1, 2. Mavinda amwe twĩkũlasya ata, na nĩ ngelekany’o syĩva syĩ Mbivilianĩ tũlilikanaa?

ETHĨWA waaĩsa kũwaa mũno, no kwĩthĩwa weekũlilye atĩĩ: ‘Mwa nyie ngesa kũvoa?’ Kana ethĩwa nũwaĩtye mũndũ wa mũsyĩ kana mũnyanyau, no kwĩthĩwa wĩkũlasya kana akesa kũvoa. Ti ũthũku kwĩkũlya makũlyo ta asu ethĩwa nũwaĩte kana nũwaĩtye. O na ve asumbĩ elĩ matwĩe ĩvinda ya mwathani Eliya na ya mwathani Elisa mekũlilye ũu. Ũmwe woo aĩ Mũsumbĩ Aasia, mwana wa Aavu na Yeseveli. Ve ĩvinda wavalũkile naĩ mũno aũmĩa, na kĩu kyatuma akũlya atĩĩ: ‘Ngavoa ũwau ũũ?’ Nake ũla ũngĩ aĩ Mbeni-aatati mũsumbĩ wa Silia, ũla wawaie mũno nginya akũlya atĩĩ: “Ngavoa ũwau ũũ?”—2 Asu. 1:2; 8:7, 8.

² Ĩndĩ nĩtwĩthĩawa na wĩkwatyo kana ethĩwa nĩtũwaĩtye kana twĩ awau, maũndũ nĩmekũseũva. O na vailyĩ ũu, andũ aingĩ no mekũlasya Ngai atonya kũtetheesya ala awau ata. Ĩvindanĩ ya asumbĩ asu, mavinda amwe Ngai nĩweekaa syama akavosya andũ. O na nĩwathayũũkisye andũ amwe aitũmĩa athani make. (1 Asu. 17:17-24; 2 Asu. 4:17-20, 32-35) Vo ve kĩtumi kĩseo kya kũsũanĩa kana no eke maũndũ ta asu ũmũnthĩ?

3-5. Ngai na Yesũ me ũtonyi wa kwĩka ata, na kĩu kĩtuma twĩkũlya makũlyo meva?

³ Vai nzika kana Ngai e ũtonyi ĩũlũ wa mwĩĩ wa mũndũ. Mbivilia  nĩyĩĩkĩĩthĩtye ũu. Ata? Ve mavinda wakũnie andũ na mowau ta kwa ngelekany’o, ĩvinda ya Avalaamu nĩwakũnie Valao na ũwau, na ĩvinda ya Mose nĩwakũnie Miliamu na ũwau. (Mwa. 12:17; Mot. 12:9, 10; 2 Sam. 24:15) O na Ngai nĩweeie Aisilaeli kana mesa kwĩthĩwa mate aĩkĩĩku, akamakũna na “kĩla ũwau, na kĩla ũthĩn’yo.” (Kũt. 28:58-61) Ĩndĩ Yeova aĩ o atonya kũvetanga mowau kana kũmasiĩĩa. (Kuma 23:25; Kũt. 7:15) O na aĩ o atonya kũvosya andũ. Kwa ngelekany’o, ĩla Yovu wawaĩte ũkethĩa ekũlya keka no ũkw’a, Ngai nĩwamũvoisye!—Yovu 2:7; 3:11-13; 42:10, 16.

⁴ Kwoou vate nzika, Ngai e ũtonyi wa kũvosya mũndũ. O na Mwana wake ailyĩ oou. Nĩtũsomaa Mbivilianĩ kana Yesũ nĩwavoisye andũ mawaĩte mangũ, mũng’athũko (kĩsala), na angĩ maĩ ilalinda na onzu mamutha. (Soma Mathayo 4:23, 24; Yoa. 9:1-7) Twĩkĩawa vinya mũno twasũanĩa kana maũndũ asu Yesũ weekie moonanasya maũndũ manene ala ũkeka nthĩ nzaũ. Ĩla ũkeka ũu, “ũla ũtwĩe kw’o ndakasya, Nyie nĩ mũwau.”—Isa. 33:24.

