1-3. (a) Nĩ mũthĩnzĩo wĩva Yeova ũtũnengete, na ũtonya kũtũmĩwa naĩ ata? (b) Nĩ kana twĩkale wendonĩ wa Ngai, twaĩle kũtũmĩa ata mũthĩnzĩo wa ũneeni?

TWASYE nĩwanenga mũndũ ũmwendete mũthĩnzĩo, we wĩw’a ata ũkona aiũtũmĩa naĩ o esĩ? Kwasũanĩa ũmũnengete kĩsululu, na ũyĩsa kwĩthĩa akĩtwaaa naĩ na kũũmĩsya andũ. We tyo wĩw’e woo?

² Ũtonyi wa kũneena ndeto syĩ kũeleeka nĩ mũthĩnzĩo kuma kwa Yeova, Mũnengani wa ‘kĩla kĩseo na kĩla kĩthĩanu.’ (Yakovo 1:17) Mũthĩnzĩo ũsu nũtumaa twĩthĩwa twĩ kĩvathũkany’o na nyamũ, na nũtũtetheeasya kũelesya angĩ mawoni maitũ, na ũndũ tũkwĩw’a ngoonĩ. Ĩndĩ, mũthĩnzĩo wa ũneeni no ũtũmĩwe naĩ o tondũ kĩsululu kĩtonya kũtũmĩwa naĩ. Nĩ ũndũ ũũmĩasya Yeova mũno ĩla twatũmĩa ũneeni witũ naĩ na tweew’ĩthya andũ ala angĩ woo.

³ Nĩ kana twĩkale wendonĩ wa Ngai, nĩtwaĩle kũtũmĩa mũthĩnzĩo wa ũneeni o ũndũ Mũnengani waw’o wendaa. Yeova nũeleetye nesa vyũ ũneeni ũla ũmwendeeasya. Ndeto yake yaĩtye atĩĩ: “Ndeto nthũku itikaume makanyw’anĩ menyu, ĩndĩ no ila nzeo sya kwaka o ũndũ vata wĩana, nĩ kana imanenge mumo ala mekwĩw’a.” (Aeveso 4:29) Ekai twone nĩkĩ twaĩle kwĩthĩwa twĩ metho ũneeninĩ witũ, na nĩ ũneeni wĩva twaĩle kwĩvathana naw’o.  Na ĩndĩ tũisyoka twone ũndũ tũtonya kũtũmĩa ndeto “ila nzeo sya kwaka.”

4, 5. Maandĩko amwe ma ĩvuku ya Nthimo monanĩtye ata kana ndeto syĩ ũtonyi?

⁴ Ũndũ ũla wa mbee mũnene ũtumaa twĩthĩwa twĩ metho ũneeninĩ witũ nĩ kũmanya kana ndeto syĩ ũtonyi. Ĩandĩko ya Nthimo 15:4 yaĩtye ũũ: “Ũĩmĩ mũuu nĩ mũtĩ wa thayũ; ĩndĩ ngũlũ syaw’o [kana “kũthyoeka kwaw’o,” NWT] nĩ kũtũlĩka kwa veva.” * O tondũ mũtĩ ũkilyĩ kũma ũthongooaa wanyithw’a, now’o ndeto nduu itonya kũmwĩkĩa vinya ũla ũnũũtavw’a. Kĩvathũkany’o na ũu, ndeto sya ũĩmĩ mũthyoeku no imatũle angĩ ngoo. Ĩĩ, ndeto sitũ nĩsyĩthĩawa na ũtonyi wa kũũmĩsya kana kũvosya.—Nthimo 18:21.

