ĨSOMO YA 3
Naaũ Matũaa Motũonĩ ma Veva?
1. Ndĩni ya kĩthĩo ĩvwʼanene ata na kĩĩma?
MĨĨKĨĨO ya ndĩni sya kĩthĩo sya Aavĩlĩka (andũ aiũ) ĩelekanawʼa na kĩĩma. Vaaya mũthya vyũ ve Ngai, ũla wĩ ũtonyi mũnene vyũ wa kĩveva. Ĩtheango vanini ve tũkali (ngai ninangi), na athũkũmi make maveva. Na ĩtheo wa athũkũmi asu ma maveva ve asyai maitũ (aa ũmaa) ala makwʼie ala mekalaa maililikanaa nzyawa syoo ila syĩ thayũ kũũ nthĩ na kũmatetheesya. Nthĩ vyũ ve mavinya angĩ ta wĩki wa syama, ũwe, na ũoi.
2. Nĩ ũneeni mwaũ wa wa andũ ma Avĩlĩka wonanasya kana mĩĩkĩĩo mingĩ ya kĩthĩo nĩyeethĩiwe na vinya ĩũlũ wa ndĩni?
2 Mĩĩkĩĩo ĩsu ya kĩthĩo nĩyeethĩiwe na vinya ĩũlũ wa ndĩni ila ingĩ kũũ Avĩlĩka. Ũneeni ũmwe wa andũ ma Avĩlĩka waasya ũũ: “Ti kwĩthĩwa kana twatwʼĩka (Aklĩsto kana Aisilamu) tũkaeka kũthaitha ngai ila sitũ.”
3. Nĩ kyaũ kĩtonya ũtũmanyĩsya wʼo ĩũlũ wa ala me ũtũonĩ wa veva?
3 Mĩĩkĩĩo ĩsu ya kĩthĩo ya andũ ma Avĩlĩka yĩna ũwʼo wĩana ata? Mbivilia nĩtũtavasya ala matũaa nthĩnĩ wa motũo ma veva.
Yeova, Ngai Ũla wa Wʼo
4. Ndĩni ila nene sya Aavĩlĩka syĩtĩkĩlanaa ũndũnĩ mwaũ?
4 Ndĩni itatũ ila nene sya Avĩlĩka nĩsyĩtĩkĩlanaa kana Ngai evo na e ũtonyi mũnene kwĩ ngai syonthe. Mbivilia ĩmwĩtaa “Ngai wa i ngai, na Mwĩaĩi wa eaĩi, Ngai mũnene, na wĩ vinya, na wa ũtĩsya.” (Kũtũngĩlĩlwa kwa Mĩao 10:17) Aisilamu onamo maĩkĩĩaa kwĩ Ngai ũmwe wĩ ũtonyi mũnene. Vũlovesa Geoffrey Parrinder aandĩkie ũũ ĩũlũ wa ndĩni sya kĩthĩo sya Avĩlĩka: “Vaiĩ nzika kana Aavĩlĩka aingĩ nĩ maikĩĩaa kwĩ Ngai ũla wĩ ũtonyi mũnene kwĩ ngai syonthe, ĩthe wa tũkali twʼonthe na andũ, Mũmbi wa matu na nthĩ.”
5. Ni masyĩtwa amwe maũ matũmĩawa ũmwĩta Ngai?
5 Onakau mũĩkĩĩo ĩũlũ wa Ngai wĩ kĩla vandũ, andũ aingĩ mayaatheewʼa nesa Ngai we nũũ. Ũimũmanya mũndũ wambĩĩaa na ũmanya syĩtwa yake. Ve kũlea kwĩwʼana kwingĩ kwa ndĩni ĩũlũ wa syĩtwa ya Ngai. Ndĩni ila syĩyĩtaa sya Kĩklĩsto, mavinda maingĩ imwĩtaa Ngai, syĩtwa yonanasya ‘Ngai Wĩ Vinya Mũno.’ Aisilamu namo mamwĩtaa Alah. Namo ala mathaithaa kĩthĩo mamwĩtaa kwosana na ithyomo syoo. Mũandĩki John S. Mbiti nthĩnĩ wa ĩvuku yake yĩtawa Concepts of God In Africa oonanisye masyĩtwa mavĩtũkĩte 500 ma Kĩavĩlĩka ma Ngai. Kwa ngelekanyʼo, Ayoruba (Naingyelia) mamwĩtaa Ngai Olondũmale. Namo Akamba na Ekũyũ (Kenya) makamwĩta Ngai. Namo Nzũlũ (ma Avĩlĩka ya Ĩtheo) mamwĩtaa Unukulunukulu.