⁵ Ĩndĩ nũseo tũkasũanĩa makũlyo aa: Nĩtwaĩle kwĩkwatya Ngai kana Yesũ matũvosye na kyama ĩvindanĩ yĩĩ? Twaĩle kwĩthĩwa na woni wĩva ĩla twawaa ũwau mũnene, na twaĩle kwĩka ata?

6. Nĩ ũndũ wĩva twĩsĩ ĩũlũ wa “mĩthĩnzĩo ya ũvosya mowau” ĩla yaĩ na Aklĩsto amwe ma mbee?

⁶ Mbivilia nĩtũtavĩtye kana ĩvindanĩ ya atũmwa, Ngai nĩwanengie Aklĩsto amwe etĩkĩw’a mauta vinya wa kwĩka syama. (Meko 3:2-7; 9:36-42) Ĩvindanĩ yĩu kwaĩ “ivathũkan’yo sya mĩthĩnzĩo” ya veva mũtheu, na ĩmwe ya mĩthĩnzĩo ĩsu yaĩ “mĩthĩnzĩo ya ũvosya mowau.” (1 Ako. 12:4-11) Ĩndĩ mĩthĩnzĩo ĩsu na ĩngĩ, ta mĩthĩnzĩo ya kũneena na ithyomo na ya kwathana, nĩyesaa kũthela ĩtina wa kavinda. (1 Ako. 13:8) Ũmũnthĩ ndĩ kw’o. Kwoou tũi na kĩtumi kya kweteela Ngai atũvosye ithyĩ ene kana endwa maitũ kwa nzĩa ya kyama.

7. Ĩandĩko ya Savuli 41:3 yĩtwĩkĩaa vinya ata?

⁷ O na vailyĩ ũu, ethĩwa nĩtũkwĩw’a naĩ no twĩkwatye Ngai atũkiakisye, atũnenge ũĩ, na aitũtw’ĩĩka, o tondũ weekanie na athaithi make tene. Mũsumbĩ Ndaviti aandĩkie ũũ: “Kũathimwa nĩ ũla ũlilikanaa ngya: Mũthenya wa thĩna Yeova akamũvonokya. Yeova akamũsũvĩa, na kũmwĩkalya e thayũ.” (Sav. 41:1, 2) Nĩtwĩsĩ kana ti atĩ andũ ala mathĩnĩkĩaa ngya ĩvindanĩ ya Ndaviti mekalaa mateũkw’a. Kwoou Ndaviti ndaasyaa atĩ Ngai akeekaa kyama nĩ kana wĩthĩe mũndũ ta ũsu ndakw’a, na kwa nzĩa ĩsu ayĩkala tene na tene. Kwoou no twasye ndeto isu mbeveee syĩonany’a kana Ngai no atetheesye mũndũ ta ũsu mũĩkĩĩku na ũthĩnĩkĩaa ala angĩ. Ata? Ndaviti aeleisye ũũ: “Yeova nĩwe ũkamũtethya e ũkomonĩ awaa: e mũwau nue ũmwalanĩlasya ũkomo wake w’onthe.” (Sav. 41:3) Mũndũ ũla wathĩnĩkĩaa ngya aĩ atonya kũĩkĩĩa vyũ kana Ngai nĩweene maũndũ asu weekaa na nĩweene kana nũmũthũkũmaa e mũĩkĩĩku. Na mũndũ ũsu nĩwaĩ atonya kũkwata kavaa nũndũ Ngai atũmbie twĩ na mĩĩ ĩtonya kwĩvosya.

