“Ĩthĩwa na ũthangaau maũndũnĩ aa; ĩnengane kwamo vyũ; nĩ kana kũendeea na mbee kwaku kwĩthĩwe kwĩ kwoneku kwa onthe.”—1 TIM. 4:15.

MBATHI: 22, 52

1, 2. Nĩ maũndũ meva matumaa twasya kana w’ongo wa mũndũ woombiwe kwa nzĩa ya mwanya vyũ?

KĨTHYOMO nĩ kya vata mũno. Nĩkyo kĩtumaa andũ methĩwa matonya kũsoma kĩndũ, kũandĩka, kũea ngewa, kũelewa kĩla mũndũ watamũka, kũvoya, na kũmwinĩa Yeova. Kwĩka maũndũ asu onthe nĩ kĩndũ kĩsaanĩtye mũno na kĩtonyekaa no ũndũ wa ilungu syĩ kĩvathũkany’o sya w’ongo na syĩndũ ingĩ mbingĩ syĩ vau ila o na andũ ma saenzi mataaĩsa kũsielewa kũvika o na ũmũnthĩ. W’ongo witũ ũmbĩtwe kwa nzĩa ya mwanya vyũ, na nĩkyo kĩtumi twĩthĩawa tũtonya kwĩmanyĩsya kĩthyomo. Mũndũ ũmwe ũsomeete ithyomo aisye atĩĩ: “Ũtonyi wa syana wa kwĩmanyĩsya kĩthyomo nĩ ũndũ ũmwe mũnene wĩthĩawa [andũnĩ] me oka.”

² Ũtonyi ũla mũndũ wĩ naw’o wa kwĩmanyĩsya kĩthyomo nĩ mũthĩnzĩo Ngai watũnengie. (Sav. 139:14; Ũvu. 4:11) Ve ũndũ ũngĩ ũtumaa twasya w’ongo ũũ Ngai watũnengie nĩ wa mwanya vyũ. Ũndũ wĩva? Kĩvathũkany’o na nyamũ, andũ moombiwe na “mũvw’ano wa Ngai.” Nũndũ wa ũu me na ũthasyo wa kũnyuva ethĩwa nĩmeũtũmĩa ũtonyi woo wa kwĩmanyĩsya kĩthyomo kwa nzĩa ĩtonya kũmũtaĩa Ngai.—Mwa. 1:27.

3. Yeova atũnengete mũthĩnzĩo wĩva mũseo nĩ kana atũtetheesye twĩthĩwe twĩ oĩ?

³ Onthe ala me na wendi wa kũmũtaĩa Mwambĩlĩlya wa kĩthyomo nĩmanengetwe mũthĩnzĩo mũseo nĩwe. Mũthĩnzĩo ũsu nĩ Mbivilia,  na ĩkwatĩkanaa kwa ithyomo mbee wa 2,800, yĩthĩwe nĩ yĩ nusu kana nĩ yĩ nima. Ĩla wamĩsoma wĩthĩawa ũyusũsya kĩlĩko kyaku mosũanĩo ma Ngai. (Sav. 40:5; 92:5; 139:17) Weeka ũu ũkatanĩaa kũsũanĩa maũndũ “matonya ũkũĩvya kũvika ũtangĩĩo.”—Soma 2 Timotheo 3:14-17.

4. Mũndũ ũkũsũanĩa ũndũ ekaa ata, na twĩsũngĩa makũlyo meva?

⁴ Mũndũ ũkũsũanĩa ũndũ ethĩawa alũmĩtye kĩlĩko kyake ũndũnĩ ũsu kana akwetye kũũvindĩĩsya, wĩthĩwe nĩ ũndũ mũseo kana nĩ mũthũku. (Sav. 77:12; Nth. 24:1, 2) Maũndũ elĩ maseo vyũ ala tũtonya kũmasũanĩa nĩ ĩũlũ wa Yeova Ngai na Mwana wake, Yesũ Klĩsto. (Yoa. 17:3) Ĩndĩ no kwĩthĩwa tũtonya kwĩkũlya-ĩ, ‘Kw’o kũsoma na kũsũanĩa syĩ mũamba wĩva? Nĩ maũndũ ta meva tũtonya kũmasũanĩa? Nĩ kyaũ kĩtonya kũtũtetheesya tũkasũanĩaa kĩla ĩvinda na tũkew’aa mũyo ĩla tũũsũanĩa?’