6, 7. Syĩtwa ya Ngai mwene nĩ yĩva, na tũyĩmanyaa ata?
6 We Ngai mwene aasyaa etawa ata? Yĩla Ngai wamwĩaĩie Mose atongoesye ana ma Isilaeli kũmaumya Misili, Mose amũkũlilye ũũ: “Sisya yĩla nĩendea ana ma Isilaeli, na ngĩmea, Ngai wa aaĩthe menyu nũndũmĩte kũla mũĩ namo makangũlya, Syĩtwa yake nata? ngamea ata?”—Kuma 3:13.
7 Ngai amũsũngĩie: “Ũũ nĩwʼo wĩtavya ana ma Isilaeli, Yeova, Ngai wa aaĩthe menyu, Ngai wa Avalaamu, na Ngai wa Isaka, na Ngai wa Yakovo, nũndũmĩte kũla mũĩ: yĩu nĩyo syĩtwa yakwa kũvika tene na tene, nayo nĩ ya kũndilikana kũvika nzyawa syonthe.” (Kuma 3:15) Syĩtwa yĩu ya Ngai yonekaa Mbivilianĩ mavinda mavĩtĩte 7,000, ona kau aalyũli amwe ma Mbivilia nĩmayumĩtye na vandũ vayo makaandĩka “Ngai” kana “Mwĩaĩi.”
8. Yeova we ailyĩ ata, naitũ twaĩlwe nĩ kwĩka ata nĩ kana tũmwendesye?
8 Ĩndi we Yeova ailyĩ ata kwa wʼo? We nĩ veva, mwene vinya wʼonthe. We e ũtonyi mũnene kwĩ ngai syonthe, na vaiĩ ũelekanwʼa nake kana wĩanene nake. (Kũtũngĩlĩlwa kwa Mĩao 6:4; Isaia 44:6) Yeova amwĩie Mose ũũ: “Nyie Yehova Ngai waku nĩ Ngai wĩ kĩwĩu [“Ngai wendaa tũmũthaithe we e weka,” NW].” Ũu nĩ kwasya kana ethĩwa nĩtũkwenda twĩtĩkĩlwe nĩ Yeova no nginya tũmũthaithe we e weka. We ndeendaa tũthaithe kĩndũ kĩngĩ kana ngai ingĩ.—Kuma 20:3-5.
Yesũ Klĩsto Mũsumbĩ wa Ũsumbĩ wa Ngai
9. Nĩkĩ tũtonya kwasya kana Yesũ ndeanene na Yeova?
9 Ivinda yĩĩ tũĩ, kwĩ kĩlingisanyʼo kingĩ ũvoonĩ wa Yesũ nũũ. Andũ aingĩ meyĩtaa Aklĩsto maĩkĩĩaa kana Yesũ nũmwe nthĩnĩ wa Ũtatũ “Mũtheu.” Ĩndĩ Mbivilia ndĩmanyĩasya kana Ngai nĩ atatũ nthĩnĩ wa ũmwe. Ona ndĩmanyĩasya kana Yesũ na Yeova nĩmeanene. Yesũ we mwene aisye ũũ: “Asa nĩ mũnene kwĩ nyie.”—Yoana 14:28.
10. We Yesũ aĩ va mbee wa atanamba kũka kũũ nthĩ?
10 Mbivilia ĩmanyĩasya kana Yesũ ekalaa ĩtunĩ e kyũmbe kya veva kĩ vinya mwingĩ, mbee wa atanoka kwĩkala kũũ nthĩ. O ũndũ Atamu na Eva moombiwe vaa nthĩ, nowʼo Yeova woombie syũmbe sya veva ĩtunĩ. Yesũ nĩwe kyũmbe kyambee kya veva kũmbwa nĩ Yeova.—Yoana 17:5; Akolosai 1:15.
