1. Mũsembi ũmwe oonanisye ata kana ndaakw’a ngoo ĩthaũnĩ ya kũsemba?

 MŨSEMBI ũmwe weetawa Mary Decker eesĩkĩe nthĩ yonthe kuma e kelĩtu kanini. Aĩ ũmwe wa ala moonekaa ta matonya kũsinda thaavu ĩthaũnĩ ya kũsemba mita 3,000 mathaũnĩ ma Olympics ma mwaka wa 1984. Ĩndĩ ĩla wasembie ĩthaũnĩ yĩu, ndaatw’a ĩkanda. Avĩlilwe nĩ kũũ kwa mũsembi ũngĩ na avalũka. Ũndũ ũsu nĩwatumie aũmĩa na aumw’a kĩwanzanĩ aĩĩte. Ĩndĩ Mary ndaaeka ĩthaũ ya kũsemba. Mwaka ũmwe ũte mũthelu, nĩwasembie ĩngĩ na mwaka wa 1985, eethĩwa mũndũ mũka ũla waĩ maaũ mũno mbee wa aka ala maasemba ĩthaũnĩ yĩu.

2. Nĩ kwa nzĩa yĩva Aklĩsto ma w’o methĩawa ĩsembanĩ, na kĩeleelo kitũ kyaĩle kwĩthĩwa ne kyaũ?

² Aklĩsto methĩawa masembete kwa nzĩa ya ngelekany’o. Kĩeleelo kitũ kyaĩle kwĩthĩwa ne kũsemba nĩ kana tũsinde. Ĩndĩ, kũsemba kwitũ ti kwa ĩthaũ ĩkuvĩ vala kĩeleelo kĩthĩawa kũsemba mũno nĩ kana mũndũ asinde. O na ĩngĩ, kũsemba kwitũ ti kũla mũndũ ũsembasembaa o kavola na mavinda angĩ ayĩũngama. Ĩndĩ, kũtonya kũvw’ananĩthw’a na ĩsemba ya melingĩla maingĩ vala mũndũ wĩthĩawa aĩle kũmĩĩsya nĩ kana asinde. Mũtũmwa Vaulo atũmĩie ngelekany’o ya mũsembi nthĩnĩ wa valũa ũla waandĩkĩie Aklĩsto ma Kolintho, ndũa ĩla yaĩ nguma mũno nũndũ wa mathaũ ma kũsemba. Aandĩkie: “Mũtyĩsĩ kana ala masembaa makĩlan’yonĩ ma maũũ, masembaa onthe, ĩndĩ no ũmwe wosaa kĩndũ? O ta ũu sembai, nĩ kana mwose.”—1 Ako. 9:24.

3. Nĩ kwa nzĩa yĩva onthe ala masembaa kwa nzĩa ya ngelekany’o matonya kũkwata thayũ ũtathela?

³ Mbivilia yaĩtye kana nĩtwaĩle kũsemba kwa nzĩa ya ngelekany’o. (Soma 1 Akolintho 9:25-27.) Etĩkĩw’a  mauta masembaa nĩ kana mekwata mũthĩnzĩo wa thayũ ũtathela ĩtunĩ, namo andũ ala angĩ masembaa nĩ kana mekwata thayũ ũtathela vaa ĩũlũ wa nthĩ. Kĩvathũkany’o na mathaũ maingĩ ma kũsemba, andũ onthe ala masembaa kwa nzĩa ĩno ya ngelekany’o na mayũmĩĩsya nginya mũminũkĩlyo makakwata mũthĩnzĩo. (Mt. 24:13) Ala masembaa kwa nzĩa ya ngelekany’o maikakwata mũthĩnzĩo ethĩwa maisembaa kwosana na mĩao ĩla ĩtw’ĩtwe, kana ethĩwa maikatw’a ĩkanda. O na ĩngĩ, kũsemba kwa nzĩa ĩno ya ngelekany’o kwĩ kĩvathũkany’o na mathaũ ala angĩ ma kũsemba nũndũ ve mũthĩnzĩo wa thayũ ũtathela.

