1-3. (a) Vaulo anyuvie ũũ aendanasye nake syalonĩ syake sya ũmisonalĩ, na anyuvie mũndũ ũilye ata? (b) Twĩĩmanyĩsya kyaũ ĩsomonĩ yĩĩ?

 VAULO aĩ kyalonĩ aendeee kũkĩla ndumo kĩsionĩ kyaĩ katĩkatĩ wa taoni syĩ kĩvathũkanyʼo, na ndaĩ weka kyalonĩ kĩu. Aendanĩtye na mwanake weetawa Timotheo. Yu kwavindĩĩsya Vaulo aisianyʼa na mwanake ũsu waĩ na vinya na ũtonya kwĩthĩwa aĩ na myaka ta 20. Kĩla ĩtambya makinya yaendeee kũmatwaa vaasa vyũ na mũsyĩ wa Timotheo. Na Vaulo ndalea kwĩthĩwa avindĩĩasya ĩũlũ wa maũndũ ala mamweteelete mwanake ũsu. Masaa nĩmaendeeie kũsonga, na maendeee kũthi vaasa vyũ na isio sya Lisitela na Ikonia. Kyo nĩ kyaũ kyameteele mavika kũla maendete? Vaulo aĩ atonya kũtalĩthya ũndũ maũndũ meũthi nũndũ kĩu kyaĩ kyalo kyake kya kelĩ kya ũmisonalĩ. Nĩweesĩ kana mailea kũkomana na mĩisyo na mathĩna maingĩ. Na kwoou ndalea kwĩthĩwa eekũlasya kana Timotheo nũkũmĩĩsya maũndũ asu onthe.

² Vaulo nĩwamũĩkĩĩe Timotheo, o na nĩvatonyeka akethĩwa amũĩkĩĩe kwĩ ũndũ ũ Timotheo weeyĩĩkĩĩe. Maũndũ ala maĩ manamũkwata Vaulo nĩmamũtetheeisye kũelewa kana aĩ na vata wa kũnyuva mũndũ waĩlĩte aendanasye nake syalonĩ syake sya ũmisonalĩ. Nĩweesĩ kana wĩa ũla waĩ mbee woo wa kũthokea ikundi na kũsyĩkĩa vinya wendaa ana-a-asa ala mekũũtethya methĩwe meyumĩtye na maithũkũma me ngwatanĩo. Nĩkĩ Vaulo wasũanĩaa ũu? Ũndũ ũmwe ũtonya kwĩthĩwa watumie asũanĩa ũu nũndũ vaĩ vanaumĩla ngananĩo katĩ wake na Valanava.

³ Ĩsomonĩ yĩĩ nĩtũkwona ũndũ tũtonya kũthĩnĩkĩa maũndũ nesa yĩla andũ maema kũeleanwa. O na ĩngĩ, nĩtũkwona nĩkĩ Vaulo wamũnyuvie Timotheo aendanasye nake syalonĩ syake sya ũmisonalĩ, na tũisyoka twĩmanyĩsye ĩũlũ wa kĩanda kya vata kĩla asyaĩĩsya ma mũthyũlũlũko meanĩasya ũmũnthĩ.