⁵ Nayo ĩandĩko yĩngĩ ya Nthimo nĩyonanĩtye nesa kana ndeto syĩ ũtonyi. Yaĩtye ũũ: “Ve ũla ũneenaa mĩtũkĩ ateũsũanĩa ta kũtonyanga kwa ũvyũ.” (Nthimo 12:18) Ĩla ndeto  syaneenwa mĩtũkĩ iteũsũanĩwa, no iũmĩsye angĩ mũno ngoonĩ na iyananga ũnyanya. We waatavw’a ndeto nthũku ikakũũmĩsya ngoonĩ, ũkew’a ta watonywa na ũvyũ? Ĩngĩ, ĩandĩko yĩu nĩyĩwetete ũndũ ũũ mũseo: “Ũĩmĩ wa ũla mũĩ nũvoasya.” Ndeto isũanĩĩtwe nesa sya mũndũ wĩ na ũĩ kuma kwa Ngai nitonya kũvosya ngoo ndũlĩku na ikatũngĩĩa ũnyanya. We nũtonya kũlilikana ĩvinda ndeto syĩ ĩnee syatumie wĩw’a wausya ngoonĩ? (Soma Nthimo 16:24.) Nũndũ nĩtwamanya ndeto syĩ ũtonyi, nĩtwaĩle kũtũmĩa ũneeni witũ kũvosya angĩ, ĩndĩ ti kũmaũmĩsya.

6. Nĩkĩ ti ũndũ wĩ laisi kũsiĩĩa ũĩmĩ witũ?

⁶ Ti ũndũ wĩ laisi kũtũmĩa ũĩmĩ witũ nesa ĩvinda yonthe, o na twatata ata. Ũu wĩthĩawa nũndũ ithyĩ twĩ andũ ene naĩ, na nũndũ wa ũu nĩtwĩthĩawa na mwelekelo wa kũtũmĩa ũĩmĩ witũ naĩ. Na ũsu nĩw’o ũndũ wa kelĩ ũla ũtumaa twĩthĩwa twĩ metho ũneeninĩ witũ. Ndeto syonanasya kĩla kĩ ngoonĩ, na “kĩsũanĩo kya ngoo ya mũndũ nĩ kĩthũku.” (Mwambĩlĩlyo 8:21; Luka 6:45) Kwoou, ti ũndũ wĩ laisi kũtũmĩa ũĩmĩ witũ nesa. (Soma Yakovo 3:2-4.) O na kau tũitonya kũsiĩĩa ũĩmĩ witũ ũndũ vaĩle, nĩtũtonya kũendeea kwĩkĩa kĩthito tũũtũmĩe nesa. O tondũ mũndũ ũkũinga ũsĩ wĩ na kĩw’ũ kingĩ kĩsembete wĩkavĩaa vyũ ndakatwawe, now’o o naitũ twaĩle kwĩkavĩa nĩ kana naĩ ndĩkatũsukume tũtũmĩe ũĩmĩ witũ ũndũ vataĩle.

7, 8. Ũneeni witũ ũtonya kũtuma Yeova awosa ata ũthaithi na ũthũkũmi witũ?

⁷ Ũndũ wa katatũ ũla ũtumaa twĩthĩwa twĩ metho ũneeninĩ witũ nĩ kana, Yeova akatũsilĩla nũndũ wa ndeto sitũ. Ũneeni witũ nũtonya kwananga kana ũkalũlũmĩĩlya ũnyanya witũ na andũ ala angĩ. O na no wanange kana ũkalũlũmĩĩlya ngwatanĩo yitũ na Yeova. Ĩandĩko ya Yakovo 1:26 yaĩtye ũũ: “Ethĩwa mũndũ o na wĩva eyonaa mwene  ta ũmũkĩaa Ngai, na ndeũsiĩĩa ũĩmĩ wake ĩndĩ ekenga ngoo yake, kũmũkĩa Ngai kwa mũndũ [ũsu] nĩ kwa mana.” * O tondũ tũnoonie kĩlungunĩ kĩla kĩvĩtu, ũneeni witũ nũkonanĩtye mũno na ũthaithi witũ. Ethĩwa tũisiĩĩaa ũĩmĩ witũ, ĩndĩ tũneenaa ndeto nthũku na syĩ na sumu, ũthũkũmi witũ w’onthe kwa Ngai no wĩthĩwe wĩ wa mana. Kũmanya ũu nĩkwaĩle kũtuma tũsũanĩa kwa ũito ndeto ila tũũtũmĩa.—Yakovo 3:8-10.