8. Kwosana na ĩandĩko ya Savuli 41:4, Ndaviti eekaĩlaa Yeova amwĩke ata?

⁸ Ndaviti nĩweeyoneete ũndũ ũsu, na nĩkyo kĩtumi wamwĩkaĩle Yeova ayasya atĩĩ: “Mbĩw’ĩe tei; mbosye nũndũ nĩngũvĩtĩsye.” (Sav. 41:4, The Holy Bible in Current Kikamba Language) No kwĩthĩwa aandĩkie ndeto isu aiweta ĩvinda yĩla Avisalomu watatĩte kũmũvena ũsumbĩ. Ĩvinda yĩu Ndaviti aĩ mũwau na ndaĩ na vinya wa kwĩyũkitĩa. O na kau Ngai aĩ amũekeie, ndaaũlwa nĩ naĩ ĩla weekie e na Mbathi-sieva vamwe na kĩla kyamũkwatie ĩtina nũndũ wa naĩ ĩsu. (2 Sam. 12:7-14) O na ũu wĩ o vo, mũsumbĩ ũsu ndaĩ na nzika kana Ngai nĩwesaa kũmũtethya ĩvindanĩ  yĩu waĩ mũwau. Ĩndĩ we Ndaviti nĩwĩthĩwa amũvoyaa Yeova amũvosye na kyama na aimwongeleela myaka ya thayũ wake?

9. (a) Ngewa ya Ndaviti na ya Mũsumbĩ Esekia ivathũkanĩe va? (b) Ndaviti endaa Yeova amwĩke ata?

⁹ Ĩtina wa myaka mingĩ, Ngai nĩwavoisye Mũsumbĩ Esekia, ũla waĩ “mũwau akathengeea kũkw’a.” Ngai nĩwamũvoisye na kyama o na kau ndakothaa kwĩka ũu. Esekia nĩwavoie na ekala myaka ĩngĩ 15. (2 Asu. 20:1-6) Ĩndĩ we Ndaviti ndavoyaa Ngai amũvosye na kyama. Mĩsoa ĩngĩ ĩla yĩ ĩvukunĩ ya Savuli ya 41 yĩonany’a kana Ndaviti endaa Yeova amũtetheesye o ũndũ waĩ atonya kũtetheesya mũndũ ũla ũthĩnĩkĩaa ala angĩ. Ũndũ ũmwe wendaa ekwe nĩ kũtethw’a “e ũkomonĩ awaa.” Na nũndũ Ndaviti nĩweesĩ kana Ngai nĩwamũekeie, ndaaemwa nĩ kũmũkũlya amũkiakisye na aimũtw’ĩĩka nĩ kana mwĩĩ wake wĩvosye. (Sav. 103:3) O naitũ no twĩke take.

10. Ngewa ya Telovimo na ya Evavilotito yĩtũmanyĩsya kyaũ?

¹⁰ O nake mũndũ ũmwe waendanasya na mũtũmwa Vaulo, ũla weetawa Telovimo, ndaavow’a na kyama na akongeleelwa myaka. Nĩtwĩsĩ kana ve mavinda Vaulo wavoasya ala awau. (Soma Meko ma Atũmwa 14:8-10.) Kwa ngelekany’o, nĩwavoisye “ĩthe wa Vuvilio [ũla waĩ] mũwau mũno ndetema na kwĩtũũa nthakame.” Vaulo alikile kwake, “avoya, na amwilĩĩla moko make amũvosya.” (Meko 28:8) Ĩndĩ Vaulo ndaavosya Telovimo ĩla wawaie me ĩmwe kyalonĩ kya ũtavany’a. (Meko 20:3-5, 22; 21:29) Ĩvinda yĩu Telovimo awaie weethĩa ndamba kũendeea na kyalo kĩu ĩndĩ Vaulo ndaamũvosya. Vandũ va ũu amũtiie Mileto nĩ kana ambe kũkwata kavaa. (2 Tim. 4:20) O ta ũu, ĩla Evavilotito waĩ “mũwau mũno, vakuvĩ kũkw’a,” vai vandũ Mbivilia yonanĩtye atĩ Vaulo nĩwavoisye mũnyanyae ũsu kwa nzĩa ya kyama.—Avi. 2:25-27, 30.

11, 12. Nĩkĩ Luka waĩ atonya kũmũtethya Vaulo nesa vyũ? Nĩkĩ tũtonya kwasya Luka aĩ mũiiti mũmanyĩsye?