4. Nĩ kyaũ kĩtumaa wĩthĩwa ne ũndũ wĩ vinya kũsemba nĩ kana tũkwate thayũ ũtathela?

⁴ Ti ũndũ wĩ laisi kũtw’a ĩkanda. No nginya mũndũ ethĩwe eyũmbanĩtye kũsemba nginya mũminũkĩlyo. Yesũ Klĩsto nowe weka wasembie nginya atw’a ĩkanda ateũlulutĩka o na vanini. Ĩndĩ, mũmanyĩw’a wa Yesũ ũla weetawa Yakovo aandĩkie kana aatĩĩi ma Klĩsto ‘onthe nĩmalulutĩkaa maũndũnĩ maingĩ.’ (Yak. 3:2) Ndeto isu nĩ sya w’o ki! Ĩthyonthe nĩtũlulutĩkaw’a nĩ mavĩtyo maitũ kana ma andũ angĩ. Kwoou, mavinda angĩ nĩtũtonya kũtulw’a, tũkalũa, kana tũkaeka kũsemba kwa kavinda. O na nĩtũtonya kũvalũka ĩndĩ tũyũkĩla na tũiendeea kũsemba. Ve amwe mavalũkile mũno weethĩa no nginya matetheew’e kũkĩla nĩ kana maendeee kũsemba nginya matw’e ĩkanda. Kwoou, mavinda kwa mavinda nĩtũtonya kũlulutĩka kana tũkavalũka.—1 Asu. 8:46.

5, 6. (a) Nĩkĩ tũtonya kwasya kana Mũklĩsto ‘ndethĩawa na ũndũ wa kũmũlulutĩkya,’ na nĩ kyaũ kĩtonya kũmũtetheesya “kũkĩla”? (b) Nĩkĩ amwe maemawa nĩ kũendeea kũsemba ĩtina wa malulutĩka?

⁵ Nĩvatonyeka ũkethĩwa watũmĩie ndeto ‘kũlulutĩka’ kana ‘kũvalũka’ ũyĩelesya ũnyanya wa mũndũ na Ngai. Ti mavinda onthe Mbivilia ĩtũmĩaa ndeto isu kwonany’a ũndũ ũmwe. Kwasũanĩa ndeto ila itũmĩĩtwe nthĩnĩ wa ĩandĩko ya Nthimo 24:16 yĩla yaĩtye: “Mũndũ mũlũngalu nũvalũkaa mavinda mũonza, na kũkĩla ĩngĩ: ĩndĩ  ala athũku nĩmanangawa [nĩmalulutĩkaw’a] nĩ wanangĩko mũnene.”

⁶ Yeova ndaketĩkĩlya ala mamwĩkwatasya malulutĩke kana mavalũke wĩthĩe maitonya kũkĩla na kũendeea kũmũthaitha. Nĩtwĩthĩawa na mũĩkĩĩo kana twavalũka Yeova akatũtetheesya “kũkĩla” nĩ kana tũendeee kũmũthũkũma na ngoo yonthe. Ũsu nĩ ũndũ ũmakiakiasya mũno ala mamwendete Yeova kuma ngoonĩ! Ala athũku mayendaa kũkĩla mavalũka. Nĩmaleaa ũtethyo wa veva mũtheu wa Ngai o na nĩmaleaa ũtethyo wa athũkũmi ma Ngai. Ĩndĩ, ala ‘mendete mĩao ya Yeova,’ mayĩthĩawa na ũndũ o na wĩva ũtonya kũmalulutĩkya ũkethĩa maitonya kũendeea kũsemba nĩ kana makwate thayũ ũtathela.—Soma Savuli 119:165.

7, 8. Mũndũ ‘avalũka’ atonya kwĩka ata nĩ kana aendeee kwĩthĩwa na ũnyanya na Ngai?