11. Nĩ kwa nzĩa yĩva Yesũ wasyaiwe ta mũndũ?
11 Myaka ta 2,000 mĩthelu, Yeova nĩwathamĩĩsye thayũ wa kyũmbe kĩu kya veva ĩvunĩ ya mwĩĩtu ũtaĩ aakiitwa nĩ mũndũ mũũme weetawa Meli. Mũlaĩka Kavilieli amwĩie ũũ: “Sisya, ũkaitava, na ũkasyaa kana kavĩsĩ, na ũkaketa syĩtwa yako Yesũ. Nake nũkasumbĩka . . . , na ũsumbĩ wake ndũkethĩwa na mũminũkĩlyo.”—Luka 1:31, 33. a
12. Kĩtumi kĩmwe kya Yesũ oke kũũ nthĩ nĩ kĩva?
12 Na ĩndĩno Yesũ asyawa, eana atwʼĩka mũndũ mũũme mũima, amanyĩsya andũ kwenda kwa Yeova. We amũtavisye ngavana wa Alomi ũũ: “Nyie nasyaiwe kwondũ wa ũu, na ĩngĩ nĩ kwondũ wa ũu nokie kũũ nthĩ, nĩ kana ndwĩke ngũsĩ ya ũla wʼo.” (Yoana 18:37) Twavindĩĩsya maũndũ ala Yesũ wamanyĩisye, nĩtũtonya ũmanya ũwʼo ĩũlũ wa Ngai na ieleelo syake. Na notũmanye ũndũ tũtonya kwĩka nĩ kana twĩtĩkĩlwe nĩ Ngai.
13. Kĩtumi kya kelĩ kya Yesũ kũka kũũ nthĩ nĩ kyaũ?
13 Kĩtumi kya kelĩ kya Yesũ kũka kũũ nthĩ kyaĩ kumya thayũ wake wa kĩmũndũ wĩthĩwe wovosyo kwa andũ. (Mathayo 20:28) Eekie ũu nĩ kana ĩthyĩ tumwʼe nthĩnĩ wa naĩ ya ũtiĩwa wa ũmau waitũ Atamu. Ũu nawʼo ũkatuma twĩkala tene na tene. Mũtũmwa Yoana aandĩkĩte: “Nũndũ Ngai nĩwendete nthĩ, nĩwanenganie mwana wake e ũmwe, nĩ kana o ũla ũmwĩtĩkĩlaa ndakae, ĩndĩ ethĩwe na thayũ ũtathela.”—Yoana 3:16.
14. (a) Kweekĩkie ata ĩtina wa kũkwʼa kwa Yesũ ta mũndũ? (b) Yu tũĩ kĩlio kya Yesũ ĩtunĩ nĩ kyaũ?
14 Ĩtina wa kũkwʼa kwake, Yesũ nĩwathayũkiwʼe na asyoka ĩtunĩ e kyũmbe kya veva kĩ vinya. (Meko ma Atũmwa 2:32, 33) Ĩtina wa ĩvinda ĩna, Yeova nĩwamũnengie “ũsumbĩko, na ndaĩa, na ũsumbĩ, nĩ kana ngo syonthe sya andũ, na mbaĩ, na ithyomo imũthũkũmae.” (Ndanieli 7:13, 14) Yesũ nĩ watwʼiwe Mũsumbĩ wĩ vinya mwingĩ ũsumbĩnĩ wa Yeova ĩtunĩ. Akoonanyʼa ũtonyi wake kũũ nthĩ yonthe o mĩtũkĩ.
Alaĩka, Athũkũmi ma Ngai
15. Alaĩka moombiwe ĩndĩĩ na moombĩiwe va?
15 Ti o Yeova na Yesũ oka matũaa wĩkalonĩ wa veva. Yeova nĩwoombie syũmbe ingĩ sya veva nasyo nĩ alaĩka. Kavilieli, ũla waneenanisye na Meli, nũmwe woo. Alaĩka mayaatũa kũũ nthĩ ta andũ. Tene mũno mbee wa andũ matanombwa, mo maĩ moombĩiwe ĩũlũ ĩtunĩ. (Yovu 38:4-7) Alaĩka nĩ milioni mbingĩ.—Ndanieli 7:10.
Alaĩka aĩkĩĩku nĩmaleaa kũthaithwa
16. Nĩkĩ andũ matyaĩlĩtwe ũthaitha alaĩka?
16 Alaĩka ala aĩkĩĩku mo mayendaa tũmathaithae. Mũtũmwa Yoana nĩwendie ũmathaitha mavinda elĩ, ĩndĩ mamũvata vyũ maimwĩa: “Sisya ndũkeke ũu: . . . thaitha Ngai.”—Ũvuanyʼo 19:10; 22:8, 9.
