1, 2. (a) Nĩ maũndũ meva mathĩnasya asyai ĩla syana syoo syĩ na myaka katĩ wa 13 na 19? (b) Nĩ maũndũ meva Aklĩsto ma mũika matonya kwĩanĩsya?

ASYAI Aklĩsto mew’aa mũyo mũno ĩla mwana woo wavatiswa. * Kwa ngelekany’o, syana inya sya mwĩĩtu-a-asa ũmwe wĩtawa Berenice syavatisiwe itavikĩtye myaka 14. Easya atĩĩ: “Tweewie mũyo mwingĩ mũno. Twatũngie mũvea mũno nũndũ syana sitũ nĩsyendie kũmũthũkũma Yeova. O na ũu wĩ o vo, nĩtweesĩ kana syana isu ikakwatwa nĩ mawetu maingĩ o iendeee kwĩana.” No kwĩthĩwa ũtonya kũmũelewa Berenice ethĩwa wĩ na syana syĩ na myaka katĩ wa 13 na 19 kana ikilyĩ kũvika vau.

² Mũsomi ũmwe nĩwĩtĩkĩlĩte kana syana syĩ katĩ wa myaka 13 na 19 nithĩnasya asyai na syo mbene nikwatawa nĩ mathĩna. Ĩndĩ asyokete akasya ũũ: “Kwasya mwana nĩ wa mũika ti kwasya kana ‘e na mbũsũ’ na kana e na ‘wana.’ Ĩndĩ ĩvinda yĩu akiitawa ngoo mĩtũkĩ nĩ maũndũ, ethĩawa e na wendi wa kũtindany’a na anyanyae,  na ethĩawa e na ũĩ wa kwĩka maũndũ.” Kwoou ĩvindanĩ yĩu amũika no matume ndũũ ngamu na Yeova, makeka motwi ta kwĩyumya mamũthũkũme Yeova na maiatĩĩa mĩao yake, na makevangĩĩa maũndũ ala makeanĩsya ũthũkũminĩ wake. Amũika no matũmĩe ĩvinda yĩu kwĩana kĩ-veva o tondũ Yesũ weekie ĩla waĩ wa mũika. (Soma Luka 2:52.) Ĩndĩ ĩla syana syĩ myakanĩ ĩsu we mũsyai waĩlĩte kwĩka ata? Kwasũanĩa ũndũ Yesũ woonanisye kana e na wendo, wĩnyivyo, na ũmanyi ĩla watw’ĩkie mũndũ mũima. Maũndũ asu matonya kũũtetheesya ata ũmanyĩsye mwana waku amũthũkũme Yeova?

3. Nĩkĩ Yesũ waĩ atonya kwĩta atũmwa make anyanyae?

³ Yesũ aĩ ndũũ mũno na amanyĩw’a make na nĩwalũmanĩtye namo. (Soma Yoana 15:15.) Ĩvindanĩ ya andũ ala mawetetwe Mbivilianĩ, mũndũ ndatavasya ngombo syake maũndũ make ma kĩ-nthĩnĩ. Ĩndĩ Yesũ aĩ kĩvathũkany’o. Aĩ vwana wa amanyĩw’a make aĩkĩĩku, na aĩ mũnyanyae woo. Atindanasya namo, akamaelesya ũndũ ũkwĩw’a, na nĩwamethukĩĩasya nesa ĩla meũmũelesya kĩla kĩ ngoonĩ syoo. (Mko. 6:30-32) Kũea ngewa ta kũu nĩkw’o kwatumie Yesũ atuma ndũũ ngamu na atũmwa make na kwatuma amatetheesya meyũmbany’e kwondũ wa ianda ila syaĩ mbee woo ũthũkũminĩ wa Ngai.

4. Ũtonya ata kũtuma ndũũ na mwana waku na ũyĩthĩa no ũkũnengete ndaĩa? (Sisya visa ĩthangũnĩ ya 8.)