⁷ Amwe nĩmekĩte mavĩtyo mavinda maingĩ nũndũ wa wonzu woo. Ĩndĩ, Yeova nũmonaa me alũngalu ethĩwa makaendeea “kũkĩla,” kana kwĩlila na kũendeea kũmũthũkũma me aĩkĩĩku. Ngai oonaa Aisilaeli me alũngalu ĩla meelila na maendeea kwĩka kwenda kwake. (Isa. 41:9, 10) Ĩandĩko ya Nthimo 24:16, yĩla yĩwetiwe mbeenĩ, yĩikindĩlĩĩle mũno ĩũlũ wa ‘kũvalũka’ ĩndĩ yĩkindĩlĩĩle mũno ĩũlũ wa “kũkĩla” tũitetheew’a nĩ Ngai waitũ ũla wĩ tei. (Soma Isaia 55:7.) Yeova na Yesũ nĩmatũĩkĩĩte na nĩkyo kĩtumi matwĩkĩaa vinya ‘tũkĩle.’—Sav. 86:5; Yoa. 5:19.

⁸ O na mũsembi akalulutĩka kana akavalũka ĩla ũsembete ĩsemba ya melingĩla maingĩ, ethĩawa atonya kũkĩla na aitw’a ĩkanda oosa ĩtambya ya mĩtũkĩ. Nthĩnĩ wa ĩsemba yitũ ya thayũ ũtathela, tũyĩthĩawa twĩsĩ ‘mũthenya na saa’ wa kũminũkĩlya ĩsemba yitũ. (Mt. 24:36) Ĩndĩ, o ũndũ twaendeea kwĩkala tũte kũlulutĩka mavinda maingĩ, now’o tũkaendeea kũsemba na kũmina ĩsemba yitũ nesa. Kwoou tũtonya kwĩka ata nĩ kana tũikalulutĩke?

9. Twĩneenea maũndũ meva ala matonya kũtuma tũlulutĩka?

⁹ Ekai tũneenee maũndũ atano ala matonya kũtuma tũlulutĩka. Maũndũ asu nĩ wonzu wa mũndũ mwene, mawendi ma mwĩĩ, kũvĩtĩw’a nĩ Aklĩsto ala angĩ, thĩna kana kũnyamaw’a, na mavĩtyo ma andũ angĩ. O na ethĩwa nũlulutĩkĩte, lilikana kana Yeova e wũmĩĩsyo. We ndatusaa na mĩtũkĩ kana ithyĩ tũi aĩkĩĩku.

10, 11. Ndaviti aĩ na wonzu wĩva?

¹⁰ Wonzu wa mũndũ mwene nũtonya kũvw’ananĩthw’a na mavia me kĩwanzanĩ kya kũsembea. Kũsũanĩa maũndũ ala mamũkwatie Mũsumbĩ Ndaviti na mũtũmwa Vetelo nĩkũtonya kũtũtetheesya kũmanya amwe ma mawonzu asu, namo nĩ kũlea kwĩsiĩĩa na kũkĩa andũ.

¹¹ Mavinda amwe Ndaviti ndeesiĩaa. Wonzu ũsu nĩwatumie eka naĩ na Mbathi-sieva. O na ĩngĩ, ĩla waumangiwe nĩ Navali, aĩ vakuvĩ kũmũvithũkĩa. O na kũtw’ĩka mavinda amwe Ndaviti nĩwaemawa nĩ kwĩsiĩĩa, ndaaeka kũmũthũkũma Yeova. Nĩwatetheeaw’a nĩ angĩ nĩ kana atũngĩĩe ũnyanya wake na Yeova.—1 Sam. 25:5-13, 32, 33; 2 Sam. 12:1-13.