⁸ Vate nzika nĩtwoona kana twĩ na itumi syaĩle sya kwĩvathana na kũtũmĩa naĩ mũthĩnzĩo wa ũneeni. Tũtanamba kũkunĩkĩla ũneeni ũla mũseo na wa kwaka, ekai twambe tũkunĩkĩle ũneeni ũla Mũklĩsto wa w’o waĩle kwĩvathana naw’o vyũ.

9, 10. (a) Andũ aingĩ ũmũnthĩ matũmĩaa ndeto iilyĩ ata? (b) Nĩkĩ twaĩle kwĩvathana na ndeto mbathe? (Ĩngĩ, sisya maelesyo ma kwongeleela.)

⁹ Ndeto mbathe. Ndeto sya kũumana na ingĩ nthũku nitũmĩawa mũno ũmũnthĩ. Aingĩ nĩmatũmĩaa ndeto ta isu ĩla meenda kwonany’a ũito wa kĩla meũweta, kana ĩla maaĩwa nĩ ndeto syaĩle. Mavinda maingĩ andũ ma mathekany’a nĩmatũmĩaa ndeto nthũku ikonanĩtye na kũmanyana kĩ-mwĩĩ, me na kĩeleelo kya kũthekya andũ. Ĩndĩ, kũtũmĩa ndeto mbathe ti ũndũ wa kũthekya. Myaka ta 2,000 ũu mĩvĩtu, mũtũmwa Vaulo nĩwatongoeiw’e nĩ veva wa Ngai kũmatavya athaithi ma kĩkundi kya Akolosai mevathane na “ndeto mbathe.” (Akolosai 3:8) Vaulo nĩwatavisye athaithi ma kĩkundi kya Aeveso kana, “kũvũa ngũĩ” maitũmĩa ndeto mbathe nĩ ũmwe katĩ wa maũndũ ala mataĩle ‘kũwetwa katĩ’ wa Aklĩsto ma w’o.—Aeveso 5:3, 4.

 ¹⁰ Ndeto mbathe nimũthatasya Yeova. O na nimathatasya ala mamwendete. Kwoou nũndũ ithyĩ nĩtũmwendete, nĩtwĩvathanaa na ndeto ta isu. Ĩla Vaulo waandĩkaa ĩũlũ wa “mawĩa ma mwĩĩ,” nĩwawetie “ũvuku,” na ũu wĩonany’a kana ũneeni witũ no wĩthĩwe wĩ mũvuku. (Akalatia 5:19-21) Ũsu nĩ ũndũ mũito mũno. Mũndũ no atengwe kuma kĩkundinĩ ethĩwa nĩwĩthĩĩtwe ainengwa ũtao, ĩndĩ aiendeea na kĩmanyĩo kya kũtũmĩa ate kwĩlila ndeto mbuku ikonetye ũlaalai, na ite kũetee ala angĩ ndaĩa. *

11, 12. (a) Nĩ ĩndĩĩ ngewa itonya kũalyũka ikatw’ĩka nzukũ? (b) Nĩkĩ athũkũmi ma Yeova maĩle kwĩvathana na nzukũ?