4. Nĩ kyaũ kyatumie Vaulo athi kyalo kyake kya kelĩ kya ũmisonalĩ?

⁴ Ĩsomo ĩvĩtu yonanĩtye ũndũ Aklĩsto ala maĩ kĩkundinĩ kya Andiokia meekĩiwe vinya ĩtina wa kũthokewa nĩ Vaulo, Valanava, Yutasi, na Sila, nĩ kana mamamanyĩthye ũtwi wa nzama ĩla ĩtongoesye ĩũlũ wa nzaĩko. Ĩtina  wa vau, Vaulo eekie ata? Nĩwaeleisye Valanava ĩũlũ wa mũvango ũla waĩ nawʼo wa kũthokea ikundi. Amwĩie atĩĩ: “Yu eka tũsyoke ndũanĩ syonthe kũla twatavanisye ndeto ya Yeova, tũkasisye ũndũ ana-a-asa maendeee.” (Meko 15:36) Vaulo ndaneeneaa o kũthi kũkethya Aklĩsto asu maĩ o kailĩ maneemanyĩisye ũwʼo. Ĩvuku ya Meko ma Atũmwa nĩyĩeleetye kĩla kyatumie athi kyalo kyake kya kelĩ kya ũmisonalĩ. Mbee, nĩwaaĩlĩte kũmanyĩthya ikundi ila wathokea motwi ala meekĩtwe nĩ nzama ĩla ĩtongoesye. (Meko 16:4) Kelĩ, Vaulo e mũsyaĩĩsya wa kũthyũlũlũka, nĩwatwʼĩte vyũ kũtetheesya Aklĩsto ikundinĩ malũlũmĩĩlye mũĩkĩĩo woo na maiendeea kwĩana kĩ-veva. (Alo. 1:11, 12) Ũseũvyo wa Ngũsĩ sya Yeova ũmũnthĩ ũatĩĩaa ata mũvango ũsu wambĩĩiwʼe nĩ atũmwa?

5. Nzama Ĩla Ĩtongoesye ũmũnthĩ ĩtũmĩaa nzĩa yĩva kũnengane myolooto na kũthangaasya ikundi?

⁵ Ũmũnthĩ, Klĩsto atongoeasya kĩkundi kya Kĩklĩsto atũmĩĩte Nzama Ĩla Ĩtongoesye ya Ngũsĩ sya Yeova. Aũme aĩkĩĩku ala methĩawa nzamanĩ ĩsu nĩmanenganae myolooto na makathangaasya ikundi syonthe ĩũlũ wa nthĩ maitũmĩa mavuku, methĩwe nĩ matumbĩthye kana me kĩsesenĩ, valũa, maũmbano, na syĩndũ ingĩ ta isu. O na ĩngĩ, Nzama Ĩla Ĩtongoesye nĩyendaa mũno kũmanya ũndũ kĩla kĩkundi kĩendeee. Na nĩkyo kĩtumi ĩtũmaa asyaĩĩsya ma mũthyũlũlũko ikundinĩ syĩ kĩvathũkanyʼo. Na ĩũlũ wa nthĩ yonthe kwĩ na atumĩa ma ikundi ngili mbingĩ manyuvĩtwe nĩ Nzama ĩsu matetheesye me asyaĩĩsya ma mũthyũlũlũko.

6, 7. Nĩ maũndũ amwe meva meanĩawʼa nĩ asyaĩĩsya ma mũthyũlũlũko?

⁶ Asyaĩĩsya ma mũthyũlũlũko nĩmathĩnĩkĩaa ũndũ kĩla ũmwe ũendeee, na nĩmatataa ũndũ matonya matũmĩe Maandĩko kwĩkĩa vinya onthe ala me ikundinĩ ila mathokea. Mekaa ũu ata? Mekaa o ũndũ Vaulo na Aklĩsto ala angĩ meekaa ĩvindanĩ ya atũmwa. Vaulo aineena na Timotheo, ũla waĩ mũsyaĩĩsya take, amwĩie atĩĩ: “Tavanyʼa ĩla ndeto; ĩka ũu na mĩtũkĩ mavindanĩ ala maĩle na ala momũ; onyʼa andũ mavĩtyo, kanyʼa, taa. Ĩka ũu wĩ na wũmĩĩsyo wʼonthe na wĩ na ũtũĩka wa kũmanyĩsya. . . . Tethya wĩa wa mũtavanyʼa.”—2 Tim. 4:2, 5.