⁴ Mwana-a-asa ũmwe wĩtawa Michael wĩ na syana ilĩ aĩtye atĩĩ: “O na kau ithyĩ asyai tũyĩsa kwĩanana na syana sitũ, no twĩthĩwe anyanyae masyo.” Andũ me ndũũ makothaa kũtinda ĩmwe mũno. Nũndũ wa ũu, sũanĩa mũno na ũivoya nĩ kana ũsisye kana no ũolange masaa ala ũtũmĩaa wĩanĩ na maũndũnĩ angĩ nĩ kenda ũkwate mwanya mwingangĩ wa kũtindany’a na syana syaku. Ũndũ ũngĩ nĩ kana andũ me ndũũ methĩawa mendete maũndũ mavw’anene. Kwoou tata mũno ũtanĩe maũndũ ala mwana waku ũtanĩaa ta mbathi, sinema, kana mathaũ. Mwĩĩtu-a-asa ũmwe wĩtawa Ilaria wa Italy aĩtye ũũ: “Asyai makwa nĩmendie mũno kũmanya mbathi ila neethukĩĩasya. O na eka ũu, ĩthe-akwa nĩwatw’ĩkie mũnyanyawa ũla mũnene, na neew’aa nĩ mwĩanĩe ĩla ngũmũelesya tũmaũndũ twakwa twa kĩ-nthĩnĩ.” Kũtuma ndũũ na syana syaku na kũitetheesya syĩthĩwe syĩ “ndũũ” na Yeova kũyĩsa kũtuma iũvũthya. (Sav. 25:14, The Holy Bible in Current Kikamba Language) Vandũ va ũu, wĩthĩawa ũyonany’a kana nũsyendete na nũinengete ndaĩa, na ũu ũtumaa ieka kũũkĩa. Vekala ũu syĩthĩawa itonya kũkũelesya kĩla kĩkũithĩny’a.

5. Yesũ atetheeisye amanyĩw’a make ata nĩ kana makwate ũtanu ũla mũndũ ũkwataa nũndũ wa kwĩthĩwa na maũndũ maingĩ ũthũkũminĩ wa Yeova?

⁵ Yesũ nĩwendaa amanyĩw’a make na anyanyae makwate ũtanu ũla mũndũ ũkwataa nũndũ wa kwĩthĩwa na maũndũ maingĩ ũthũkũminĩ wa Yeova. Nũndũ wa ũu, nĩwendaa mũno methĩwe na kĩthito maũndũnĩ ma kĩ-veva. Nĩkyo kĩtumi wamekĩie vinya meyumye vyũ kũtw’ĩkĩthya andũ amanyĩw’a. O na nĩwamathie kana akeethĩwa vamwe namo nĩ kana meanĩsye wĩa ũsu.—Mt. 28:19, 20.

6, 7. Nĩkĩ asyai ala mendete syana syoo maĩkĩĩthasya syĩ na mũvango wa kwĩka maũndũ ma kĩ-veva vate kũtĩĩa?

⁶ Nĩwendaa syana syaku syĩthĩwe syĩ na ngwatanĩo ndũmu na Yeova. O nake Yeova endaa ũee syana syaku “na mosilĩlo na motao” make. (Aev. 6:4) Kwoou ĩanĩsya kĩanda kĩla ũnengetwe nĩ Ngai kwa kwĩthĩwa na mũvango mũseo wa kũmanyĩsya syana syaku kĩla ĩvinda. Kwa ngelekany’o, nĩwĩkĩaa syana syaku vinya ithi sukulu nũndũ nĩwĩsĩ kana kĩsomo nĩ kya vata na nĩwendaa syĩthĩwe na wendi wa kwĩmanyĩsya maũndũ meũ. O ta ũu asyai ala mendete syana syoo nĩmasyĩkĩaa vinya syĩmanyĩsye “motao ma Mwĩaĩi”  ĩla syĩ maũmbanonĩ ma kĩkundi, maũmbanonĩ manene, na ũthaithinĩ wa mũsyĩ. Na nũndũ kũmanyĩw’a nĩ Yeova nĩ kwa vata, nĩwaĩlĩte kũtataa nĩ kana syana syaku syende mũno maũndũ ma kĩ-veva na iimanya kana no Yeova ũtonya kũimanyĩsya syĩthĩwe na ũĩ. (Nth. 24:14) O tondũ Yesũ watetheeisye amanyĩw’a make, waĩlĩte kũtata ũtetheesye syana syaku nĩ kana iendeee nesa ũtavany’anĩ. Ũtonya kwĩka ũu kwa kũitetheesya syende mũno kũmanyĩsya angĩ Ndeto ya Ngai na kwa kũitetheesya itavanasye iteũtĩĩa.

