MŨNDŨ mũka ũmwe wĩtawa Panayiota eanĩie kĩthamanĩ kĩ ũkanganĩ wa Mediterranea. E wa mũika, nĩwendeeiw’e nĩ maũndũ ma siasa. Ĩtina nĩwesie kwĩthĩwa e mũandĩki wa kyama kya siasa ũtũinĩ ũla wekalaa. O na nĩwaendaa nyũmba na nyũmba nĩ kana asangĩthye mbesa sya kyama kĩu. Ĩndĩ ĩtina wa ĩvinda Panayiota nĩwakwie ngoo. Kĩla kyamũthĩnasya nĩ kana andũ ala meethĩawa nake kyamanĩ kĩu maĩ na kyende, nĩmendete ũnene, meethĩawa na ngusanĩsyo mbingĩ, na maĩ na kĩwĩu o na kau maasyaa nĩmendene.

Daniel asyaĩwe nthĩ ya Ireland na andũ ma mũsyĩ wake nĩmendete ndĩni mũno. Daniel nũlilikanaa nesa ũndũ atongoi na ndĩni maĩ angangany’a nũndũ nĩmanyusaa mũno, makotha kalata na makoya nthembo. Ĩndĩ ũndũ ũla wa kũmakya nĩ kana matindĩaa kũmwĩa akavĩvw’a ĩianĩ ya mwaki eeka naĩ.

Jeffery atũmĩie myaka mingĩ mũno aitethya wĩa wa kũthoosya syĩndũ sya kambunĩ ya meli ĩla ene methĩawa nthĩ ya United Kingdom na Amelika. Nũlilikene ũndũ mavinda maingĩ andũ ala makũnaa viasala o ta wake maongaa anene ma silikalĩ nĩ kana manengwe wĩa mũna. Nũndũ maĩ angangany’a, maĩ matonya kwathana kwĩka kĩndũ o na kĩva nĩ kana makwate wĩa ũsu.

Ũndũ wa ũsengy’a nĩ kana ve o maũndũ angĩ ta asu maendeeaa ĩũlũ wa nthĩ. Wangangany’o wĩthĩawa vakuvĩ maũndũnĩ onthe, siasanĩ, ndĩninĩ, na maũndũnĩ ma viasala. Ndeto ya Kĩsũngũ “mwangangany’a” yumanĩte na ndeto ya Kĩkiliki ĩla yonanasya mumya wa ũvoo kana mũthaũki wa sinema wĩvw’ĩkĩte ũthyũ nĩ kana ndakamanyĩke. Ĩndĩ ĩtina ndeto ĩsu yambĩĩie kũtũmĩwa kwonany’a mũndũ ũkũkenga ala angĩ etw’ĩte nĩ mũseo nĩ kana eyĩune mwene.

Andũ ala meekwa maũndũ nĩ angangany’a mew’aa maũmĩa mũno ngoonĩ na nĩ vinya mũno kumya ũndũ ũsu ngoonĩ. O na no mekũlye, “Wangangany’o ũkesa kũthela?” Ũndũ ũla wa kwendeesya nĩ kana Ndeto ya Ngai yaĩtye kana wangangany’o ũkathela.

Mbivilia yonanĩtye kana wangangany’o ndwaambĩĩw’a nĩ andũ ĩndĩ wambĩĩiw’e nĩ kyũmbe kya veva. Mwambĩĩonĩ, Satani e na kĩeleelo kya kũmwasya mũndũ mũka wa mbee, Eva, atũmĩie nzoka nĩ kana amwony’e no amũtetheesye. (Mwambĩlĩlyo 3:1-5) Kuma ĩvinda yĩu, andũ aingĩ nĩmekaa ũu kwa kwĩtw’a ta aseo ĩndĩ me na kĩeleelo kya kũkenga angĩ nĩ kana meanĩsye wendi woo.

 Ĩla Aisilaeli ma tene malikilye wangangany’o ũthaithinĩ na mambĩĩa ũthaithi wa ũvũngũ, Ngai nĩwamakanisye mavinda maingĩ ĩũlũ wa mosyao mathũku ma ũndũ ũsu. Kwĩsĩla mwathani Isaia, Yeova Ngai ameie atĩĩ: “Andũ aa nĩmanthengeeaa, na nĩmandaĩaa na kanyw’a woo na ilomo syoo, ĩndĩ nĩmavetete ngoo syoo kũasa nakwa.” (Isaia 29:13) Ĩla mbaĩ ĩsu yaleile kũalyũka, Ngai nĩwaanangie Yelusaleme na ĩkalũ yĩla yaakĩtwe vo. Mwambĩĩonĩ yaanangiwe nĩ Ambaviloni mwaka wa 607 mbee wa kũsyawa kwa Klĩsto, na ĩndĩ yesa kwanangwa vyũ nĩ ita sya Lomi mwaka wa 70 ĩtina wa kũsyawa kwa Klĩsto. Kwa w’o ki, Ngai ndaketĩkĩlya wangangany’o wĩthĩwe vo tene na tene.