17. Nĩkyaũ kyonanasya kana alaĩka nĩ matonya ũsũvĩa andũ ma Ngai na mĩisyo, na nĩkĩ ũsu nĩ ũndũ wa ũtũkiakisya?
17 Alaĩka nĩmaekie kumĩlĩla andũ ma Ngai kũũ nthĩ o tondũ meekie yĩla maumisye atũmwa ma Yesũ kolokolonĩ. (Meko ma Atũmwa 5:18, 19) Ĩndĩ ethĩwa tũkamũthaitha Yeova kwosona na Mbivilia Ndeto yake, syũmbe isu syĩ vinya sya veva sya Ngai ikatũsũvĩana na mĩisyo. Mbivilia yaasya: “Mũlaika wa Yeova nũmathyũlũlũkaa ngalĩ syonthe ala mamũkĩaa, na kũmavonokya.” (Savuli 34:7; 91:11) Ũsu nĩ ũndũ wa ũtũkiakisya nũndũ kwĩ amaitha athũku vyũ motũonĩ ma veva ala meenda ũtũmina!
Satani, Mũmaitha wa Ngai
18. (a) Nĩkĩ mũlaĩka ũmwe waleanile na Ngai? (b) Nĩ masyĩtwa maũ manengiwe mũlaĩka ũsu?
18 Ti alaĩka onthe ma Ngai mekalile me aĩkĩĩku kwake. Amwe moo nĩmamũleile, meetwʼa amaitha ma Ngai na ma andũ kũũ nthĩ. Ũndũ ũsu watonyekie ata? Syũmbe syonthe sya veva syoombiwe nĩ Yeova syĩ ndũngalu na nzeo. Ĩndĩ kyũmbe kĩmwe kyasyo kyenda andũ kũũ nthĩ makĩthaithae, na kyeanĩsya wendi ũsu wakyo mũthũku. Kwoou kyũmbe kĩu kyeetwa Satani ũu nĩ kwasya “Mũvinganĩsya [wa Ngai].” Na ĩngĩ nĩwĩtawa Ndevili kana “Mũsukani,” nũndũ we aneenaa movũngũ mathũku ĩũlũ wa Yeova.
19. Kĩtumi kya Satani kũnyamasya Yovũ kyaĩ kyaũ, na amũnyamaisye ata?
19 Satani nũtũmĩaa vinya nĩ kana andũ mekwatanyʼe nake nthĩnĩ wa kũmũlea Ngai. Vindĩĩsya ũndũ weekie Yovu mũthũkũmi mwaĩlu wa Ngai. Yovu aĩ mũthwʼii mũno. Aĩ na malondu 7,000, ngamĩle 3,000, ngʼombe na nzaũ 1,000 vamwe na mangʼoi 500. Aĩ na syana ĩkũmi na athũkũmi aingĩ. Satani ambĩĩie kũwaa ndĩthya ya Yovu ona athũkũmi make. Asyoka atuma “kĩseve kĩnene” kĩvalũkya nyũmba na yatumba syana syake syonthe syakwʼa. Ĩtina wa ũu amũnyamasya Yovu na “mĩimũ mĩthũku kuma ũnyaĩĩ wa kũũ kwake kuvika lolotya wake.”—Yovu 1:3-19; 2:7.
20. (a) Mũĩkĩĩo wa Yovu kũla kwĩ Ngai waĩviwe ata? (b) Ona kau Yovu aĩ na mũĩkĩĩo kwa Ngai, Satani ekanĩte ata na andũ angĩ aingĩ?
20 Onakau Yovu atatiwe ũtato mwai, we nĩwaendeeie kwĩthĩwa na mũkĩĩo kwa Ngai. Yeova nĩwamũvoisye na “amũnenga Yovu kũndũ kwĩlĩ kwa ila waĩ nasyo mbee.” (Yovu 42:10) Satani nĩwasindiwe nĩ kwananga wĩanĩu wa Yovu kũla kwĩ Ngai. Ĩndĩ we nũtonyete kũalyũla andũ angĩ aingĩ makauma kwĩ Ngai. Mbivilia yĩasya atĩĩ: “Nthĩ yonthe ĩtwĩe nthĩnĩ wa ũla mũthũku.”—1 Yoana 5:19.
21. (a) Satani oonanisye ata wendi wake wa kũthaithwa? (b) Nĩkĩ Yesũ waleile kũmũthaitha Satani?
