“NĨ NA woni.” Ndeto isu syĩ ũvoonĩ wĩ nguma wa mũtongoi wa Amelika wĩtawa Martin Luther King, Jr., na aineenie myaka mĩongo ĩtano mĩvĩtu kwĩ Matukũ 28, Mwei wa 8, 1963. King atũmĩie ndeto isu nguvĩ itũmĩawa nĩ andũ aingĩ aielesya woni wake, kana wĩkwatyo wake wa kwĩsa kwona andũ mayĩkala mateũmenana nũndũ wa mbaĩ syoo. O na kau ĩvinda yĩu aeleasya andũ ma Amelika woni wake, kĩla wawetie nĩkyendetwe mũno nĩ andũ kuma nthĩ syĩ kĩvathũkany’o.

Myei ĩtatũ ĩtina wa ũneeni wa King, kwĩ Matukũ 20, Mwei wa 11, 1963, nthĩ mbee wa 100 nĩsyeetĩkĩlanile na ũtwi wa Wovano wa Mbaĩ ĩũlũ wa kũmina mĩthemba yonthe ya kĩmena kya mbaĩ (United Nations Declaration on the Elimination of All Forms of Racial Discrimination). Motwi angĩ ta asu nĩmeetĩkĩlilwe ĩvindanĩ ya myaka kauta ĩla yaatĩĩie. Kĩthito kyu kyonthe kya andũ kĩtuma twĩkũlya ĩkũlyo yĩĩ: Ũu nũtumĩte kĩmena kĩthela?

Matukũ 21, Mwei wa 3, 2012, Mũandĩki Mũnene wa U.N., Ban Ki-moon, aisye: “Nthĩ mbingĩ nĩsyũmbanĩte, ikaneenea, na ikatw’a kũsiĩĩa na kũmina kĩmena kya mbaĩ, kũmena andũ ma nthĩ ingĩ, na mathĩna angĩ ta asu. Ĩndĩ, ũu ndũtumĩte andũ aingĩ nthĩ yonthe maeka kũthĩna nũndũ wa kĩmena kya mbaĩ.”

O na nthĩnĩ wa nthĩ ila syĩkĩte maendeeo nthĩnĩ wa kũkitana na kĩmena kya mbaĩ na imena sya mũthemba ũngĩ, andũ no mekũlasya atĩĩ: Mo maendeeo asu mekĩte kũveta kĩmena kĩla kĩ ngoonĩ sya andũ, kana mekĩte o kũsiĩĩa andũ maikakyonany’e? Amwe maĩkĩĩaa kana maendeeo asu no matume andũ maeka kũvatha andũ ma mbaĩ ingĩ, ĩndĩ maituma andũ maeka kũmena andũ ma mbaĩ ingĩ. Nĩkĩ mekwasya ũu? Nĩkwĩthĩwa kũvatha andũ nĩ ũndũ wonekaa ũtheinĩ na mũndũ no osewe ĩtambya ya mĩao nũndũ wa kwĩka ũu, ĩndĩ kũmena andũ nĩ ũndũ wĩthĩawa ngoonĩ ya mũndũ, na ti laisi kũũsiĩĩa.

Kwoou, andũ maĩle kwĩkĩa kĩthito kya kũmina kĩmena kwa kũvĩndũa mosũanĩo ala me ngoonĩ sya andũ kwelekela angĩ, ĩndĩ ti o masiĩĩe andũ maikavathe angĩ. Ũu nũtonyeka? Na ethĩwa nũtonyeka-ĩ, ũtonyeka ata? Ekai ĩndĩ twĩmanyĩsye ĩũlũ wa andũ amwe ala meũtũtetheesya kũelewa nĩvatonyeka andũ makaekana na kĩmena, na kana ve kĩndũ kĩtonya kũmatetheesya maalyũke.

