1, 2. Andũ amwe methĩawa na woni mwaũ ĩũlũ wa Ngai?

ANDŨ aingĩ monaa Ngai ndalũnganaa na kĩla andũ maendeesye. O na amwe maĩkĩĩaa kana Ngai ndamakaw’a nĩ mathĩna ala makwataa andũ. Kwa ngelekany’o, ĩvinda yĩla kĩuutani kĩthũku mũno (Super Typhoon Haiyan) kyakũnie kĩsio kĩmwe kĩnene kya nthĩ ya Philippines kwĩ Mwei wa 11, 2013, meya wa mũsyĩ ũmwe mũnene aisye: “No nginya Ngai ethĩwe eeĩ kũndũ kũngĩ.”

² Naw’o mwĩkalĩle wa andũ angĩ wonanasya maikũĩkĩĩa kana Ngai nĩwene kĩla mekwĩka. (Isa. 26:10, 11; 3 Yoa. 11) Andũ ta asu mailyĩ ta ala mũtũmwa Vaulo wamawetie akyasya kana “[nĩmaleile] kwĩthĩwa na Ngai ũmanyinĩ woo.” Asu Vaulo wawetaa ‘mausũĩtwe nĩ ũla ũte ũlũngalu w’onthe, na ũthũku, na ĩtomo, na wai.’—Alo. 1:28, 29.

3. (a) Nĩ makũlyo meva tũtonya kwĩkũlya? (b) Mavinda maingĩ ĩla Mbivilia yaweta “kw’oko” kwa Yeova yĩthĩawa ĩiweta kyaũ?

³ Nata naitũ? Twĩ kĩvathũkany’o vyũ na asu mawetwa vau ĩũlũ nũndũ nĩtwĩsĩ kana Yeova ethĩawa ene kyonthe kĩla tũkwĩka. Ĩndĩ ĩkũlyo nĩ atĩĩ: Nĩtũĩkĩĩaa kana Yeova nĩwendeeaw’a nithyĩ na kana kw’oko kwake nĩkũtũtethasya? O na ĩngĩ nũseo tũkekũlya-ĩ, ‘Ithyĩ twĩ amwe katĩ wa ala Yesũ waisye kana “makamwona Ngai”?’ (Mt. 5:8) Nĩ kana tũmanye ũu nĩ kwasya ata, ekai twambe kũsisya ngewa imwe syĩ Mbivilianĩ sya andũ moonie kw’oko kwa Ngai kũitethya wĩa na sya andũ maleile kwona kw’oko ku kwa Ngai. Twasisya ngewa  isu twĩsyoka twĩmanyĩsye ũndũ tũtonya kwĩyonea kw’oko kwa Yeova nesa. Ĩla tũendeee kwĩmanyĩsya maũndũ asu onthe, lilikana ũndũ ũũ: Mavinda maingĩ ĩla Mbivilia yaweta “kw’oko” kwa Ngai yĩthĩawa ĩiweta vinya ũla Ngai ũminĩte kũtũmĩa. Vinya ũsu aũtũmĩaa kũtetheesya athaithi make na kũsinda amaitha make.—Soma Kũtũngĩlĩlwa Kwa Mĩao 26:8.

