana-a-asa ũsu na mũka maĩ na ũthasyo wa kwĩnyuvĩa malĩu ala mekwenda na ndawa ila mekwenda. Ĩndĩ ĩkũlyo nĩ atĩĩ, Mo nĩmatũmĩie ũĩ kwĩka ũndũ ũsu waĩ ũtonya kũtuma ngwatanĩo ya kĩkundi yanangĩka? Ve ĩvinda Aklĩsto ma kĩkundi kya Lomi maĩ na mawoni maĩ kĩvathũkany’o ĩũlũ wa malĩu mana na mĩthenya mĩna. Vaulo amanengie ũtao wĩva? Atavisye ala maĩ na mawoni me kĩvathũkany’o ĩũlũ wa mĩthenya mĩna atĩĩ: “Mũndũ ũmwe nũtaĩaa mũthenya ũmwe kwĩ ũngĩ: mũndũ ũngĩ ataĩaa mĩthenya yonthe ũndũ ũmwe. Kĩla mũndũ namanyĩthw’e vyũ kĩlĩkonĩ kyake mwene.” Kwoou kĩla mũndũ waaĩlĩte kwona kĩ kya vata nĩ kũtata ndakalulutĩkye ala angĩ.—Soma Alomi 14:5, 13, 15, 19, 20.

10. Nĩkĩ twaĩlĩte kũnenga ndaĩa motwi ma ala angĩ? (Sisya visa ĩthangũnĩ ya 8.)

¹⁰ Ethĩwa mũndũ nĩweeka ũtwi ũmũkonetye we mwene aatĩĩe wasya wake wa ngoo na tũikũelewa nĩkĩ weeka ũu, tũyaĩlĩte kũsembea kũmũsilĩla kana kwona ta twaĩle kũmũthing’ĩĩsya aalyũle ũtwi wake. Ũtonya kwĩthĩa wasya wake wa ngoo “ũte vinya” na waĩlĩte kũmanyĩw’a mũnango, kana ũkethĩa wasya wake wa ngoo nũmũthĩnasya mũno maũndũnĩ mana.  (1 Ako. 8:11, 12) O na no kwĩthĩwa ne ithyĩ twaĩlĩte kũthiana wasya witũ wa ngoo tũsisye kana nĩwaĩlĩte kũmanyĩw’a mũnango ũmanye kũatĩĩa myolooto ya Ngai. Kĩla ũmwe witũ aĩlĩte kwĩyĩkĩa motwi maũndũnĩ makonetye ũiiti na ayĩthĩwa eyũmbanĩtye kwĩtĩkĩlana na kĩla kĩkaumĩla.

11, 12. Twaĩlĩte kũlilikana ũtao wĩva wa Mbivilia ĩla tũũnyuva kĩla tũkwĩtanĩthya nakyo?

¹¹ Yeova oombie andũ kwa nzĩa matonya kwĩw’a mũyo ĩla mekwĩtanĩthya na kwa nzĩa matonya kũtetheka meetanĩthya. Nĩkyo kĩtumi Solomoni waandĩkie kana ve “ĩvinda ya kũtheka” na “ĩvinda ya kũsunga.” (Mũta. 3:4) Ĩndĩ ti nzĩa syonthe sya kwĩtanĩthya syakaa mwĩĩ, ikatuma mũndũ athyũmũa, kana ikatuma mũndũ ausya. Na eka ũu, tũyaĩle kũtũmĩa ĩvinda yingĩ tũyĩtanĩthya kana kũtindĩa kwĩtanĩthya. Kwoou wasya witũ wa ngoo ũtonya kũtũtetheesya ata twĩw’e mũyo ĩla tũkwĩtanĩthya na tũitetheka?

