1, 2. (a) Ĩvinda ya tene, ndeto “ndaĩa” yoonanasya kyaũ? (b) Nĩ makũlyo meva tũũsũngĩa nthĩnĩ wa ĩsomo yĩĩ?

 NĨ KYAŨ ũlilikanaa ndeto “ndaĩa” yawetwa? Wanake wa wũmbi wa Yeova nĩw’o ũlilikanaa? (Sav. 19:1) Kana ũlilikanaa ũnene na ndaĩa ĩla ĩnengawa andũ ala me na ũthwii, ũĩ kana ala mekĩte maũndũ manene? Nthĩnĩ wa Maandĩko, ndeto ya tene ĩla ĩtũmĩĩtwe kwonany’a “ndaĩa” nĩ ũito. Ĩvinda ya tene ĩla mbesa syaseũvaw’a na syũma sya thooa mũnene, mbesa ĩla yeethĩawa yĩ na ũito mũnene nĩyo yaĩ ya thooa mũnene. Kwondũ wa ũu, ndeto ila syatũmĩawa kwonany’a ũito nĩsyaeleekaa kwa nzĩa ya ngelekany’o kwonany’a, kĩndũ kya vata mũno, kyanake, kana kya kwendeesya.

² Kau ithyĩ no twendeew’e nĩ ũtonyi, ũnene na nguma sya mũndũ ũngĩ, nĩ kyaũ Ngai ũsiasya mũndũnĩ? Maandĩko nĩmawetete kana Ngai nũnengae andũ ndaĩa. Kwa ngelekany’o, ĩandĩko ya Nthimo 22:4 yaĩtye ũũ: “Ĩtuvi ya wĩnyivyo na kũmũkĩa Yeova nĩ ũthwii, na ndaĩa, na thayũ.” Nake mũmanyĩw’a Yakovo aandĩkie ũũ: ‘Ĩnyivyei mbee wa Yeova, nake akamũnenevya.’ (Yak. 4:10) Nĩ ndaĩa yĩva Yeova ũnengae andũ? Nĩ kyaũ kĩtonya kũtũsiĩĩa kwosa ndaĩa ĩsu? Na tũtonya ata kũtetheesya angĩ mamyose?

3-5. Yeova atũtongoeasya tũkwate ndaĩa kwa nzĩa syĩva?

³ Mũandĩki wa savuli nĩwaĩkĩĩte kana Yeova akamũkwata kw’oko kwake kwa aũme na kũmũtongoesya avikĩĩe ndaĩa ĩla ya w’o. (Soma Savuli 73:23, 24.) Yeova ekaa ũu ata? Yeova nũmatongoeasya athũkũmi make ala me na wĩnyivyo makwate ndaĩa kwa kũmanenga ndaĩa kwĩsĩla nzĩa syĩ kĩvathũkany’o. Nũmatetheetye mamanye kwenda kwake. (1 Ako. 2:7) O na nũmanengete ala mamwĩw’aa na kũatĩĩa ndeto yake ndaĩa ya kwĩthĩwa na ũnyanya nake.—Yak. 4:8.

 ⁴ O na ĩngĩ Yeova nũmanengete athũkũmi make wĩa wa vata mũno wa kũtavany’a. (2 Ako. 4:1, 7) Wĩa ũsu nũtumaa manengwa ndaĩa. Yeova nĩwathanĩte ũũ kwa ala matethasya wĩa ũsu nĩ kana mamũtaĩe na maitetheesya andũ ala angĩ: “Ala mandaĩaa ngamataĩa.” (1 Sam. 2:30) Ala mekaa ũu nĩmanengawe ĩsyĩtwa ĩseo nĩ Yeova, na nĩmatonya kũkathwa nĩ athũkũmi ala angĩ ma Ngai.—Nth. 11:16; 22:1.

⁵ Nata ĩũlũ wa ĩvinda yũkĩte ya ala ‘mamwetelaa Yeova, na kũkwata nzĩa yake?’ Mathĩtwe ũũ: “[Yeova] akakũnenevya ũtiĩwe nthĩ: Yĩla athũku makavetwa, naku ũkoona ũu.” (Sav. 37:34) Me na wĩkwatyo mũseo wa kũkwata ndaĩa ĩla nene vyũ ya thayũ ũtathela.—Sav. 37:29.

6, 7. Nĩkĩ aingĩ mataamũĩkĩĩa Yesũ?

