1, 2. Andũ aingĩ maĩkĩĩaa kyaũ ũndũ wa ala akwʼũ?

 NTHĨNĨ wa nthĩ ya Avĩlika milioni nyingĩ sya andũ maĩkĩĩaa kana kwĩsĩla kĩkwʼũ, andũ mainganĩasya mũingo ũngĩ wa thayũ. Aingĩ meesilasya kana asyai maitũ matene ala makwʼie mathamĩĩe nthĩ ĩngĩ ĩtonekaa, mauma nthĩ ĩno yĩ andũ mathi nthĩ ĩngĩ ya maveva.

² Asyai asu matene, kana maveva moo mekwatawʼa nĩmo masũvĩaa andũ ma mĩsyĩ yoo ĩla yĩ kũũ nthĩ. Woni ũsu wonanasya kana asyai maitũ ma tene nĩ anyanya me vinya, matonya kũete ngetha nzeo, makatuma andũ methĩwa na mĩĩ mĩseo na makamasũvĩana na mĩisyo. Na ũndũ mathatwʼa, nĩ matonya kũete mokũno ta mowau, ũkya, na maũndũ angĩ maingĩ.

3. Andũ mathaithaa asyai ala moo makwʼie ata?

³ Andũ ala me thayũ nĩmaatĩĩaa mokũũ na syĩthĩo nĩ kana methĩwe na ndaĩa na mekalanyʼe nesa na maveva ma asyai asu ma tene. Maũndũ asu nimonekaa mũno mũno syathĩnĩ sya syĩthĩo sya mathiko ta ũkoma na kũkeewa kũla kũkwʼĩtwe. Ũthaithi wa asyai asu ma tene ona no wonanawʼa na nzĩa ĩngĩ ta kũmetĩa ũkĩ nthĩ mbee wa andũ matananywʼa. Lĩu mũnini nũtialawʼa mbisũnĩ ala angĩ mevũĩwa, nĩ kana asyai asu mesa kũka methĩe o woo.

4. Andũ aingĩ maĩkĩĩaa kyaũ ĩũlũ wa thayũ?

⁴ Andũ angĩ maĩkĩĩa kana andũ ala me thayũ mena kĩndũ kĩ nthĩnĩ woo kĩtatonya ũkwʼa yĩla mwĩĩ wakwʼa. Ethĩwa mũndũ eĩ mũseo, kĩndũ kyu kĩawa kĩendaa ĩtunĩ, kana ũsũvĩonĩ, ĩndĩ ethĩwa eĩ mũthũku, thayũ ũyĩwa wĩkawʼa mwakini. Andũ mavulanasya mũĩkĩĩo ũsu na mĩkĩĩo ya kĩthĩo. Matangaso ma ikwʼũ na mathiko ala methĩawa makaasetinĩ kana kamemenĩ mavinda angĩ nĩmawetaa kana mũkwʼũ ‘nũneetiwe’ athi kũla asyai maitũ matene maĩ. Mĩkĩĩo ĩsu yumanaa na ũmanyĩsyo ũla wonanasya kana thayũ kana veva wa mũndũ ndũkusaa yĩla mwĩĩ wakwʼa. Ĩndĩ-ĩ, yo Mbivilia yaasya ata ũndũnĩ ũsu?

5, 6. Thayũ nĩ kyaũ kwosana na Mbivilia?

⁵ Mbivilia yonanasya kana thayũ ti kĩndũ kĩ nthĩnĩ wa mũndũ, ĩndĩ thayũ nĩ mũndũ mwene. Kwa ngelekanyʼo ĩvinda yĩla Ngai woombie Atamu, ‘mũndũ ũsu atwʼĩkie kyũmbe kĩ thayũ.’ (Mwambĩlĩlyo 2:7) Atamu ndaanengwa thayũ; ĩndĩ we mwene nĩwe waĩ ũ thayũ, mũndũ mũima vyũ.

