1. Yesũ endete wĩa wa kũtavany’a mũno wĩana ata? Elesya.

YESŨ nĩwendete kũneena ĩũlũ wa Ũsumbĩ wa Ngai. Ũkasisya ũvoo ũla ũandĩkĩtwe Mbivilianĩ, wĩthĩa aneenie ĩũlũ wa Ũsumbĩ mũno vyũ kũte kĩndũ kĩngĩ o na kĩva. Aũwetie mbee wa mavinda 100 ĩla watavanasya kũũ nthĩ. Vate nzika, Yesũ nĩwendete Ũsumbĩ ũsu mũno.—Soma Mathayo 12:34.

2. Nĩ andũ meana ata matonya kwĩthĩwa maĩ vo ĩla mwĩao ũla wĩ ĩandĩkonĩ ya Mathayo 28:19, 20 wanenganiwe, na nĩkĩ tũkwasya ũu?

² Kavinda kakuvĩ Yesũ amina kũthayũũkw’a, nĩwoombanie na andũ mbee wa 500 mendeeaw’a nĩ kũtavany’a ũvoo mũseo wa Ũsumbĩ. (1 Ako. 15:6) No kwĩthĩwa ĩvinda yĩu new’o wanenganie ũla mwĩao wa kũtavya andũ ma “mbaĩ syonthe” ũvoo wa Ũsumbĩ, o na kau ĩvinda yĩu kũtethya wĩa ũsu kũyaĩ laisi. * Asyokie athana kana wĩa ũsu wingĩvĩte ũu waĩ ũtethw’e kũvika “wĩanĩu wa ĩvinda yĩĩ,” na ũu nĩw’o vethĩĩtwe vailyĩ. Nĩ laisi mũno ũkethĩa o naku nũendeee kũtetheesya kwĩanĩsya wathani ũsu.—Mt. 28:19, 20.

3. Tũmbanĩtw’e maũndũnĩ meva atatũ nĩ kana twĩanĩsye ũla ũtũmane wa kũtavany’a ũvoo mũseo?

 ³ Yesũ amina kũnenga aatĩĩi make mwĩao ũsu wa kũtavany’a asyokie amatha atĩĩ: “Nyie nĩ vamwe nenyu.” (Mt. 28:20) Kwoou we mwene nĩwesaa kũũngamĩa wĩa ũũ wingĩvĩte ũu wa kũtavany’a. Nake Ngai witũ nũtũmbanĩtye “kĩla ũndũnĩ ũseo” nĩ kana twĩanĩsye ũtũmane ũsu. (Aevl. 13:20, 21) Ĩsomonĩ yĩĩ twĩneenea ũndũ tũmbanĩtw’e maũndũnĩ atatũ. Twĩneenea (1) mĩio ĩla tũnengetwe, (2) nzĩa ila tũtũmĩĩte, na (3) ũndũ tũmanyĩĩtw’e. Mbee, kwasũanĩa mĩio ĩla twĩthĩĩtwe tũitũmĩa ĩvindanĩ ya myaka 100 mĩvĩtu.

4. Mĩio yĩ kĩvathũkany’o ĩla tũtũmĩĩte wĩanĩ wa kũtavany’a ĩtũtetheetye ata?

⁴ Yesũ aisye kana ĩla “ndeto ya ũsumbĩ” no ũndũ ũmwe na mbeũ ĩvuĩwe kũndũ kwĩ na mĩthanga yĩ kĩvathũkany’o. (Mt. 13:18, 19) Mũĩmi no atũmĩe mĩio yĩ kĩvathũkany’o ĩla ũkũseũvya mũũnda wake nĩ kana avuĩe mbeũ. Ũndũ ũmwe na ũu, Mũsumbĩ witũ nĩwĩthĩĩtwe aitũnenga mĩio tũtonya kũtũmĩa tũtetheesye andũ aingĩ metĩkĩle ũvoo wa Ũsumbĩ. Mĩio ĩmwe twamĩtũmĩie kwa ĩvinda ya myaka ta ĩkũmi kana o vandũ vau, nayo ĩngĩ nĩtũmĩtũmĩaa o na ũmũnthĩ. Ĩndĩ mĩio ĩsu yonthe nĩtũtetheesye kwongela ũtũĩka witũ wa kũtavany’a.