¹¹ Nzukũ na ũvũngũ. Ti ũthũku kũkũlĩĩlya ĩũlũ wa mũndũ ũngĩ. No twĩthĩwe tũneewie kana ve mũndũ ũnavatisiwe, kana tũkew’a ĩũlũ wa mwana-a-asa ũtũlĩkĩte ngoo na ũkwenda ũkiakisyo. Ĩla tũkũneenea maũndũ asu, twĩthĩawa tũyenda o kũmanya ũndũ ana-a-asa na eĩtu-a-asa maitũ maendeee. O na Aklĩsto ma ĩvinda ya atũmwa nĩmakũlĩĩlasya ũndũ ala angĩ maendeee. (Aeveso 6:21, 22; Akolosai 4:8, 9) Ĩndĩ, ethĩwa tũkawetea andũ angĩ thĩna mũna wa Mũklĩsto tũtaĩle kũũweta, kũmasuka Aklĩsto angĩ, kana kwongeleela mautĩĩo ũvoo twĩw’ĩte ĩũlũ woo, ũndũ ũsu nũtonya kũmaũmĩsya. Na twaendeea kwĩthĩwa na kĩmanyĩo kya kũsuka ala angĩ no twĩse kũlika ĩvĩtyonĩ ĩnene. O na nĩtũtonya kũneena ũvũngũ kana tũkamwilĩĩla mũndũ ũndũ ũtekĩte nĩ kana tũmwanangĩe ĩsyĩtwa. Ĩvinda ya tene Avalisi nĩmaneenaa ũvũngũ ĩũlũ wa Yesũ nĩ kana mamwanangĩe ĩsyĩtwa.  (Mathayo 9:32-34; 12:22-24) Andũ ala maneenaa ũvũngũ mavuĩaa ithokoo.—Nthimo 26:20.

¹² Yeova ndawosaa ta ũndũ mũvũthũ ĩla andũ matũmĩa mũthĩnzĩo wa ũneeni kwanangĩa angĩ ndaĩa, kana kũete mũtilĩkangano, kana ũtaanĩsyo. Nũmenete ala maetae “kĩthokoo katĩ wa ana-a-asa.” (Nthimo 6:16-19) Ndeto ya Kĩkiliki ĩla ĩalyũlĩtwe “mũsukani” nĩ di·aʹbo·los, nayo nĩ ĩsyĩtwa yĩngĩ ya Satani. Nĩkyo kĩtumi wĩtawa “Ndevili,” nũndũ aneenaa ndeto nthũku ĩũlũ wa Ngai. (Ũvuan’yo 12:9, 10) Vate nzika, nĩtwaĩle kwĩvathana na ũneeni ũla ũtonya kũtuma tũvw’anana na Ndevili. Nthĩnĩ wa kĩkundi kya Kĩklĩsto nĩtwaĩle kwĩvathana vyũ na nzukũ, nũndũ nietae “ngananĩo” na “ũtaanĩsyo,” na asu nĩ meko ma mwĩĩ. (Akalatia 5:19-21) Kwoou, ũtanamba kũweta ũndũ ũneewie ĩũlũ wa mũndũ, ĩkũlye atĩĩ: ‘W’o ũndũ ũsu nĩ wa w’o? Yo nũseo kũmatavya andũ angĩ? Yo nĩ lasima, kana nĩ ũndũ waĩle kũũweta?’—Soma 1 Athesalonika 4:11.

13, 14. (a) Moumano matonya kũtuma ala angĩ mew’a ata? (b) Nĩkĩ mũndũ ũla ũumanaa wĩthĩawa ayĩlikya mũisyonĩ?

¹³ Moumano. O tondũ twonie, ndeto syĩ ũtonyi na no iũmĩsye mũndũ. Ithyĩ twĩ ene naĩ, na mavinda angĩ nĩtũneenaa maũndũ matonya kũtuma twĩsa kwĩlila. Ĩndĩ, Mbivilia nĩtũkanĩtye ĩũlũ wa ũneeni ũla ũtaĩlĩte kũtũmĩwa o na vanini nthĩnĩ wa mũsyĩ wa Kĩklĩsto, kana kĩkundinĩ. Vaulo amataie Aklĩsto akyasya atĩĩ: “Ũũ, na ũthilĩku, na ũthatu, na ĩteta, na moumano, mavetwe kwenyu.” (Aeveso 4:31) Kũtũmĩa ndeto sya moumano ta, kwĩvĩka andũ na kwĩthĩwa ũimasambya, nĩ maũndũ matonya kũmaĩsya ndaĩa kana kũtuma mew’a mataĩle. Ũneeni wa mũthemba ũsu nĩwũũmĩasya mũno mũno syana nini, nũndũ syo syĩthĩawa itwendete na itũĩkĩĩe.—Akolosai 3:21.