4. Nĩkĩ amaitha ma Isilaeli mataaona kw’oko kwa Ngai?

⁴ Kuma o na ĩla mbaĩ ya Isilaeli yaĩ nini, andũ nĩmaĩ matonya kwona na makew’a nguma sya ũndũ Ngai wamĩtethasya. Kwa ngelekany’o, Yeova nĩwamyovoisye yauma Misili na ĩndĩ yathi ĩsindĩte asumbĩ ala yeethĩana namo. (Yos. 9:3, 9, 10) O na kau vakuvĩ asumbĩ onthe ala maĩ mũingo wa Yolotani nĩmoonie na meew’a ũvoo ũsu, “nĩmoombanie vamwe, mokite na Yosua na Isilaeli, me na ngoo ĩmwe.” (Yos. 9:1, 2) Ĩndĩ o na ĩla makwatisye kaũ na mbaĩ ĩsu, nĩmaaĩle kwona nesa vyũ kana kw’oko kwa Ngai kwaĩ na Isilaeli. Nĩkĩ? Nũndũ Yeova nĩweeaĩe “syũa yaũngama ki, na mwei weeteela mũvaka ĩla mbaĩ yeeĩvanĩsya amaithanĩ mayo.” (Yos. 10:13) Ĩndĩ Yeova amaekie amaitha asu ‘moomya ngoo syoo, mokite na Isilaeli.’ (Yos. 11:20) Asumbĩ asu mokitaa na Isilaeli nĩmaleile kwĩtĩkĩla kana Ngai nũkwetye kũkitĩa Isilaeli, na kyu nĩkyo kyatumie mavalũka.

5. Nĩ kyaũ Mũsumbĩ Aavu waleile kwĩtĩkĩla?

⁵ Ĩtina wa ĩvinda, o nake Mũsumbĩ Aavu nĩwakwatie mwanya mavinda meana ũna wa kwona kw’oko kwa Ngai. Kwa ngelekany’o, ve ĩvinda Eliya wamwĩie atĩĩ: “Kũtikethĩwa ĩmwe kana mbua . . . ate o kwĩanana na ndeto yakwa.” (1 Asu. 17:1) Vai nzika kana Yeova nĩwe watumĩte Eliya ethĩwa na mũĩkĩĩo wa kũweta ndeto isu, ĩndĩ Aavu nĩwaleile kũĩkĩĩa kyu. Ĩtina wa vau Aavu o ũsu nĩweeyoneie mwaki ũtheeete kuma ĩtunĩ ĩla Eliya waminie kũmũvoya Yeova avĩvye nthembo ĩla waumasya. Kĩu kyathela, Eliya nĩwawetie kana Yeova nũkũmina mũnyao ũla waĩ kw’o nũndũ amwĩie Aavu ũũ: “[Theea], nĩ kana mbua ndĩkakũsiĩĩe.” (1 Asu. 18:22-45) Aavu nĩwoonie maũndũ asu onthe, ĩndĩ o na kũvika vau ndaaenda kwĩtĩkĩla kana ũsu waĩ vinya wa Ngai. Ngelekany’o ĩsu na ila ingĩ syĩtũmanyĩsya ũndũ ũũ wa vata: Ĩla twoona Yeova eeka ũndũ, no nginya tũketĩkĩlaa kana ku nĩ kw’oko kwake.

6, 7. Nĩ kyaũ Laavi na andũ ma Ngiveoni moonie nesa?

⁶ Ve andũ angĩ ma ĩvinda ya asumbĩ asu athũku mataaĩka tamo. Maĩ kĩvathũkany’o nũndũ mo nĩmoonie kw’oko kwa Ngai. Kwasũanĩa ĩũlũ wa andũ ma Ngiveoni. Mbaĩ ila ingĩ iyũkita na Isilaeli mo maendie kũmantha mũuo na mbaĩ ĩsu. Nĩkĩ? Maisye: “Athũkũmi maku nĩmaumĩte nthĩ yĩ kũasa mũno kwondũ wa syĩtwa ya Yeova Ngai waku: nũndũ nĩtwĩw’ĩte nguma yake, na w’onthe ũla wekie.” (Yos. 9:3, 9, 10) Andũ asu maĩ oĩ nũndũ nĩmamanyie kana Ngai wa w’o nĩwe watongoesye Aisilaeli.

⁷ O nake Laavi nĩweeyoneie kw’oko kwa Ngai. Ĩla wamanyie ũndũ Yeova woovoisye athaithi make, atavisye ala athiani elĩ ma Isilaeli ndeto ii: “Nĩnĩsĩ atĩ Yeova nũmũnengete nthĩ ĩno.” O na kau no weesĩ kũkwatĩanĩa na Isilaeli kwaĩ kũtonya kũmũlikya mũisyonĩ mũnene, ndaĩ na nzika kana Yeova aĩ atonya kũmũvonokya e na andũ make.—Yos. 2:9-13; 4:23, 24.