¹² Maandĩko nĩmatũkanĩtye tũikethĩwe na mĩkalĩle ĩmwe ĩla yĩtĩtwe “mawĩa ma mwĩĩ.” Mawĩa asu nĩ ta “ũlaalai, ũvuku, mĩmeo mĩthũku, kũthaitha mĩvw’anano, ũoi, ũmaitha, ĩteta kĩwĩu, mothilĩku, ngananĩo, ũtaanĩsyo, momanyĩsyo ma ũvũngũ, mawendi, ũthengi, mboka itaĩle, na maũndũ angĩ mailyĩ ta asu.” Vaulo aandĩkie kana “ala mekaa maũndũ ta asu maikatiĩwa ũsumbĩ wa Ngai.” (Aka. 5:19-21) Nũndũ wa kĩtumi kyu twaĩlĩte kwĩkũlya atĩĩ: ‘Wasya wakwa wa ngoo nũmbataa mathaũ me na veva wa masindano, kũkumya nthĩ, kana ũng’endu? Wasya wakwa wa ngoo nũnganasya ĩla ngũtatĩka nĩloele sinema yĩ na mavisa ma ũlaalai, kana ĩkwonany’a ũwe, kũnyw’a mũno, na ũlaalai tate maũndũ mathũku?’

13. Ũtao ũla wĩ ĩandĩkonĩ ya 1 Timotheo 4:8 na ũla wĩ ĩandĩkonĩ ya Nthimo 13:20 ũtonya kũtũtetheesya ata ĩla tũũnyuva maũndũ ma kwĩtanĩthya?

¹³ O na ĩngĩ Mbivilia nĩtũnengete myolooto ĩtonya kũtetheesya wasya witũ wa ngoo wĩthĩe no ũtũtetheesye kwĩka motwi maseo maũndũnĩ ma kwĩtanĩthya. Mwolooto ũmwe nĩ ũũ: “Kwĩthangaasya kwa mwĩĩ kwaĩlaa vanini.” (1 Tim. 4:8) Andũ amwe nĩmesĩ kana mũndũ eeka masoesi ateũtĩĩa mwĩĩ wake nũseũvaa na kĩlĩko kĩkausya. Ĩndĩ ĩkũlyo nĩ, Ĩla tũkwenda kwĩka masoesi na andũ angĩ, twaĩlĩte kwĩka o na ũla waumĩla? Ĩandĩko ya Nthimo 13:20 yĩtũtavĩtye atĩĩ: “Endaa na andũ oĩ, ũkeethĩwa mũĩ; ĩndĩ ũla ũtindanasya na ndia akathĩna.” We ndũkwona ĩandĩko yĩu yĩtwony’a kana tũyaĩlĩte kwĩtanĩthya oou kĩtumbo, ĩndĩ twaĩlĩte kũtongoew’a nĩ wasya wa ngoo ũla ũmanyĩĩtw’e nĩ Mbivilia?

14. Mũndũ ũmwe wa mũika eekie ũndũ wĩva wosanĩte na ĩandĩko ya Alomi 14:2-4?

¹⁴ Christian na Daniela nĩ asyai me na eĩtu elĩ ma mũika. Christian aĩtye atĩĩ: “Mũthenya ũmwe tũyĩka Ũthaithi wa Mũsyĩ nĩtwaneenie ĩũlũ wa kwĩtanĩthya. Nĩtweetĩkĩlanile kana ve nzĩa imwe sya kwĩtanĩthya syaĩlĩte na ingĩ itaĩlĩte. Ĩndĩ nĩtweekũlilye naaũ ala matonya kwĩtwa kĩtindo kĩseo. Mwĩĩtu ũmwe witũ aisye kana me sukulu ĩla mamba kumaala nza mose nzeve, ve Ngũsĩ imwe sya mũika syĩkaa maũndũ we wonaa mataĩlĩte. O na ĩngĩ nĩwaisye kana eew’aa amũika asu maituma o nake enda kwĩka o tamo. Ĩndĩ nĩtwaneeneie ũndũ ũsu na twoona kana kĩla ũmwe e na wasya wa ngoo, na aĩlĩte kũtongoew’a nĩw’o ĩla ũkũnyuva kĩla ũkwĩka na ũla ũkwĩka nake.”—Soma Alomi 14:2-4.

15. Nĩkĩ kũsũanĩa ĩandĩko ya Mathayo 6:33 kũtonya kũtũtetheesya ĩla tũũvangĩĩa ĩvinda ya kwĩtanĩthya?

¹⁵ Ũndũ ũngĩ twaĩlĩte kũsũanĩa nĩ ũũ: Nĩ ĩndĩĩ twaĩlĩte kwĩtanĩthya? We ũvangĩĩaa mavinda ma kwĩtanĩthya ĩvinda yĩla kwĩ na maũndũ ta maũmbano, ũtavany’a, kana ĩvinda yĩla waĩlĩte kwĩthĩwa ũyĩmanyĩsya? Kana wambaa kwĩtanĩthya na ĩndĩ ĩtina ũyambĩĩa kũmantha ĩvinda ya kwĩka maũndũ ma kĩ-veva?  Nĩ kyaũ wonaa kĩ kya vata? Yesũ aisye atĩĩ: “Ambai ũmantha ũsumbĩ wake, na ũlũngalu wake; na isu syonthe nĩmũkongeleelwa.” (Mt. 6:33) Kwondũ wa ũu sũanĩa ĩkũlyo yĩĩ: Wasya waku wa ngoo nũkũtetheeasya ũatĩĩe ũtao ũsu wa Yesũ?

