1, 2. O mĩtũkĩ, nĩ kaũ wĩva wa w’o wũkĩte, na nĩ kyaũ kĩla athũkũmi ma Ngai matakethĩwa na vata wa kwĩka?

 MATUKŨ 30, Mwei wa 10, 1938, andũ aingĩ nthĩ ya Amelika nĩmaendeee kwĩthukĩĩsya kĩvĩndĩ kya letiũ. Athaũki ala mathaũkaa ta malivota ma ũvoo nĩmatangaasie kana syũmbe kuma ndata ĩla yĩtawa Mars syaendeee kũvithũkĩa Nthĩ na kũmyananga. O na kau nĩkwatangaasĩtwe kana kĩvĩndĩ kĩu kyaĩ o ĩthaũ, andũ aingĩ masũanĩaa ta kaũ wa w’o na matelema mũno. O na amwe nĩmoosie ĩtambya ya kwĩsiĩĩa maisũanĩa ta avithũkĩi ma w’o.

² O mĩtũkĩ, ve kaũ wa w’o wũkĩte. Ĩndĩ, andũ maikwenda kwosa ĩtambya. Kaũ ũũ ti wano, ĩndĩ nĩwathanĩtwe Ndetonĩ ya Ngai ĩla mbeveee, Mbivilia. Kaũ ũsu wĩtawa kaũ wa Ali–Maketoni, ũla nĩ kaũ wa Ngai kwelekela walany’o ũũ mũthũku. (Ũvu. 16:14-16) Ĩvindanĩ ya kaũ ũsu, athũkũmi ma Ngai maikethĩwa na vata wa kwĩsiĩĩa maikavithũkĩwe nĩ andũ kuma kũndũ kũngĩ. Ĩndĩ, makatelemw’a nĩ maũndũ ma kũsengy’a na wonany’o wa vinya wa Ngai.

3. Twĩneenea wathani wĩva, na nĩkĩ nĩ wa vata kwitũ?

³ Wathani wa Mbivilia ũla wĩ ĩvukunĩ ya Nzekalia nũkonetye kaũ wa Ali–Maketoni. O na kau waandĩkiwe myaka ta 2,500 mĩvĩtu, wathani ũũ nũtũkonetye. (Alo. 15:4) Maũndũ maingĩ ala maeleetw’e ĩvukunĩ yĩu makonetye maũndũ ala makwataa andũ ma Ngai kuma ĩla Ũsumbĩ wa Masia waambĩĩe kũsumbĩka ĩtunĩ mwaka wa 1914, kũvika maũndũ ma ũsengy’a ala makethĩwa ĩvinda yũkĩte yĩla yĩ vakuvĩ. Wonany’o mũnene wa wathani ũsu nĩ vamwe na kũseũvw’a kwa “kyanda kĩnene mũno” na kumĩla kwa “manzĩ ma thayũ.” (Nzek. 14:4, 8) Kyanda kĩĩ nĩ kya vata mũno kwondũ wa kũsũvĩa athaithi ma Yeova. Twamanya kĩla manzĩ ma thayũ matonya kũtũetee, tũikona wĩ ũndũ  wa vata kũnyw’a manzĩ asu tũ, ĩndĩ tũkeethĩwa na mea ma kũmanyw’a. Kwoou nĩ ũndũ wa vata kwitũ twose kwa ũito wathani ũũ.—2 Vet. 1:19, 20.

4. (a) “Mũthenya wa Yeova” wambĩĩie ĩndĩĩ? (b) Myaka mingĩ mbee wa mwaka wa 1914, athaithi ma Yeova matavanasya ĩũlũ wa kyaũ, na atongoi ma nthĩ meekie ata?