¹¹ O nake “Luka, mũiiti ũla mwendwa,” na mũandĩki wa ĩvuku ya Meko ma Atũmwa, nĩwaendanasya na Vaulo. (Ako. 4:14; Meko 16:10-12; 20:5, 6) Nĩvatonyeka ũkethĩa Luka nĩwanengae Vaulo ũtao maũndũnĩ makonetye ũiiti. O na no kwĩthĩwa amũiitaa we vamwe na ala angĩ maendanasya nake. Nĩkĩ Luka weekaa ũu? Nũndũ o nake Vaulo nĩwawaaa e kyalonĩ. (Aka. 4:13) Luka nĩwaiitaa andũ na eekaa nesa nũndũ o nake Yesũ aisye atĩĩ: “Ala mate awau mati vata wa mũiiti; ĩndĩ no ala awau.”—Luka 5:31.

¹² Mbivilia ndĩwetete Luka asomeie ũiiti ĩndĩĩ na aũsomeie va. No kwĩthĩwa asomeie ũiiti sukulunĩ ĩla yaĩ Laotisia, vakuvĩ na Kolosai. O na andũ amwe maasya kana Vaulo eetie Luka mũiiti ĩla waandĩkĩaa Aklĩsto ala maĩ Kolosai nũndũ nĩmamwĩsĩ. Ĩndĩ atw’ĩke asomeie vau kana ndaasomea vau, kĩla twĩsĩ nĩ kana Luka ndaĩ o kamũndũ kate kasomu kekũthĩĩaa kũtavya andũ kĩla matonya kwĩka nĩ kana mavoe, ĩndĩ aĩ mũiiti. O na ũndũ ũsu nũkũsĩĩwe nĩ ndeto sya ũiiti ila watũmĩaa aiandĩka yĩla ĩvuku yake ya Ũvoo Mũseo vamwe na yĩla ĩvuku ya Meko ma Atũmwa. O na ĩngĩ, nũndũ aĩ mũiiti, nĩwaandĩkie mũno ĩũlũ wa syama sya kũvosya ila Yesũ weekaa.

13. Ũtanamba kwĩa mũndũ atũmĩe ũiiti mũna kana ũtanamba kũatĩĩa ũtao mũna, waĩle kũlilikana kyaũ?

¹³ Ũmũnthĩ vai Mũklĩsto ũnengetwe “mĩthĩnzĩo ya ũvosya mowau.” Ĩndĩ ana-a-asa amwe me na kĩeleelo kĩseo nĩmatonya kũnenga mũndũ motao makonetye ũiiti o na matakũlĩtw’e. Kũneena ũla w’o, amwe no matavye mũndũ maũndũ o maseo matonya kũtethya. Kwa ngelekany’o, Vaulo nĩweekie ũu ĩvinda Timotheo wathĩnaw’a nĩ ĩvu. No kwĩthĩwa kĩw’ũ kĩla wanyusaa kĩtaĩ  kĩseo. * (Soma 1 Timotheo 5:23.) Ĩndĩ ũu ti ũndũ ũmwe na kũthing’ĩĩsya Mũklĩsto ũngĩ atũmĩe mũtĩ mũna, ndawa, kana lĩu wa mũthemba mũna, nasyo nitonya kũlea kũmũtethya kana o na mavinda angĩ ikamũthũa. Mavinda amwe asu mekaa ũu nĩmatataa kwĩsũva ala angĩ maitũmĩa ndeto ta: ‘Ve mũndũ wakwa wa mũsyĩ ũnawaĩte o taku na atũmĩa ndawa ĩno . . . Ĩla ũnaminie kũmĩtũmĩa nũnavoie.’ O na mũndũ akanengane woni ta ũsu e na ngoo ĩseũvĩte ata, nũseo tũkalilikana kana o na ũiiti na ndawa itũmĩawa nĩ andũ aingĩ nitonya kũthũa mũndũ mũno.—Soma Nthimo 27:12.

14, 15. (a) Andũ amwe monaa makwata mwanya wa kwĩka ata ĩla andũ angĩ mawaa? (b) Ĩandĩko ya Nthimo 14:15 yĩtonya kũtũtethya ata ĩla twanengwa ũtao ũkonetye maũndũ ma ũiiti?