16. Wasya wa ngoo ũtonya kũtũtetheesya ata ũtavany’anĩ?

¹⁶ Wasya mũseo wa ngoo nũtũtetheeasya maũndũnĩ angĩ eka o kũtũkany’a tũikeke ũthũku. Nũtũthangaasya twĩke mawĩa maseo. Wĩa ũmwe mũseo vyũ nĩ kũtavany’a nyũmba na nyũmba na kũtavany’a ĩla mwanya waumĩla twĩ maũndũnĩ maitũ. Wasya wa ngoo wa Vaulo nĩwamũthangaaisye eke ũu. Aandĩkie ũũ: “Nĩnthingaatĩtwe; na woo nĩ wakwa, ethĩwa ndiũtavany’a ũvoo mũseo.” (1 Ako. 9:16) Twaatĩĩa ngelekany’o ĩsu ya Vaulo, wasya witũ wa ngoo ũkatũtavasya kana tũendeee kwĩka ũndũ ũla waĩlĩte. Na ĩla tũũtavany’a ũvoo mũseo, ala tũũmatavya nĩmatwĩthukĩĩasya nũndũ wa kwona ngelekany’o yitũ nzeo. Vaulo aisye atĩĩ: “[Kwa] kwonan’ya ũla w’o, nĩtũkwĩĩkĩĩthya ene wasyanĩ wa ngoo wa kĩla mũndũ mbee wa Ngai.”—2 Ako. 4:2.

17. Mwĩĩtu-a-asa ũmwe wa mũika aatĩĩie ata wasya wake wa ngoo?

¹⁷ Ĩla Jacqueline waĩ na myaka 16 nĩwasomie ĩsomo ya saenzi. Nĩmasomethiw’e mũno ĩũlũ wa kana syũmbe syeekie kwĩyumĩlya. Jacqueline aĩtye atĩĩ: “Wasya wakwa wa ngoo ndwambĩtĩkĩlasya numye maelesyo mũno tondũ neekaa mavinda ala angĩ. Ndyeew’aa naĩlĩte kũkwata mbau ũmanyĩsyo wa kana syũmbe syeekie kwĩyumĩlya. Nĩvo naendie kwona mwalimũ na namũelesya woni wakwa. Naseng’ie mũno nũndũ nĩwambĩthukĩĩisye nesa na anenga mwanya nĩelesye kĩlasi kana syĩndũ syeekie kũmbwa.” Jacqueline eewie e mwĩanĩe mũno nũndũ nĩweethukĩĩisye wasya wake wa ngoo na aũatĩĩa nĩkwĩthĩwa waĩ mũmanyĩsye nesa nĩ Mbivilia. We wasya waku wa ngoo nũkũthangaasya wĩke ũla waĩlĩte?

18. Nĩkĩ twaĩlĩte kwenda twĩthĩwe na wasya mũseo wa ngoo ũtonya kwĩkwatw’a?

¹⁸ Wĩthĩwa wĩ ũndũ mũseo mũno ethĩwa kĩeleelo kitũ nĩ kwĩkala kwosana na myolooto ya Yeova. Wasya witũ wa ngoo no ũtũtetheesye mũno nĩ kana twĩanĩsye kĩeleelo kĩu. Ĩndĩ nĩ kana tũmanyĩsye wasya witũ wa ngoo twaĩlĩte kũsomaa na kĩthito Ndeto ya Ngai tũteũtĩĩa, tũkasũanĩa kĩla twasoma, na tũitata kwĩkala kwosana na kĩla twasoma. Tweeka ũu, tũkeethĩwa tũtonya kwĩkwatya wasya witũ wa ngoo ũtũtetheesye tũendeee kwĩthĩwa Aklĩsto aseo!