5. Nĩ kyaũ kyeetawa kaati ya kumya ũkũsĩ, na yatũmĩawa ata?

⁵ Mũio ũmwe watetheeisye aingĩ mamanyĩe kũtavany’a nĩ kaati ya kumya ũkũsĩ. Kaati ĩsu yambĩĩe kũtũmĩwa mwakanĩ wa 1933. Kaati ĩsu yaĩ na ũasa wa inzi ta itano na waamu wa inzi ta itatũ (sendimita 12.7 kwa sendimita 7.6), na yaĩ na ũvoo mũkuvĩ wa Mbivilia. Mavinda kwa mavinda ũvoo ũla wĩ kaatinĩ ĩsu nĩwasenzaw’a. Kũtavany’a nayo kwaĩ laisi vyũ! Mwana-a-asa ũmwe wĩtawa C. W. Erlenmeyer atũmĩie kaati ĩsu ya mbee e na myaka ta ĩkũmi. Aeleetye ũũ: “Ndeto ila aingĩ matũmĩaa maitavany’a na kaati ĩsu syaĩ, ‘No wende kũsoma kaati ĩno?’ Mwene nyũmba amina kũsoma kaati ĩsu twamũnengae mavuku na tũikwata nzĩa tũithi.”

6. Nĩ ũndũnĩ wĩva kaati ya kumya ũkũsĩ yatetheeasya?

⁶ Kaati ya kumya ũkũsĩ nĩyatethasya maũndũnĩ angĩ maingĩ. Kwa ngelekany’o, o na kũtw’ĩka atavany’a amwe maĩ na wendi mwingĩ mũno wa kũtavany’a, maĩ nthoni na mayeethĩawa mesĩ kĩla matonya kũtavya mwene nyũmba. Angĩ namo maĩ andũ ma ngewa. Nũndũ wa ũu mavinda maingĩ mayatavanasya na ũĩ nũndũ matũmĩaa ndatĩka nini ila me nasyo mamwonoeesye mwene nyũmba kĩla kyonthe mesĩ! Vandũ va wĩa ũsu w’onthe, kaati ya kumya ũkũsĩ nĩyo yaneenaa vandũ va mũtavany’a.

7. Atavany’a amwe makomanaa na mathĩna meva maitavany’a na kaati ya kumya ũkũsĩ?

⁷ Kũtavany’a na kaati ĩsu kwaĩ na mathĩna makw’o. Mwĩĩtu-a-asa ũmwe wĩthĩĩtwe e Ngũsĩ kwa ĩvinda ĩasa wĩtawa Grace A. Estep aĩtye ũũ: “Mavinda amwe twakũlaw’a, ‘Kwani yaĩtye ata? Wĩtuma ũtandavya ũndũ yaĩtye nĩkĩ?’” Thĩna ũngĩ nĩ kana andũ amwe mayaĩ matonya kũsoma kĩla kĩandĩkĩtwe. Angĩ namo moonaa ta manengwa ĩ kaati mamesye, na kwoou mamyosaa na maivinga mũomo. Na ĩndĩ mũtavany’a esa kũkomana na mũndũ ũte kwenda kwĩw’a, mũndũ ũsu aĩ atonya kũmĩtembũanga. Ĩndĩ o na kau kwaĩ mathĩna ta asu, kaati ĩsu nĩyatumie ana-a-asa maitũ mamanya ũndũ matonya kũneena na andũ na ũndũ matonya kwĩyĩelesya nesa kana mo nĩ atavany’a ma Ũsumbĩ.