8. Aisilaeli amwe moonanisye ata kana nĩmoonie kw’oko kwa Ngai?

⁸ O na ĩngĩ kĩvathũkany’o na Mũsumbĩ Aavu, Aisilaeli amwe makũsĩĩie Yeova aitheesya ũla mwaki Eliya weetĩtye nĩmoonie kana kũu kwaĩ kw’oko kwa Ngai. Ĩla moonie mwaki ũsu wa Yeova ũivĩvya ĩla nthembo, maisye ũũ na wasya mũtũlu: “Yeova, nĩwe Ngai.” (1 Asu. 18:39) Mayonaa ve ũngĩ wĩka ũu eka Yeova.

9. Tũtonya kũmwona Yeova ata na tũtonya kwona kw’oko kwake ata?

 ⁹ Ngelekany’o syonthe ila tweemanyĩsya nĩsyatũtetheesya kũmanya ũsũngĩo wa ĩkũlyo yĩĩ: Kwona Ngai kana kwona kw’oko kwake nĩ kwasya ata? Ĩla twongela ũmanyi witũ ĩũlũ wa Ngai o naitũ nĩtũtonya kwona kw’oko kwake. Tũkwonaa nũndũ “metho ma ngoo [sitũ]” nĩmambĩĩaa kwona ũndũ ũ Ngai ũilyĩ na maũndũ ala wĩkaa. (Aev. 1:18) No twende mũno kũatĩĩa ngelekany’o ya andũ ma tene na ma ũmũnthĩ ala monete nesa Yeova aitethya andũ make. Ĩndĩ o na kau no twĩthĩwe na wendi ũsu, no tũkũlye atĩĩ: Twĩsĩ ata kana Ngai nũtethasya andũ ũmũnthĩ?

10. Twĩsĩ ata kana Yeova nũtethasya andũ ũmũnthĩ? (Sisya visa ĩthangũnĩ ya 4.)

¹⁰ Ve maũndũ maingĩ matumaa tũĩkĩĩa kana o na ũmũnthĩ Yeova nũtethasya andũ. Kwa ngelekany’o, mavinda maingĩ nĩtwĩw’aa ĩũlũ wa andũ amwe mamũvoyete Ngai amatetheesye na akamatetheesya. (Sav. 53:2) Kwasũanĩa ĩũlũ wa kĩveti kĩmwe kĩkalaa kathamanĩ ke Philippines, kĩla kyeethĩiwe nĩ mwana-a-asa wĩtawa Allan aitavany’a nyũmba na nyũmba. Ĩla kyamanyie kana Allan nĩ Ngũsĩ nĩkyambĩĩe kũĩa. Allan easya: “Kwakya ku kyaĩ kĩnamũvoya Yeova atũme Ngũsĩ syake kwakyo. Ĩla kĩveti kĩu kyaĩ kelĩtu nĩkyamanyĩaw’a Mbivilia nĩ Ngũsĩ, ĩndĩ kyaanwa nasyo ĩla kyatwaiwe na kyathamĩĩa kathamanĩ kau. Kwoou Ngai asũngĩie mĩtũkĩ mũno ĩla mboya kyaĩ kĩnavoya nginya ũkethĩa nĩkĩkwoneka kyakiitwa ngoo.” O na mwaka ũte mũthelu, nĩkyeeyumisye kĩmũthũkũme Yeova.

11, 12. (a) Nĩ kwa nzĩa syĩva Yeova ũtetheeasya athũkũmi make? (b) Elesya ngewa ya mũndũ watetheeiw’e nĩ Yeova.