⁷ Kwĩthĩwa na mũvango mũseo wa maũndũ ma kĩ-veva kĩla ĩvinda kũtonya kũtetheesya syana ata? Mwĩĩtu-a-asa wĩtawa Erin kuma South Africa aĩtye atĩĩ: “Twĩ syana nĩtweeminyaminyaa na tũkateta tũilea kwĩmanyĩsya Mbivilia, kũthi maũmbanonĩ, na kũtavany’a. Mavinda angĩ ĩla tũkwĩmanyĩsya vamwe vau mũsyĩ tweekanasya mĩthũmbi nĩ kana tũikaendeee kwĩmanyĩsya. Ĩndĩ asyai maitũ mayaaĩtĩkĩla tũmoae ngoo.” Aendeee kwasya: “Ũndũ ũsu wandetheeisye nĩmanyĩsye kwĩthĩwa na wũmĩĩsyo. Matukũ aa ĩla mĩvango yakwa ya kwĩka maũndũ ma kĩ-veva yaanangĩka, nĩnĩtataa nĩmĩtũngĩĩe mĩtũkĩ ũndũ vatonyeka. Keka asyai makwa mayaaĩthĩwa me alũmu mĩvangonĩ ya maũndũ ma kĩ-veva ndikwona ta nĩthĩwa na wendi ũsu. Keka nĩmaekie tũmoae ngoo, nĩnĩsĩ ki kana ũmũnthĩ nĩthĩwa nonaa wĩ ũndũ wĩ laisi kũtĩĩa maũmbano na kũkĩlĩla maũndũ angĩ ma kĩ-veva.”

8. (a) Yesũ oonanisye ata kana nĩweenyivĩtye? (b) Wĩnyivyo wa Yesũ watumie amanyĩw’a make meka ata?

⁸ O na kau Yesũ ndaĩ na naĩ, wĩnyivyo nĩwatumaa etĩkĩla kana kwĩ maũndũ amwe ũtatonya na kana nĩweethĩawa amwĩkwatĩtye Yeova. (Soma Yoana 5:19.) Ĩndĩ w’o wĩnyivyo wa Yesũ nĩwatumie amanyĩw’a make maeka kũmũnenga ndaĩa? Aiee. Eka ũu, amanyĩw’a make mamũĩkĩĩaa mũnango moona ũndũ wamwĩkwatĩtye Yeova. Ĩtinanĩ nĩmesie kwĩthĩwa na wĩnyivyo o ta Yesũ.—Meko 3:12, 13, 16.