8. Elesya ũndũ kĩla kĩnanda kĩvũthũ kyatũmĩawa. (Sisya visa ĩthangũnĩ ya 26.)

⁸ Mũio ũngĩ watũmĩawa myakanĩ ya 1930 na mwambĩĩonĩ wa myakanĩ ya 1940 waĩ kĩnanda kĩvũthũ. Ana-a-asa amwe meetaa  kĩnanda kĩu Aluni nũndũ vandũ va maneene ne mo ĩla mekũtavany’a, nĩkyo kyakothaa kũneena. (Soma Kuma 4:14-16.) Mwene nyũmba ametĩkĩlya, mamwĩkĩĩaa ũvoo wa Mbivilia wa ndatĩka inya na nusu ethukĩĩsye na ĩndĩ maimũnenga mavuku. O na mavinda angĩ andũ onthe ma mũsyĩ maĩ matonya kũmbana methukĩĩsye ũvoo wa Mbivilia kĩnandanĩ kĩu! Mwakanĩ wa 1934, Watch Tower Society nĩyaumisye inanda mbũthangũ syaseũvĩtw’e mũno mũno itũmĩwe wĩanĩ wa kũtavany’a. Ĩtina maũvoo asu mesie kũvika 92.

9. Kĩnanda kyatetheeisye ata?

⁹ Ĩvinda yĩmwe mũndũ ũmwe wĩtawa Hillary Goslin nĩweethukĩĩisye ũmwe wa maũvoo asu kĩnandanĩ kĩu. Wathela eetisye mũtavany’a ũla waĩ nakyo mwanya akĩtũmĩe kwa ĩvinda ya kyumwa kĩmwe nĩ kana ekĩĩe atũi make ũvoo wa Ũsumbĩ. Ĩla mũtavany’a ũsu wesie kũsyoka, eethĩie eteelwe nĩ andũ meana ũna mekwendeew’a. Ĩtina wa ĩvinda amwe moo nĩmeeyumisye mamũthũkũme Yeova, na eĩtu elĩ ma Hillary nĩmesie kũthi Sukulu ya Ngileati na matw’ĩka amisonalĩ. Kĩnanda kĩu nĩkyatetheeisye aingĩ mamanyĩe wĩa wa kũtavany’a o tondũ ĩla kaati ya kumya ũkũsĩ yeekie. Ĩndĩ ĩtina Mũsumbĩ witũ nĩwesie kũtũmĩa Sukulu ya Ũthũkũmi wa Kĩtheokulasi nĩ kana amanyĩsye atavany’a kũtũmĩa ndeto syoo ĩla meũtavany’a.

10, 11. Mathangũ ma maũvoo na letiũ syatũmĩiwe ata kũnyaĩĩkya ũw’o wa Mbivilia, na nĩkĩ nzĩa isu syaĩ nzeo?

¹⁰ Mũsumbĩ nũtetheesye andũ ma Ngai makatũmĩa nzĩa syĩ kĩvathũkany’o nĩ kana mavikĩsye andũ aingĩ vyũ ũndũ vatonyeka ũvoo mũseo. Kũtũmĩa nzĩa isu kwatetheeisye mũno mũno ĩvinda yĩla ‘akethi maĩ avũthũ.’ (Soma Mathayo 9:37.) Kwa ngelekany’o, mwambĩĩonĩ wa myaka ya 1900 mathangũ ma maũvoo nĩmatũmĩawa kũvikĩsya andũ aingĩ ũvoo kũndũ kũla andũ ma Yeova mataĩ aingĩ. Kĩla kyumwa Charles Taze Russell atũmĩaa telegraph kũtũma ũvoo mũna wa Mbivilia kambunĩnĩ ila syũmbanasya maũvoo. Nasyo kambunĩ isu syakwata ũvoo ũsu syasyokaa ikatũmĩa nzĩa o ĩsu kũtũmĩa aandĩki ma mathangũ ma maũvoo ala maĩ Amelika, Canada, na Europe. Nĩvatonyeka ũkethĩa kana kũvika mwaka wa 1913, mathangũ ma maũvoo 2,000 nĩmavikĩisye andũ 15,000,000 maũvoo ma Mwana-a-asa Russell!

