NDĨNI syĩ kĩvathũkany’o ĩũlũ wa nthĩ ta Ĩkanisa ya Katholeki, makanisa maingĩ ma Orthodox, ndĩni ya Buddha, na ndĩni ingĩ mbingĩ, syendaa atongoi moo mekale matatwaanĩte kana mate atwae. Ĩndĩ andũ aingĩ monaa kana ũndũ ũsu nĩw’o ũtumĩte atongoi ma ndĩni mbingĩ methĩwa na mwĩkalĩle mũthũku wa ũlaalai.

Kwoou nĩ ũndũ waĩle kũkũlya atĩĩ, Maandĩko nĩmaleete atongoi ma ndĩni maitwaana kana maitwawa? Nĩ kana tũsũngĩe ĩkũlyo yĩu, ekai twone ũndũ ũmanyĩsyo wa atongoi ma ndĩni kwĩkala matatwaanĩte kana mate atwae wambĩĩie, na woni wa Ngai ĩũlũ wa ũndũ ũsu.

Ĩvuku yĩtawa Encyclopædia Britannica yĩyĩelesya ĩũlũ wa kwĩkala ũtatwaanĩte kana ũte mũtwae, yaĩtye kana ‘mũndũ ndesaa kũtwaana, na kwoou aĩlĩte kwĩvathana na kũmanyana kĩ-mwĩĩ, na mũno mũno ethĩwa mũndũ ũsu nĩ mũtongoi wa ndĩni, kana eyumĩtye vyũ maũndũnĩ ma ndĩni.’ Mwakanĩ wa 2006, Pope Benedict XVI, aineena na nzama ĩla yĩthĩawa ĩtongoesye maũndũ Kanisanĩ wa Katholeki yĩtawa Roman Curia, oonanisye kana mwĩao wa atongoi ma ndĩni kwĩkala matatwaanĩte kana mate atwae “nĩ kĩthĩo kyambĩĩie myakanĩ ya vakuvĩ na ĩvinda ya Atũmwa.”

Ĩndĩ Aklĩsto ma ĩvinda ya Atũmwa mayaĩ na mũvango ũsu wa andũ kwĩkala matatwaanĩte kana mate atwae. O na mũtũmwa Vaulo, ũla waĩ wa ĩvinda ya Atũmwa, nĩwakanisye Aklĩsto kana kũkeethĩwa na andũ me na momanyĩsyo ma ‘ũkengani’ na makeethĩwa “maivata andũ kũtwaana.”—1 Timotheo 4:1-3.

Mũvango ũsu wa atongoi ma ndĩni kwĩkala matatwaanĩte kana mate atwae wambĩĩie makanisanĩ ma Kĩklĩsto (Western “Christian” churches) kuma myakanĩ ya 100 Klĩsto aminĩte kũsyawa. Kwosana na ĩvuku yĩtawa Celibacy and Religious Traditions, ũndũ ũsu “woosanĩte na mĩao ĩla andũ meekĩĩwe Ũsumbĩnĩ wa Lomi yamavatĩte kũmanyana kĩ-mwĩĩ.”

 Myaka maana maingĩ ĩla yaatĩĩe, nzama sya makanisa na ala meetawa Avea ma Makanisa, nĩmakwatie mbau mũvango ũsu wa atongoi ma ndĩni kwĩkala matatwaanĩte. Masũanĩaa kana atongoi ma kanisa mayaaĩlĩte kũmanyana kĩ-mwĩĩ nũndũ ũndũ ũsu waĩ ũtonya kũmavukya. Ĩndĩ ĩvuku Encyclopædia Britannica yonanĩtye kana “myakanĩ ya 901-1000 athembi aingĩ na mambisovu amwe maĩ na iveti.”

Mũvango wa atongoi ma ndĩni kwĩkala matatwaanĩte kana mate atwae nĩwatw’ĩkie mwĩao wa lasima ĩvindanĩ yĩla Nzama sya Lateran (Lateran Councils) syoombanĩie Lomi mwakanĩ wa 1123 na 1139. Kuma ĩvinda yĩu mwĩao ũsu nĩw’o ũatĩĩawa nĩ Kanisa wa Katholeki. Mwĩao ũsu nĩwatetheeisye kanisa ndĩkaendeee kwasya malĩ na ũkũmũ wayo, ũndũ ũla weethĩawa ĩla athembi ala matwaanĩte manenga syana syoo malĩ ya kanisa ta ũtiĩwa.

Ndeto ya Ngai, Mbivilia, nĩyonanĩtye ũtheinĩ woni wa Ngai ĩũlũ wa kwĩkala ũtatwaanĩte kana ũte mũtwae. Mbivilianĩ, nĩtũsomaa ũndũ Yesũ wawetie ĩũlũ wa ala mekalile matatwaanĩte kana mate atwae, o tondũ we weekie, “kwondũ wa ũsumbĩ wa ĩtu.” (Mathayo 19:12) O na ĩngĩ, mũtũmwa Vaulo nĩwaneenie ĩũlũ wa Aklĩsto ala manyuvie kũatĩĩa ngelekany’o yake ya kwĩkala atatwaanĩte “kwondũ wa ũla ũvoo mũseo.”—1 Akolintho 7:37, 38; 9:23.