SOMA KWA NZĨA ĨTONYA KŨŨTETHYA

5, 6. Ĩla watw’a kũsoma, nĩ kyaũ kĩtonya kũũtetheesya ũkwatye nesanga kĩla ũũsoma na ũyĩthĩwa ũtonya kwĩsa kũkĩlilikana mĩtũkangĩ kwĩ tene?

⁵ W’ongo waku no ũtume wĩka maũndũ maingĩ o na ũteũmanya. Kwa ngelekany’o, w’ongo waku nũtumaa wĩka maũndũ ta kũveva, kũtambya, kũtwaa kĩsululu, kana kũkũna kyavuleta o na ethĩwa kĩlĩko kĩi vau. O na mavinda angĩ mũndũ no asome kĩlĩko kyake kĩ vaasa. Kwoou nĩ ũndũ wa vata vyũ ũkatũngaa kĩlĩko ũvoonĩ ũla ũũsoma nĩ kana ũkwatye nesa. Ĩla wamina kũsoma kalungu kamwe kana ĩla wamina kũsoma tũlungu tũla twĩ ungu wa kongo kana, ũtanamba kũthi mbee no wambe kũũngamanga vanini na ũisũanĩa mũno kĩla wamina kũsoma nĩ kana wone kana nĩwakĩkwatya nesa. Nĩ w’o kana kĩlĩko kyaku no kĩkusw’e nĩ maũndũ angĩ me ũtee kana kĩkambĩĩa kwanganga, na nũndũ wa ũu ũiema kũkwatya kĩla wasoma. Kwoou ũtonya kwĩka ata nĩ kana ũsome kwa nzĩa ĩtonya kũũtethya?

⁶ Andũ ma saenzi nĩmethĩĩte kana nĩ laisi kwĩsa kũlilikana kĩndũ ũsomie na wasya. O nake Mũmbi witũ, ũla nowe woombie w’ongo, nĩwĩsĩ ũu. Nĩkyo kĩtumi weeie Yosua ‘asũanĩae’ yĩla ĩvuku ya Mĩao. Ndeto “kũsũanĩa” ĩla yĩ vau yonanasya kũsoma na wasya wĩ nthĩ. (Soma Yosua 1:8.) O naku wasoma Mbivilia na wasya wĩ nthĩ nũtonya kwĩsa kwĩthĩa kana kĩlĩko kyaku nĩkĩũkwatya nesanga kĩla ũũsoma. O na kũsoma kwa nzĩa ĩsu no kũũtetheesye kũtũnga kĩlĩko kyaku vamwe.

7. Nĩ ĩndĩĩ mũndũ ũtonya kũsũanĩa nesa kĩla kĩ Ndetonĩ ya Ngai? (Sisya visa ĩthangũnĩ ya 23.)

⁷ Mũndũ ndatũmĩaa vinya mwingĩ ĩla ũkũsoma, ĩndĩ ĩla watw’a kũsũanĩa kĩla wasoma no nginya ekĩe kĩthito kingĩ nĩ kana atũnge kĩlĩko vamwe. Nĩkĩ? Nũndũ kĩlĩko kya mũndũ kyendete kũsembea tũmaũndũ tũla tũtekwenda mũndũ asũanĩe mũno. Kwoou ĩvinda yĩla ĩseo ya kũsũanĩa nesa nĩ ĩla ũte na mĩnoo, wĩ vandũ ũte kũthokoeka, na ũtekwelelũkw’a kĩlĩko. Kwa ngelekany’o, mũandĩki ũmwe wa Savuli eethĩie kana asũanĩaa nesanga vyũ ĩla wesa kũvindũka ũtukũ. (Sav. 63:6) Nake Yesũ, o na kau aĩ mũndũ ũte na naĩ, nĩweesĩ kana mũndũ nũtethekaa mũno athi kũndũ kũuĩtye nĩ kana asũanĩe na aivoya.—Luka 6:12.

MAŨNDŨ AMWE MASEO ŨTONYA KŨSŨANĨA

8. (a) Nĩ kyaũ kĩngĩ tũtonya kũsũanĩa mũno eka Ndeto ya Ngai? (b) Yeova ew’aa ata oona tũitũmĩa ĩvinda tũelesye angĩ ĩũlũ wake?