12. O na kũtw’ĩka Vetelo nĩwalulutĩkie, eekie ata nĩ kana aendeee kũsemba?

¹² Vetelo nĩwakĩaa andũ na ũu nĩwatumaa mavinda amwe alulutĩka, ĩndĩ nĩwaendeeie kwĩthĩwa e mũĩkĩĩku kwa Yeova na Yesũ. Kwa ngelekany’o, nĩwamũkaĩie Yesũ mavinda atatũ. (Luka 22:54-62) O na ĩngĩ, nĩwambĩĩie kũmona Aklĩsto ala Ayuti me ma vata mũno kũthonoka ala mate Ayuti. Ĩndĩ, mũtũmwa Vaulo nĩweesĩ nesa kana vayaĩle kwĩthĩwa na ivathũkany’o kĩkundinĩ. Vetelo aĩ na woni mũthũku. Vaulo nĩwamũkanisye Vetelo nĩ kana ala angĩ kĩkundinĩ maikethĩwe na woni ũsu. (Aka. 2:11-14) We Vetelo nĩwathatie na aeka kũsemba akwate thayũ ũtathela? Aiee. Nĩweetĩkĩlile ũkany’o wa Vaulo, aũatĩĩa, na aendeea kũsemba.

13. Ũwau ũtonya kũlulutĩkya mũndũ ata?

 ¹³ Mavinda angĩ ũwau nũtonya kwĩthĩwa now’o wonzu wa mũndũ. Kwondũ wa ũu, mũndũ nũtonya kũlulutĩka. O na ĩngĩ, mũndũ nũtonya kũlũa na kũnoa, kana ũnyanya wake na Yeova ũkethĩwa ũte mũseo. Kwa ngelekany’o, myaka 17 ĩtina wa mwĩĩtu-a-asa ũmwe kuma Japan avatiswa, nĩwawaie. Nĩwathĩnĩkĩaa mũno ũwau wake nginya ũnyanya wake na Yeova waendeea kũthũka. Ĩtina wa kavinda, nĩwaekie kũtavany’a. Atumĩa elĩ ma kĩkundi nĩmaendie kũmwona. Nĩmamwĩkĩie vinya na ambĩĩa kũthi maũmbanonĩ ĩngĩ. Easya: “Nĩnatanie mũno nginya netĩkya methoi ĩla ana-a-asa asu mangethisye me na ũtanu mwingĩ.” Ũmũnthĩ ũũ, mwĩĩtu-a-asa ũsu aendeee kũsemba nesa.

14, 15. Mũndũ aĩle kwosa ĩtambya yĩva ĩla weethĩwa na mawendi mathũku? Nengane ngelekany’o.

¹⁴ Mawendi ma mwĩĩ nĩmatumĩte andũ aingĩ malulutĩka. Ĩla tweethĩwa na mawendi asu, nĩtwaĩlĩte kwosa ĩtambya na mĩtũkĩ nĩ kana twĩthĩwe twĩ na kĩlĩko kĩtheu, mwĩkalo mũtheu na tũyĩthĩwa na ũnyanya mũseo vamwe na Yeova. Lilikana ũtao wa Yesũ ĩla waneenie na ngelekany’o akyasya kana twaĩle ‘kwĩkya kũasa’ itho, kana kw’oko, kana kĩndũ o na kĩva kĩla kĩtonya kũtũlulutĩkya. Kwondũ wa ũu, twaĩlĩte kwĩkya kũasa mosũanĩo na meko mathũku ala matumĩte amwe maeka kũsemba.—Soma Mathayo 5:29, 30.