Ĩndĩ Yesũ na Vaulo mayaumasya mwĩao athũkũmi ma Ngai mekale matatwaanĩte kana mate atwae. Yesũ nĩwoonanisye kana ti kĩla Mũklĩsto wĩ na mũthĩnzĩo wa kwĩkala atatwaanĩte kana ate mũtwae. Na ĩla Vaulo waandĩkie ĩũlũ wa “eĩtu [kana, ala mataaĩsa kũtwaana kana kũtwawa],” aisye ũũ: “Ndi na mwĩao wa Mwĩaĩi: ĩndĩ nĩmũtavya ũndũ ngwona.”—Mathayo 19:11; 1 Akolintho 7:25.

O na ĩngĩ, Mbivilia nĩyonanĩtye kana Aklĩsto aingĩ ma ĩvinda ya atũmwa, ta mũtũmwa Vetelo, nĩmatwaanĩte. (Mathayo 8:14; Maliko 1:29-31; 1 Akolintho 9:5) O na nũndũ wa mwĩkalĩle mũthũku wa ũlaalai ũla waendeee isionĩ ila syaĩ ungu wa Ũsumbĩ wa Lomi, Vaulo nĩwaandĩkie kana ethĩwa mũsyaĩĩsya nũtwaanĩte, aaĩle kwĩthĩwa “mũũme wa kĩveti o kĩmwe” na ayĩthĩwa na “syana syĩ na wĩnyivyo.”—1 Timotheo 3:2, 4.

Ĩsu ndyaĩ mĩtwaano andũ maaĩle kwĩkalany’a mate kũmanyana kĩ-mwĩĩ, nũndũ Mbivilia yaĩtye nesa kana “mũndũ mũũme namũnenge mũka wake ũla ũmwaĩle,” na kana ala matwaanĩte mayaĩle ‘kũvatana’ kũmanyana kĩ-mwĩĩ. (1 Akolintho 7:3-5) Kwoou, Mbivilia ndyumĩtye mwĩao andũ mekale matatwaanĩte kana mate atwae, na ti lasima athũkũmi ma Ngai meke ũu.

Ethĩwa ti lasima mũndũ kwĩkala atatwaanĩte kana ate mũtwae, nĩkĩ ndeto sya Yesũ na Vaulo syĩkwonany’a kana nĩ kavaa mũndũ akekala atatwaanĩte kana ate mũtwae? Nũndũ ĩla mũndũ wekala atatwaanĩte kana ate mũtwae nĩwĩthĩawa na ĩvinda yingĩ ya kũtavany’a ũvoo mũseo. Ala matatwaanĩte kana mate atwae nĩmethĩawa matonya kwĩyumya mũnango ũthũkũminĩ wa Ngai nũndũ mayĩthĩawa na mawetu ala makwataa ala matwaanĩte.—1 Akolintho 7:32-35.

Kwasũanĩa ngelekany’o ya David, ũla watwie kũtia wĩa wa mbesa mbingĩ taoninĩ ya Mexico City na athamĩĩa nthĩ ya Costa Rica kũmanyĩsya andũ Mbivilia. We David nĩwonaa kwĩthĩwa atatwaanĩte kwamũtetheeisye eanĩsye ũndũ ũsu? Aĩtye atĩĩ: “Vate nzika kwĩthĩwa ndatwaanĩte nĩkwandethisye.” Ongeleele kwasya: “Ndwaĩ ũndũ wĩ laisi kũmanyĩa kwĩkala kũndũ kwĩ syĩthĩo syĩ kĩvathũkany’o na mawetu maingĩ, ĩndĩ nũndũ ndyaĩ na andũ angĩ ma kũsũvĩa, kũmanyĩa kwaĩ laisangi.”

Mwĩĩtu-a-asa ũmwe wĩtawa Claudia, ũla wathamĩĩie isionĩ syĩ na vata mũnene wa atavany’a ma ũvoo mũseo, aĩtye: “Nĩndanĩaa kũmũthũkũma Ngai. Noona ũndũ Ngai ũnzũvĩĩte, mũĩkĩĩo wakwa na ngwatanĩo yakwa nake nilũlũmĩĩlaa.”

Ethĩwa ndũtonya kwĩkala ũtatwaanĩte kana ũte mũtwae, ti nginya wĩkale ũu. Claudia ongeleele kwasya atĩĩ: “Wamũthũkũma Yeova Ngai na ngoo yonthe, ndũema kwĩthĩwa na ũtanu, wĩthĩwe nũtwaanĩte kana ndũtwaanĩte.”—Savuli 119:1, 2.