¹⁴ Ithyonthe nĩtwendete kwĩthĩwa twĩ na ũima wa mwĩĩ nĩ kana tũtanĩe kwĩkala thayũ na kũmũthũkũma Ngai na vinya witũ w’onthe. Ĩndĩ nĩtũwaaa nũndũ wa naĩ ĩla twatiĩwe nĩ Atamu. Na ĩla twawaa nĩtũtonya kũtũmĩa nzĩa syĩ kĩvathũkany’o kwĩyĩiitĩthya. Kĩla ũmwe e na ũthasyo wa kwĩnyuvĩa nzĩa ĩla ũkwĩtĩkĩla kana ũkũtũmĩa. Ũthũku nĩ kana tũtwĩe nthĩ yĩ andũ me ĩtomo mũno, ala mendete kũtũmĩa mowau ma andũ ta nzĩa ya kũseũvya mbesa. Amwe maasya nĩmakwatie ndawa ya ũwau mũna, na maĩkĩĩthasya andũ maitũmĩa ũkũsĩ wa ũvũngũ kana makasya nĩvoetye andũ aingĩ. Namo andũ angĩ kana kambunĩ ithing’ĩĩasya andũ matũmĩe ndawa itetwe vinya nĩ kana ikwate mbesa mbingĩ. Ĩla mũndũ weew’a ũu nake atũaa amanthaa kĩla kĩkatuma ew’a kavaa kana ekalanga thayũ, onaa ndeto sya mũthemba ũsu syĩ nzeo mũno. Ĩndĩ tũikolwe kana Ndeto ya Ngai ĩtũnengete ũtao ũũ: “Ũla ũte ũmanyi nĩwĩtĩkĩlaa kĩla ndeto; ĩndĩ ũla wĩ kĩlĩko asiasya ũndũ ũendaa.”—Nth. 14:15.

¹⁵ “Ũla wĩ kĩlĩko” nĩwĩthĩawa esũvĩĩte mũno ethĩwa “ndeto” ĩla watavw’a, kana kwa ndeto ingĩ, ũtao ũla wanengwa wumĩte kwa mũndũ ũtamanya kana nĩmũmanyĩsye nesa. Kwoou, “ũla wĩ kĩlĩko” no asũanĩe na nzĩa ĩno: ‘Nĩ w’o mũndũ ũũ embĩa ndawa ĩno, mũtĩ ũũ, kana mũthemba ũũ wa lĩu nĩwatethisye mũndũ ũngĩ mũno, ĩndĩ ve ngũsĩ mbĩanu itonya kũĩkĩĩthya ũndũ ũsu? Na nũndũ mĩĩ ndĩvw’ananaa, nyie nĩ na kĩtumi kĩseo kya kũĩkĩĩa kana nĩkũndethya? Nĩnaĩle kwĩka ũkunĩkĩli mũnango kana kũkũlya ala mesĩkĩe kana nĩ amanyĩsye nesa ũndũnĩ ũũ?’—Kũt. 17:6.