⁷ Kwosana na ndeto isu, asyaĩĩsya ma mũthyũlũlũko vamwe na iveti syoo, ethĩwa nĩmatwaanĩte, nĩmatavanasya vamwe na ikundi. Ana-a-asa asu nĩmalũlũmĩĩlasya ĩĩthya mũno nũndũ wa ũtũĩka woo na kĩthito kĩla methĩawa nakyo wĩanĩ wa kũtavanyʼa. (Alo. 12:11; 2 Tim. 2:15) Ala methĩawa wĩanĩ wa kũthyũlũlũka nĩmethĩawa mendete Aklĩsto ala angĩ mũno na nĩmeyumasya na ngoo yonthe mamatetheesye. Nĩmeyumasya vyũ wĩanĩ ũsu, na mavinda amwe, mekaa ũu nzeve yĩ nthũku mũno kana me isionĩ syĩ mĩisyo. (Avi. 2:3, 4) Yĩla asyaĩĩsya ma mũthyũlũlũko mathokea ikundi, nĩmasyĩkĩaa vinya, makaimanyĩsya, na makaumya ũtao kwĩsĩla maũvoo ma Mbivilia ala maumasya. O na ĩngĩ, mwĩkalĩle woo, na mũĩkĩĩo woo nĩwĩthĩawa wĩ ngelekanyʼo nzeo kwa onthe kĩkundinĩ.—Aevl. 13:7.

8. Valanava eekie ata eewʼa mũvango ũla Vaulo waĩ nawʼo?

⁸ Valanava nĩwakwatie mbau mũvango wa Vaulo wa ‘kũsyoka makasisye ũndũ ana-a-asa maendeee.’ (Meko 15:36) Yĩu ti yo yaĩ ĩvinda ya mbee ya Vaulo  kũendanyʼa na Valanava, na elĩ nĩmeesĩ nesa kũla maendete na nĩmeesene na ala maendete kũthokea. (Meko 13:2–14:28) Kwoou woonekaa wĩ ũndũ waĩlĩte mũno maendanyʼe ĩmwe. Ĩndĩ nĩvesie kumĩla thĩna. Ĩandĩko ya Meko ma Atũmwa 15:37 yaĩtye ũũ: “Valanava nĩwatwʼĩte vyũ maendanyʼe na Yoana, ũla wĩtawa Maliko.” Valanava ndeekaa o kumya woni, ĩndĩ “nĩwatwʼĩte vyũ” kũendanyʼa na Maliko, ũla waĩ mũndũ wa mũsyĩ, kyalonĩ kĩu kya ũmisonalĩ.

9. Nĩkĩ Vaulo na Valanava maemaniwe?

⁹ Vaulo ndaaĩtĩkĩlana na Valanava. Nĩkĩ? Ngewa ĩsu yaĩtye atĩĩ: “Ĩndĩ Vaulo ndendaa maendanyʼe [na Maliko] nũndũ nĩwamatiie yĩla maĩ Vambilia na ndaathi namo wĩanĩ wa kũtavanyʼa.” (Meko 15:38) Maliko nĩwaendanisye na Vaulo na Valanava kyalonĩ kyoo kya mbee kya ũmisonalĩ, ĩndĩ avika vandũ amatia. (Meko 12:25; 13:13) Ũsu waĩ mwambĩĩonĩ wa kyalo kyoo me Vambilia, na Maliko amatia asyokie kwoo Yelusaleme. Mbivilia ndĩeleetye nĩkĩ wamatiie, ĩndĩ kwosana na woni wa Vaulo, Maliko eekie ũu nũndũ ndoosaa kĩanda kyake kwa ũito. Kwondũ wa ũu, Vaulo nũtonya kwĩthĩwa oonaa Maliko ate mũndũ wa kwĩkwatwʼa.