9. Kwĩtya ũekeo na kwĩtĩkĩla kana ve maũndũ amwe ũtatonya kũtonya kũtetheesya syana syaku ata?

⁹ Ve maũndũ maingĩ mũno tũtatonya, na kĩvathũkany’o na Yesũ, twĩ andũ me na naĩ na nĩtũvĩtasya. Kwoou ĩtĩkĩlaa kana ve maũndũ amwe ũtatonya, na ũyĩtĩkĩlaa mavĩtyo maku. (1 Yoa. 1:8) Kwa ngelekany’o, nĩ mũnene wĩva ũtonya kũnenga ndaĩa mũno? Nĩ ũla wĩtĩkĩlaa avĩtya kana nĩ ũla ũtetasya ũekeo? No ta ũu, ĩla mwana waku weew’a ũyĩtya ũekeo nũkũnengae ndaĩa mũnango. Mwana ũsu no emanyĩsye kana o nake nĩwaĩlĩte kwĩtĩkĩla ĩla wavĩtya. Mũndũ mũka ũmwe ũaĩsye syana itatũ wĩtawa Rosemary aĩtye ũũ: “Ithyĩ nĩtweetĩkĩlaa mavĩtyo na ũndũ ũsu nĩwatumaa syana sitũ itũelesya mathĩna masyo iteũkĩa. Na nũndũ nĩtweesĩ kana tũitonya maũndũ onthe, nĩtwamanyĩisye syana sitũ kũla itonya kumya ũtethyo ĩla syĩ na mathĩna. Ĩla syatwĩtya ũtethyo, nĩtwaitavasya ĩvuku yĩla itonya kũsoma yĩ na myolooto ya Mbivilia na tũivoya nasyo.”

10. Yesũ oonanasya ata kana aĩ na wĩnyivyo atw’a kwĩaĩa aatĩĩi make?

¹⁰ Yesũ aĩ atonya kwĩaĩa amanyĩw’a make ũndũ ũkwenda. Ĩndĩ ĩla wameaĩa meke ũndũ nĩwamanengae kĩtumi kya kwĩka ũu. Kwa ngelekany’o, ĩla wameie mambe kũmantha Ũsumbĩ na ũlũngalu wa Ngai mbee, ongelile kũmea atĩĩ: “Na isu syonthe nĩmũkongeleelwa.” Na ĩla waisye, “Mũikasilĩle,” asyokie amanenga kĩtumi kĩĩ: “Nĩ kana mũikasilĩlwe. Nũndũ ũsilĩlo ũla mũsilĩlaa, now’o mũkasilĩlwa.”—Mt. 6:31–7:2.

11. Nĩkĩ vatonyeka mũsyai waĩle kũnenga mwana wake kĩtumi kya mwĩao mũna kana ũtwi mũna?

¹¹ Tavasya mwana waku kĩtumi kya kũmũnenga mwĩao mũna kana kwĩka ũtwi mũna ĩla woona vaĩlĩte. Nĩkĩ? Nũndũ mwana amanya kĩeleelo kyaku ethĩawa atonya kũkwĩw’a na  ngenda. Barry aeete syana inya na aĩtye ũũ: “Wanenga syana syaku kĩtumi kya ũndũ mũna nikũĩkĩĩaa nũndũ imanyaa kana ndwĩkaa motwi ũtasũanĩĩte kana ũte na kĩtumi kĩseo, ĩndĩ ũmekaa ũtũmĩĩte kĩlĩko.” Manya kana mwana ethĩawa aendeee kwĩana atw’ĩke mũndũ mũima ũtũmĩaa kĩlĩko. Barry aeleetye ĩũlũ wa ũndũ ũsu akasya atĩĩ: “Syana syaĩlĩte kwĩmanyĩsya kwĩka motwi itũmĩĩte kĩlĩko ĩndĩ ti kĩla syeew’a ngoo yaitavya.” (Sav. 119:34) Ĩla weenyivya na wanenga mwana waku itumi sya kwĩka ũndũ mũna, amanyaa kana o naku nũkũelewa kana nũendeee kwĩana, nake nĩwĩmanyĩasya kwĩyĩkĩa motwi atũmĩĩte kĩlĩko.

12. Yesũ atũmĩie ũmanyi ata amũtetheesye Vetelo?

¹² Yesũ nĩwoonanisye kana e na ũmanyi na nĩwaeleawa ũtethyo ũla amanyĩw’a make mekwenda. Kwa ngelekany’o, mũtũmwa Vetelo ndaĩ na kĩeleelo kĩthũku ĩla weeie Yesũ nĩ aeke maũndũ ala mesaa kũmũkwata methĩwe me kũasa nake nĩ kana ndakese kũawa. Ĩndĩ Yesũ nĩweesĩ kana ũneeni ũsu wa Vetelo woonanasya ndasũanĩaa kĩla kyaĩlĩte. Nĩ kana Yesũ amũtetheesye na aitetheesya amanyĩw’a ala angĩ, nĩwamũkanisye ateũvithany’a kĩndũ, na aweta ũthũku wa kũlea kwĩyumya vamwe na moathimo ala mũndũ ũkwataa eethĩwa na veva wa kwĩyumya. (Mt. 16:21-27) Vetelo nĩwakwatisye kĩla Yesũ wamũmanyĩisye.—1 Vet. 2:20, 21.