Ngai na Mwana Wake, Yesũ, nĩmendeeaw’a mũno nĩ andũ ala aĩkĩĩku. Kwa ngelekany’o, mwambĩĩonĩ wa ũtavany’a wa Yesũ vaĩ mũndũ ũmwe weetawa Nathanaeli ũla wookie vala ũĩ. Ĩla Yesũ wamwonie aisye atĩĩ: “Onai, Mũisilaeli ki, ũte ũseleke!” (Yoana 1:47) Nathanaeli, ũla kwa ĩsyĩtwa yĩngĩ wĩtawa Valitholomayo atw’ĩkie ũmwe wa atũmwa 12 ma Yesũ.—Luka 6:13-16.

Yesũ nĩwatũmĩaa ĩvinda na aatĩĩi make na nĩwamatavasya nzĩa sya Ngai. Aatĩĩi ma Yesũ mayaaĩle kwĩthĩwa me angangany’a. Yesũ nĩwaleanile na wangangany’o ũla atongoi ma ndĩni maĩ naw’o ĩvinda yĩu na amakany’a. Aa nĩ amwe ma maũndũ ala meekaa.

Moonanasya “ũlũngalu” mbee wa andũ nĩ kana moneke. Yesũ ameie ethukĩĩsya make atĩĩ: “Ĩsũvĩei mũikekae ũlũngalu wenyu mbee wa andũ, nĩ kana mwoneke nĩo . . . tondũ angangan’ya mekaa.” O na ameie kana ĩla meũnengane motethyo, meke ũu ‘kĩmbithĩnĩ.’ O na ĩngĩ maaĩle kũvoya vandũ me oka ĩndĩ ti kũvoya nĩ kana moneke nĩ andũ. Meeka ũu ũthaithi woo weethĩawa wĩ mũseo na Ĩthe wake aiwĩtĩkĩla.—Mathayo 6:1-6.

Nĩmendete kũsilĩla andũ ala angĩ. Yesũ aisye atĩĩ: “Mwangangan’ya we, amba kwĩyumya mũamba ũsu wĩ ithonĩ yaku; na ĩndĩ ũkoona nesa kumya kaũvavathĩ kala ke ithonĩ ya mwana-a-au.” (Mathayo 7:5) Ĩla mũndũ wambĩĩa kwona mavĩtyo ma ala angĩ me manene kwĩ ala make, ethĩawa ayenda andũ mamwone ũndũ ũtailye. Ũndũ ũsu ndwaĩle nũndũ “onthe nĩmeekie naĩ, na maivikĩaa ũtaĩo wa Ngai.”—Alomi 3:23.

Meethĩawa na kĩeleelo kĩte kĩseo. Ĩvinda yĩmwe, amanyĩwa ma Avalisi na aatĩĩi ma kyama kya Elote nĩmookie vala ve Yesũ na mamũkũlya ĩkũlyo ĩũlũ wa kumya koti. Nũndũ maĩ nzeleke mamwĩie Yesũ atĩĩ: “Mũmanyĩsya, nĩtwĩsĩ kana wĩ wa w’o, na nzĩa ya Ngai nũmanyĩasya w’o.” Na ĩndĩ mamũtea na ĩkũlyo yĩĩ, “Nĩkwosana na ĩla mĩao kũnenga Kaisali koti, kana ti w’o?” Yesũ amasũngĩie amea: “Nĩkĩ mũũndata, inyw’ĩ angangan’ya?” Yesũ ndaavĩtya ĩla wametie angangany’a nũndũ mayendaa ũsũngĩo wa ĩkũlyo yĩu, ĩndĩ mendaa “kũmũtea ndetonĩ syake.”—Mathayo 22:15-22.

Ĩla kĩkundi kya Kĩklĩsto kyambĩĩie Vendekosito mwaka wa 33, kyaĩ vandũ vaseo kwa andũ ala maĩ aĩkĩĩku na mendete ũw’o. Aklĩsto ma w’o nĩmatatie ũndũ matonya kũvetanga wangangany’o mwĩkalĩlenĩ woo. Kwa ngelekany’o, Vetelo, ũmwe wa ala atũmwa 12, amekĩie vinya Aklĩsto methĩwe me ew’i “kwa ũla w’o kũvika kwenda ana-a-asa kũte wangangan’yo.” (1 Vetelo 1:22) O nake mũtũmwa Vaulo amekĩie vinya Aklĩsto ala angĩ methĩwe na “wendo ũla wumaa ngoonĩ ntheu na wasyanĩ mũseo wa ngoo na mũĩkĩĩo ũte na wangangan’yo.”—1 Timotheo 1:5.

Momanyĩsyo ma Yesũ na ma atũmwa make ala me Mbivilianĩ me ũtonyi o tondũ mailye ĩvindanĩ ya atũmwa. Aineenea ũndũ ũsu, mũtũmwa Vaulo aisye atĩĩ: “Ndeto ya Ngai ĩ thayũ, na nĩ nthangaau, na nĩ mbũĩ kwĩ ũvyũ ũla mũĩ ngalĩ syelĩ, nayo ĩtonyaa kũvika kũaan’ya thayũ na veva, na maleenyũ na mũthungo, na ĩ mĩtũkĩ ya kũmanya mosũanĩo na kwenda kwa ngoo.” (Aevelania 4:12) Andũ aingĩ nĩmatethekete nĩ momanyĩsyo  ma Mbivilia na kwĩkala kwosana namo na nũndũ wa ũu, makevetangana na wangangany’o na makethĩwa me aĩkĩĩku. Kwasũanĩa ngelekany’o sya andũ aa atatũ mawetiwe mwambĩĩonĩ.