 ¹⁴ Mbivilia nĩleete vyũ kũtũmĩa ndeto sya kũumana. Mũndũ ũla wĩthĩawa na kĩmanyĩo kya kũtũmĩa ndeto isu ethĩawa ayĩlikya mũisyonĩ, nũndũ no atengwe kuma kĩkundinĩ aema kũalyũka ĩtina wa kũtetheew’a ĩngĩ na ĩngĩ. O na ĩngĩ, ũu no ũtume ũtesa kũkwata ũathimo wa kũlika nthĩ nzaũ. (1 Akolintho 5:11-13; 6:9, 10) Kwoou, vaitonyeka nongi kwĩkala wendonĩ wa Ngai ethĩwa twĩ na kĩmanyĩo kya kũtũmĩa ndeto nthũku, ite sya w’o, kana ite ĩnee. Ndeto ta isu iyakaa.

15. Nĩ ndeto syĩva syĩthĩawa syĩ “nzeo sya kwaka”?

¹⁵ Tũtonya ata kũtũmĩa mũthĩnzĩo wa ũneeni o tondũ Mũnengani waw’o wendaa? Lilikana kana Ndeto ya Ngai ĩtwĩkĩaa vinya tũneene ndeto o “ila nzeo sya kwaka.” (Aeveso 4:29) Yeova nũtanaa ĩla twatũmĩa ndeto ta isu sya kwaka, sya kwĩkĩa angĩ vinya, na sya kũmomĩĩsya. Na nĩ kana wĩthĩwe ũtonya kũtũmĩa ndeto isu, no nginya ũsũanĩe nesa. Mbivilia ndĩnenganĩte nzĩa ya mũthemba mũna ĩla yaĩle kũatĩĩwa ĩla andũ meũneena. O na ndĩnenganĩte mĩthemba mĩna ya “ndeto syaĩle” ila tũtonya kũtũmĩa. (Tito 2:8) Nĩ kana tũtũmĩe ndeto “nzeo sya kwaka,” nĩtwaĩle kũlilikana maũndũ atatũ me laisi, ĩndĩ ma vata ala matumaa ũneeni wĩthĩwa wĩ wa kwaka. Maũndũ asu nĩ: ndeto nzeo, sya w’o, na syĩ ĩnee. Nũndũ nĩtwamanya maũndũ asu atatũ, ekai tũkunĩkĩle ngelekany’o imwe ikonetye ũneeni wa kwaka. —Sisya ĩsandũkũ yĩ na kyongo, “Syo Ndeto Syakwa Nĩ sya Kwaka?” ĩthangũnĩ ya 140.

16, 17. (a) Nĩkĩ twaĩle kũkatha andũ ala angĩ? (b) Nĩ ĩndĩĩ tũtonya kũkatha angĩ kĩkundinĩ, na nthĩnĩ wa mũsyĩ?

¹⁶ Kũkatha mũndũ kuma ngoonĩ. Yeova na Yesũ nĩmesĩ kana nĩ ũndũ mũseo kũkatha ala angĩ. (Mathayo 3:17; 25:19-23; Yoana 1:47) Nĩ ũndũ mũseo o naitũ twĩ Aklĩsto  kũkatha angĩ kuma ngoonĩ. Nĩkĩ? Ĩandĩko ya Nthimo 15:23 yaĩtye ũũ: “Ndeto ĩvindanĩ yayo, kote nzeo!” Kweekũlye atĩĩ: ‘Nyie nĩw’aa ata ĩla nakathwa kuma ngoonĩ? Tyo nĩw’aa mũyo na ndyĩw’a nathangaaa?’ Ĩĩ, ĩla mũndũ waũkatha kuma ngoonĩ ethĩawa ayonany’a kana nũkwendeew’a nue, na nũkũũthĩnĩkĩa. O na ethĩawa ayonany’a kana kĩthito kyaku kya kwĩka ũndũ ũla watuma aũkatha, ti kya mana. Kũkathwa ta kũu nĩkũtumaa wongela kĩthito kyaku na ũyĩthĩwa wĩyĩĩkĩĩe. Nũndũ nũtanaa ĩla wakathwa, o naku tyo waĩle kũtata ũndũ ũtonya ũkathe andũ angĩ?—Soma Mathayo 7:12.