⁴ Kĩlungu kya 14 kya ĩvuku ya Nzekalia kyambĩĩsye na kũweta “mũthenya wa Yeova.” (Soma Nzekalia 14:1, 2.) Mũthenya ũsu nĩ wĩva? Nĩ “mũthenya wa Mwĩaĩi,” ũla wambĩĩe ĩla “ũsumbĩ wa nthĩ” watw’ĩkie ‘ũsumbĩ wa Mwĩaĩi waitũ, na wa Klĩsto wake.’ (Ũvu. 1:10; 11:15) Mũthenya ũsu wambĩĩe mwaka wa 1914 ĩla Ũsumbĩ wa Masia wambĩĩe kũsumbĩka ĩtunĩ. Myaka mingĩ mbee wa mwaka wa 1914, athaithi ma Yeova nĩmatavanisye mbaĩnĩ syonthe kana mũminũkĩlyo wa “mavinda ma Andũ-ma-mbaĩ-ingĩ” waaĩlĩte kũvika mwaka ũsu, na nthĩ ĩyĩthĩwa na mathĩna mataaĩthĩwa ĩngĩ. (Luka 21:24) Mbaĩ syeekie ata? Vandũ va kwosa kwa ũito ũkany’o ũsu, atongoi ma kĩ-siasa na ma kĩ-ndĩni nĩmavũthĩĩisye na mamanyamasya atavany’a etĩkĩw’a mauta ala maĩ na kĩthito. Kwa kwĩka ũu, atongoi asu ma nthĩ nĩmamũvũthisye Ngai Mwene Vinya W’onthe nũndũ etĩkĩw’a mauta methĩawa maũngamĩte vandũ va ‘Yelusaleme wa ĩtunĩ’ ũla nĩ Ũsumbĩ wa Masia, namo nĩ kĩlungu kya Ũsumbĩ ũsu.—Aevl. 12:22, 28.

5, 6. (a) Nĩ ĩtambya yĩva yathanĩtwe yĩla yoosiwe nĩ mbaĩ kwelekela “ndũa” na andũ ala ‘kwoo’ nĩ ĩtunĩ? (b) Naaũ ala maĩ “ũtialo wa andũ”?

⁵ Nzekalia nĩwathanĩte ĩtambya yĩla mbaĩ ikosa ĩla waisye: “Ndũa [Yelusaleme] ĩkooswa.” “Ndũa” ĩsu yonanasya Ũsumbĩ wa Masia wa Ngai. Ũtialo wa Aklĩsto etĩkĩw’a mauta ala ‘kwoo’ nĩ ĩtunĩ nĩmo maũngamĩte vandũ va Ũsumbĩ ũsu vaa nthĩ. (Avi. 3:20) Ĩvindanĩ ya Kaũ wa Mbee wa Nthĩ Yonthe, ala matongoesye ũseũvyonĩ wa Yeova vaa nthĩ ‘nĩmoosiwe,’ kana makwatwa, na matwawa kolokolonĩ Atlanta, Georgia, ĩla yĩ nthĩ ya Amelika. Ndeto “nyũmba ikatavwa mĩio” syeanĩie ĩla ala matongoesye, vamwe na ala maendeee kwĩthĩwa me na wĩanĩu mũĩkĩĩku meekiwe maũndũ mataĩle na mathĩnw’a. Avithũkĩi asu nĩmavenie etĩkĩw’a mauta ũthwii ũla manengiwe ĩla moosie mavuku moo na masiĩĩa wĩa woo wa kũtavany’a.

⁶ Amaitha mayaĩ matonya kũmina ũthaithi wa w’o o na kau maĩ na vinya mbee wa athũkũmi ma Ngai na nĩmamathĩnasya na kũmavinga. Vaĩ “ũtialo wa andũ,” namo nĩ etĩkĩw’a mauta ala maleile ‘kũvetwa ndũanĩ.’

7. Aklĩsto etĩkĩw’a mauta maiie ngelekany’o myaũ kwondũ wa athaithi ma w’o ũmũnthĩ?

⁷ W’o wathani ũũ nĩweanĩiw’e vyũ kũvikĩĩa mũminũkĩlyo wa Kaũ wa Mbee wa Nthĩ Yonthe? Aiee. Yaĩ no nginya ũtialo wa etĩkĩw’a mauta na ala angĩ me na wĩkwatyo wa kwĩkala kũũ nthĩ maendeee kũthĩnw’a nĩ mbaĩ. (Ũvu. 12:17) Kaũ wa Kelĩ wa Nthĩ Yonthe nĩwaĩkĩĩthisye ũu. Ũĩkĩĩku mwĩanĩu wa Aklĩsto etĩkĩw’a mauta nũmekĩaa vinya athũkũmi ma Yeova ma ũmũnthĩ maendeee kũmĩanĩsya na mathĩna ala mamakwataa. Mathĩna amwe mamakwataa nĩ kũvingwa nĩ andũ ma mũsyĩ ala mate Ngũsĩ, andũ ala mathũkũmaa namo kana ala masomaa namo na mamathekeeaa nũndũ wa mũĩkĩĩo woo. (1 Vet. 1:6, 7) O na ethĩwa me va, athaithi ma w’o nĩmatw’ĩte kũendeea ‘kũũngama na ũlũmu vevanĩ ũmwe,’ na ‘mateũtĩsw’a nĩ amaitha.’  (Avi. 1:27, 28) Kwoou, andũ ma Yeova matonya kũkwata wĩvitho va me nthĩ ĩno ĩmamenete?—Yoa. 15:17-19.