Linda: Nasyaĩwe Avĩlĩka ya Ĩtheo. Noonaa andũ ma Avĩlĩka ya Ĩtheo ala mate asũngũ me ma kĩlasi kya nthĩ, mate asomu, mataĩkĩĩka, na maĩle kwĩthĩwa ne ndungata sya asũngũ. Ndyeesĩ kana nĩnamenete andũ ta asu ngoonĩ. Ĩndĩ, kwĩmanyĩsya Mbivilia nĩkwatumie nambĩĩa kũalyũla woni wakwa. Nĩneemanyĩisye kana “Ngai ti mwendeesya wa andũ,” na kana ngoo ya mũndũ nĩyo ya vata kwĩ kĩthyomo kyake kana langi wa kĩkonde kyake. (Meko ma Atũmwa 10:34, 35; Nthimo 17:3) Ĩandĩko ya Avilivi 2:3 nĩyandetheeisye kũmanya kana noona mũndũ e mũseo kwĩ nyie mwene, ngakĩlya vinya kĩmena. Kũatĩĩa myolooto ta ĩsu ya Mbivilia nĩkwandetheeisye kwendeew’a nĩ ala angĩ o na ethĩwa nĩ ma langi wĩkũ. Yu nĩw’aa nathaiw’e kuma ũkombonĩ wa kĩmena.

 Michael: Nĩanĩe kĩsionĩ kĩ andũ me kĩkonde kyeũ ma Australia, na kĩndũ kyu nĩkyatumie nĩthĩwa nĩ na kĩmena kwelekela andũ ma Asia na mũno mũno ala maumĩte China. Mavinda amwe ĩla nĩtwaĩte ngalĩ, na ndyona mũndũ ũvw’aa ta umĩte Asia, natheeasya kĩoo na ngĩmwĩa kĩndũ ta “Syoka kwenyu, Asia!” Ĩtina wa ĩvinda, nĩnambĩĩie kwĩmanyĩsya Mbivilia. Nũndũ wa ũu nĩneethĩiwe na woni ta wa Ngai kwelekela andũ. Ngai nĩwendete andũ onthe o na ethĩwa maumĩte va, kana mailyĩ ata. Wendo ũsu wa Ngai nĩwangiitie ngoo na watuma o nakwa nambĩĩa kwenda andũ vandũ va kũmamena. Nĩ ũndũ wa ũsengy’a vyũ kwona nĩkĩte moalyũku ta asu. Ũmũnthĩ nĩndanĩaa mũno kũtindany’a na andũ kuma nthĩ na wumo wĩ kĩvathũkany’o. Ũndũ ũsu nũtumĩte nĩthĩwa na mawoni maseo na nĩkwata ũtanu mwingĩ mũno.

Sandra: Inyia-akwa aumĩte vandũ vetawa Umunede, Kĩsionĩ kya Delta, Nigeria. Namo andũ ma mũsyĩ wa ĩthe-akwa maumĩte Kĩsionĩ kya Edo, kũla kũneenawa kĩthyomo kya Esan. Nũndũ wa kĩvathũkany’o kyu, inyia-akwa nĩwamenetwe mũno nĩ andũ ma mũsyĩ wa ĩthe-akwa nginya kĩkw’ũ kyake. Nakwa natwie ndikekwatany’a na mũndũ ũneenaa kĩthyomo kya Esan na kana ndikaatwawa nĩ mũndũ umĩte Kĩsionĩ kya Edo. Ĩndĩ ĩla nambĩĩe kwĩmanyĩsya Mbivilia, nĩnaambĩĩisye kũalyũla woni wakwa. Neekũlilye, kethĩwa Mbivilia yaĩtye Ngai ti mwendeesya wa andũ na ũla ũmũkĩaa nĩwĩtĩkĩlawa nĩwe-ĩ, nyie ninyie ũũ nĩmene andũ ma mbaĩ ingĩ kana kĩthyomo kĩngĩ? Nĩnaalyũlile woni wakwa na neew’ana na andũ ma mũsyĩ wa ĩthe-akwa. Kũatĩĩa myolooto ya Mbivilia nĩkũtumĩte nĩthĩwa na ũtanu na mũuo wa kĩlĩko. Kelĩ, nĩkũtumĩte nĩmanya kwĩkalany’a na andũ angĩ nesa o na matw’ĩke maumĩte va, nĩ ma mbaĩ yĩva, kĩthyomo kĩva, kana nthĩ yĩva. Na nĩwĩsĩ nesie kũtwawa nũũ? Natwaiwe nĩ mũndũ umĩte Kĩsionĩ kya Edo na ũneenaa kĩthyomo kya Esan!