¹¹ Ve nzĩa ĩngĩ nzeo ya kũnyaĩĩkya ũvoo mũseo ĩla yambĩĩiw’e ĩtina wa kĩkw’ũ kya Mwana-a-asa Russell. Nzĩa yĩva? Matukũ 16, Mwei wa 4, 1922, Joseph F. Rutherford nĩwaumisye ũvoo ũmwe katĩ wa maũvoo ala ma mbee waumisye isesenĩ sya letiũ. Eethukĩĩw’e nĩ andũ ta 50,000. Na ĩndĩ Matukũ 24, Mwei wa 2, 1924, Ngũsĩ sya Yeova nĩsyavingũie kĩsese kya letiũ kĩla kyeetawa WBBR. Ĩkaseti ya The Watch Tower (Mũsyaĩĩsya) ya 01/12/1924 yaisye ũũ yĩiweta ĩũlũ wa nzĩa ĩsu ya kũtavya andũ ũvoo mũseo: “Katĩ wa nzĩa syonthe ila twĩthĩĩtwe tũitũmĩa kũnyaĩĩkya ũla w’o, tũi na nzika kana kũtũmĩa letiũ nĩyo nzĩa ĩla nzeo vyũ na ĩtethĩawa na ngalama mbingĩ.” Letiũ nĩyatetheeisye kũvikĩsya andũ aingĩ ũvoo mũseo kũla kwaĩ na atavany’a anini o tondũ mathangũ ma maũvoo matetheeisye.

12. (a) Katĩ wa kũla kwĩthĩawa andũ aingĩ nĩ va we wendete kũtavanĩlya? (b) Nĩ kyaũ kĩtonya kũtũtetheesya ethĩwa nĩtũkĩaa kũtavany’a kũla kwĩ andũ aingĩ?

¹² Matukũ aa twĩkĩawa vinya mũno tũtavany’e kũla kwĩthĩawa andũ aingĩ. Kũu nĩ kũndũ ta iwanzanĩ sya mbasi na sya ngalĩ ya mwaki, kũla ngalĩ iũngamaw’a, sokonĩ, vamwe na kũla andũ mathyũmũĩlaa. Ethĩwa nũkĩaa kũtavany’a kũndũ kũmwe ta kũu,  voya na ũisũanĩa mũno ndeto ii sya mwana-a-asa wĩthĩĩtwe e mũsyaĩĩsya wa kũthyũlũlũka kwa ĩvinda ĩasa wĩtawa Angelo Manera, Jr. Aisye atĩĩ: “Twoonw’a nzĩa nzaũ ya kũtavany’a twamyosaa ta nzĩa ĩngĩ ya kũmũthũkũma Yeova, o ta nzĩa ĩngĩ ya kũmwony’a kana nĩtũlũmanĩtye nake, na ta nzĩa ĩngĩ ya kũtata ũĩkĩĩku witũ, na nĩtwendaa mũno kũmũĩkĩĩthya Yeova kana nĩtũkwenda kũmũthũkũma ũndũ we ũkwenda o na ethĩwa nata.” Twatũmĩa nzĩa nzaũ ya kũtavany’a, ta kwa ngelekany’o nzĩa ĩla twĩw’aa tũte eanie tũimĩtũmĩa, nĩtũmũĩkĩĩaa Yeova mũnango na tũitw’ĩka atavany’a aseango.—Soma 2 Akolintho 12:9, 10.

13. Kĩsese kitũ kya jw.org kĩtetheesye ata wĩanĩ witũ wa kũtavany’a? Nĩ maũndũ meva we mwene wonete ĩla ũkũelesya andũ kĩsese kĩu?

¹³ Atavany’a aingĩ nĩmatanĩĩte kũelesya andũ ĩũlũ wa kĩsese kitũ kya jw.org, vala matonya kũsoma na kumya mavuku ma kwĩmanyĩsya Mbivilia na ithyomo mbee wa 700. Kĩla mũthenya andũ mbee wa 1,600,000 nĩmalikaa kĩsesenĩ kĩu. O ũndũ letiũ yatetheeisye ĩvinda ya tene, now’o kĩsese kitũ kĩtumĩte ũvoo mũseo ũvikĩa andũ aingĩ o na ala mekalaa kũasa na taoni.