8. (a) Nthĩnĩ wa Mbivilia, iĩma syonanasya kyaũ? (b) “Kĩla kĩĩma kya Mĩthata” kyonanasya kyaũ?

⁸ Nũndũ Yelusaleme, ĩla “ndũa,” ĩtũmĩĩtwe kwa nzĩa ya ngelekany’o kwonany’a Yelusaleme wa ĩtunĩ, o na kyo “kĩla kĩĩma kya Mĩthata, kĩla kyelekele Yelusaleme,” kĩtũmĩĩtwe kwa nzĩa ya ngelekany’o. Kĩĩma kĩu kĩonany’a kyaũ? “Kĩkaatũkanĩla katĩ” kĩtw’ĩke iĩma ilĩ ata? Nĩkĩ Yeova ũsyĩtĩte “iĩma syakwa”? (Soma Nzekalia 14:3-5.) Nthĩnĩ wa Mbivilia, iĩma syonanasya mosumbĩ, kana silikalĩ. O na ĩngĩ, moathimo na ũsũvĩo nikonanĩtw’e na kĩĩma kya Ngai. (Sav. 72:3; Isa. 25:6, 7) Kwoou, kĩĩma kya Mĩthata kĩla kĩ ngalĩ ya wumĩlonĩ wa syũa ya mũsyĩ wa Yelusaleme wa kũũ nthĩ, vala maaũ ma Ngai maũngamĩte, kyonanasya ũsumbĩ ũla mũnene vyũ wa Yeova.

9. Kwatũkanĩla katĩ kwa “kĩla kĩĩma kya Mĩthata” kwĩonany’a kyaũ?

⁹ Nĩ kyaũ kĩkwonanw’a nĩ kwatũkanĩla katĩ kwa kĩĩma kya Mĩthata? Kĩĩma kĩla kĩ ngalĩ ya wumĩlonĩ wa syũa wĩ mũsyĩnĩ wa Yelusaleme, kĩkaatũka kwonany’a kana Yeova akaũngamya ũsumbĩki ũngĩ mũnini. Ũsumbĩki ũsu ũngĩ mũnini nĩ Ũsumbĩ wa Masia ũla ũtongoew’e nĩ Yesũ Klĩsto. Nĩkyo kĩtumi Yeova ũsyĩtĩte “iĩma syakwa” ila iĩma ilĩ ikaumĩla ĩtina wa kwatũkanĩla katĩ kwa “kĩla kĩĩma kya Mĩthata.” (Nzek. 14:4) Iĩma isu syelĩ nĩ sya Yeova.

10. Kĩla “kyanda kĩnene mũno” kĩ katĩ wa ila iĩma ilĩ kyonanasya kyaũ?

¹⁰ Ĩtina wa kĩla kĩĩma kya ngelekany’o kwatũkanĩla katĩ, nusu ĩmwe ngalĩ ya ĩũlũ na ĩla ĩngĩ ngalĩ ya ĩtheo, maaũ ma Yeova makaendeea kũũngama ĩũlũ wa iĩma isu syelĩ. Vakeethĩwa “kyanda kĩnene mũno” ungu wa maaũ ma Yeova. Kyanda kĩĩ kya ngelekany’o kyonanasya ũsũvĩo wa Ngai, vala athũkũmi ma Yeova mew’aa me asũvĩe ungu wa ũsumbĩ wake ũla mũnene vyũ, na Ũsumbĩ wa Masia. Yeova akaĩkĩĩthya kana ũthaithi wa w’o ndũkanangwa. Kĩĩma kya Mĩthata kyaatũkanie ĩndĩĩ? Kyaatũkanie mwaka wa 1914 ĩla Mavinda ma Andũ-ma-mbaĩ-ingĩ mavikie mũthya na Ũsumbĩ wa Masia wambĩĩa kũsumbĩka. Nĩ ĩndĩĩ athaithi ma w’o mambĩĩe kũkĩĩla kyandanĩ kya ngelekany’o?

11, 12. (a) Kũkĩĩla kyandanĩ kya ngelekany’o kwambĩĩe ĩndĩĩ? (b) Nĩ kyaũ kĩkũĩkĩĩthya kana andũ ma Yeova nĩmasũvĩawa kwĩsĩla kw’oko kwake kwĩ vinya?