¹¹ Athũkũmi aingĩ ma Yeova nĩmaĩkĩĩte kana nũtethasya andũ nũndũ nĩmonete aimatethya makĩlye vinya imanyĩo ite laisi kũekana nasyo ta kũnyw’a sikala, kũtũmĩa ndawa sya kũmila, kana kwĩloela mavisa ma ũlaalai. Amwe maasyaa kana matambĩte kũmũmanya Yeova nĩmatatĩte mavinda maingĩ kũeka maũndũ asu na makaemwa. Ĩndĩ ĩla mesie kũmwĩkwatya Yeova amatethye, nĩwamanengie ‘vinya mũnene ũvĩtũkĩte,’ na maeka imanyĩo isu.—2 Ako. 4:7; Sav. 37:23, 24.

¹² O na ĩngĩ, Yeova nũtetheeasya athũkũmi make aingĩ momĩĩsye maũndũ methĩwa maimathokoa. Kwa ngelekany’o, mwĩĩtu-a-asa ũmwe wĩtawa Amy nĩwoonie ĩvinda yũmũ ĩla watũmiwe akatetheanĩsye na angĩ kwaka Nyũmba ya Ũsumbĩ na nyũmba ya amisonalĩ kathamanĩ kamwe ke ũkanganĩ wa Pacific. Easya atĩĩ: “Twekalaa ũtelinĩ ũmwe mũnini, na nĩ kana tũvike vala twaakaa, kĩla mũthenya twesĩlaa malelũnĩ mausĩe kĩw’ũ makekala ũsĩ.” O na ĩngĩ Amy aĩ no nginya amanyĩe syĩthĩo sya kũu, na mavinda maingĩ kũyeethĩawa na sitima na kĩw’ũ. Ongelete kwasya: “Kũthũkya ũvoo, ĩvinda yĩmwe nĩnaneenisye naĩ mwĩĩtu-a-asa ũmwe twatethasya wĩa nake. Nenũkie nĩthokoekete vyũ. Navika kasũmbanĩ kala nekalaa nekalile vau kĩvindunĩ na namũtulũĩla Yeova ngoo yakwa na namwĩa nandetheesye.” Ĩla sitima wesie kũsyoka, Amy oosie ĩkaseti ya Mũsyaĩĩsya yaĩ na kĩlungu kyaneeneete maũvoo ala maumiw’e mũthenya ũmwe amanyĩw’a ma kĩlasi kĩmwe kya Sukulu ya Mbivilia ya Ngileati moosaa mavalũa. Kĩlungu kĩu nĩkyawetete mathĩna aa onthe waĩ namo: syĩthĩo ũtaamanyĩa, kwĩw’a ũtulu nũndũ wa kwĩkala vaasa na mũsyĩ, na kwĩkalany’a na andũ ũtaamanyĩa. Aĩtye: “Neewie Yeova ta ũkũneena nakwa. Kĩu nĩkyandetheeisye mũno nakwata vinya wa kũendeea kũthũkũma wĩa ũla nanengetwe.”—Sav. 44:25, 26; Isa. 41:10, 13.

13. Twĩsĩ ata kana Yeova nũtw’ĩĩkaa andũ make ĩla menda “kũwũkitĩa na kũlũlũmĩlya” ũla ũvoo mũseo?

¹³ Yeova nũtũtetheesye “kũwũkitĩa na kũlũlũmĩlya” ũla ũvoo mũseo, na ũsu nĩ ũndũ ũngĩ ũtũĩkĩĩthasya kana kũla kw’oko kwake kwĩ vinya  nĩkũtũtw’ĩĩkaa. (Avi. 1:7) Kwa ngelekany’o, kwĩ silikalĩ imwe itatĩte mũno kũũngamya vyũ wĩa wa andũ ma Ngai. Ĩndĩ kuma mwaka wa 2000 Ngũsĩ sya Yeova isindĩte makoani ta 268 kotinĩ ila nene, na 24 katĩ wa asu masilĩlwe kotinĩ mũnene mũno wĩtawa European Court of Human Rights. Ĩla twesa kũvindĩĩsya na twoona ũndũ tũsindĩte makoani ta asu, twĩthĩawa tũte na nzika o na vanini kana vai mũndũ ũtonya kũtũnga kw’oko kwa Ngai.—Isa. 54:17; soma Isaia 59:1.