⁸ O na kau kũsũanĩa kĩla kĩ Mbivilianĩ nĩ kwa vata mũno, ve o maũndũ angĩ ũtonya kũvindĩĩsya. Kwa ngelekany’o, ĩla woona kĩndũ kya ũsengy’a Yeova woombie, ambaa kwosa kavinda ũkakĩsũanĩa. Kwĩka ũu kũkatumaa wenda kũmũtaĩa nũndũ wa ũseo wake, na ethĩwa wĩ na andũ angĩ kũkatumaa wenda kũmatavya ũndũ kyu kyakũkiita ngoo. (Sav. 104:24; Meko 14:17) We Yeova nũtanaa ĩla twamũtaĩa na twatavya angĩ ĩũlũ wake? Ndeto yake nĩtũsũngĩĩte. Yathĩte ala me mĩthenyanĩ ya mũminũkĩlyo ũndũ ũũ: ‘Nĩvo ĩndĩ ala makĩaa Yeova maneenanisye ene kwa ene; na  Yeova eethukĩĩsya, na eew’a, na ĩvuku ya ũlilikany’o yaandĩkwa e vo, nũndũ wa ala makĩaa Yeova, na ala malilikanaa [kana, masũanĩaa] syĩtwa yake.’—Mal. 3:16.

9. (a) Vaulo eeie Timotheo asũanĩe ĩũlũ wa kyaũ? (b) Ũtao wa Vaulo ũtonya kũtũtetheesya ata ĩla tũkwĩyũmbany’a tũthi ũtavany’a?

⁹ Mũtũmwa Vaulo eeie Timotheo atĩĩ: “Ĩthĩwa na ũthangaau maũndũnĩ aa [kana, “sũanĩa,” kwosana na maelesyo ma kwongeleela ma NWT].” Aaĩlĩte kũsũanĩa kĩla kĩtonya kumĩlw’a nĩ ũneeni wake, mwĩkalĩle wake, na momanyĩsyo make. (Soma 1 Timotheo 4:12-16.) O ta Timotheo, twĩ na maũndũ maingĩ mũno tũtonya kũsũanĩa makonetye ũthaithi witũ. Kwa ngelekany’o, nĩtwaĩle kwosa ĩvinda nĩ kana twĩyũmbanĩsye ũndũ tũkwĩsa kũmanyĩsya amanyĩw’a maitũ. Ĩla tũkwĩyũmbany’a no tũsũanĩe ĩũlũ wa kĩla mũmanyĩw’a e weka nĩ kana tũsisye nĩ ĩkũlyo yĩva yĩtonya kũtuma eyĩelesya, kana nĩ ngelekany’o yĩva ĩtonya kũmũtetheesya eke maendeeo. Twatũmĩa ĩvinda yitũ kwa nzĩa ĩsu tũkatana mũno nũndũ kũsũanĩa maũndũ ta asu nĩkũlũlũmĩlasya mũĩkĩĩo witũ ene na nĩkũtumaa tũmanyĩsya andũ Mbivilia kwa nzĩa nzeango. O na nĩkũtumaa twĩthĩwa na wendi mwingangĩ wa kũmamanyĩsya. Ũu now’o kwĩthĩawa ĩla twoombany’a ngoo sitũ tũtanamba kũthi kũtavany’a. (Soma Esala 7:10.) Kwa ngelekany’o, kũsoma kĩlungu kĩna kya ĩvuku ya Meko ma Atũmwa no ‘kwakany’e’ wendi witũ wa kũtavany’a. O na kũsũanĩa ĩũlũ wa mĩsoa ĩla tũkwenda kũtũmĩa mũthenya ũsu vamwe na mavuku ala tũkwenda kũnengane sua ũsu no kũtũtetheesye twĩanĩsye nesa ũthũkũmi witũ. (2 Tim. 1:6) Sũanĩa ĩũlũ wa andũ ala ũũthi kũtavya ũvoo na ũisũanĩa nĩ kyaũ kĩtonya kũtuma makwĩthukĩĩsya. Tweeka maũndũ asu onthe tũkeethĩawa na wendi wa kũtavany’a nesa kwa nzĩa ĩtonya ‘kwonany’a veva na vinya’ wa Ndeto ya Ngai.—1 Ako. 2:4.