¹¹ Yesũ anengie aatĩĩi make ũkany’o ũũ: “Mũkeethĩwa mũmenetwe nĩ mbaĩ syonthe kwondũ wa syĩtwa yakwa.” (Mt. 24:9) Kĩmena kĩu kĩendeee na kwongeleka mũno ĩvindanĩ yĩĩ ya mũminũkĩlyo wa walany’o ũũ wa maũndũ yĩla yambĩĩe mwaka wa 1914. O na kau ũtialo wa etĩkĩw’a mauta nĩwavithũkĩiwe ĩvindanĩ ya Kaũ wa Mbee wa Nthĩ Yonthe, ũthaithi wa w’o ndwaaminwa. Mwaka wa 1919, nĩmathaiw’e kuma ũkombonĩ wa Mbaviloni Ĩla Nene, ĩla nĩ ndĩni syonthe sya ũvũngũ. (Ũvu. 11:11, 12) * Ĩvindanĩ yĩu nĩw’o kũkĩĩla kyandanĩ kya iĩma sya Yeova kwambĩĩe.

¹² Kuma mwaka wa 1919, athaithi ma Ngai nthĩ yonthe nĩmaendeee kũsũvĩwa kyandanĩ kyake kya ũsũvĩo. Kwa myaka mingĩ, Ngũsĩ sya Yeova  nĩsyĩthĩĩtwe iisiĩĩwa iikatavany’e na kunengane mavuku kũndũ kwingĩ ĩũlũ wa nthĩ. O na ũmũnthĩ isiĩĩi isu nĩsiendeee nthĩ imwe. Ĩndĩ o na mbaĩ ikatata ata, iitonya kũmina ũthaithi wa w’o! Yeova akaendeea kũsũvĩa andũ make kwĩsĩla kw’oko kwake kwĩ vinya.—Kũt. 11:2.

13. Tũtonya kwĩkala ata kyandanĩ kya ũsũvĩo kya Yeova, na nĩkĩ no nginya twĩkale vo ũmũnthĩ?

¹³ Twaendeea kũlũmany’a na Yeova na kũlũmany’a na ũla w’o, akaendeea kũtũtetheesya e na Mwana wake Yesũ Klĩsto, na ndaketĩkĩla mũndũ o na wĩva kana kĩndũ o na kĩva ‘kĩtũvenane na kw’oko Kwake.’ (Yoa. 10:28, 29) Yeova nĩwĩyũmbanĩtye kũtũnenga ũtethyo o na wĩva nĩ kana tũendeee kũmwĩw’a e Mũsumbĩ Ũla Mũnene Vyũ na tũyĩendeea kwĩthĩwa twĩ aĩkĩĩku ungu wa Ũsumbĩ wa Masia. No nginya tũendeee kwĩkala kyandanĩ kya ũsũvĩo nũndũ kĩkasũvĩa mũno athaithi ma w’o ĩvindanĩ ya ũla thĩna mũnene, ũla wĩ vakuvĩ.

14, 15. Ĩvindanĩ ya ‘mũthenya wa Ngai wa kũkita’ na amaitha make, kũkeethĩwa ata kwa ala makethĩwa nza wa kĩla kyanda?

¹⁴ O ũndũ mũminũkĩlyo wa walany’o ũũ wa maũndũ ũendeee kũthengeea, now’o Satani ũkũendeea kũthĩny’a mũno athũkũmi ma Yeova. Na ĩndĩ ‘mũthenya wa Ngai wa kũkita’ na amaitha make ũivika. Ĩvindanĩ yĩu, Yeova akaĩkĩĩthya kana nĩwamina amaitha ma andũ make. Mũthenya ũsu, Mũsumbĩ Ũla Mũnene Vyũ akeeyonany’a kwĩthĩwa e Mũndũ wa Kaũ mbee wa ũndũ waaĩyonany’a ĩvinda o na yĩva ya “mũthenya wa kaũ.”—Nzek. 14:3.