13, 14. (a) Nĩ maũndũ amwe meva matonya kũũtetheesya ũmanye kana mũĩkĩĩo wa mwana waku nĩwambĩĩe kũleela? (b) Ũtonya kũtũmĩa ũmanyi ata nĩ kana ũelewe mwana waku na ũimũtetheesya?

¹³ Voya Yeova akũnenge ũmanyi nĩ kana ũelewe vala ũtonya kũtetheesya mwana waku. (Sav. 32:8) Kwa ngelekany’o, ũtonya kũmanya ata kana mũĩkĩĩo wa mwana waku nũtinie kũleela? Nũtonya kwona ambĩĩe kwĩthĩwa ate mũtanu, ambĩĩe kũneenea naĩ ana-a-asa ala angĩ, kana e na kĩmbithĩ kingĩ ũtanaĩ nakyo. Wesa kwona mwana waku ailyĩ ũu, ndũkese kũsũanĩa mĩtũkĩ kana e na mwĩkalo mũthũku, na kana nĩwĩkĩte naĩ ngito. * O na ũu wĩ o vo, ndwaĩlĩte kũvũthĩĩsya maũndũ ta asu. Na ĩla mwana waku watina kũvitha tũmaũndũ twake ndũkasũanĩe atĩ ũsu no ũndũ ũvĩtĩte.

 ¹⁴ No ũatĩĩe ngelekany’o ya Yesũ kwa kũkũlya mwana waku makũlyo o nesa na wĩ na ndaĩa. O tondũ mũndũ ũtonya kwĩtanga kĩw’ũ nũndũ wa kũkĩkusya kĩthimanĩ na mĩtũkĩ, now’o kũkũlya mwana makũlyo ũteũmũnenga nzeve na kũmũlasimĩthya asũngĩe kũtonya kũtuma atakũtavya maũndũ nesa. (Soma Nthimo 20:5.) Ilaria, ũla ũwetiwe mwambĩĩonĩ, aĩtye ũũ: “Ĩvinda yĩla naĩ wa mũika neew’aa nũlanĩlw’e nĩatĩĩa ũla w’o-ĩ, kana ngatindaa na ala nzomaa namo. Mosũanĩo asu mathokoanisye ngoo yakwa nginya asyai makwa mamanya. Mũthenya ũmwe kwĩ wĩoo nĩmandavisye kana nĩmonete ndi mwĩanĩe na mangũlya nĩ kyaũ kĩũnthĩny’a. Nambĩĩe kũĩa, namaelesya thĩna wakwa, na namea mandetheesye. Nĩvo ĩndĩ mangumbatĩie na mambĩa nĩmangelewa na nĩmeũndetheesya.” Asyai ma Ilaria nĩmambĩĩe mĩtũkĩ kũmũtetheesya atume ndũũ na andũ angĩ aseo kĩkundinĩ.