¹⁵ Mwana-a-asa ũmwe ũla waeiwe nĩ asyai Ngũsĩ easya kana nĩwatatie mũno kwa ĩvinda ĩasa kũekana na wendi wa kũkoma na aũme. Aisye ũũ: “Noonaa nĩ kĩvathũkany’o na andũ ala angĩ na neew’aa nde mwĩanĩe.” Aivikya myaka 20, aĩ vainia wa kĩla ĩvinda na mũtetheesya wa kĩkundi. Nĩvo ĩndĩ walulutĩkile mũno, anengwa ũkany’o wa Maandĩko, na atetheew’a nĩ atumĩa ma kĩkundi. Kĩla kĩngĩ kyamũtetheeisye aendeee kwĩthĩwa na ũnyanya mũseo na Yeova nĩ mboya, kwĩmanyĩsya Ndeto ya Ngai, na kũtetheesya ala angĩ. Ĩtina wa myaka yĩana ũndũ mũna, easya atĩĩ: “Mavinda amwe nĩnĩthĩawa na mawendi asu ĩndĩ ndimetĩkĩlasya mangĩlye vinya. Yu nĩnĩsĩ kana Yeova ndetĩkĩla mũthũkũmi wake atatwe kũthonoka ũndũ ũtonya kũmĩĩsya. Kwoou nĩnĩsĩ kana Ngai nĩwĩsĩ nĩndonya kũmĩĩsya.” Mwana-a-asa ũsu aendeee kwasya ũũ: “No nginya nũmĩĩsye nũndũ moathimo ala ngakwata nthĩ nzaũ nĩmo maingĩ. Ũu nĩw’o neteele. Ĩndĩ ũu ũtanamba kwĩthĩwa no nginya nĩyũmĩĩsye.” Mwana-a-asa ũsu nĩwĩyumĩtye vyũ kũendeea kũsemba.

16, 17. (a) Nĩ kyaũ kyamũtetheeisye mwana-a-asa ũmwe ũla weesilasya nũvĩtĩw’e? (b) Nĩ ũndũ mwaũ twaĩle kũmanya nĩ kana tũikalulutĩke?

¹⁶ Kũvĩtĩw’a nĩ Aklĩsto ala angĩ nĩ ũndũ ũtonya kũlulutĩkya mũndũ. Mwana-a-asa ũmwe kuma nthĩ ya France ũla waĩ mũtumĩa wa kĩkundi eesilasya nĩwooneawa, na athata mũno. Kwondũ wa ũu, nĩwaekie kũthi maũmbanonĩ na aeka kũtavany’a. Atumĩa elĩ ma kĩkundi nĩmaendie kũmwona na mamwĩthukĩĩsya nesa ĩla waendeee kũelesya thĩna wake. Nĩmamwĩkĩie vinya amwaũĩe Yeova mũio wake, na makindĩlĩĩla kana ũndũ ũla wa vata vyũ nĩ kũmwendeesya Yeova. Nĩweetĩkĩlile ũtao ũsu na ambĩĩa kwĩthĩwa e mũthangaau ĩngĩ maũndũnĩ ma kĩkundi.

¹⁷ Aklĩsto maĩle kũmanya kana Yesũ nĩwe Mũtwe wa kĩkundi na mayaĩle kũmaka mũno ĩla mavĩtĩw’a nĩ Aklĩsto ala angĩ. Metho ma Yesũ “mailyĩ ũmũĩ wa mwaki.” Kwoou, we nũeleawa maũndũ ala maendeeaa kĩkundinĩ mbee wa ũndũ ithyĩ tũtonya kũmaelewa. (Ũvu. 1:13-16) Kwa ngelekany’o, Yesũ nĩwĩsĩ kana no tũlee kũelewa ũndũ nesa, na ũu ũituma twambĩĩa kwona ta tũvĩtĩw’e. Ĩla vaumĩla mathĩna kĩkundinĩ, Yesũ nũmaminaa kwa nzĩa ĩla yaĩlĩte na kwa ĩvinda yĩla yaĩlĩte. Tũyaĩle kwĩtĩkĩlya meko kana motwi ma Aklĩsto ala angĩ matũlulutĩkye.