⁶ Nĩ kyaũ kĩtonya kũtũsiĩĩa tũikose ndaĩa ĩla Yeova wendaa kũtũnenga? Ũndũ ũmwe nĩ kwosa kwa ũito mũno mawoni ma andũ ala matamwĩsĩ Ngai. Kwasũanĩa ũndũ mũtũmwa Yoana waandĩkie ĩũlũ wa andũ amwe maĩ na ũkũmũ ĩvindanĩ ya Yesũ. Aandĩkie ũũ: “O na aingĩ ma anene nĩmamwĩtĩkĩlile; ĩndĩ kwondũ wa Avalisi maiaamumbũla, maikalũngw’e ĩsinakokenĩ; nũndũ nĩmendaa ndaĩa ya andũ mbee wa ndaĩa ya Ngai.” (Yoa. 12:42, 43) Maũndũ methĩwa maĩ maseo mũno kwa ala maĩ na ũkũmũ keka maiaaosa kwa ũito mawoni ma Avalisi.

⁷ Mwambĩlĩlyonĩ wa ũtavany’a wake, Yesũ nĩwawetete nesa nĩkĩ aingĩ mataĩ mamwĩtĩkĩle na kũmũĩkĩĩa. (Soma Yoana 5:39-44.) Kwa ĩvinda ya myaka mingĩ, mbaĩ ya Isilaeli nĩyeethĩĩtwe yeteele kũka kwa Masia. Ĩla Yesũ wambĩĩe kũmanyĩsya, nĩvatonyeka andũ amwe makethĩwa masomete wathani wa Ndanieli makamanya kana ĩvinda yĩla yawetetwe ya kũka kwa Klĩsto yaĩ ĩviku. Mbeenĩ, ĩla Yoana Mũvatisi waendaa atavanĩtye, aingĩ maasya: “Nokwĩthĩwa nĩwe Klĩsto”? (Luka 3:15) Masia ũla matwĩe meteele ĩvinda yĩasa amanyĩasya katĩ woo ĩndĩ ala meesĩ Mĩao mayaamwĩtĩkĩla. Aiweta kĩtumi kĩla kyatumie matamwĩtĩkĩla, Yesũ amakũkilye atĩĩ: “Mũtonya kwĩtĩkĩla ata, inyw’ĩ ala mwosanĩaa ndaĩa ene kwa ene, na ndaĩa ĩla yumaa kwa Ngai ũla ũmwe mũtiũmĩmantha?”

8, 9. Ũitũmĩa ngelekany’o ya kyeni, elesya ũndũ ndaĩa kuma kwa andũ ĩtonya kũtuma mũndũ oona ndaĩa kuma kwa Ngai ĩte ya vata.

⁸ Ndaĩa kuma kwa andũ nĩtonya kũsiĩĩa ndaĩa kuma kwa Ngai. Ũndũ ũũ ũtonya kũelew’a nesa kwa kũelekany’a ndaĩa na kyeni. Yayaya yĩthĩawa yusũĩte kyeni. We nũũlilikana ĩla wang’eleile ĩũlũ yayayanĩ ũtukũ kũte matu na woona ndata ngili mbingĩ? ‘Ũtheu mũtisu wa ndata’ nĩ wa ũsengy’a. (1 Ako. 15:40, 41) Ĩla wasisya yayayanĩ wĩ mũsyĩnĩ mũnene wĩ mataa me kyeni kingĩ, wonaa yayaya yĩtailyĩ ũndũ yonekaa wĩ vandũ vate mataa maingĩ. Nĩkĩ? Nũndũ kyeni kya mataa asu nĩkĩtũsiĩĩaa tũikone nesa kyeni kĩla kyumĩte ndatanĩ ila syĩ vaasa. Ĩndĩ, ũu nĩ kwonany’a kana mataa asu methĩawa me na kyeni kingĩ kana methĩawa na kyeni kĩtisu mũno kwĩ kya ndata? Aiee! Kwĩthĩawa ũu nũndũ kyeni kya mataa ala me mũsyĩnĩ mũnene kĩ vakuvĩ mũno naitũ na nĩkĩtũsiĩaa tũikone nesa kyeni kĩla kyumaa wũmbinĩ wa Yeova. Nĩ kana twone kyeni kĩla kĩthĩawa yayayanĩ ũtukũ, nĩtwaĩle kwĩsiĩanĩa na kyeni kĩla kyumanaa na syĩndũ ila iseũvĩtw’e nĩ andũ.