10. Nĩ mavinda angĩ ta meva tũtonya kũkwata mwanya wa kũsũanĩa maũndũ ma kĩ-veva?

¹⁰ We nĩwĩsaa kũandĩka tũmaũndũ ĩla ũkwĩthukĩĩsya maũvoo ma andũ onthe kĩkundinĩ  kana o maũmbanonĩ manene? Wesa kũsoma ĩngĩ tũmaũndũ tũla ũandĩkĩte wĩthĩawa wakwata mwanya mũseo wa kũsũanĩa kĩla ũneemanyĩisye Ndetonĩ ya Ngai na maũmbanonĩ asu. Ũndũ ũngĩ nĩ kana kĩla ĩkaseti ya Mũsyaĩĩsya na ya Amkeni! vamwe na mavuku meũ ala tũkwataa maũmbanonĩ manene methĩawa na maũndũ tũtonya kũsoma na kũsũanĩa. O na ĩngĩ ĩla ũũsoma Kitabu cha Mwaka no ũtetheke ethĩwa wamina kũsoma ngewa ĩmwe ũkambaa kũũngamĩlya vau ũtanamba kũsoma ngewa ĩla ĩatĩĩe. Kwĩka ũu kũkatumaa ũkwata mwanya wa kũsũanĩa ngewa ĩla wasoma na kũituma ĩlika ngoonĩ. Ĩla ũũsoma no ũkululĩle ndeto ila sya vata kana ũkaandĩka ndee ndeto ila woona itonya kwĩsa kũũtetheesya ĩla ũkwĩyũmbanĩsya kũsyokea mũndũ ũnamũtavisye ũvoo, kana ĩla ũũthi kwona ana-a-asa ũmekĩe vinya, kana ĩla ũkesa kwĩthĩwa ũiseũvya ũvoo. Ĩndĩ ũndũ ũla wa vata vyũ nĩ kana ethĩwa mavinda kwa mavinda ũkambaa kũũngamya kĩla ũũsoma nĩ kana ũkĩsũanĩe, ũkakwataa mwanya wa kũkĩeka kĩlike ngoonĩ na wa kũmũtũngĩa Yeova mũvea kwondũ wa maũndũ maseo ala weemanyĩsya.

SŨANĨAA KĨLA KĨ NDETONĨ YA NGAI KĨLA MŨTHENYA

11. Nĩ kyaũ twaĩlĩte kũsũanĩaa mũno, na nĩkĩ? (O na ĩngĩ sisya maelesyo ma kwongeleela.)

¹¹ Vate nzika, kĩndũ kĩla twaĩlĩte kũkĩsũanĩa mũno nĩ Ndeto ĩla Ngai waveveee. Ĩndĩ kwasũanĩa mũthenya ũmwe ũkesa kũvatwa Mbivilia. * O na kau ũu no ũtonyeke, vai mũndũ wĩsa kũũvena ũtonyi ũla wĩ naw’o wa kũsũanĩa, na kwoou no ũendeee kũsũanĩa kĩla kĩ kĩlĩkonĩ. Kwa ngelekany’o, no ũsũanĩe maandĩko ala wendete vamwe na ndeto sya mbathi sya Ũsumbĩ. (Meko 16:25) Naw’o veva wa Ngai no ũũtetheesye kũlilikana maũndũ maseo ala waaĩmanyĩsya.—Yoa. 14:26.

12. Nĩ mũvango ta wĩva ũtonya kwĩthĩwa naw’o wa kũsoma Mbivilia?

¹² No ũvangĩĩe mĩthenya mĩna ya kyumwa ũkasomaa na ũisũanĩa ilungu sya Mbivilia ila ikasomwa ũmbanonĩ wa Sukulu ya Ũthũkũmi wa Kĩtheokulasi. O na no ũvangĩĩe mĩthenya ĩngĩ ũkasũanĩaa ndeto sya Yesũ vamwe na maũndũ ala weekaa. Ndũlea kwĩthĩwa wĩsĩ kana mavuku ma Ũvoo Mũseo ala maeleetye ĩũlũ wa Yesũ na ũtavany’a wake nĩ mavuku amwe ma Mbivilia mesĩkĩe mũno. (Alo. 10:17; Aevl. 12:2; 1 Vet. 2:21) Na eka ũu, andũ ma Ngai me na ĩvuku yĩeleetye yĩatĩanĩsye nesa maũndũ ala makonetye Yesũ ĩla waĩ kũũ nthĩ. Yĩu nĩ ĩvuku yĩtonya kũtũtethya mũno, na mũno mũno ethĩwa nthĩnĩ wa kĩla kĩlungu nĩtũũsoma mavuku ala manenganĩtwe vau ma Ũvoo Mũseo.—Yoa. 14:6.