14. Nĩ maũndũ angĩ meva matũĩkĩĩthasya kana Ngai e vamwe na andũ make?

¹⁴ Tũitonya kũtavany’a ũvoo mũseo nthĩ yonthe takethĩwa ti va vinya wa Ngai. (Mt. 24:14; Meko 1:8) O na kwatata ũsũanĩe ũndũ andũ ma Yeova methĩawa me ngwatanĩo o na kau me nthĩ syĩ kĩvathũkany’o. Ngwatanĩo ĩsu andũ ma nthĩ maimyona, na nĩkyo kĩtumi o na amwe matwĩaa ũũ: “Nĩ w’o Ngai e katĩ wenyu.” (1 Ako. 14:25) Kwoou kũvikĩĩa vau no twasye kana ve maũndũ maingĩ matũĩkĩĩthasya vyũ kana Ngai e vamwe na andũ make. (Soma Isaia 66:14.) Ĩndĩ nata we a vaku? We nĩwĩyoneaa nesa kw’oko kwa Yeova maũndũnĩ maku?

15. Nĩkĩ mavinda amwe tũtonya kũlea kwona nesa kw’oko kwa Yeova maũndũnĩ maitũ? Elesya.

¹⁵ Nĩ maũndũ ta meva matonya kũtũvw’ĩka metho ũkethĩa tũyene nesa kana kw’oko kwa Ngai kwĩ vamwe naitũ? Mathĩna ala matũkwataa nĩmatonya kũtũemeea. Ĩla matũemeea no laisi tũkolwa kana kũvika vau tũvikĩte Yeova nĩwe wĩthĩĩtwe aitũtetheesya. Kwa ngelekany’o, ĩla Yeseveli, mũka wa Mũsumbĩ Aavu, weeie Eliya nũkũmũaa, Eliya nĩwambie kũlwa kwa kavinda kana Ngai nĩwamũtethetye kũvika vau wavikĩte. Mbivilia yaĩtye kana kavindanĩ kau Eliya ‘nĩweevoyeie akw’e.’ (1 Asu. 19:1-4) Nĩ ũndũ wĩva waĩ ũtonya kũmũtethya Eliya? Aaĩlĩte kũmwĩkwatya Yeova amwĩkĩe vinya.—1 Asu. 19:14-18.

16. Tũtonya kwĩka ata nĩ kana twone Ngai o tondũ Yovu wamwonie?

¹⁶ O nake Yovu asũanĩie mũno mathĩna ala mamũkwatĩte nginya weethĩa ndeũmosa ũndũ Ngai wamosaa. (Yovu 42:3-6) Ĩndĩ o  tondũ Yovu weekie, no kwĩthĩwa o naitũ twaĩle kwongelanga kĩthito nĩ kana tũmwone Ngai maũndũnĩ maitũ. Nĩ kyaũ kĩtonya kũtũtetheesya twongelange kĩthito kyu? Nĩtwaĩle kũvindĩĩsya mũno kĩla Maandĩko mawetete ĩũlũ wa mathĩna maitũ. Na twamanya ũndũ Yeova ũtũtw’ĩĩkaa nĩtũtonya kũmũĩkĩĩa mũnango. Na nũndũ wa ũu no twĩse kwasya o tondũ Yovu waisye. Aisye atĩĩ: “Nĩneew’ĩte ũvoo waku kwa kwĩw’a na kũtũ; ĩndĩ yu itho yakwa nĩyĩũkwona.”