16. Nĩ makũlyo meva matonya kũtũtethya twĩthĩwe na “kĩlĩko kĩanĩu” ĩla twanengwa ũtao ũkonetye ũiiti?

¹⁶ Ndeto ya Ngai nĩtũtaĩte ĩkatwĩa “twĩkalasye mathayũ maitũ na kĩlĩko kĩanĩu . . . ĩvindanĩ yĩĩ tũĩ.” (Tito 2:12) Kwĩthĩwa na “kĩlĩko kĩanĩu” nĩkwaĩle kũtũtetheesya ĩla twesa kũkomana na mũndũ ũkũelesya nzĩa ĩla ũtũmĩaa kũthima andũ kana kũiita andũ na tũyĩw’a yĩ ya kũsaany’a kana ĩte kũeleeka nesa. We mũndũ ũla ũiitaa na nzĩa ĩsu kana ũla ũkũmĩkathĩĩa no akũelesye ĩũlũ wayo nginya ũkew’a weanĩwa? We wethukĩĩsya nũkwĩw’a ĩyosana na maũndũ ala asomi maĩkĩĩthĩtye nĩ ma w’o, na ve matakĩtalĩ aingĩ monaa yaĩlĩte? (Nth. 22:29) Kana nĩ ũiiti ũkwĩka kũkathĩĩwa nĩ kenda o woneke wĩ mũseo? O na amwe matonya kwasya ũiiti ũsu wamanyĩkĩe kũndũ kũasa mũno kana ũtũmĩawa kũndũ naku makuthunĩ, ũkethĩa meneena ũu kũu meũweta ta kũtaaĩsa kũvika maendeeo ala me kw’o. Ĩkũlye-ĩ, ‘Ndeto ta isu nĩsyosanĩte na kĩlĩko na nitethya?’ Mĩio ĩmwe ya kũthima mũndũ kana nzĩa imwe sya ũiiti itw’ĩkaa atĩ itũmĩaa kĩndũ kĩna kĩtamanyĩka kana vinya mũna wa mwĩĩ. Twaĩle kwĩsũvĩana mũno na syĩndũ sya mũthemba ũsu nũndũ Ngai nũleanĩte na “maũndũ ma mowe” na kũkũlya  ũtao kuma kwa ala mesene na maveva.—Ali. 19:26; Kũt. 18:10-12.

17. Nĩ wendi wĩva mũseo twĩthĩawa naw’o?

¹⁷ Ĩvindanĩ ya atũmwa, nzama ĩla ĩtongoesye nĩyatũmĩie ikundi valũa wa vata mũno. Valũa ũsu wambie kũweta maũndũ ala Aklĩsto maĩle kwĩvathana namo, na ũiminĩĩa wasya atĩĩ: “Mweesũvĩa maũndũ asu, kũkeethĩwa ũseo kwenyu. Ĩkalai na ũvoo.” (Meko 15:29) Ndeto isu sya mũthya vyũ syaĩ nzĩa ya kũtiana na andũ, na no syonany’e “ĩthĩwai na vinya.” Vate nzika, nĩtwendaa ‘kwĩkala na ũvoo,’ na ũu nĩ kwasya kana nĩtwendaa kũendeea nesa na tũyĩthĩwa na vinya o tũendeee kũmũthũkũma Ngai witũ mũnene.

18, 19. Nĩ kyaũ tweteele kwona ĩla twĩvika nthĩ nzaũ?

¹⁸ No nginya twĩkalae tweteele kũkwatwa nĩ mowau nũndũ tũtwĩe nthĩ ĩte nzeo na ithyĩ ene twĩ andũ me naĩ. Tũyĩsa kwĩkwatya oyu tũvow’e kwa nzĩa ya kyama. Ĩndĩ ĩandĩko ya Ũvuan’yo 22:1, 2 nĩyĩwetete ĩvinda yĩla andũ makavow’a vyũ. Nthĩnĩ wa ĩandĩko yĩu, mũtũmwa Yoana nĩwoonie woninĩ “ũsĩ wa manzĩ ma thayũ” na “mũtĩ wa thayũ” wĩ na matũ “ma kũvosya mbaĩ.” Kyu kĩwetetwe vau ti ũiiti wa mĩtĩ ũtonya kwoneka ĩvinda yĩĩ kana ũkoneka ĩvinda yũkĩte. Ĩndĩ nĩ mũvango Yeova wĩkĩte kwĩsĩla vala ve Yesũ nĩ kana ala ewi mekwata thayũ ũtathela. Kĩu nĩ kĩndũ ithyonthe tũkyeteele na mea maingĩ mũno vyũ.—Isa. 35:5, 6.

¹⁹ Kavindanĩ kaa tweteele ĩvinda yĩu ĩseo mũno, nĩtwĩsĩ ki kana Yeova nĩwendete kĩla ũmwe witũ o na ĩla ũkwĩw’a naĩ. O ta Ndaviti, tũi na nzika kana Ngai witũ nũkatũtetheeasya mavinda ala twĩ awau. O naitũ no tũneene o ta Ndaviti tũkasya ũũ: “Nyie, nũndũ wa wĩanĩu wakwa nũndw’ĩĩkaa, na kũmbia mbee wa ũthyũ waku tene na tene.”—Sav. 41:12.