NĨKĨ KŨSŨANĨA MAŨNDŨ NĨ KWA VATA MŨNO?

13, 14. Nĩkĩ nĩ ũndũ wa vata mũno kũendeea kũsũanĩa ĩũlũ wa maũndũ ma kĩ-veva? Kwĩka ũu kũtonya kũtuma twenda kwĩka ata?

¹³ Mũklĩsto asũanĩa ĩũlũ wa maũndũ ma kĩ-veva nĩwĩanaa. (Aevl. 5:14; 6:1) Ĩndĩ mũndũ ũtũmĩaa o kavinda kanini aimũsũanĩa Yeova na Yesũ nũtumaa mũĩkĩĩo wake wonza. Nĩ laisi mũno kwa mũndũ ta ũsu kũtia ũla w’o kana kwĩvathana naw’o. (Aevl. 2:1; 3:12) Yesũ nĩwawetie kana twaema kwĩw’a Ndeto ya Ngai, kana kwa ndeto ingĩ, twaema kũmĩtĩkĩla “na ngoo nzeo na ya w’o” tũikaaĩsa ‘kũmĩlũmya.’ Ĩndĩ oonanisye no laisi tũkatw’ĩka ta ala ‘maendaa mainyitwa nĩ mawĩmakĩo na ũthwii na motanu ma thayũ ũũ, nao matisyaa ũsyao ũkavika.’—Luka 8:14, 15.

¹⁴ Nũndũ wa kĩtumi kyu, nĩtũtw’ei kũendeea kũsũanĩa kĩla kĩ Ndetonĩ ya Ngai. Kwĩka ũu kũkatumaa twenda kwosa mũvw’ano wa ũtheu mũtisu wa Yeova na twenda kwĩkala take o tondũ tũmanyĩĩtw’e Mbivilianĩ. (2 Ako. 3:18) Nĩ ũseo ũngĩ wĩva ũvĩtĩte kũendeea kũmũmanya Ngai na kwĩthĩwa tũtonya kwosa  mũvw’ano wa ũtheu wake mũtisu? Ũsu nĩ ũndũ ũtakesa kũvika mũthya nũndũ tũkaendeeaa kwĩmanyĩsya ũndũ tũtonya kũatĩĩa ngelekany’o ya Asa witũ wa ĩtunĩ tene na tene.—Mũta. 3:11.

15, 16. (a) Kĩla ũmwe witũ atethekaa ata avindĩĩsya maũndũ ma kĩ-veva? (b) Nĩkĩ mavinda angĩ nĩ vinya mũno kũkwata ĩvinda ya kũsũanĩa, ĩndĩ nĩkĩ twaĩle kũthetheesya?

¹⁵ Twaendeea kũvindĩĩsya maũndũ ma kĩ-veva tũkeethĩawa na wendi wa kũlũmany’a na ũla w’o. Ana-a-asa maitũ na ala matwĩthukĩĩsya tũitavany’a moona wendi ũsu witũ makosaa vinya. Na ĩndĩ kũsũanĩa mũno ĩũlũ wa mũthĩnzĩo ũla mũseo vyũ Ngai waatũnenga, naw’o nĩ nthembo ya wovosyo ĩla Yesũ waumisye, kũkatumaa twenda mũno kũlũmya mũamba mũseo ũla twĩ naw’o vamwe na Asa witũ Mũtheu, Yeova. (Alo. 3:24; Yak. 4:8) Ve ĩvinda mwana-a-asa ũmwe wa South Africa wĩtawa Mark wooviwe myaka ĩtatũ nũndũ wa kũlea kwĩlikya siasanĩ. Aisye: “Kũsũanĩa maũndũ no ũndũ ũmwe na kumya kyalo ũthi ũkatembee kũndũ. Twatũmĩa ĩvinda yingĩ tũisũanĩa ĩũlũ wa maũndũ ma kĩ-veva, nĩtũmanyaa maũndũ maingĩ mũno tũteeĩsĩ ĩũlũ wa Ngai witũ, Yeova. Mavinda amwe nesa kwĩw’a ta ngũkw’a ngoo kana ta ngwĩmakĩa nũndũ wa ũnĩ, nosaa Mbivilia ngasoma mĩsoa mĩna na ngamĩsũanĩa. Nyie nonaa kwĩka ũu kũituma nĩusya.”