⁶ Kĩu nĩkyo kĩtumi Mbivilia itũmĩaa “mũndũ,” “kyuu,” “kyũmbe,” “ngoo” vandũ va ndeto “thayũ,” ĩla yatũmĩiwe kũalyũla ndeto ĩla yatũmĩĩtwe nthĩnĩ wa kĩthyomo kya  mbee vyũ. Kwoou ĩndĩ tusomaa kana ‘syuu nisyaawa.’ (Mwambĩlilyo 46:18) ‘Mũndũ akaya.’ (Alivai 7:20) ‘Thayũ ũkatĩĩa ũya.’ (Savuli 35:15) “Ngoo ĩkaĩa na ĩketĩkya methoi.” (Yelemia 13:17) “Thayũ” ũkaumwʼa ĩimanĩ.’ (Yona 2:6) ‘Thayũ nũtonya kũatĩĩwa.’ (Savulĩ 7:5) Ndeto isu “mũndũ,” “kyuu,” “ngoo,” na “thayũ” ila itũmĩĩtwe nthĩnĩ wa maandĩko asũ ialyũlĩtwe kuma ndeto ya kĩthyomo kya mbee vyũ na syonthe syolootaa kĩndũ o kĩmwe—kyũmbe.

7. Nĩ maandĩko ma Mbivilia meva monanasya kana thayũ nũkusaa?

⁷ Nũndũ thayũ nĩ mũndũ mwene, yĩla mũndũ wamina ũkwʼa, thayũ wĩthĩawa wakwʼa. Esekieli 18:4 yaasya: “Mũndũ [“thayũ,” NW] ũla wĩkaa naĩ, akakwʼa.” Nowʼo ĩandĩko ya Meko ma Atũmwa 3:23 yaasya: “Kĩla mũndũ [“thayũ,” NW] ũtakamwĩthukĩĩsya mwathani ũsu akaanangwa vyũ na kumwʼa katĩ wa andũ.” Kwondu wa ũu ĩndĩ thayũ ti kĩndũ kĩtatonya ũkwʼa yĩla mwĩĩ wakwʼa.

8. Veva nĩ mwaũ nthĩnĩ wa andũ?

⁸ Veva ti ũndũ ũmwe na thayũ. Nthĩnĩ wa andũ, veva nĩ vinya ũla wĩkĩthasya kyũmbe, ũla ũtumaa mũndũ eka maũndũ. Veva nũndũ ũmwe na sitima. Sitima no ũthyũlũlũkye kĩndũ kana ũkatuma vulinzi (mbalavu) ĩthithya kindũ, ĩndĩ wʼo ũ sitima wʼoka ndũtonya ũthyũlũlũkya kana ũkathithya kĩndũ. Nowʼo, veva ũla wĩ nthĩnĩ waitũ nũtonya ũtuma twona, tũkewʼa na matũ maitũ ona tũkesilya. Ĩndi ũ veva wʼoka ndũtonya kwĩka maũndũ asu vate metho, matũ, na kĩlĩko. Kĩu nĩkyo kĩtumi Mbivilia yaasya ũũ ĩũlũ wa mũndũ: “Mĩthũmũ [“veva,” NW] yake nĩyumaa, nake nũsyokaa mũthanganĩ wake; mũthenya o ũsu mosũanĩo make nĩmaaa.”—Savulĩ 146:4.

9. Nĩ kyaũ veva na thayũ itatonya kwĩka?

⁹ Ĩndĩ kwosana na ũndũ Mbivilia ĩmanyĩasya, thayũ ona kĩla kyeetwa veva vai kĩmwe kĩtiaa mwĩĩ ĩvinda ya kũkwʼa na kĩindeea kwĩkala ũtũonĩ wa veva.

10. Mbivilia yaasya mwĩkalĩle wa akwʼũ nĩ mwaũ?

¹⁰ Ĩndĩ-ĩ, andũ ala makwʼĩe mailyĩ ata? Kwa kwĩthĩwa Yeova nĩwe woombie andũ, we no we wĩsĩ ũndũ kwĩthĩawa yĩla twakwʼa. Ndeto yake nĩtũmanyĩasya kana ala akwʼũ maĩ thayũ, maitonya kwĩwʼa, kwona, kũneena, kana kwĩsilya ũndũ ona ũmwe. Yo ĩtũtavasya:

•   “Ĩndi ala akwʼũ matyĩsĩ ũndũ o na wĩva.”—Mũtavanʼya 9:5.

•   “Wendo woo, o na kĩmena kyoo na kĩwĩu kyoo, nĩsyaaie tene mũno.”—Mũtavanʼya 9:6.

•   “Nũndũ kũti wĩa kana ũsũanĩo, kana ũmanyi kana ũĩ [mbũanĩ] vala ũendete.”—Mũtavanʼya 9:10.