⁹ O ta ũu ndaĩa kuma kwa andũ nĩtonya kũtuma twona ndaĩa kuma kwa Yeova, ĩla yĩkalaa tene na tene, ĩte ya vata. Aingĩ nĩmaleaa kwĩtĩkĩla ũvoo wa Ũsumbĩ nũndũ wa kũkĩa ũndũ anyanya moo  na andũ ma mũsyĩ mekwasya. Ĩndĩ, w’o nĩ ũndũ ũtonyeka mũthũkũmi wĩyumĩtye kwa Ngai akethĩwa na wendi o ta ũsu wa kũkwata ndaĩa kuma kwa andũ? Kwa ngelekany’o, sũanĩa ĩũlũ wa mũũndũme wa mũika aitavany’a kĩsionĩ wĩsĩkĩe mũno, ĩndĩ ndesĩkĩe vo ta ũmwe wa Ngũsĩ sya Yeova. Nĩwaĩle kwĩthĩwa na w’ĩa? Nata ethĩwa mũndũ nũthekeeawa nũndũ wa kũatĩĩa mĩvango ya kĩ-veva? We nĩwaĩle kũatĩĩa mawoni ma andũ ala matosaa maũndũ ma kĩ-veva kwa ũito mavĩndũe motwi maku? Nata Mũklĩsto akethĩwa ekĩte naĩ ngito? We nĩwaĩle kũvitha naĩ ĩsu nũndũ nũkũkĩa kwasya ianda imwe kĩkundinĩ kana nũkũmena kwĩw’ĩthya woo ala ũmendete? Ethĩwa nĩwĩkĩte naĩ ngito na ũndũ ũla wa vata kwake nĩ kũtũngĩĩa ũnyanya wake na Yeova, ‘akameta atumĩa ma kĩkundi’ nĩ kana mamũtetheesye.—Soma Yakovo 5:14-16.

10. (a) Nĩ kyaũ kĩtonya kwĩthĩwa twambĩĩa kũsũanĩa mũno ĩũlũ wa ũndũ andũ ala angĩ meũtwona? (b) Nĩ kyaũ tũĩkĩĩthĩtw’e tweethĩwa na wĩnyivyo?

¹⁰ Nĩtũtonya kwĩthĩwa tũendeee kwĩka maendeeo nĩ kana twĩthĩwe Aklĩsto aimu, ĩndĩ Mũklĩsto ũngĩ aitũnenga ũtao. Ũtao wake wa kuma ngoonĩ nũtonya kũtũtetheesya mũno ethĩwa tũileana naw’o nũndũ wa ngathĩĩo, kũthĩnĩkĩa mũno ũndũ ala angĩ meũtwona, kana kwenda kwĩtetea. Nata ũkethĩwa ũithũkũma wĩ na Mũklĩsto mũna? Ngwatanĩo yenyu no yanangwe nũndũ wa kĩla ũmwe kwenda kũkwata ndaĩa kumana na wĩa ũla mũũtethya? Wesa kwĩyĩthĩĩla maũndũnĩ ta asu, ĩthĩwa wĩsĩ kana “ũla wĩ na veva wa wĩnyivyo akoosa ndaĩa.”—Nth. 29:23.

11. Twaĩle kwĩthĩwa na woni mwaũ ĩla twakathwa, na nĩkĩ?

¹¹ Asyaĩĩsya vamwe na ana-a-asa ala ‘mendaa’ kwĩka maendeeo kĩkundinĩ nĩmaĩle kwĩsũvĩana na kũmantha ndaĩa sya andũ. (1 Tim. 3:1; 1 Ath. 2:6) Mwana-a-asa aĩle kwĩthĩwa na woni mwaũ ĩla wakathwa kwondũ wa kwĩka ũndũ nesa? Kwa w’o ndeaka ũlilikany’o tondũ Mũsumbĩ Saulo weekie. (1 Sam. 15:12) Ĩndĩ, we nĩwĩsĩ kana ũndũ ũla weanĩsya atetheew’a nĩ Yeova na kana nĩ kenda aĩlye ĩvinda yake yĩla yũkĩte no nginya amwĩkwatye? (1 Vet. 4:11) Ũndũ twĩw’aa ĩla twakathwa nĩkũvuanasya nĩ ndaĩa yĩva tũũmantha.—Nth. 27:21.

12. Nĩ kyaũ kyatumie Ayuti amwe matamwĩthukĩĩsya Yesũ?

¹² Ũndũ ũngĩ ũtonya kũtũsiĩĩa kwosa ndaĩa kuma kwa Ngai nĩ mawendi maitũ. Mawendi mathũku nĩmatonya kũtũsiĩĩa tũikeke ũla waĩlĩte. (Soma Yoana 8:43-47.) Yesũ atavisye Ayuti amwe kana mayaaĩthukĩĩsya ũvoo wake nũndũ ‘wendi wa ĩthe woo, Ndevili, nĩw’o mendaa kwĩka.’