15. Elesya ũndũ Yesũ watũmĩaa ũmanyi e na angĩ.

¹⁵ O na ĩngĩ, Yesũ nĩwatũmĩaa ũmanyi ũkethĩa no amanye kũla amanyĩw’a make mekwenda kũtetheew’a na kũla maendeee nesa. Kwa ngelekany’o, ĩla mũndũũme ũmwe weetawa Nathanaeli weewie kana Yesũ aumĩte Nasaleti aisye atĩĩ: “Nasaleti nĩvatonya kuma kĩndũ kĩseo?” (Yoa. 1:46) Keka nue weewie Nathanaeli ayasya ũu ũmwosa ata? Ũmwosa ta mũndũ ũtesaa kwona ũseo wa ala angĩ? Kana ũmwosa ta mũndũ wĩ kĩmena? Kana nĩ mũndũ ũte na mũĩkĩĩo? Yesũ aĩ na ũmanyi na nĩkyo kĩtumi woonie ũseo wa Nathanaeli. Yesũ amwĩtie, “Mũisilaeli ki, ũte [ũseleke]!” (Yoa. 1:47) Yesũ aĩ atonya kũsoma ngoo sya andũ na nĩwatũmĩaa ũtonyi ũsu amanthe ũseo wa angĩ.

16. Ũtonya kũtetheesya mwana waku ata ethĩwe na nguma nzeo?

¹⁶ O na kau ndũtonya kũsoma ngoo, Ngai no akũtetheesye wĩthĩwe na ũmanyi. We ũkatũmĩa ũmanyi ũla Ngai ũkũnete nĩ kana wone ũseo wa mwana waku? Vai mũndũ wendaa kwĩtwa “mũndũ wa itai.” Ndwaĩlĩte kwĩta mwana waku “mbaa matũ” kana “nema kũvya,” o na ndwaĩlĩte kũsũanĩa ũu kĩlĩkonĩ. O na ethĩwa mwana waku nũkũemwa nĩ maũndũ amwe, mũtavye kana nĩwĩsĩ ũtonyi wake na wendi wake wa kwĩka ũla ũseo. Na woona kũndũ wĩkĩte nesa mũkathe. Vatonyeka, mũnenge ũthasyo wa kwĩka maũndũ amwe ala ũtanamwĩtĩkĩlasya kwĩka nĩ kana ũmũtetheesye emanyĩsye kwĩthĩwa na nguma nzeo. Ũu nĩw’o Yesũ weekanaa na amanyĩw’a make. Mwaka ũmwe na nusu ĩtina wa Yesũ kũkomana na Nathanaeli (no we weetawa Valitholomayo), nĩwamũnyuvie atw’ĩka mũtũmwa, na Nathanaeli eethĩwa e Mũklĩsto wĩ kĩthito. (Luka 6:13, 14; Meko 1:13, 14) Wakatha mwana waku na wamũthangaasya, akeew’aa e Mũklĩsto ũtonya kũtũmĩwa nĩ Yeova ĩndĩ ti mũndũ ũteanĩsya ũla waĩlĩte.

17, 18. Kũmanyĩsya mwana waku amũthũkũme Yeova ũte kũnoa kũetae ũathimo wĩva?

¹⁷ Ĩvinda yĩĩ ũendeee kũea syana syaku, mavinda amwe no wĩw’e ta mũtũmwa Vaulo. We aĩ na syana mbingĩ sya kĩ-veva, na kĩu nĩkyatumie akwatwa nĩ “thĩna mwingĩ na kũũũya kwa ngoo” nũndũ wa ‘wendo mwingĩ’ ũla waĩ naw’o kwondũ wa syana imwe syake ila syaĩ Kolintho. (2 Ako. 2:4; 1 Ako. 4:15) Victor aeie imwana ilĩ na mwĩĩtu ũmwe na aĩtye ũũ: “Ĩla syana sitũ syaĩ na ũkũũ wa katĩ wa myaka 13 na 19 maũndũ maĩ vinya. Ĩndĩ ũseo ũla twakwatie waĩ mwingĩ kũvĩta mathĩna ala twaĩ namo. Yeova nĩwatũtetheeisye tũtume ndũũ ngamu na syana sitũ.”

¹⁸ Ĩkĩa kĩthito mũno ũte kũnoa nĩ kana ũtetheesye syana syaku imũthũkũme Yeova. Waendeea kwony’a syana syaku ũndũ ũsyendete mũno wĩana, ũkakwata ũtanu mwingĩ woona iyĩtĩkĩla ũla w’o na iiendeea ‘kũendaa nthĩnĩ wa ũla w’o.’—3 Yoa. 4.