10. Vaulo na Valanava meekie ata ĩtina wa kũemanwa, na kweethĩiwe ata ĩtina wa vau?

¹⁰ Ĩndĩ o na vailyĩ ũu, Valanava nĩwakwatĩĩie woni wake kana no maendanasya na Maliko. Nake Vaulo aendeeie kũkwatĩĩa kana ndekwona ve vata wa kũthi nake. Ĩandĩko ya Meko ma Atũmwa 15:39 yĩielesya kĩla kyeekĩkie ĩtina wa vau yaĩtye: “Na ĩndĩ veethĩwa ĩteta ĩvyũ katĩ woo, na mataanĩsya.” Valanava nĩwoosanie na Maliko na malika meli masyoka kĩthamanĩ kya kwoo Kuvolo. Nake Vaulo nĩwaendeeie na mĩvango yake. Mbivilia yaĩtye atĩĩ: “Ĩtina wa ana-a-asa kũmũnengane Vaulo ũseonĩ mwingĩ wa Yeova, Vaulo amũnyuva Sila na mathi.” (Meko 15:40) Mauma vau, ‘nĩmesĩile Silia na Silisia, mayĩkĩa ikundi vinya.ʼ—Meko 15:41.

11. Nĩ nguma syĩva itonya kũtũtetheesya tũlũnge maũndũ yĩla twaemanwa na mũndũ ũngĩ?

¹¹ Ngewa ĩno no ĩtũlilikanyʼe maũndũ ala matonya kumĩla nũndũ twĩ ene naĩ. Vaulo na Valanava matũmĩtwe makaneene kwondũ wa nzama ĩla yatongoesye. O na nĩvatonyeka Vaulo mwene akethĩwa esie kwĩthĩwa nzamanĩ ĩsu. Ĩndĩ ĩvindanĩ yĩu, nĩmaekie mawonzu moo matuma maemanwa. Ĩndĩ mo nĩmaekie thĩna ũsu ũtume mataanĩsya vyũ? O na kau Vaulo na Valanava maĩ ene naĩ, maĩ aũme me wĩnyivyo na kĩlĩko kya Klĩsto. Vate nzika, no nginya methĩwe mesie kũmantha ũndũ mekwĩtanyʼa ũekeo na maitũngĩĩa ngwatanĩo yoo ya Kĩklĩsto. (Aev. 4:1-3) Na twĩasya ũu nũndũ ĩtina Vaulo na Maliko nĩmesie kũkwatĩĩa ianda ingĩ sya ũthũkũmi me vamwe. a—Ako. 4:10.

12. Asyaĩĩsya ala methĩawa ikundinĩ ũmũnthĩ maĩlĩte kũatĩĩa ata ngelekanyʼo ya Vaulo na Valanava?

¹² O na kau Vaulo na Valanava nĩmatetanisye, ũu ti kwasya kana maĩ andũ mathataa mĩtũkĩ. Valanava aĩ mũndũ wendete andũ mũno na mũlau, na nguma isu nĩsyo syatumie ambĩĩa kwĩtwa Valanava vandũ va ĩsyĩtwa yake ya kũsyawa, Yosevu. Ĩsyĩtwa Valanava yonanasya “Mwana wa Ũkiakisyo.” (Meko 4:36) Nake Vaulo nĩweesĩkĩe ta mũndũ mũvoo na mũuu. (1 Ath. 2:7, 8) O ta Vaulo na Valanava,  asyaĩĩsya ala methĩawa ikundinĩ sya Kĩklĩsto ũmũnthĩ, o vamwe na asyaĩĩsya ma mũthyũlũlũko, maĩlĩte kwĩthĩwa na wĩnyivyo na mayĩkalanyʼa nesa na atumĩa ala angĩ, o vamwe na ana-a-asa na eĩtu-a-asa kĩkundinĩ.—1 Vet. 5:2, 3.

13, 14. (a) Timotheo aĩ ũũ, na Vaulo atonya kwĩthĩwa akomanie nake ata? (b) Nĩ kyaũ kyatumie Vaulo endeewʼa nĩ Timotheo? (c) Timotheo akwatie kĩanda kĩva?