Panayiota aalyũkile ĩla wathokiw’e na eetĩkĩla kũthi maũmbanonĩ Nyũmbanĩ ya Ũsumbĩ ya Ngũsĩ sya Yeova. Ĩla waendie vo, ndaaona andũ mekwĩtw’a ta alũngalu nĩ kana mendeesye andũ. Aĩtye atĩĩ: “Nĩnoonie wendo wa w’o na noona andũ mendeeaw’a nĩ ala angĩ kuma ngoonĩ. Ũndũ ũsu ndyaĩ naawona myaka yonthe ĩla naĩ siasanĩ.”

Panayiota ambĩĩie kwĩmanyĩsya Mbivilia na eeka maendeeo nginya avatiswa. Kuma avatiswa e na myaka 30, na aendeee kwasya atĩĩ: “Ndyatũmĩaa thayũ wakwa nesa ĩla naendaa nyũmba na nyũmba ndisangĩthya mbesa sya kyama kya siasa, ĩndĩ nesie kũmanya kũũtũmĩa nesa ĩla nambĩĩie kũtavany’a ũvoo mũseo wa Ũsumbĩ wa Ngai, ũla nĩw’o ũkaete nthĩ yĩ na ũlũngalu.”

Daniel nĩweekie maendeeo ma kĩ-veva na anengwa kĩanda kĩna kĩkundinĩ kya Kĩklĩsto. Ĩtina wa myaka yĩana ũndũ mũna, nĩweekie naĩ na wasya wake wa ngoo wambĩĩa kũmũthĩny’a. Ĩla walilikanile wangangany’o ũla woonaa ndĩninĩ aisye atĩĩ, “Noonie ũndũ ũla waaĩlĩte nĩ kũtia ianda ila naĩ nasyo. Ndyaĩ nĩsa kwĩkala na Aklĩsto ala angĩ mayona ta nĩ mũseo na tiw’o nĩilye.”

Ũndũ wa kwendeesya nĩ kana ĩtina wa ĩvinda yĩana ũndũ mũna, Daniel nĩwaalyũlile nzĩa syake na eethĩwa na wasya mũseo wa ngoo na ĩndĩ asyokea ianda ila waĩ nasyo kĩkundinĩ. Andũ ala mamũthaithaa Ngai mate na wangangany’o methĩawa me aĩkĩĩku ta Daniel. Nĩmemanyĩasya ‘kumya mũamba’ ũla wĩ ithonĩ yoo matanosa ĩtambya ya “kumya kaũvavathĩ” kala ke ithonĩ ya mwana-a-asa.

Jeffery, ũla wĩthĩĩtwe e mũkũni wa viasala myaka yake yonthe aĩtye: “O ũndũ naendeeie kwĩmanyĩsya Mbivilia now’o namanyie kana ndyaĩle kwĩthĩwa nĩ mũlũsani na nĩyũmbanĩtye kwĩka ũndũ o na ethĩwa nĩ wĩva nĩ kana nĩkwate wĩa. Wasya wakwa wa ngoo nĩwamanyĩĩtw’e nĩ maandĩko ta Nthimo 11:1, yĩla yaĩtye kana ‘kĩthimi kya ũkengani nĩ ũthatyo kwa Yeova.’” Kĩvathũkany’o na ala mamũkũlasya Yesũ ĩkũlyo ĩũlũ wa kumya koti, Jeffery nĩwamanyie kwĩka maũndũ ate na kĩeleelo kĩthũku o na ethĩwa maũndũ asu eĩka Mũklĩsto kana mũndũ ũte Mũklĩsto.

Ngũsĩ sya Yeova milioni mbingĩ ĩũlũ wa nthĩ nĩsyĩthĩawa syĩyũmbanĩtye kũatĩĩa maũndũ ala syeemanyĩsya kuma Mbivilianĩ. Nĩmekĩaa kĩthito kingĩ mũno nĩ kana ‘mevw’ĩke mũndũ mweũ, ũla woombiwe na mũvw’ano wa Ngai nthĩnĩ wa ũlũngalu na ũtheu wa w’o.’ (Aeveso 4:24) Twĩũkũlya wĩmanyĩsye ĩũlũ wa Ngũsĩ sya Yeova, kĩla maĩkĩĩaa, na ũndũ matonya ũkũtetheesya ũkemanyĩsya ĩũlũ wa nthĩ nzaũ ĩla Ngai ũtwathĩte. Kũikethĩwa wangangany’o nthĩnĩ wa nthĩ ĩsu nzaũ nũndũ “ũlũngalu ũtwĩe nthĩnĩ wayo.”—2 Vetelo 3:13.