13, 14. (a) Asomi maasya ata ĩũlũ wa kĩlĩko kitũ na kwĩthukĩĩsya mawasya ma andũ aingĩ? (b) Nĩ kyaũ kĩtusaa kĩla tũkwĩthukĩĩsya?

¹³ Wendi witũ nĩw’o ũtusaa kĩla tũkwenda kwĩw’a. (2 Vet. 3:5) Yeova nũtũnengete ũtonyi wa kũlea kwĩthukĩĩsya wasya ũla tũte kwenda kwĩw’a. Kwa vindya o vanini na ũyĩthukĩĩsya nĩ mawasya meana ũtonya kwĩw’a oyu. No kwĩthĩwa mbeenĩ ũte kwĩw’aa mawasya maingĩ. O na kau wĩ na ũtonyi wa kwĩw’a mawasya maingĩ, kĩlĩko kyaku kĩĩendeee kũũtetheesya wĩthukĩĩsye wasya o ũmwe. Asomi nĩmethĩĩte kana kwĩthukĩĩsya mawasya maingĩ na kũmavathũkany’a wĩthĩawa wĩ ũndũ wĩ vinya na mũno mũno ĩla tũkwĩthukĩĩsya andũ maineena. Ũu nĩ kwonany’a kana ĩla weew’a mawasya elĩ ĩvinda yĩmwe, nĩwaĩle kũnyuva wasya ũla ũkwĩthukĩĩsya. Ũnyuvi waku wĩosana na wasya  ũla ũkwenda kwĩthukĩĩsya. Ayuti ala mendaa kwĩka wendi wa ĩthe woo, Ndevili, mayaamwĩthukĩĩsya Yesũ.

¹⁴ Nĩtũkwataa ũvoo kuma ‘nyũmbanĩ ya ũĩ’ na kuma ‘nyũmbanĩ ya ũtumanu.’ (Nth. 9:1-5, 13-17) Ũtumanu na ũĩ niendeeaa kũtwĩta na kwoou nĩtwaĩlĩte kũnyuva. Twĩnyuva kũmwĩthukĩĩsya ũũ? Nĩ ũla twendaa kũmwendeesya. Malondu ma Yesũ nĩmethukĩĩasya wasya wake na kũmũatĩĩa. (Yoa. 10:16, 27) Methĩawa me “ngalĩ ya ũla w’o.” (Yoa. 18:37) “Matyĩsĩ wasya wa aeni.” (Yoa. 10:5) Asu methĩawa menyivĩtye nĩmosaa ndaĩa.—Nth. 3:13, 16; 8:1, 18.

15. Mathĩna ma Vaulo ‘maĩ ũtaĩo’ kwa angĩ ata?

¹⁵ Nĩtũtetheeasya andũ angĩ makwate ũtaĩo, kana ndaĩa, twaendeea kũmĩĩsya mathĩna ĩla tũkwĩka kwenda kwa Yeova. Vaulo aandĩkĩie kĩkundi kya Eveso ũũ: “Nĩngũmwĩsũva mũikaleele nũndũ wa mathĩna makwa kwondũ wenyu, namo nĩ ũtaĩo wenyu.” (Aev. 3:13) Mathĩna ma Vaulo ‘maĩ ũtaĩo’ kwa Aeveso ata? Ĩla Vaulo waendeee kwĩthĩwa eyũmbanĩtye kũmathũkũma Aeveso o na kau nĩwakwatawa nĩ mathĩna, oonanisye kana ũndũ ũla wa vata mũno kwa Mũklĩsto nĩ kũmũthũkũma Ngai. Keka Vaulo nĩwaekie kũmũthũkũma Ngai nũndũ wa mathĩna, ethĩwa oonisye ana-a-asa make kana ũnyanya woo vamwe na Yeova, wĩa woo wa kũtavany’a, na wĩkwatyo woo mayaĩ maũndũ ma vata. Nũndũ Vaulo nĩwoomĩĩisye mathĩna, oonisye ana-a-asa kana mũmanyĩw’a wa Klĩsto aĩle kwĩthĩwa eyumĩtye vyũ.