18. Nĩ kyaũ kĩtonya kũtũtetheesya kũmĩanĩsya na mathĩna?

 ¹⁸ Maũndũ angĩ elĩ matũlulutĩkasya nĩ thĩna kana kũnyamaw’a, na mavĩtyo ma andũ angĩ kĩkundinĩ. Nthĩnĩ wa ĩla ngelekany’o ya Yesũ ya mũvandi, Yesũ aisye “thĩna kana ũnyamao” nĩ maũndũ matonya kũtuma andũ amwe katĩ wa ala meew’a ĩla ndeto malulutĩka. Ũnyamao ũtonya kumana na andũ ma mũsyĩ, atũi, kana silikalĩ. Mũndũ ũla ũtonya kũlulutĩkw’a nĩ ũnyamao no ũla ‘ũte na mĩi nthĩnĩ wake,’ kana ũla ũte na mũĩkĩĩo mũlũmu. (Mt. 13:21) Ĩndĩ, twaendeea kwĩthĩwa na ũnyanya mũlũmu vamwe na Yeova, ũvoo wa Ũsumbĩ ũkatuma twĩthĩwa na mũĩkĩĩo mũlũmu. Ĩla twakwatwa nĩ matatwa twaĩle kũsũanĩa maũndũ ala maseo. (Soma Avilivi 4:6-9.) Yeova nũtũtetheeasya tũikalulutĩkw’e nĩ mathĩna ĩla tũendeee na kũsemba.

19. Tũtonya kwĩka ata nĩ kana tũikalulutĩke ĩla twavĩtĩw’a nĩ mũndũ?

¹⁹ Andũ amwe nĩmaekete kũmũthũkũma Yeova nũndũ wa mavĩtyo ma andũ angĩ. Angĩ nĩmalulutĩkĩte nũndũ wa kwĩthĩwa na woni wĩ kĩvathũkany’o na ala angĩ maũndũnĩ makonetye wasya woo wa ngoo. (1 Ako. 8:12, 13) We ũkeetĩkĩla kũlulutĩka wavĩtĩw’a? Mbivilia yaĩtye kana twaĩlĩte kũeka kũsilĩla ala angĩ, twaĩlĩte kũmaekea, na kana tũyaĩlĩte kwona maũndũ maitũ ta mo ma vata. (Luka 6:37) Ĩla wakwatwa nĩ ũndũ ũtonya kũtuma ũlulutĩka, ĩkũlye atĩĩ: ‘Nyie nĩsilĩlaa ala angĩ kwosana na maũndũ ala nendete? Nyie nĩnaĩle kwĩtĩkĩlya mavĩtyo ma ala angĩ matume nĩlulutĩka?’ Ethĩwa nĩtũmwendete Yeova, tũiketĩkĩlya mũndũ o na wĩva atũsiĩĩe kũtw’a ĩkanda.

20, 21. We ũtw’ĩte kwĩka ata nĩ kana ũkwate thayũ ũtathela?

²⁰ We nũtw’ĩte ‘kũsemba ũmine mũendo’ waku? (2 Tim. 4:7, 8, The Holy Bible in Current Kikamba Language) No nginya twĩmanyĩsye ithyĩ ene. Tũmĩa Mbivilia na mavuku ala maandĩkĩtwe nĩ ngombo ndĩkĩĩku nĩ kana maũtetheesye kwĩka ũkunĩkĩli, kũsũanĩĩa, na kũmanya maũndũ ala matonya kũũlulutĩkya. Mũvoye Yeova aũnenge veva wake mũtheu nĩ kana ũũtetheesye ũendeee kwĩthĩwa na mũĩkĩĩo mũlũmu. Lilikana kana o na twalulutĩka na twavalũka no tũkĩle, na tũkaminũkĩlĩĩlya ĩsemba yitũ. No twĩmanyĩsye kumana na mavĩtyo maitũ nĩ kana tũendeee kũsemba nesa.

²¹ Mbivilia yonanĩtye kana twaĩlĩte kũendeea kũsemba nginya tũtw’e ĩkanda ethĩwa nĩtũkwenda kũkwata mũthĩnzĩo wa thayũ ũtathela. Ũu ti ũndũ ũmwe na kũkuwa nĩ ngalĩ nginya ũvike kũla ũendete. No nginya ithyĩ ene tũsembe nĩ kana tũkwate thayũ ũtathela. Yeova akatũnenga “mũuo mũnene” twaendeea kũsemba. (Sav. 119:165) Twaĩle kwĩthĩwa na mũĩkĩĩo kana Yeova nũkũendeea kũtũtetheesya yu na akatũnenga thayũ ũtathela ethĩwa tũkamina kũsemba.—Yak. 1:12.