 Nĩ kyaũ kĩtumĩte Mbivilia ĩtetheesya andũ asu na angĩ aingĩ kũkĩlya vinya kĩmena kĩana ũu? Nĩkwĩthĩwa Mbivilia nĩ Ndeto ya Ngai. Yĩ na ũtonyi wa kũalyũla ũndũ mũndũ wĩw’aa na ũndũ wonaa ala angĩ. O na ĩngĩ, Mbivilia nĩyonanĩtye kĩla kĩkamina mĩthemba yonthe ya imena.

O na kau kwĩthĩwa na ũmanyi wa Mbivilia nĩkũtonya kũtetheesya mũndũ akakĩlya vinya kĩmena kĩkinyĩe ngoonĩ, ve maũndũ angĩ elĩ ala no nginya mavetangwe nĩ kana kĩmena kĩkathela vyũ. Ũndũ wa mbee, nĩ naĩ na kwĩthĩwa andũ mate eanĩu. Mbivilia yaĩtye ũũ: “Vati mũndũ ũtavĩtasya.” (1 Asumbĩ 8:46) Kwoou o na tũkatata ata, tũiema kwĩw’a ta mũtũmwa Vaulo ũla waandĩkie ũũ ĩũlũ wa ngusanĩsyo ĩla yĩ nthĩnĩ witũ: “Ngyenda kwĩka nesa, ũthũku wĩ o vo.” (Alomi 7:21) Nĩkyo kĩtumi mavinda kwa mavinda, ngoo yitũ yĩ na naĩ yĩthĩawa na “mosũanĩo mathũku” ala matonya kũtuma twĩthĩwa na kĩmena.—Maliko 7:21, The Holy Bible in Current Kikamba Language.

Ũndũ wa kelĩ, nĩ vinya wa Satani ũla Ndevili. Mbivilia ĩmwĩtĩte “mũaani,” na ĩkasya nĩwe “mũkengani wa nthĩ yonthe.” (Yoana 8:44; Ũvuan’yo 12:9) Ũu ũtũtetheeasya kũelewa nĩkĩ kĩmena kyongelekete mũno wĩana ũu, na nĩkĩ andũ maemetwe nĩ kũmina ivathũkany’o, ũaani wa mbaĩ nima, na mĩthemba ĩngĩ ya imena sya mbaĩ na ndĩni.

Kwoou andũ matesie kũvetangĩwa naĩ, na vinya wa Satani ũla Ndevili ũiminwa, kĩmena kĩyĩsa kũthela vyũ. Mbivilia yonanĩtye kana Ũsumbĩ wa Ngai nĩw’o ũkeka ũu.

Yesũ Klĩsto amanyĩisye aatĩĩi make kũvoyaa atĩĩ: “Ũsumbĩ waku wũke. Kwenda kwaku kwĩke kũũ nthĩ o ta kũya ĩtunĩ.” (Mathayo 6:10) Ũsumbĩ wa Ngai now’o w’oka ũkamina mĩthemba yonthe ya ũsili ũte wa katĩ, ĩla nĩ vamwe na kĩmena.

Ĩla Ũsumbĩ wa Ngai ũkasumbĩka nthĩ, Satani ‘akoovwa,’ ũu nĩkwasya akasiĩĩwa vyũ “ndakakenge mbaĩ.” (Ũvuan’yo 20:2, 3) Ĩtina wa ũu kũkeethĩwa “nthĩ nzaũ,” vala “ũlũngalu ũtwĩe nthĩnĩ wayo.” Nthĩ ĩsu nzaũ nĩ mbaa andũ. *—2 Vetelo 3:13.

Ala makethĩwa vo ĩvinda yĩu makavetangĩwa naĩ yonthe, methĩwe me eanĩu. (Alomi 8:21) O na ‘maikew’anĩthya woo kana kwanangana.’ Nĩkĩ? “Nũndũ nthĩ ĩkausũw’a nĩ kũmũmanya Yeova, o tondũ manzĩ mekunĩkĩlye ũkanga.” (Isaia 11:9) Ĩvindanĩ yĩu, andũ onthe makeemanyĩsya ĩũlũ wa Yeova Ngai na mayĩyĩelekany’a nake. Vate nzika, mĩthemba yonthe ya imena ĩkathela ĩvindanĩ yĩu, “nũndũ Ngai ti mwendeesya wa andũ.”—Alomi 2:11.