¹³ Vaulo e kyalonĩ kyake kya kelĩ kya ũmisonalĩ nĩwaendie kĩsionĩ kya Lomi kyeetawa Kalatia, vala ikundi kauta syaĩ inambĩĩwʼa. Ĩtina “[nĩwavikie] Ndelive na Lisitela.” Mbivilia ĩendeee na kwasya atĩĩ: “Kũu kwaĩ mũmanyĩwʼa weetawa Timotheo, na inyia wake aĩ Mũyuti na aĩ mwĩtĩkĩli, ĩndĩ ĩthe aĩ Mũkiliki.”—Meko 16:1. b

¹⁴ Veonekana Vaulo akomanie na andũ ma mũsyĩ wa Timotheo ya mbee yĩla waendie kĩsionĩ kĩu vakuvĩ mwaka wa 47, ĩtina wa Klĩsto. Ĩndĩ yĩla wamathokeie ĩvinda ya kelĩ, ĩtina wa myaka ĩlĩ kana ĩtatũ ũu, Vaulo nĩwendeeiwʼe mũno nĩ mwanake wa mũika weetawa Timotheo. Nĩkĩ? Nũndũ Timotheo “nĩwawetawa nesa nĩ ana-a-asa.” Ndakathawa o kĩkundinĩ kyoo kyoka, ĩndĩ o na ikundinĩ ila ingĩ syamathyũlũlũkĩte. Ngewa ĩsu ĩendeee kwasya kana ana-a-asa ma Lisitela na ma kĩsio kya Ikonio, kĩla kyaĩ ta kĩlomita 30 kuma kwa Timotheo, maĩ na maũndũ maingĩ maseo ma kũweta ĩũlũ wake. (Meko 16:2) Matongoewʼe nĩ veva mũtheu, atumĩa nĩmanengie Timotheo kĩanda kĩito kya kũendanasya na Vaulo na Sila wĩanĩ wa kũthyũlũlũka.—Meko 16:3.

15, 16. Nĩ kyaũ kyatumie Timotheo ethĩwa na ĩsyĩtwa ĩseo mbee wa andũ?

¹⁵ Nĩ kyaũ kyatumĩte Timotheo amanyĩka nesa ũu e o wa mũika? We endeawa ũĩ, wũmbe mũseo, kana inengo ila waĩ nasyo? Mavinda maingĩ andũ mendeeawʼa nĩ maũndũ ta asu. O nake mwathani Samueli ĩvindanĩ yĩmwe nĩwakengekie nĩ maũndũ ala weene na metho make. Ĩndĩ Yeova nĩwamũlilikanilye ũndũ ũũ: “Yeova ndasiasya ũndũ mũndũ ũsiasya; nũndũ mũndũ asiasya mũvwʼanĩle wa ũtheinĩ, ĩndĩ Yeova asiasya ngoonĩ.” (1 Sam. 16:7) Kĩla kyatumaa Aklĩsto ala angĩ mendeewʼa nĩ Timotheo ti ũndũ woonekaa o vaa nza, ĩndĩ mamwendete nũndũ aĩ na nguma mbingĩ nzeo sya Kĩklĩsto.

¹⁶ Myaka yĩana ũna ĩtina wa vau, Vaulo nĩwawetie nguma imwe nzeo Timotheo waĩ nasyo. Vaulo nĩwaeleisye woni mũseo ũla Timotheo weethĩawa nawʼo ĩũlũ wa maũndũ, ũndũ weeyumasya na ngoo yonthe atetheesye angĩ nũndũ nũmendete, na ũndũ weekĩaa kĩthito kingĩ eanĩsye ianda syake sya ũthũkũmi. (Avi. 2:20-22) O na ĩngĩ, Timotheo nĩweesĩkĩe ta mũndũ waĩ na mũĩkĩĩo “ũte na wanganganyʼa.”—2 Tim. 1:5.