14. Atavany’a ma Ũsumbĩ maaĩlĩte kũmanyĩw’a kwĩka ata, na nĩ sukulu yĩva ĩmatetheesye matw’ĩke alimũ aseo?

¹⁴ Twaneenea o mĩio mĩnini na nzĩa nini ila itũmĩĩtwe kũnyaĩĩkya ũvoo mũseo. Nao nata ũndũ twĩthĩĩtwe tũimanyĩw’a? Kũmanyĩw’a kwĩthĩĩtwe kwĩ kwa vata nũndũ mũtavany’a aĩ atonya kwĩkĩĩa mũndũ ũvoo kĩnandanĩ na mũndũ ũsu ethukĩĩsya aileana naw’o, kana o akanenga mũndũ ĩla kaati ya kumya ũkũsĩ na ayendeew’a. Kwoou atavany’a nĩmaaĩle kũmanya ũndũ matonya kũtũmĩa ũĩ ĩla andũ maleana na ũvoo woo, na ũndũ matonya kũmanyĩsya nesa ala maĩ na ngoo nzeo. Nũndũ wa ũu Nathan H. Knorr nĩwatongoew’e nĩ veva mũtheu oona vata ũsu wa kũmanyĩsya atavany’a ũndũ matonya kũtũmĩa mũthĩnzĩo woo wa kũneena ũtavany’anĩ. Nĩ kyaũ kyeekiwe? Sukulu ya Ũthũkũmi wa Kĩtheokulasi nĩyambĩĩiw’e mwaka wa 1943. Sukulu ĩsu nĩtũtetheesye tũkatw’ĩka alimũ aseo.

15. (a) Kwaendaa ata ĩla amwe mekumya ũvoo Sukulunĩ ya Ũthũkũmi wa Kĩtheokulasi? (b) Watho wa Yeova ũla ũandĩkĩtwe ĩandĩkonĩ ya Savuli 32:8 wĩanĩĩte ata ngalĩkonĩ ĩ yaku?

¹⁵ Andũ aingĩ nĩmekalangile mayĩsa kũmanyĩa kũneena me mbee wa andũ aingĩ. Mwana-a-asa Julio S. Ramu nũlilikanaa ũvoo wake wa mbee ũla waumisye sukulunĩ ĩsu mwakanĩ wa 1944. Ũvoo ũsu waneeneaa kyaũ? Waĩ ĩũlũ wa mũndũ weetawa Ndoeki, nake awetetwe o nthĩnĩ wa mĩsoa ĩtano tũ ya Mbivilia! Mwana-a-asa ũsu aĩtye atĩĩ:  “Mau makwa mathĩlĩĩte ũkethĩa nĩmeũtinana, namo moko na ngambu syatetemete vyũ.” O na asyokie asya kana ũvoo wake w’onthe waaĩle kuma maandĩkonĩ asu atano me moka. Aminĩie kwasya: “Naumisye ũvoo wakwa na ndatĩka itatũ. O na kau yĩu nĩyo yaĩ ĩvinda yakwa ya mbee kumya ũvoo nĩũngye mbee wa andũ, nawumisye nginya namina.” O nasyo syana no syalikile sukulunĩ ĩsu o na vala imwe nĩsyeew’aa vinya kumya ũvoo kĩkundinĩ. Ũla mwana-a-asa wĩtawa Angelo Manera nũlilikanaa ũndũ kamwana kamwe kanini kaumisye ũvoo wako wa mbee. Aĩtye: “Kaĩ na wia mwingĩ mũno nginya kambĩĩa kũĩa ĩla kambĩĩe kumya ũvoo wako. Ĩndĩ nũndũ nĩkeeyumĩtye kũwumya vyũ, kawumisye kaĩĩte nginya wathela.” We waaĩsa kũemwa nĩ kumya maelesyo maũmbanonĩ nũndũ wa kwĩw’a nthoni kana nũndũ wa thĩna o ũngĩ waku? Voya Yeova aũtetheesye ũkĩlye thĩna ũsu vinya. Akaũtetheesya o ũndũ watetheeisye asu maĩ Sukulunĩ ya Ũthũkũmi wa Kĩtheokulasi.—Soma Savuli 32:8.