¹⁶ Vai mũndũ wĩsa kũlea kana nthĩ ĩno yĩ maũndũ maingĩ mũno matũvĩngĩĩsaa nginya ũkethĩa o na mavinda angĩ nĩ vinya mũno kũkwata ĩvinda ya kũsũanĩa maũndũ ma kĩ-veva. Patrick nĩ mwana-a-asa ũngĩ wa nthĩ yĩ Africa wĩthĩĩtwe e mũĩkĩĩku. Aĩtye atĩĩ: “Kĩlĩko kyakwa nĩ ũndũ ũmwe na ĩsandũkũ ya vosita yusĩe mavalũa me kĩvathũkany’o, amwe ma vata na angĩ mate maana, maĩle kũvulwa kĩla mũthenya. O ta ũu, mavinda maingĩ ĩla nathiana kĩlĩko kyakwa nĩnĩthĩaa kĩ na ‘mosũanĩo maingĩ,’ na wĩthĩaa no nambie kũmũvoya Yeova andethye nĩ kana nĩsũanĩe kĩla ngũsũanĩa nĩ na kĩlĩko kĩtheu. O na kau ngĩsa kũmina kwĩka ũu nĩ kana nĩthĩwe nĩtonya kũsũanĩa maũndũ ma kĩ-veva no nĩkalangaa, nĩw’aa natiwa nĩ na ngwatanĩo ndũmangu na Yeova. Ĩtina wa vau kĩlĩko kyakwa kĩthĩawa kĩtonya kũkwatya nesanga ũla w’o.” (Sav. 94:19) Kwoou nĩ w’o ki kana onthe ala ‘masomaa Maandĩko Matheu kĩla mũthenya’ na masũanĩaa kĩla masoma, nĩmaathimĩkaa mũno.—Meko 17:11, The Holy Bible in Current Kikamba Language.

ŨTONYA KUMYA VA ĨVINDA YA KŨSŨANĨA?

17. Ũtonya kumya va ĩvinda ya kũsũanĩa?

¹⁷ Amwe maamũkaa kwakya tene nĩ kana masome, masũanĩe kĩu masoma, na maivoya. Namo angĩ mekaa ũu ĩla mekwosa nzeve saa sya mũthenya. O na no kwĩthĩwa ũyona ne kavaa ũkeka ũu ĩ ya mawĩoo kana wĩoo ũtanamba kũkoma. Na ĩndĩ ve angĩ mendete kũsoma Mbivilia kwakya na maisyoka mamĩsome sua o ũsu wĩoo matanakoma. Kwa kwĩka maũndũ ta asu methĩawa ‘maimĩsũanĩa mũthenya na ũtukũ,’ kana kwa ndeto ingĩ, mamĩsomaa mate kũtĩĩa. (Yos. 1:8) Kwoou, kĩla kya vata nĩ kwosa ĩvinda yĩla ũtũmĩaa kwĩka maũndũ mate ma vata mũno ũyĩtũmĩe kũsũanĩa Ndeto ya Ngai kĩla mũthenya.—Aev. 5:15, 16.

18. Mbivilia yĩ na ũvoo wĩva kwondũ wa ala masũanĩaa Ndeto ya Ngai kĩla mũthenya na matataa mũno maatĩĩe kĩla meemanyĩsya?

¹⁸ Kwĩ kũndũ kwingĩ Ndetonĩ ya Ngai kũwetete kana ala mamĩsũanĩaa na matataa maatĩĩe kĩla masoma makaathimĩkaa. (Soma Savuli 1:1-3.) O nake Yesũ aisye ũũ: “Nĩ aathime mbee, ala mew’aa ndeto ya Ngai, makĩmĩkwata.” (Luka 11:28) Na ĩndĩ ũseo ũla mũnene nĩ kana kũsũanĩaa maũndũ ma kĩ-veva kĩla mũthenya kũkatumaa twĩka maũndũ matonya kũmũtaĩa Mũmbi ũla woombie w’ongo wa mũndũ. Nake ndakalea kũtũathima na ũtanu ĩvindanĩ yĩĩ tũĩ, na ayĩsa kũtwĩtĩkĩlya twĩkale nthĩ nzaũ yĩ na ũlũngalu tene na tene.—Yak. 1:25; Ũvu. 1:3.