17. Amũika ũmũnthĩ matonya kũatĩĩa ata ngelekanyʼo ya Timotheo?

¹⁷ Ũmũnthĩ, amũika aingĩ nĩmaatĩĩaa ngelekanyʼo ya Timotheo kwa kwĩthĩwa na nguma sya Kĩklĩsto. Na nũndũ wa ũu, nĩmeseũvĩasya ĩsyĩtwa ĩseo na Yeova vamwe na andũ make, kuma me o anini. (Nth. 22:1; 1 Tim. 4:15) Nĩmonanasya  mũĩkĩĩo ũte na wanganganyʼa, o na mayĩkaa maũndũ mathũku mevithĩte. (Sav. 26:4) Kwondũ wa ũu, amũika aingĩ nĩmeanĩasya ianda sya vata kĩkundinĩ, o ta Timotheo. Vate nzika nĩmekĩaa vinya ana-a-asa kĩkundinĩ yĩla moosa ĩtambya ya kũtwʼĩka atavanyʼa ma ũvoo mũseo, na ĩtina wa ĩvinda mayĩyumya kwa Yeova na maivatiswa!

18. (a) Nĩ ianda syĩva Vaulo na Timotheo matanĩie me asyaĩĩsya ma kũthyũlũlũka? (b) Ikundi syakwatie moathimo meva?

¹⁸ Vaulo na Timotheo nĩmathũkũmie ĩmwe myaka mingĩ. Ve maũndũ mana meanĩisye kwondũ wa nzama ĩla ĩtongoesye me asyaĩĩsya ma kũthyũlũlũka. Mbivilia yaĩtye atĩĩ: “Na kĩla ndũa mathi, nĩmamatavasya ana-a-asa kĩla atũmwa na atumĩa ala maĩ Yelusaleme matwʼĩte nĩ kana makĩatĩĩe.” (Meko 16:4) Veonekana ikundi nĩsyaatĩĩaa myolooto ĩla syanengawa nĩ atũmwa na atumĩa ala maĩ Yelusaleme. Na nũndũ wa kũatĩĩa myolooto ĩsu, “ikundi [nĩsyaendeeie] kũlũlũmĩĩlwʼa mũĩkĩĩonĩ na kwongeleka kĩla mũthenya.”—Meko 16:5.

19, 20. Nĩkĩ Aklĩsto maĩlĩte kũmewʼa “ala matongoetye”?

¹⁹ O ta ũu, Ngũsĩ sya Yeova ũmũnthĩ nitanĩaa moathimo ala mũndũ ũkwataa eenyivya na eethĩwa e mwĩwi kwa “ala matongoetye” katĩ woo. (Aevl. 13:17) Ĩndĩ nũndũ maũndũ ala me ĩũlũ wa nthĩ maendeee kũalyũka, nĩ ũndũ wa vata mũno Aklĩsto maendeee kũatĩĩa myolooto ĩla manengawe nĩ “ngombo ndĩkĩĩku na mbũĩ.” (Mt. 24:45; 1 Ako. 7:29-31) Kwĩka ũu no kũtũsiĩĩe tũikatie ũla wʼo na tũyĩsũvĩa tũikavukwʼe nĩ maũndũ ma nthĩ ĩno.—Yak. 1:27.

²⁰ O ta Vaulo, Valanava, Maliko, na atumĩa angĩ etĩkĩwʼa mauta ma ĩvinda ya atũmwa, asyaĩĩsya ma kĩkundi kya Kĩklĩsto ma ũmũnthĩ ala nĩ vamwe na ana-a-asa ma Nzama Ĩla Ĩtongoesye ti eanĩu. (Alo. 5:12; Yak. 3:2) Ĩndĩ nũndũ ana-a-asa ma Nzama Ĩla Ĩtongoesye nĩmaatĩĩaa nesa vyũ Ndeto ya Ngai na ngelekanyʼo ĩla matiĩwe nĩ atũmwa, ũu nũtumaa methĩwa me ma kwĩkwatwʼa. (2 Tim. 1:13, 14) Na nũndũ wa ũu, ikundi niendeee kwĩkĩwa vinya na kũlũlũmĩĩlwʼa mũĩkĩĩonĩ.