21 We Satani endaa, ĩthyĩ tũmũthaithe. Oonanisye ũndũ ũsu ũtheinĩ yĩla wamũtatie Yesũ myaka ta 2,000 mĩthelu. Mbivilia yaasya: “Ndevili amũtwaa [Yesũ] kĩĩmanĩ kĩtũlũ mũno, na amwonyʼa mosumbĩ onthe ma nthĩ na ndaĩa syamo, na amwĩa syĩndũ ii syonthe nĩngũũnenga, ethĩwa nũũndulĩlya ndu na kũnthaitha.” Yesũ aleile na kwasya: “Thi Satani: nũndũ nĩkũandĩkĩtwe, Mũthaithe Mwĩaĩi Ngai waku, na mũthũkũmae we, e weka.” (Mathayo 4:8-10) Yesũ nĩwĩsĩ mĩao ya Yeova vyũ na kwoou ndaaĩka ũndũ Satani wendaa eke.
Ndaĩmoni, Maveva Mavuku
22. Ndaimoni nasyo syeekanie ata na andũ?
22 Alaĩka angĩ nĩmeekwatanisye na Satani kũmũlea Ngai. Alaĩka asu, metawa ndaimoni, nĩ amaitha anene ma andũ kũũ nthĩ. Nĩ ingʼendilĩ mbai ite tei. Tene syatumaa andũ amwe malea ũneena na angĩ kwĩthĩwa ilalinda. (Mathayo 9:32, 33;12:22) Nĩsyatumaa angĩ mawaa kana kũũka. (Mathayo 17:15, 18; Maliko 5:2-5) O na nĩsyanyamaasya syana nini.—Luka 9:42.
23. (a) Maveva mavuku mendaa kyaũ kuma kwa andũ? (b) Satani na ndaimoni ileleũkĩtye andũ makeka ata?
23 Ota Satani, syũmbe isu mbuku sya veva nĩsyendaa onasyo ithaithwe. Vandũ va syo kũlea kũthaithwa nĩ andũ, kwa ũmanya kana ũthaithi waĩlĩtwe kũnewa Yeova e weka, syo niũmanthaa mũno na kũwĩliĩla. Satani na Ndaimoni nitũmĩaa molelei, ũvũngũ, na wʼia nĩ kana andũ mamathaithe. Ti andũ aingĩ mesĩ kana mathaithaa Satani na ndaimoni isu syake. Andũ aingĩ nĩũsengʼea vo mũno makamanya kana ndĩni yoo ĩmũkathaa Satani. Ĩndĩ Mbivilia yĩtũkanyʼa ĩkyasya: “Syĩndũ ila Andũ-ma-mbaĩ-ingĩ mathembaa, mathembeaa ndaimoni, matĩthembeaa Ngai.”—1 Akolintho 10:20.
24. Satani atũmĩaa nzĩa myaũ ĩmwe nene amelelũkye andũ?
24 Nzĩa ĩmwe Satani na ndaimoni isu syake matũmĩaa melelũkye andũ nayo nĩ kana mamathaithe nĩ kũnyaĩĩkya momanyĩsyo mate ma wʼo ĩũlũ wa andũ ala makwʼie. Ekai tũsisye ũndũ Mbivilia yaasya ĩũlũ wa akwʼũ.
a Kũlani ĩwetaa kũsyawa kwa Yesũ kwa kyama nthĩnĩ wa kilungu kya 19 (Meli). Yo yaasya: “Ithyĩ twatũmie veva Witũ ũvwʼana mũndũ mũũme mũima kwa Meli. Na yĩla [Meli] wamwonie asya: ‘Mwene tei nanzũvĩane naku! Ethĩwa we nũmũkĩaa Mwĩaĩi ndeke nĩ nyʼioka na kwata nzĩa ũthi.’ Nake amwĩa Meli, ‘Nyie nĩetete ũvoo kuma kwa Mwĩaĩi waku; na nooka ngũnenge mwana mũũme mũtheu.’ Meli amũsũngĩa asya, ‘Ngasyaa kana ata nyie nĩ mwĩĩtu mũtheu ũtaakiitana na mũndũ mũũme?’ Nake amwĩa Meli, ‘Ku nĩkwʼo kwenda kwa Mwĩaĩi waku.’ Ũsu ti ũndũ wĩ vinya kwake. “We [mwana ũsu] akeethĩwa wonanyʼo kwa andũ,” easya ũu Mwiaĩi, “na ũkeethĩwa ũathimo kuma kwitũ. Ũu nĩwʼo tũtwʼĩte.”