¹⁵ Kũkeethĩwa kũilyĩ ata kwa ala makethĩwa me nza wa kĩla “kyanda kĩnene mũno” kya ũsũvĩo mũthenya wa kũkita wa Ngai? ‘Maikethĩwa na kyeni’ kya Ngai, na ũu wĩonany’a kana maiketĩkĩlwa nĩ Ngai. Mĩio ĩla mbaĩ itũmĩaa kaũnĩ na ĩla yonanĩtw’e kwa nzĩa ya ngelekany’o ta ‘mbalasi, nyũmbũ, ngamĩle, ĩng’oi, na nyamũ syonthe,’ ĩkaanangwa mũthenya ũsu ũkĩte wa kaũ. Ũu nĩ kwonany’a kana mĩio ĩsu ĩtũmĩawa kaũnĩ ĩkaeka kũthũkũma. O na ĩngĩ, Yeova akatũmĩa mĩimũ na “ũthĩn’yo.” Wĩthĩwe nĩ ũthĩny’o wa w’o kana ti wa w’o, ũthĩny’o ũsu ũkamina mĩisyo yonthe ya kũtĩsya. Mũthenyanĩ ũsu, ‘metho moo na nĩmĩ syoo ikamomonyeka,’ na ũu nĩ kwonany’a kana amaitha maikethĩwa matonya kũtwĩka naĩ kana kũneena naĩ ĩũlũ wa Ngai. (Nzek. 14:6, 7, 12, 15) Vaiĩ mũmaitha o na wĩva ũkavonoka o na ethĩwa akeethĩwa va. Andũ ala makethĩwa ngalĩ ya Satani kaũnĩ ũsu makeethĩwa me aingĩ mũno. (Ũvu. 19:19-21) ‘Mũthenya ũsu ala oae nĩ Yeova makethĩwa kuma ngalĩ ĩmwe ya nthĩ kũvika ngalĩ ĩla ĩngĩ ya nthĩ.’—Yel. 25:32, 33.

16. Nĩ makũlyo meva twaĩle kũsũanĩĩa ĩũlũ wa mũthenya wa Yeova wa kũkita ũla ũthengeee, na tũkeethĩwa twaĩle kwĩka ata?

¹⁶ Kaũ nũetae mathĩna o na kwa ala masinda. Lĩu nũtonya kũthela. Malĩ nĩtonya kwaa. Kĩlasi kya mũndũ nĩkĩtonya kũtheea. Ũthasyo wa mũndũ no ũoleke. Ethĩwa tũkakwatwa nĩ mathĩna ta asu, tũkeeka ata? Tũkatelema? Nũndũ wa mathĩna kwingĩva, tũkakaĩa mũĩkĩĩo witũ? Tũkeethĩwa tũte na wĩkwatyo na kwĩthĩwa na kyeva? Ũkeethĩwa wĩ ũndũ wa vata ta kĩ kũendeea kũĩkĩĩa ũtonyi wa Yeova wa kũtangĩĩa na kwĩkala kyandanĩ kyake kya ũsũvĩo ĩvindanĩ ya ũla thĩna mũnene!—Soma Avakuki 3:17, 18.

17, 18. (a) “Manzĩ ma thayũ” nĩ kyaũ? (b) ‘Ũkanga wa wumĩlonĩ wa syũa’ na ‘ũkanga wa ũthũĩlonĩ wa syũa’ sionany’a kyaũ? (c) Ũendeee kweteela ĩvinda yĩla yũkĩte, ũtwi waku nĩ mwaũ?

¹⁷ Ĩtina wa Ali–Maketoni, “manzĩ ma thayũ” makaendeea kũvĩta maumĩte kĩvĩlanĩ kya Ũsumbĩ wa Masia. ‘Manzĩ asu ma thayũ’ nĩ maũndũ ala Yeova ũtũnengete nĩ kana tũkwate thayũ. ‘Ũkanga wa wumĩlonĩ wa syũa’ nĩ Ũkanga wa Mũnyũ, naw’o ‘ũkanga wa ũthũĩlonĩ wa syũa’ nĩ Ũkanga wa Menditelenia. Maũkanga asu elĩ matũmĩĩtwe kwonany’a andũ. Ũkanga wa Mũnyũ wĩonany’a andũ ala me vandũ vonthe vala akw’ũ mathikĩtwe. Ũkanga wa Menditelenia wonanĩtye nesa “ĩkomano ĩnene” ya andũ ala makavonoka Ali–Maketoni nũndũ usũĩte syũmbe syĩ thayũ. (Soma Nzekalia 14:8, 9; Ũvu. 7:9-15) Kwoou, nguthu isu syelĩ ikathaw’a kumana na kĩumo kya kĩkw’ũ kya Atamu kwa kũendeea kũnyw’a manzĩ ma thayũ ma ngelekany’o, kana “ũsĩ wa manzĩ ma thayũ.”—Ũvu. 22:1, 2.

¹⁸ Nũndũ twĩ ũsũvĩonĩ wa Yeova, tũkavonoka walany’o ũũ mũthũku wa maũndũ na tũilika nthĩ nzaũ ya Ngai yĩ ũlũngalu. O na kau nĩtũmenetwe nĩ andũ ma mbaĩ syonthe, ekai tũtw’e kwĩkala twĩ aĩkĩĩku ungu wa Ũsumbĩ wa Ngai, na tũitw’a kwĩkala kyandanĩ kya Yeova kya ũsũvĩo.