16. Vaulo akwatiwe nĩ thĩna mwaũ e Lisitela?

¹⁶ Kwasũanĩa ũndũ ana-a-asa matethekie kumana na kĩthito na wũmĩĩsyo ũla Vaulo waĩ naw’o. Ĩandĩko ya Meko ma Atũmwa 14:19, 20 yaĩtye ũũ: “Kwooka Ayuti kw’o kuma Andiokia na Ikonio: na mamaingĩĩsya makomano, mamũkimanga Vaulo na mavia, na mamũkusya mamumya ndũanĩ [ya Lisitela], maitalĩlya kana nĩ mũkw’ũ. Ĩndĩ amanyĩw’a maũngeme mamũthyũlũlũkĩte, ookĩla, na avota ndũanĩ: na ũnĩ ũsu aumaala vamwe na Valanava mathi Ndelive.” Kwasũanĩa andũ maũtiĩte maitalĩthya wĩ mũkw’ũ na ũnĩ ũsu ũithi maili 60 (kĩlomita 100) na maaũ!

17, 18. (a) Timotheo avikĩlile, kana amanyie, ata monyamao ala mamũkwatie Vaulo e ndũanĩ ya Lisitela? (b) Wũmĩĩsyo wa Vaulo wamũtetheeisye Timotheo ata?

¹⁷ We Timotheo aĩ ũmwe wa “amanyĩw’a” ala mookie kũmũtetheesya Vaulo? Nĩvatonyeka ũkethĩa aĩ ũmwe wamo, o na vala ĩvuku ya Meko ma Atũmwa yĩiwetete. Kwoona ũndũ Vaulo waandĩkie nthĩnĩ  wa valũa wa kelĩ kwa Timotheo: “We nĩwavikĩlile ũmanyĩsyo wakwa, na mũendele, . . . maũndũ ala mangwatĩe Andiokia [kũlũngw’a ndũanĩ], na Ikonio [esaa kũkimangwa na mavia], na Lisitela [kũkimangwa na mavia]; monyamao ala neeyũmĩĩsye: na Mwĩaĩi andangĩĩa na kũnumya maũndũnĩ asu onthe.”—2 Tim. 3:10, 11; Meko 13:50; 14:5, 19.

¹⁸ Timotheo “nĩwavikĩlile” maũndũ asu na nĩweesĩ nesa wũmĩĩsyo wa Vaulo. Ngelekany’o ya Vaulo nĩyamũtethisye Timotheo. Ĩla Vaulo waendie Lisitela, eethĩie Timotheo e Mũklĩsto wĩ ngelekany’o nzeo, na “awetawa nesa nĩ ana-a-asa ala matwĩe Lisitela na Ikonio.” (Meko 16:1, 2) Ĩtina wa ĩvinda ĩna, Timotheo nĩweethĩiwe atonya kwĩanĩsya ianda ngito kĩkundinĩ.—Avi. 2:19, 20; 1 Tim. 1:3.

19. Wũmĩĩsyo witũ ũtonya kũtetheesya ala angĩ ata?

¹⁹ O naitũ twoomĩĩsya ĩla tũkwĩka kwenda kwa Ngai, nĩtũtonya kũtetheesye ala angĩ, na mũno mũno andũ ma mũika ala aingĩ moo makeana na maitw’ĩka athũkũmi ma Ngai ma vata mũno. Ĩla twatavany’a na andũ ma mũika, nĩmemanyĩasya kuma kwitũ ũndũ matonya kũneena na andũ, o na nĩmemanyĩasya kwĩsĩla kwona ũndũ twĩkaa ĩla twakwatwa nĩ mathĩna. Vaulo ‘nĩwoomĩĩisye maũndũ asu onthe’ nĩ kana ala maendeeaa kwĩthĩwa me aĩkĩĩku ‘mose ũtangĩĩo vamwe na ũtaĩo wa tene na tene.’—2 Tim. 2:10.

20. Nĩkĩ twaĩle kũendeea kũmantha ndaĩa ĩla yumaa kwa Ngai?

²⁰ Yo nĩtwaĩle kũendeea ‘kũmantha ndaĩa ĩla yumaa kwa Ngai ũla ũmwe?’ (Yoa. 5:44; 7:18) Ĩĩ, no nginya tũmĩmanthe! (Soma Alomi 2:6, 7.) Yeova nũmanengae ‘thayũ ũtathela ala mamanthaa ndaĩa.’ O na ĩngĩ, ‘kũmĩĩsya kwitũ kwĩka nesa’ nĩkũtumaa angĩ methĩwa me alũmu na ĩtina maikwata thayũ ũtathela. Kwoou ndũketĩkĩle ũndũ o na wĩva ũũsiĩĩe kwosa ndaĩa ĩla yumaa kwa Ngai.