¹⁷ Ĩmanyĩsye kũsiasya ndaĩa nzeo sya andũ angĩ na ũimakatha. Nthĩnĩ wa kĩkundi, no wĩw’e mwana-a-asa aumya ũvoo nesa ũmbanonĩ mũna, ũkona mũndũ wa mũika ũendeee kwĩkĩa kĩthito eke maendeeo ma kĩ-veva, kana ũkona mũndũ mũkũũ wũkaa maũmbanonĩ ate kũtĩĩa o na kau e na mathĩna ma mwĩĩ. Kũkatha andũ ta asu kuma ngoonĩ nĩkũtonya kũkiita ngoo syoo na kũmekĩa vinya kĩ-veva. Nthĩnĩ wa mũsyĩ, mũndũ na mũka nĩmaĩle kũkathana kuma ngoonĩ na kũtũngĩana mũvea. (Nthimo 31:10, 28) Syana mũno mũno niendeeaa nesa ĩla syoona kana andũ ala angĩ nĩmekwendeew’a nĩsyo. O tondũ syũa na kĩw’ũ itumaa mũtĩ waĩla, now’o kũkatha syana kũtumaa iendeea nesa. Inyw’ĩ asyai, tatai kũkatha syana syenyu ĩla mwoona syĩ na ndaĩa nzeo na kĩthito. Kwĩka ũu nĩkũtonya kũtuma syana syĩthĩwa syĩyĩĩkĩĩe, ite na w’ĩa, na iyĩthĩwa na kĩthito kingĩ kya kwĩka maũndũ maseo.

18, 19. Nĩkĩ twaĩle kũtata ũndũ tũtonya kũmekĩa vinya na kũmakiakisya athaithi ala angĩ, na tũtonya kwĩka ũu ata?

¹⁸ Kũkiakisya na kwĩkĩa angĩ vinya. Yeova nũmathĩnĩkĩaa mũno ala ‘matũlĩkĩte ngoo.’ (Savuli 147:3) Nĩkyo kĩtumi Ndeto yake ĩtwĩkĩaa vinya ‘tũkiakiany’e’ na ‘tũimekĩa vinya ala me na ngoo mbũthũ.’ (1 Athesalonika 5:11, 14)  Nĩtũtonya kwĩthĩwa na mũĩkĩĩo kana Ngai nĩwonaa na nũtanĩthaw’a nĩ kĩthito kitũ kya kũkiakisya na kũmekĩa vinya athaithi angĩ ala me na kĩmako kingĩ ngoonĩ.

¹⁹ We ũtonya kũmwĩa ata Mũklĩsto ũkw’ĩte ngoo? Ndũkone ta lasima ũmine thĩna wake. Mavinda maingĩ ndeto o mbũthũ nĩsyo itethasya mũndũ mũno. Mũĩkĩĩthye ũsu ũkw’ĩte ngoo kana nũũmũthĩnĩkĩa. Voya vamwe nake, na nthĩnĩ wa mboya ĩsu nũtonya kũmwĩsũva Yeova amũtetheesye kũmanya ũndũ we Yeova ũmwendete, na ũndũ andũ ala angĩ mamwendete. (Yakovo 5:14, 15) O na ĩngĩ, mũĩkĩĩthye kana nĩwendetwe na nĩ wa vata kĩkundinĩ. (1 Akolintho 12:12-26) Soma vamwe nake ĩandĩko ya kũmwĩkĩa vinya kuma Mbivilianĩ nĩ kenda ũmũĩkĩĩthye kana Yeova nũmũthĩnĩkĩaa. (Savuli 34:18; Mathayo 10:29-31) Vate nzika, kũtũmĩa ĩvinda na kũneena kuma ngoonĩ vamwe na ũla ũkw’ĩte ngoo nĩ kana ũmũtavye “ndeto nzeo,” no kũtume ew’a endetwe, na e wa vata.—Soma Nthimo 12:25.