11. Yeova amwĩie Atamu ata amina kwĩka naĩ?

¹¹ We kwasũanĩa ũla Mbivilia ĩtwĩaa ĩũlũ wa Atamu, mũsyai waitũ wa mbee. Na Yeova “oomba mũndũ [Atamu] na kĩtoo kya nthĩ.” (Mwambilĩlyo 2:7) Ta kethĩwa Atamu nĩweewʼie mwĩao wa Yeova, we ethĩwa ekalile tene na tene vaa nthĩ. Ĩndĩ Atamu nĩwaleile kwĩwʼa mwĩao wa Yeova na ũĩvĩthyo waĩ kĩkwʼũ. We Atamu aendie va amina ũkwʼa? Ngai amwĩie: “Ũkasyoka mũthanganĩ; nũndũ nĩvo waumiwʼe: nũndũ we wĩ kĩtoo, na nũkasyoka kĩtoonĩ.”—Mwambĩlĩlyo 3:19.

12. Kweethĩiwe ata kwa Atamu yĩla wakwʼie?

¹² We Atamu aĩ va mbee wa Yeova kũmũmba kuma kĩtoonĩ? Ndaĩvo. Kwoou ĩndĩ yĩla Yeova wamwĩie Atamu kana ‘akasyoka mũthanganĩ,’ amwĩaa kana akeethĩwa ate thayũ o ta kĩtoo. We Atamu ndaathi ũtũonĩ wa veva. We ‘ndaaĩtwa’ akathi ũtũonĩ ũsu. Ndaathi ĩtunĩ kana akathi ĩianĩ ya mwaki. Asyokie kwĩkala o ũndũ wailyĩ atanombwa.

13. Kwĩkĩkaa ata kwa nyamũ na andũ yĩla makwʼa?

¹³ Ũu nowʼo kwĩkĩkaa kwa andũ onthe yĩla mamina ũkwʼa? Yĩĩ, nowo kwĩkĩkaa. Mbivilia ĩeleasya ũũ: “Onthe [andũ na nyamũ] maendaa vandũ vamwe; onthe nĩ ma kĩtoo, na onthe masyokaa ĩngĩ kĩtoonĩ.”—Mũtavanʼya 3:19, 20.

14. Nĩ wĩkwatyo mwaũ wĩvo kwa ala makwʼie?

 ¹⁴ Watho wa Mbivilia nĩ kana Ngai akamaamũkya akwʼũ nĩ kenda mekale nthĩ ya valatiso. (Yohana 5:28, 29; Meko ma Atũmwa 24:15) Ĩndĩ akeeka ũu ĩvinda yĩkũte. Yu tũĩ, akwʼũ makomete kĩkwʼũnĩ. (Yohana 11:11-14) Tũyaĩlĩtwe nĩ ũmakĩa kana tũkamathaitha, nũndũ maitonya ũtũtethya kana ũtwĩka naĩ.

15, 16. Satani atataa ata ũtuma andũ maĩkĩĩa kana ala akwʼũ ti akwʼũ vyũ?

¹⁵ Yĩla yĩsilya ya kana tũikusaa vyũ nĩ ya ũvũngũ ũla ũnyaĩĩkawʼa nĩ Satani Ndevili. Nĩ kenda aĩkĩĩthye andũ ũndũ ũsu wa ũvũngũ Satani na ndaimoni syake matataa utuma andũ mesilya kana ũwau na mathĩna onthe maetawe nĩ maveva ma ala makwʼie. Nĩ wʼo mathĩna amwe maetawe nĩ ndaimoni mbene. Na nengĩ kwĩo mathĩna angĩ mataetawe nĩ ndaimoni. Ĩndĩ tiwʼo kwasya kana ala makomete kĩkwʼũnĩ no matwĩke naĩ.

¹⁶ Veo nzĩa ĩngĩ ndaimonĩ itataa kũtuma andũ mesilye kana ũndũ Mbivilia yaasya ĩũlũ wa kĩkwʼũ ti wa wʼo. Itumaa andũ mesilya kana kwa wʼo nĩmonete andũ ala makwʼie kana makaneenanyʼa namo. Ndaimoni syĩkaa ũu kwa nzĩa ya mawono, ndoto, na kwĩsĩla andũ ala mesene na maveva, kana makatũmĩa nzĩa o ingĩ. Ĩndĩ ũwʼo nĩ kana ti ala akwʼũ methĩawa maineenyʼa na andũ, ĩndĩ nĩ ndaimoni ila syĩtwĩkĩthasya andũ ala makwʼie. Kyu nĩkyo kĩtumi Yeova ũtametĩkĩla andũ ala mesene na maveva na ala makũlasya akwʼũ.—Kũtũngĩlĩlwa kwa Mĩao 18:10-12; Nzekalia 10:2.