17, 18. (a) Nĩ maũndũ ta meva matonya kũtũtetheesya tũmanye kana Yeova nũtũtetheeasya? (b) Nengane ngelekany’o ĩkwonany’a ũndũ Ngai ũtũtetheeasya.

¹⁷ Tũtonya kwona kw’oko kwa Yeova ata? Kwasũanĩa maũndũ aa. Ũndũ wa mbee, no kwĩthĩwa ĩla wasũanĩa ũndũ wakwatie ũw’o wĩthĩawa ũte na nzika kana no Ngai waũtetheeisye. Ũndũ wa kelĩ, no kwĩthĩwa ũlilikanaa ũvoo weewie wĩ ũmbanonĩ na waũkiita ngoo nginya wasya, “Ũvoo ũsu ninyie ngumĩaw’a!” Ũndũ wa katatũ, no kwĩthĩwa wavoyie na ũkona Yeova asũngĩa mboya yaku. Ũndũ wa kana, no kwĩthĩwa ve ĩvinda wendie kwongelanga kĩthito kyaku kya kũmũthũkũma Yeova na woona aũtetheesya nginya weeka ũndũ wavangĩte. Ũndũ wa katano, no kwĩthĩwa wakolile wĩa watethasya tene nũndũ watumaa ũtamũthũkũma Yeova nesa na ĩtina wa vau woona aianĩsya watho ũũ wake: “Ndikakũtia o na ĩndĩĩ.” (Aevl. 13:5) Tweethĩwa na ngwatanĩo ndũmu vamwe na Yeova, tũkeethĩawa tũtonya kwona ũndũ ũtũtethetye maũndũnĩ me kĩvathũkany’o.

¹⁸ Kwasũanĩa kĩla mwĩĩtu-a-asa wĩtawa Sarah wa Kenya ũwetete. Easya: “Naĩ na mũmanyĩw’a ũmwe noonaa ta ũtendete kwĩmanyĩsya Mbivilia na ĩvinda yĩmwe nĩnavoyie kwondũ wake. Nĩnamũkũlilye Yeova ethĩwa nĩ waĩlu nĩeke kwĩmanyĩsya nake. Ĩndĩ nakililye nasya ‘Ameni’ oou, simũ yaĩa. Kaĩ nĩ ũla mũmanyĩw’a wakũnĩte ayenda kũmanya kana no tũendany’e ũmbanonĩ! Naseng’ie mũno!” O naku weethwa wĩ metho, no wone maũndũ meũkũĩkĩĩthya kana Ngai e vamwe naku. Mwĩĩtu-a-asa Rhonna kuma Asia easya: “No nginya wĩmanyĩsye kwona ũndũ Yeova wakũtetheesya ũndũnĩ mũna. Ĩndĩ wamina kwĩka ũu, ũkaseng’aa kwona maũndũ maingĩ mũno ala meũkũĩkĩĩthya kana nũtũthĩnĩkĩaa!”

19. Nĩ kyaũ kĩngĩ twaĩle kwĩka nĩ kana tũmwone Ngai?

¹⁹ Yesũ aisye atĩĩ: “Nĩ aathime ala atheu ngoo: nũndũ nĩo makamwona Ngai.” (Mt. 5:8) Nĩ kyaũ kĩtonya kũtũtetheesya twĩthĩwe twĩ andũ “atheu ngoo”? No nginya tũsũanĩae maũndũ maseo na tũiekana na mwĩkalĩle mũthũku ũla tũtonya kwĩthĩwa twĩ naw’o. (Soma 2 Akolintho 4:2.) Na ĩndĩ twalũlũmĩlya ngwatanĩo yitũ vamwe na Ngai na tweethĩwa na mwĩkalĩle ũla waĩle, tũkeethĩawa twĩ amwe ma ala mamwonaa Ngai. Ĩsomo yĩla yĩatĩĩe nĩyĩeleetye ũndũ mũĩkĩĩo ũtonya kũtũtetheesya twone nesanga ũndũ Yeova ũtũtetheeasya.