20, 21. Nĩ maũndũ meva matumaa ũtao wĩthĩwa ũtonya kũtethya?

²⁰ Ũtao ũla ũtonya kũtethya. Ithyonthe nĩtwendaa ũtao mavinda kwa mavinda nũndũ twĩ ene naĩ. Ndeto ii sya Mbivilia nitwĩkĩaa vinya: “Ĩw’a ũtao, na osa ũmanyĩsyo, nĩ kana wĩthĩwe mũĩ mũminũkĩlyonĩ waku.” (Nthimo 19:20) Ti atumĩa ma kĩkundi oka maĩle kumya ũtao. Asyai nĩmataaa syana. (Aeveso 6:4) Namo eĩtu-a-asa aimu  no manenge eĩtu-a-asa ala ma mũika ũtao. (Tito 2:3-5) Kũmenda ala angĩ nĩkũtumaa tũmanenga ũtao matonya kwĩtĩkĩla mate kũũmĩa ngoonĩ. Nĩ kyaũ kĩtonya kũtũtetheesya tumye ũtao ta ũsu? Kwasũanĩa maũndũ aa atatũ ala matumaa ũtao wĩthĩwa wĩ mũseo: Woni na kĩeleelo kya mũtai, mũsingi wa ũtao ũsu, na ũndũ waumw’a.

²¹ Nĩ kana ũtao ũmũtethye ũla ũnũũtawa, mũndũ ũla ũkũwumya aĩle kwĩthĩwa na mawoni maseo. Ĩkũlye atĩĩ: ‘Nĩ ĩndĩĩ ũtao wĩthĩawa wĩ laisi kwakwa kũwĩtĩkĩla?’ Ũtao wĩthĩawa ũte vinya mũno kũũatĩĩa ethĩwa nĩwĩsĩ kana ũla ũkũũnenga ũtao ũsu nũkũũthĩnĩkĩa na ndeũkũtaa nũndũ wa woo wĩ ngoonĩ, o na nde na ieleelo nthũku. Kwoou ĩla ũũtaa angĩ, we tyo waĩle kũlilikana maũndũ asu? O na ĩngĩ, nĩ kana ũtao ũtethye mũndũ, nĩwaĩle kwosana na Ndeto ya Ngai. (2 Timotheo 3:16) Mbivilia nĩyo yaĩle kwĩthĩwa mũsingi wa ũtao o na wĩva ũla tũkumya, o na ethĩwa nĩtũũmĩsoma kana tũimĩsoma. Kwoou, atumĩa ma kĩkundi methĩawa me metho maikaumye ũtao kwosana na mawoni moo. O na maitũmĩaa Maandĩko naĩ mayenda maandĩko asu moneke ta meũkwata mbau woni woo. O na ĩngĩ, ũtao nũtetheeasya mũndũ ethĩwa waumw’a kwa nzĩa ĩla yaĩle. Ĩla ũtao waumw’a kwa ĩnee wĩthĩawa wĩ laisi kũatĩĩwa, na ũla watawa ndew’aa ta wavũthw’a.—Akolosai 4:6.

22. Ũtw’ĩte kũtũmĩa ata mũthĩnzĩo wa ũneeni?

²² Vate nzika, ũneeni nĩ mũthĩnzĩo wa vata kuma kwa Ngai, na nũndũ nĩtũmwendete, nĩtwaĩle kũũtũmĩa nesa. Ekai tũlilikane kana ndeto ila tũũtavya andũ ala angĩ syĩ ũtonyi, ũtonyi wa kwaka kana kũomboa. Kwoou, ekai twĩkĩe kĩthito tũtũmĩe mũthĩnzĩo ũsu “kwaka” angĩ o tondũ Mũnengani waw’o wendaa. Tweeka ũu, ũneeni witũ ũkeethĩwa ũtonya kũmekĩa andũ angĩ vinya, na ũitũtetheesya kwĩkala wendonĩ wa Ngai.