16. Sukulu ya Ngileati yatetheeisye ata (a) ĩvinda yĩ navu ĩtina na (b) kuma mwaka wa 2011?

¹⁶ Andũ ma Yeova me sukulu ingĩ eka Sukulu ya Ũthũkũmi wa Kĩtheokulasi. Sukulu ya Ngileati nĩtetheetye amisonalĩ mũno vamwe na angĩ. Mwalimũ ũmwe wa sukulu ĩsu aisye kana kĩeleelo kĩmwe kyayo nĩ “kũtetheesya amanyĩw’a mende mũno wĩa wa kũtavany’a.” Kuma Sukulu ya Ngileati yambĩĩw’a mwaka wa 1943, ana-a-asa na eĩtu-a-asa mbee wa 8,500 nĩmamanyĩĩtw’e nĩ sukulu ĩsu. Amisonalĩ ala mesĩlĩte Sukulu ya Ngileati nĩmatũmĩtwe nthĩ vakuvĩ 170 syĩ kĩvathũkany’o. Kuma mwaka wa 2011, ala metawa sukulunĩ ĩsu nĩ ala methĩawa ũthũkũminĩ wa ĩvinda yonthe wa mwanya. Asu nĩ ta mavainia ma mwanya, asyaĩĩsya ma kũthyũlũlũka, athũkũmi ma Mbetheli, kana amisonalĩ ala mataaĩsĩla Sukulu ya Ngileati.

17. Sukulu ya Ngileati ĩtethetye mũno wĩana ata?

¹⁷ Sukulu ya Ngileati ĩtethetye mũno wĩana ata? Kwasũanĩa ngelekany’o ĩno. Mwei wa 8, 1949, Japan yaĩ na atavany’a ma kũu matavika ĩkũmi. Mwaka ũsu ũyũka kũthela kwaĩ amisonalĩ 13 mesĩlĩte Sukulu ya Ngileati na nĩmaĩ na kĩthito wĩanĩ wa kũtavany’a. Ũmũnthĩ nthĩ ĩsu ya Japan yĩ atavany’a ta 216,000, na vakuvĩ nusu yoo nĩ mavainia!

18. Weta sukulu ingĩ ila itetheesye Ngũsĩ ila isomeete vo iane kĩ-veva.

¹⁸ Ve sukulu ingĩ ta Sukulu ya Ũthũkũmi wa Ũsumbĩ, Sukulu ya Mavainia, Sukulu ya Atavany’a ma Ũsumbĩ, Sukulu ya Asyaĩĩsya ma Mũthyũlũlũko na Iveti Syoo, na Sukulu ya Ala me Kamitiinĩ ya Ovisi wa Ũvonge na Iveti Syoo. Sukulu isu nitethetye mũno vyũ ana-a-asa na eĩtu-a-asa malũlũmĩlye mũĩkĩĩo woo na mayongela ũtũĩka woo wa kũtavany’a. Vate nzika, Mũsumbĩ nũendeee kũmanyĩsya andũ make!

19. Nĩ ndeto syĩva syawetiwe nĩ Charles Taze Russell ĩũlũ wa wĩa wa kũtavany’a syoonany’a kana nĩweene vaasa? Ndeto syake ianĩĩte ata?

¹⁹ Yu nĩvavĩtĩte myaka mbee wa 100 kuma Ũsumbĩ wa Ngai wasumbĩka. Mũsumbĩ witũ, Yesũ Klĩsto, no ũendeee kũtũmanyĩsya. Mwakanĩ wa 1916, kavinda kanini Charles Taze Russell atanamba kũkw’a, nĩwawetie ndeto syoonany’a kana nĩweene vaasa. Atavisye mũnyanyae ũmwe ndeto ii ĩũlũ wa ũndũ ũvoo mũseo ũkatavanw’a: “Wĩa nũendeee kwongeleka na mĩtũkĩ, na wĩendeea kwongeleka, nũndũ ‘ũvoo mũseo wa ũsumbĩ’ ũkatavanw’a kĩla vandũ ĩũlũ wa nthĩ.” (Ĩvuku yĩtawa Faith on the March, ya A. H. Macmillan, ĩth. 69) Mwana-a-asa ũsu aneenie ndeto sya w’o ki! Naitũ twĩtũnga mũvea mũno nũndũ Ngai witũ wa mũuo nũendeee kũtũmbany’a nĩ kana tũtethye wĩa ũsu ũseũvĩte ũu! Vate nzika, nũtwĩanĩsye “kĩla ũndũnĩ ũseo” nĩ kana twĩke kwenda kwake!